Rynek rolno-spożywczy w Polsce. Dystrybucja w łańcuchu żywnościowym.

Rynek rolno-spożywczy w Polsce. Dystrybucja w łańcuchu żywnościowym. Władysław Łukasik Prezes Agencji Rynku Rolnego Warszawa, 11-12 września 2011 1

Zagadnienia 1. Potencjał a) rolnictwa b) przemysłu rolno-spożywczego, 2. Organizacja dystrybucji produktów rolno-spożywczych w Polsce, 3. Rynki hurtowe, program Mój Rynek, 4. Handel z Rosją. 2

Powierzchnia użytków rolnych i liczba gospodarstw w Polsce Wyszczególnienie Powierzchnia UR ogółem 2002 2010 16,9 mln ha 15,5 mln ha - o powierzchni powyżej 1 ha UR - o powierzchni powyżej 100 ha UR - powyżej 1 ha Liczba gospodarstw rolnych ogółem: 1,96 mln 1,56 mln 7 tys. (3,1 mln ha, tj. 18,1% UR) 10 tys. (3,5 mln ha, tj. 22,8% UR) Średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie o powierzchni: 7,4 ha 9,8 ha - powyżej 100 ha 448 ha 354 ha W 2010 r. - 1,36 mln gospodarstw rolnych korzystało z dopłat bezpośrednich w ramach WPR. Średnia wielkość takiego gospodarstwa - 10,23 ha. Źródło: dane 2002 r. - GUS; dane 2010 r. ARiMR, wstępne wyniki Powszechnego Spisu Rolnego 2010 3

owoce 12% warzywa 18% Struktura towarowej produkcji rolniczej w Polsce w 2010 r. Produkcja roślinna 27,1 mld zł (45%) pozostała produkcja roślinna** 12% buraki cukrowe 6% przemysłowe* 13% Produkcja towarowa ogółem - 60,3 mld zł (wzrost o 7% do 2009 r.) zboża 31% ziemniaki 8% mleko 32% jaja 10% pozostały żywiec rzeźny 1% pozostała produkcja zwierzęca 1% Produkcja zwierzęca 33,2 mld zł (55%) drób 20% bydło 11% trzoda chlewna 25% * Rośliny oleiste (rzepak, rzepik, soja słonecznik), włókniste (len i konopie), tytoń, chmiel i in. ** Uprawy na nawozy zielone, wysadki okopowych, zioła, wiklina i in. Źródło: Mały rocznik statystyczny GUS 2011 - znaczące zmiany udziału w produkcji towarowej ogółem w odniesieniu 4 do 2009 r.

Produkcja żywca drobiowego w Polsce (w tys. ton) Wyszczególnienie 2004 2007 2009 2010 Zmiana 2010/2004 kurczęta brojlery 890 1 085 1 220 1 410 58 % indyki 270 323 316 345 28 % pozostałe* 149 186 247 208 40 % żywiec drobiowy ogółem 1 309 1 594 1 783 1 963 50 % * w tym głównie gęsi i kaczki Źródło: IERiGŻ 5

Produkcja i eksport ważniejszych produktów rolno-spożywczych w 2010 r. oraz pozycja Polski w UE i na świecie w 2008 r. Wyszczególnienie Produkcja (tys. ton) Udział eksportu w produkcji % Tendencje od akcesji Miejsce produkcji w UE-27 w świecie Pszenica 9 488 11 4 15 Zyto 3 270 12 2 3 Ziemniaki 8 766 0,5 2 7 Rzepak 2 078 8 3 7 Cukier 1 579 24 3 21 Owoce ogółem *, w tym: 2 738 34 4 35 jabłka 1 859 34 1 3-4 Mrożone owoce 310 98 1 3 Warzywa ogółem * 5 010 8 4 20 Mrożone warzywa 517 66 2 5 Pieczarki 250 66 1 3 Mięso 3 891 34 6 13 Mleko 12 279 18 4 10 Źródło: GUS, EUROSTAT * Polska jest czołowym producentem jabłek, truskawek, malin i pieczarek 6

Liczba dostawców tony/dostawca Liczba dostawców (w tys.) na początku roku kwotowego oraz średnia wielkość dostaw mleka w Polsce 400 350 300 250 200 355 27 294 31 279 36 246 43 49 201 51 183 55 170 158 72 63 54 45 36 150 27 100 50 0 78 50 34 28 21 17 15 2004/2005 2005/2006 2006/2007 2007/2008 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 Liczba dostawców hurtowych Liczba dostawców bezpośrednich Średnia wielkość dostaw mleka w Polsce (tony na 1 dostawcę) 14 18 9 0 Na początku roku kwotowego 2011/2012 ARR odnotowała 289 podmiotów skupujących mleko. Polska z przyznaną jej kwotą 9,86 mld kg na rok kwotowy 2011/2012 zajmuje szóste miejsce w UE. Źródło: ARR 7

Firmy przemysłowe (zatrudniające ponad 9 osób) Działy produkcji (przetwórstwa) Liczba firm 2003 2008 a Mięso 1 379 1 175 Drób 189 195 Mleko 346 275 Zboża 192 155 Owoce i warzywa 341 320 Soki i napoje 198 153 Pieczywo 2 969 2 820 Wyroby cukiernicze 284 232 Cukier 44 17 a szacunek na podstawie informacji o przedsiębiorstwach składających sprawozdania finansowe. 8 Źródło: IERiGŻ

Struktura podmiotowa przemysłu spożywczego w Polsce wg wielkości zatrudnienia i wartości sprzedaży w % 100% duże* 80% 33,9 35,7 36,2 43,5 47,2 51,1 60% średnie** 30,0 28,8 29,4 40% 20% 21,5 21,4 20,9 31,0 28,6 28,1 16,5 15,9 14,7 małe*** 0% 14,6 14,1 13,5 9,0 8,3 6,0 2003 2005 2008 2003 2005 2008 mikro**** Wielkość zatrudnienia Wielkość sprzedaży Przedsiębiorstwa: * Duże > 249 zatrudnionych, ** Średnie od 50 do 249 zatrudnionych, *** Małe od 10 do 49 zatrudnionych, **** Mikro do 9 zatrudnionych. 9 Źródło: Szczepaniak I.: Konsolidacja w przemyśle spożywczym cz. I. Bezpieczeństwo i Higiena Żywności nr 7 i 8, 2010 r.

Porównanie struktury podmiotowej przemysłu spożywczego w Polsce i w UE *) w % Wyszczególnienie Przedsiębiorstwa mikro małe średnie duże Polska Przedsiębiorstwa 61,7 29,3 7,3 1,6 Zatrudnienie 13,5 20,9 29,4 36,2 Produkcja sprzedana 6,0 14,7 28,1 51,1 UE Przedsiębiorstwa 79,1 16,4 3,6 0,9 Zatrudnienie 16,5 21,4 25,1 37,0 Produkcja sprzedana 6,5 15,2 26,9 51,3 *) Dane o Polsce pochodzą z 2008 r., a o UE z 2006 r. Źródło: Szczepaniak I.: Konsolidacja w przemyśle spożywczym cz. I. Bezpieczeństwo i Higiena Żywności nr 7 i 8, 2010 r. 10

Nakłady inwestycyjne w sektorze rolno-spożywczym (ceny bieżące) Wyszczególnienie 2000 2002 2005 2007 2009 w mln zł Nakłady w rolnictwie 2 079 2 184 2 398 3 555 3 710 Nakłady w przemyśle rolno-spożywczym * 4 754 4 749 6 112 7 213 6 618 * Łącznie produkcja artykułów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych Źródło: GUS 11

Udział korporacji transnarodowych w przychodach ze sprzedaży poszczególnych działów przemysłu spożywczego w Polsce r. (w %) 100 97,1 84,6 86,5 80 72,5 60 40 39,1 45,3 49,3 59,0 34,8 20 0 Źródło: IERiGŻ Tytoniowy Piwowarski Olejarski Cukierniczy Koncentratów spożywczych Cukrowniczy Spirytusowy Napojów bezalkoholowych Paszowy Owocowo -warzywny 20,4 15,3 12,8 10,8 3,6 Mleczarski Mięsny Młynarski i makaronowy Rybny 12

Struktura produkcji sprzedanej polskiego przemysłu spożywczego w 2010 r. ryby i wyroby skorupiaki cukiernicze 3% 4% napoje bezalkoholowe 4% cukier 2% wyroby tytoniowe 11% inne 15% owoce, warzywa i ziemniaki 6% napoje alkoholowe 12% mięso i drób 22% zboża i pieczywo 10% mleko 12% Produkcja sprzedana (w cenach bieżących) przemysłu spożywczego i tytoniowego w 2010 r. 171 mld PLN (22% produkcji sprzedanej polskiego przemysłu ogółem) 13 Źródło: Produkcja wyrobów przemysłowych w 2010 r., GUS

Mocne strony polskiego sektora rolno-spożywczego (1) Wysoki potencjał produkcyjny: bogate zasoby naturalne Polska jest: trzecim krajem w UE pod względem areału gruntów ornych (12 mln ha, po Francji i Hiszpanii), a drugim pod względem zasiewów zbóż (7,6 mln ha ok. 13% w UE), siódmym w areale użytków zielonych (3,3 mln ha). środowisko: niskie zużycie środków ochrony roślin na 1 ha gruntów ornych i sadów łącznie 1,5 kg w Polsce wobec 2,5 kg w Niemczech, 3,3 kg we Francji i 8,9 kg w Holandii, mała koncentracja stad zwierząt, co jest przyjazne dla środowiska przeciętnie w Polsce na jedno gospodarstwo przypadają 34 szt. trzody chlewnej oraz 10 szt. bydła. 14

Mocne strony polskiego sektora rolno-spożywczego (2) Rozwinięta i doskonalona jakość produkcji żywca i mięsa: wieprzowego wzrost udziału klasy E w całkowitym skupie trzody chlewnej z 35% w 2006 r. do 45% w 2010 r., Polska czwartym producentem wieprzowiny w UE (po Niemczech, Hiszpanii i Francji, przed Danią i Włochami) wołowego uruchomiony program wysokiej jakości wołowiny (Quality Meat Program QMP). Rozwinięta i doskonalona jakość produkcji mleka w gospodarstwach rolnych, nowoczesna baza przetwórcza mleczarstwa gwarantująca wysoką, powtarzalną jakość. Wysoka wiedza osób zatrudnionych w sektorze, gwarantująca rozwój produktów zgodnie z oczekiwaniami konsumentów (np. rozwój produktów probiotycznych, o obniżonej zawartości tłuszczu, wzbogaconych kwasami Omega-3 itp.). 15

Mocne strony polskiego sektora rolno-spożywczego (3) Rozwój produktów ekologicznych, regionalnych i tradycyjnych - 29 produktów posiada oznaczenia takie jak: Chroniona Nazwa Pochodzenia, Chronione Oznaczenie Geograficzne, Gwarantowana Tradycyjna Specjalność (systemy jakości UE). Są to m.in. miody, miody pitne, sery, przetwory mięsne, owoce, warzywa, chleb i ciasta. Krajowe systemy jakości - IP Integrowana Produkcja, Jakość-Tradycja. 16

Mocne strony polskiego sektora rolno-spożywczego (4) We wszystkich ogniwach łańcucha żywnościowego wzrasta rola standardów jakościowych, Kontrola jakości od pola do stołu : Producent rolny Przetwórca Handel Konsument Kontrola realizowana przez: Inspekcję Weterynaryjną, Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno- Spożywczych, Inspekcję Handlową. 17

Tendencje zmian systemów dystrybucji w Polsce Postępująca koncentracja sprzedaży detalicznej (oraz hurtowej) artykułami rolno-spożywczymi (wielkopowierzchniowe obiekty funkcjonujące w ramach wielkich sieci handlowych zarządzanych często przez spółki z kapitałem zagranicznym hipermarkety i supermarkety) Rozwój w handlu detalicznym sieci dyskontowych (niska jakość i ceny) Agresywna promocja marek własnych sieci handlowych. Rozwój innych form sprzedaży, w tym sprzedaży przez internet (e-handel) 18

Struktura handlu detalicznego artykułami spożywczymi w Polsce w 2008 r. hipermarkety 13% supermarkety 12% Małe i specjalistyczne pozostałe sklepy spożywcze 67% sklepy dyskontowe 8% Źródło: Handel detaliczny artykułami spożywczymi w Polsce 2008r. PMR publications 2008, http://eplastics.pl 19

Obszary problemowe we współpracy w łańcuchu żywnościowym Zróżnicowanie stopnia zorganizowania i skali działania poszczególnych ogniw łańcucha (niskie w rolnictwie, wysokie w ogniwie dystrybucji), skutkujące niekorzystną pozycją negocjacyjną producentów rolnych i przetwórców wykorzystywane przez przedsiębiorstwa handlowe (pobieranie nieuprawnionych opłat, wymuszanie niskich cen dostaw itp.), Nieadekwatny rozkład marż pobieranych przez różne ogniwa łańcucha żywnościowego, preferujący handel detaliczny, Rozwój handlowych marek własnych osłabia pozycję producentów, Działania spekulacyjne dotyczące produktów rolnych na rynkach kontraktów terminowych destabilizujące rynki (wahania cen). 20

Ceny skupu mleka w UE-15 i w Polsce w latach 2007-2011 (w euro/100 kg) 41,00 39,00 37,00 35,00 33,00 31,00 29,00 27,00 25,00 23,00 21,00 19,00 I III 2007 V VII IX XI I III V VII IX XI I III V VII IX XI I III 2008 2009 2010 V VII IX XI I III 2011 V Polska UE-15 Źródło: Circa 21

zł/kg Rynek zbóż ceny w ogniwach łańcucha żywnościowego (wobec ceny chleba zwykłego) 5,00 4,00 y = 0,159x + 1,9302 3,00 2,00 y = 0,0339x + 0,7974 1,00 0,00 Źródło: GUS y = 0,0245x + 0,3654 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 I-VII 2011 Cena skupu pszenicy (zł/kg) Cena zbytu mąki "Poznańskiej" workowanej (zł/kg) Cena detaliczna chleba pszenno-żytniego, zwykłego (zł/kg) 22

Zharmonizowany wskaźnik cen żywności i napojów (zmiany roczne) % 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0-2,0 I 2008 III 2008 V 2008 VII 2008 IX 2008 XI 2008 I 2009 III 2009 V 2009 VII 2009 IX 2009 XI 2009 I 2010 III 2010 V 2010 VII 2010 IX 2010 XI 2010 I 2011 III 2011 V 2011 VII 2011 Polska UE 27 Kraje strefy EURO Źródło: EUROSTAT 23

Rozwój rynków hurtowych w Polsce (1) Początki rozwoju rynków hurtowych w Polsce 1996 r. rządowy Program organizacji rynków hurtowych i giełd towarowych do 2000 r. Wsparcie za pośrednictwem agencji rządowych, w tym m.in. ARR, ARiMR, aport gruntów Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Cel Programu obejmował m.in.: poprawa infrastruktury technicznej hurtu produktów rolnych, koncentracja podaży płodów rolnych, utworzenie rynków regionalnych, zwiększenie przejrzystości rynku, skrócenie kanałów dystrybucji, poprzez ograniczenie liczby pośredników, zapewnienie właściwej jakości handlowej towarów. 24

Rynki hurtowe w Polsce (2) 27 rynków hurtowych 25

Rynki hurtowe w Polsce (3) Lokalizacja rynków przy aglomeracjach miejskich. Główny przedmiot handlu owoce, warzywa, kwiaty, dodatki florystyczne. Dodatkowo asortyment wzbogacany jest o przetworzone artykuły spożywcze. Udział w obrotach hurtowych świeżymi produktami ogrodniczymi, przeznaczonymi do bezpośredniej konsumpcji na rynku polskim 40% (sprzedaż roczna ok. 1,4* mln ton warzyw i owoców krajowych i zagranicznych). Struktura własnościowa: 12 rynków utworzonych w oparciu o środki finansowe skarbu państwa; 7 rynków z udziałem kapitału skarbu państwa lub środków samorządowych; 8 rynków kapitał prywatny. 26 * Źródło: J.Szaciłło Dlaczego rynki hurtowe?, http://owocewarzywakwiaty.pl/rynek (20.07.2011)

Program Mój rynek Program pomocy dotyczącej budowy, rozbudowy, remontów lub wyposażenia targowisk, realizowanej ze środków PROW 2007-2013, w miejscowościach do 50 tys. mieszkańców. Poziom pomocy: do 75% kosztów kwalifikowalnych, nie więcej niż 1 mln zł. Zakłada się powstanie 300 nowoczesnych targowisk (budowę 100 nowych i modernizację 200 już istniejących). 27

14 Handel zagraniczny produktami rolno-spożywczymi (w mld EUR) 13,5 12 10 I półrocze 2011 r. Eksport 7 mld EUR Import 5,9 mld EUR Saldo 1,1 mld EUR 8,5 10,1 11,7 10,3 11,5 9,3 10,9 8 7,1 8,1 6 5,2 5,4 6,4 4 2 4,4 0,8 1,7 2,1 2,0 1,4 2,2 2,6 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: Ministerstwo Finansów eksport import saldo Udział handlu artykułami rolno-spożywczymi w handlu Polski w 2010 roku: udział w eksporcie - 11,3%, udział w imporcie - 8,2% 28

Struktura towarowa polskiego eksportu rolno-spożywczego w 2010 r. (wartościowo) alkohole, kawa, herbata, napoje, przyprawy 6% tytoń i wyroby tytopniowe 9% żywe zwierzęta 2% mięso, podroby i przetwory mięsne 20% mleko i produkty mleczarskie 9% przetwory z owoców i warzyw 10% cukier i wyroby cukiernicze 13% Źródło: Ministerstwo Finansów zboża, nasiona oleiste i produkty przerobu 9% owoce, warzywa i kwiaty 7% inne produkty 8% ryby i przetwory 7% 29

Struktura towarowa importu rolno-spożywczego w 2010 r. (wartościowo) alkohole, kawa, herbata, napoje, przyprawy 13% mięso, podroby i przetwory mięsne żywe zwierzęta 13% 2% mleko i produkty mleczarskie 3% inne produkty 7% tytoń i wyroby tytoniowe 4% przetwory z owoców i warzyw 10% cukier i wyroby cukiernicze 8% Źródło: Ministerstwo Finansów zboża, nasiona oleiste i produkty przerobu 20% ryby i przetwory 10% owoce, warzywa i kwiaty 14% 30

Struktura geograficzna polskiego eksportu rolno-spożywczego w 2010 r. Wielka Brytania 9% Czechy 8% Francja 8% pozostałe kraje trzecie 15,0% UE 79,4% Niemcy 29% Włochy 7% Holandia 7% Węgry 4% Rosja 5,6% Słowacja 4% Inne kraje UE 33% Austria, Belgia, Bułgaria, Cypr, Dania, Estonia, Finlandia, Grecja, Hiszpania, Irlandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Węgry, Zapasy w handlu Źródło: Ministerstwo Finansów 31

Handel Polski z Rosją artykułami rolno-żywnościowymi Rosja: w 2010 r. udział Rosji w wartości polskiego eksportu wyniósł blisko 6% (7 pozycja wśród odbiorców), zajmuje pierwszą pozycję w polskim eksporcie rolno-spożywczym wśród krajów spoza UE. 32

Handel Polski z Rosją produktami rolno-spożywczymi (w mln EUR) 900 800 700 I półrocze 2011 r. Eksport 422 mln EUR Import 20 mln EUR 752 600 500 405 504 432 454 486 562 400 300 200 100 0 32 52 50 51 48 27 32 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 eksport import Strzałki oznaczają kierunki zmian w porównaniu do stanu sprzed roku. 33 Źródło: FAPA. Ministerstwo Finansów

Eksport ważniejszych produktów rolno-spożywczych z Polski do Rosji w latach 2009-2010 (w mln USD) owoce, orzechy, przetwory W tym jabłka 145,7 mln USD 253,4 warzywa,przetwory,grzyby 211,2 wyroby cukiernicze 114,9 mleko i przetwory mleczne przetwory zbożowomączne mięso, podroby i przetwory 29,4 43,4 101,9 W 2010 r. 992,5 mln USD 2009 2010 zwierzęta żywe 11,4 produkty paszowe 16,2 0 30 60 90 120 150 180 210 240 34

Import ważniejszych produktów rolno-spożywczych z Rosji do Polski w latach 2009-2010 (w mln USD) ryby i przetwory 22,2 tłuszcze roślinne 5,5 przetwory zbożowomączne wyroby cukiernicze 1,6 2,2 W 2010 r. 42,3 mln USD 2009 2010 produkty paszowe 2,2 0 5 10 15 20 25 35

Eksport do Federacji Rosyjskiej Zatwierdzone polskie zakłady Obecnie do eksportu do Federacji Rosyjskiej zatwierdzonych jest 212 polskich zakładów: 2 zakłady jeliciarskie, 3 zakłady wytwarzające gotowe produkty, 4 zakłady jajczarskie, 8 chłodni składujących produkty pochodzenia zwierzęcego, 11 zakładów produkcji i przetwórstwa drobiu, 21 zakładów produkcji i przetwórstwa wołowiny oraz wieprzowiny, 20 zakładów produkcji pasz i dodatków paszowych, 22 fermy reprodukcyjne drobiu i zakłady wylęgu piskląt, 23 podmioty sektora rybnego, 49 zakładów produkcji mleka i produktów mleczarskich, 49 gospodarstw i miejsc gromadzenia świń rzeźnych i prosiąt do tuczu. 36

Dziękuję za uwagę Agencja Rynku Rolnego ul. Nowy Świat 6/12 00-400 Warszawa (Warsaw) POLAND Tel. + 48 22 661 72 72 Fax + 48 22 628 93 53 www.arr.gov.pl 37