HUNGAROLINGUA BASIC POZIOM 1 Gabriella Marschalkó
Debrecen 2013 2
HUNGAROLINGUA BASIC JĘZYK WĘGIERSKI DLA POCZĄTKUJĄCYCH Gabriella Marschalkó Przekład i adaptacja: Emília Fórizs Korekta językowa: Michał Németh Redakcja techniczna: Judit T. Nagy Nyomdai munkálatok: Litográfia Nyomda Kft. Borítóterv: Szabó Monika ISBN 978 963 89522 3 3 Felelős kiadó: dr. Szaffkó Péter igazgató Debreceni Nyári Egyetem, 2013 3
Pragnę w tym miejscu złożyć serdeczne podziękowania wszystkim Kolegom za pomoc i cenne sugestie dotyczące rękopisu. Słowa podziękowania kieruję przede wszystkim następującym osobom: dr Pál Csontos, Philip M. Inman, Edit Hlavacska, Irén Kónya, Éva Kovács, dr Gyula Sankó oraz András Veréb. 4
TARTALOMJEGYZÉK (Spis treści) WPROWADZENIE 6 HARMONIA SAMOGŁOSKOWA 7 A MAGYAR ABC WĘGIERSKI ALFABET 8 ZASADY WYMOWY I PISOWNI 8 1. KI VAGY? (Kim jesteś?), MILYEN NYELVEN BESZÉLSZ? (W jakim języku mówisz?) 10 NYELVTAN (Gramatyka Zaimki osobowe Czasownik lenni (być) Sufiks ul, ül ) 11 2. KÖSZÖNÉSEK (Powitania) 12 3. SZÁMOK (Liczebniki) 14 4. MAGYAR PÉNZ (Pieniądze węgierskie) 16 NYELVTAN (Gramatyka Ile? Liczebniki porządkowe) 17 5. HOGY VAGY? (Jak się masz?), MI A BAJ? (Co się stało?) 18 NYELVTAN (Gramatyka Przysłówki) 19 6. MIT CSINÁLSZ? (Co robisz?) 20 NYELVTAN (Gramatyka Czasowniki: czas teraźniejszy Wyrażenia czasu z sufiksem on, en, ön, n ) 21 7. HOVÁ MÉSZ MA ESTE? (Dokąd się wybierasz dziś wieczorem?) 22 NYELVTAN (Gramatyka czas przeszły i przyszły czasownika lenni sufiks ba, be ) 23 8. MIT KÉRSZ? (Co podać? / Czym mogę służyć?) 24 NYELVTAN (Gramatyka Pan, pani, państwo: ön / maga Dopełnienie bliższe) 25 9. KÉRSZ EGY KÁVÉT? (Napijesz się kawy?) 26 NYELVTAN (Gramatyka Wyrazy z sufiksem os, as, es, ös, s Liczba mnoga rzeczownika) 27 10. TUD / AKAR / SZERET / SZERETNE GITÁROZNI (Umie / chce / lubi / chciał(a)by grać na gitarze) 28 NYELVTAN (Gramatyka Bezokolicznik Formacje słowotwórcze z sufiksem zni ) 29 11. MILYEN IDŐ VAN MA? (Jaka jest pogoda dzisiaj?) 30 NYELVTAN (Gramatyka Czasowniki ikowe Czas teraźniejszy czasowników nieregularnych)31 12. POSTÁN (Na poczcie) 32 NYELVTAN (Gramatyka ez, az Wyrazy obcego pochodzenia) 33 13. MIT ESZÜNK MA ESTE? (Co będzie dziś na kolację?) 34 NYELVTAN (Gramatyka Podwójna negacja Zaprzeczenie czasownika van, vannak ) 35 14. TETSZIK A RUHÁD (Masz ładne ubranie) 36 NYELVTAN (Gramatyka Dzierżawczość Nekem tetszik ) 37 15. AZ EMBERI TEST (Ciało ludzkie) 38 NYELVTAN (Gramatyka Nekem van ) 39 16. MILYEN SZEME VAN? (Jakie ma oczy?) 40 NYELVTAN (Gramatyka Brak czasownika van, vannak Stopniowanie przymiotników) 41 GYAKORLATOK ( Ć wiczenia) 42 HARMONIA SAMOGŁOSKOWA 42 1. KI VAGY? 43 2. KÖSZÖNÉSEK 45 3. SZÁMOK 46 4. MAGYAR PÉNZ 48 5. HOGY VAGY? 49 6. MIT CSINÁLSZ? 50 7. HOVÁ MÉSZ MA ESTE? 52 5
8. MIT KÉRSZ? 54 9. KÉRSZ EGY KÁVÉT? 56 10. TUD / AKAR / SZERET / SZERETNE GITÁROZNI 58 11. MILYEN IDŐ VAN MA? 60 12. POSTÁN 61 13. MIT ESZÜNK MA ESTE? 63 14. TETSZIK A RUHÁD 65 15. AZ EMBERI TEST 66 16. MILYEN SZEME VAN? 67 ZAGADNIENIA GRAMATYCZNE W SKRÓCIE 68 SZAVAK 73 SŁOWNICZEK 87 SUPLEMENT 101 6
WPROWADZENIE SAMOGŁOSKI 1. Samogłoski tylnojęzykowe a á o ó u ú 2. Samogłoski przedniojęzykowe e é i í ö ő ü ű táska ablak bicikli tévé autó hal esernyő fésű toll kártya dzsem üveg ház olló tej szekrény fagylalt pohár csirke gyűrű szandál rózsa meggy könyv Wyrazy zawierające samogłoski z obu grup tányér kávé taxi ceruza 7
HARMONIA SAMOGŁOSKOWA W języku węgierskim obowiązuje ogólna zasada, że, gdy to tylko możliwe, wyrazy zawierają wyłącznie samogłoski przedniojęzykowe lub tylnojęzykowe. Ponieważ większość sufiksów ma dwie lub więcej postaci, wśród których są formy zarówno z samogłoską przedniojęzykową jak i z samogłoską tylnojęzykową, to w wybór odpowiedniej postaci sufiksu zależy od samogłosek w temacie: do wyrazów, w których końcowa sylaba zawiera samogłoskę tylnojęzykową dodajemy sufiksy zawierające samogłoskę tylnojęzykową, a wyrazy, w których samogłoska końcowej sylaby jest przedniojęzykowa otrzymują sufiksy z samogłoską przedniojęzykową. Ponadto niektóre sufiksy mają również postaci z samogłoskami labialnymi (okrągłymi). Wówczas użycie odpowiedniego sufiksu polega na dobraniu postaci z samogłoską labialną, gdy końcowa samogłoska tematu zawiera samogłoskę labialną i postaci z samogłoską nielabialną, gdy końcowa samogłoska tematu zawiera samogłoskę nielabialną a wszystko to w zgodzie z pierwszą zasadą dopasowania samogłosek pod względem przedniości i tylności. To zjawisko, a więc dostosowanie barwy samogłoski danej sylaby do samogłoski sylaby poprzedzającej nazywamy harmonią samogłoskową. Zjawisko to możemy zobrazować na przykładzie sufiksu przypadka ban, ben, który odpowiada na pytanie w kim?, w czym? i w tłumaczeniu polskim zwykle odpowiada polskiemu przyimkowi w. Otóż wyrazy z samogłoskami tylnojęzykowymi otrzymują sufiks z samogłoską tylną, a więc z ban, np. London ban ( w Londynie). Wyrazy z samogłoskami przedniojęzykowymi otrzymują sufiks z samogłoską przednią, a więc ben, np. Debrecen ben ( w Debreczynie). W przypadku wyrazów zawierających samogłoski z obu grup (np. w wyrazach obcych czy w wyrazach złożonych) ogólną zasadą jest, że stosujemy sufiksy z taką samogłoską, jaka jest w końcowej sylabie wyrazu. Jeśli jednak w takich wyrazach samogłoską końcowej sylaby wyrazu jest é, i lub í, zwykle dochodzi do zaburzenia harmonii samogłoskowej i stosujemy sufiks z samogłoską tylną, np. Madrid ban ( w Madrycie). Wreszcie gdy w końcowej sylabie takiego wyrazu stoi samogłoska e, wówczas barwa samogłoski sufiksu może być dwojaka, np. hotel ben i hotel ban ( w hotelu). Są to zasady ogólne, od których istnieje grupa wyjątków. 1. W języku węgierskim nie ma przyimków. Stosunek jednych wyrazów do drugich wyraża się za pomocą sufiksów dodawanych na końcu wyrazów, np.: Parasolka jest w szafie. Az esernyő a szekrény ben van. 2. Przedimek określony w języku węgierskim ma dwie postaci: a i az ; a jest używane przed wyrazami zaczynającymi się od spółgłosek, natomiast przed wyrazami zaczynającymi się od samogłosek używamy az, np.: a szekrény az esernyő 3. Proszę ułożyć zdania według podanego wzoru. táska szekrény A táska a szekrény ben van. (Torebka jest w szafie.) tej pohár esernyő autó bicikli ház váza ablak dzsem üveg 4. Proszę ułożyć dialog z kolegą lub koleżanką według podanego wzoru. A: Hol van a táska? (Gdzie jest torebka?) B: A táska a szekrényben van. (Torebka jest w szafie.) A: Hol van a tej? 8
B:. A: Hol van az esernyő? B:. 9
A: Hol van a bicikli? B:. A: Hol van a váza? B:. A: Hol van a dzsem? B:. ALFABET WĘGIERSKI (A magyar ábécé) a a bl a k zaokrąglając wargi jak do polskiego o, wymawiamy polskie a, język cofnięty á h á z jak polskie a, lecz wymawiane dłużej, przy nieco większym rozwarciu ust b a b lak jak polskie b c bi c ikli jak polskie c cs cs irke jak polskie cz d hí d jak polskie d dz e dz jak polskie dz dzs dzs em jak polskie dż e t e j jak polskie e, lecz przy nieco większym rozwarciu ust é t é v é jak w języku niemieckim segment eh w wyrazie Weh, wymawiane długo f f ésű jak polskie f g üve g jak polskie g gy gy űrű zmiękczone d, jak połączenie d + i w polskim wyrazie diakon, nieco bardziej zmiękczone h h al jak polskie h, słabiej artykułowane, na końcu wyrazu często nieme i cs i rke jak polskie i í v í z jak polskie i, lecz wymawiane dłużej j te j jak polskie j k tás k a jak polskie k l ha l jak polskie l ly fo ly ó jak polskie j m m eggy jak polskie m n pé n z jak polskie n ny kö ny v jak polskie ń o o lló jak polskie o, przy nieco większym zaokrągleniu warg ó r ó zsa jak polskie o, lecz wymawiane dłużej przy nieco większym zaokrągleniu warg ö k ö nyv jak ö w języku niemieckim ő eserny ő jak ö w języku niemieckim, lecz wymawiane dłużej p p énz jak polskie p q I Q jak polskie q, tylko w wyrazach obcego pochodzenia r gyű r ű jak polskie r s e s ernyő jak polskie sz sz sz ekrény jak polskie s t ú t jak polskie t ty kár ty a zmiękczone t, jak połączenie t + i w polskim wyrazie t iul, nieco bardziej zmiękczone u a u tó jak polskie u ú ú t jak polskie u, lecz wymawiane dłużej ü ü veg jak ü w języku niemieckim ű t ű z jak ü w języku niemieckim, lecz wymawiane dłużej v v íz jak polskie w w W C jak polskie v, tylko w wyrazach obcego pochodzenia x ta x i jak polskie ks, tylko w wyrazach obcego pochodzenia y Y ork jako polskie j, tylko w wyrazach obcego pochodzenia z ví z jak polskie z zs ró zs a jak polskie ż KILKA ZASAD FONETYKI 1. Samogłoski a. Wymowa Z wyjątkiem a, á, e, é każda samogłoska ma formę krótką i długą. Różnica między nimi jest w długości brzmienia, poza tym są identyczne. W przypadku i, o, u, ö, ü długa samogłoska ( í, ó, ú, ő, ű ) jest wymawiana dwa razy dłużej niż krótka 10
samogłoska, bez zmian w jakości. Natomiast w przypadku a oraz e samogłoska długa ( á oraz é ) różni się także jakością. Patrz opis alfabetu węgierskiego wyżej. b. Pisownia W piśmie krótkie samogłoski nie mają znaków diakrytycznych albo są oznaczane kropkami jedną lub dwoma ( a, e, i, o, u, ö, ü ). Nad ich długimi odpowiednikami używa się kresek jedną lub dwie ( á, é, í, ó, ú ő ű ). 2. Spółgłoski również mogą być krótkie albo długie. Długie wymawiamy dwa razy dłużej, niż krótkie. Na długość w piśmie wskazuje podwojenie znaku. W przypadku litery składającej się z dwóch znaków w piśmie podwajamy tylko pierwszą spółgłoskę. hal (ryba) krótkie l olló (nożyczki) długie l szép (ładny) krótkie sz vissza (wstecz) długie sz 3. W odmianie wyrazów wygłosowe a często zmienia się w á, a wygłosowe e zmienia się w é. táska (torebka) táskában (w torebce) pince (piwnica) pincében (w piwnicy) 4. W języku węgierskim akcent wyrazowy pada zawsze na pierwszą sylabę. Na przykład w wyrazie olló (nożyczki) na pierwsze, krótkie o pada akcent, natomiast drugie ó jest długie i nieakcentowane. 5. Proszę przeczytać napisy na znakach. tolni = pchać kijárat = wyjście húzni = ciągnąć vészkijárat = wyjście ewakuacyjne nyitva = otwarte indulás = odlot, odjazd zárva = zamknięte nyitva tartás = godziny otwarcia bejárat = wejście érkezés = przylot, przyjazd nők = (toaleta) damska férfiak = (toaleta) męska kiadó = do wynajęcia eladó = na sprzedaż HASZNOS KIFEJEZÉSEK Bocsánat! Nem értem. Nem beszélek magyarul. Tessék! Köszönöm. Szívesen. (Przydatne zwroty) Przepraszam. Nie rozumiem. Nie mówię po węgiersku. Proszę. Dziękuję. Proszę bardzo. 11
1. KI VAGY? (Kim jesteś?) A: B: A: B: A: B: A: B: A: Szervusz! Szia! Mi a neved? Renée vagyok. És te ki vagy? Én Kati vagyok. Én amerikai vagyok. És te? Én magyar vagyok. Renée, te beszélsz németül? Nem. Csak angolul és spanyolul beszélek és egy kicsit magyarul. És te? Én is beszélek angolul, természetesen magyarul és egy kicsit németül. (Serwus.) (Cześć.) (Jak się nazywasz?) (Jestem Renée. A ty?) (Jestem Kati.) (Jestem Amerykanką. A ty?) (Jestem Węgierką. Mówisz po niemiecku, Renée?) (Nie, nie mówię. Mówię tylko po angielsku i po hiszpańsku, i trochę po węgiersku. A ty?) (Ja też mówię po angielsku, oczywiście po węgiersku i trochę po niemiecku.) SZAVAK (słówka) Szia! = Cześć. magyar = Węgier, węgierski angolul = po angielsku Szervusz! = Serwus. német = Niemiec, niemiecki spanyol = Hiszpan, hiszpański mi? = co? németül = po niemiecku spanyolul = po hiszpańsku név = nazwisko, imię beszélsz = mówisz egy kicsit = trochę neved = twoje nazwisko, twoje beszél / beszélni = mówić is = też imię és = i nem = nie természetesen = oczywiście ki? = kto? csak = tylko magyarul = po węgiersku amerikai = Amerykanin, amerykański angol = Anglik, angielski én = ja te = ty MILYEN NYELVEN BESZÉLSZ? (W jakim języku mówisz?) A: Milyen nyelven beszélsz? (W jakim języku mówisz?) B: Jól beszélek angolul és franciául. És egy (Mówię dobrze po angielsku i po francusku. kicsit németül. I trochę po niemiecku.) SZAVAK (słówka) milyen? = jaki nyelv = język jól = dobrze EGYÉB NEMZETISÉGEK (Inne narodowości ) arab = Arab koreai = Koreańczyk olasz = Włoch iráni = Irańczyk lengyel = Polak osztrák = Austriak japán = Japończyk norvég = Norweg svéd = Szwed 12
NYELVTAN (Gramatyka) 1. Węgierskie zaimki osobowe én = ja mi = my te = ty ti = wy ő = on, ona, ono ők = oni, one 2. Czas teraźniejszy czasownika van (być). /én/ vagyok = /ja/ jestem /mi/ vagyunk = /my/ jesteśmy /te/ vagy = /ty/ jesteś /ti/ vagytok = /wy/ jesteście /ő/ van = /on, ona, ono/ jest /ők/ vannak = /oni, one/ są 3. W języku węgierskim zaimki osobowe są zwykle pomijane, gdyż końcówka czasownika wyraźnie wskazuje osobę. Czasami jednak używamy zaimka do wyrażenia emfazy lub dla jasności wypowiedzi. /Én/ Latifah vagy ok. = /Ja/ jestem Latifah. 4. Nazwy narodowości (które służą zarazem za przymiotniki określające daną narodowość) pisze się małą literą. angol = Anglik, Angielka 5. Dla określenia tego, że ktoś posługuje się danym językiem lub że coś jest w danym języku używa się sufiksu ul, ül. Odpowiada on polskiemu przyimkowi po w takich wyrażeniach, jak po angielsku, po polsku itp. Należy pamiętać o stosowaniu harmonii samogłoskowej przy ich użyciu. wyrazy z samogłoskami tylnymi oraz z wyrazy z samogłoskami przednimi samogłoskami z obu grup magyar ul (po węgiersku) angol ul (po angielsku) spanyol ul (po hiszpańsku) olasz ul (po włosku) franciá ul (po francusku) japán ul (po japońsku) norvég ul (po norwesku) svéd ül (po szwedzku) német ül (po niemiecku) lengyel ül (po polsku) HASZNOS KIFEJEZÉSEK Még egyszer, légy szíves! (Egy) kicsit lassabban, légy szíves! Nem tudom. (Egy) pillanat. Hogy mondják magyarul table? Bocsánat a késésért. Semmi baj. Kimehetek a mosdóba? (Przydatne zwroty) Proszę powtórzyć. Proszę mówić trochę wolniej. Nie wiem. Chwileczkę. Jak się mówi po węgiersku stół? Przepraszam za spóźnienie. Nie szkodzi. Mogę wyjść do toalety? 13
14
2. KÖSZÖNÉSEK (Powitania) HIVATALOS (oficjalne) obce osoby między sobą TALÁLKOZÁS (spotkanie) KÖZVETLEN (nieoficjalne) przyjaciele, członkowie rodziny, osoby młode między sobą oraz dorośli do dzieci TALÁLKOZÁS (spotkanie) 7:00 10:00 Jó reggelt kívánok! (Dzień dobry.) Jó reggelt! (Dzień dobry.) Szervusz! (Serwus. Cześć.) Jó napot kívánok! Jó napot! Jó estét kívánok! Jó estét! 10:00 18:00 (Dzień dobry.) (Dzień dobry.) 18:00 24:00 (Dobry wieczór.) (Dobry wieczór.) Szevasz! Szia! Helló! (Serwus. Cześć.) (Cześć.) (Hej.) BÚCSÚZÁS (pożegnanie) BÚCSÚZÁS (pożegnanie) HIVATALOS (oficjalne) KÖZVETLEN (nieoficjalne) Viszontlátásra! Viszlát! (Do widzenia.) (Do widzenia.) Szevasz! Szervusz! Szia! Helló! (Cześć.) (Cześć.) (Cześć.) (Hej.) 15