. PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO LOKALNEGO PROGRAMU REWITALIZACJI MIASTA ORNETA NA LATA 2008-2015. Urząd Miejski ul. Plac Wolności 26 11-130 Orneta WYKONAWCA Fundacja Rozwoju Regionalnego Warmia i Mazury ul. Ratuszowa 5 10-116 Olsztyn PODWYKONAWCA EkoKoncept s.c. ul. Niepodległości 53/55 10-044 Olsztyn Autorzy opracowania: mgr inŝ. Marta Bilińska mgr inŝ. Katarzyna Brzóska mgr inŝ. Robert Gołowacz.. Olsztyn, maj 2009 r.
Spis treści 1. WSTĘP... 4 1.1. CEL SPORZĄDZENIA PROGRAMU... 4 1.2. PODSTAWY FORMALNO PRAWNE... 4 1.3. ZAKRES OPRACOWANIA... 4 1.4. ZASTOSOWANE METODY, WYKORZYSTANE MATERIAŁY... 4 2. ANALIZA ZAWARTOŚCI PROJEKTU PROGRAMU... 6 2.1. OGÓLNA ZAWARTOŚĆ... 6 2.2. GŁÓWNE CELE... 9 2.3. POWIĄZANIA Z INNYMI DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI... 10 3. OPIS STANU ŚRODOWISKA NA OBSZARACH OBJĘTYCH PRZEWIDYWANYM ZNACZĄCYM ODDZIAŁYWANIEM... 14 3.1. ISTNIEJĄCY STAN ŚRODOWISKA... 14 3.1.1. Powietrze atmosferyczne:...14 3.1.2. Wody powierzchniowe...14 3.1.3. Wody podziemne...21 3.1.4. Budowa geologiczna...23 3.1.5. Ukształtowanie terenu, warunki glebowe...25 3.1.6. Warunki klimatyczne...26 3.1.7. Flora miejska...27 3.1.8. Zabytki i krajobraz kulturowy, objęte istniejącą dokumentacją, w szczególności rejestrem lub ewidencją zabytków...36 3.1.9. Obszary chronione... 27 3.2. POTENCJALNE ZMIANY STANU ŚRODOWISKA W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROGRAMU... 39 4. ISTNIEJĄCE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU, W SZCZEGÓLNOŚCI DOTYCZĄCE OBSZARÓW PODLEGAJĄCYCH OCHRONIE NA PODSTAWIE USTAWY Z DNIA 16 KWIETNIA 2004 ROKU O OCHRONIE PRZYRODY.... 41 5. CELE OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONE NA SZCZEBLU MIĘDZYNARODOWYM, WSPÓLNOTOWYM I KRAJOWYM, ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ORAZ SPOSOBY W JAKICH TE CELE I INNE PROBLEMY ŚRODOWISKA ZOSTAŁY UWZGLĘDNIONE PODCZAS OPRACOWYWANIA DOKUMENTU:... 42 6. OPIS PRZEWIDYWANYCH ZNACZĄCYCH ODDZIAŁYWAŃ PLANOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA NA ŚRODOWISKO.... 47 6.1. REMONT SKWERU NA UL. MICKIEWICZA I 1 MAJA.... 50 6.2. ZAGOSPODAROWANIE PUSTYCH PRZESTRZENI MAŁA ARCHITEKTURA, ZIELEŃ, PARKINGI, DOJŚCIA PIESZO JEZDNE... 51 6.3. RENOWACJE ZABYTKOWYCH KAMIENIC... 54 6.4. REMONT, TERMOIZOLACJA ELEWACJI ORAZ REMONT DACHÓW BUDYNKÓW WIELORODZINNYCH.... 55 6.5. PRZEBUDOWA OŚWIETLENIA ULICZNEGO... 56 6.6. URZĄDZENIE OSIEDLOWEGO PLACU ZABAW SPEŁNIAJĄCEGO WYMOGI NORM I PRZEPISÓW UNIJNYCH 56 6.7. URZĄDZENIE NOWEGO PARKINGU Z KOSTKI BETONOWEJ NA SAMOCHODY OSOBOWE... 57 6.8. REMONT OBECNIE ISTNIEJĄCYCH BETONOWYCH CIĄGÓW PIESZO JEZDNYCH PRZED BUDYNKAMI PRZY UL. PRZEMYSŁOWEJ NR 5, 78 I 13 ORAZ WYKONANIE NOWYCH CIĄGÓW PIESZYCH PRZED BUDYNKIEM PRZY UL. 1 MAJA 72, 74 W ORNECIE,... 59 6.9. ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE JEZIORA MIECZOWEGO W ORNECIE.... 60 6.10. MOJE BOISKO ORLIK 2012... 62 6.11. AKTYWIZACJA SPOŁECZNO ZAWODOWA KLIENTÓW OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ W ORNECIE, SZKOLENIA Z ZAKRESU POZYSKIWANIA ŚRODKÓW POMOCOWYCH ORAZ INNYCH DZIEDZIN śycia SPOŁECZNEGO, ŚWIETLICA DLA WSPÓLNOTY... 63 7. OKREŚLENIE MOśLIWEGO TRANSGRANICZNEGO ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO... 64 Olsztyn, 2009 2
8. ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZANIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO, W TYM NA OBSZAR NATURA 2000O OGRANICZENIE EMISJI ZANIECZYSZCZEŃ DO ATMOSFERY... 64 9. ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE DO ROZWIĄZAŃ ZAWARTYCH W PROJEKCIE PROGRAMU:... 66 10. WSKAZANIE TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCYCH Z NIEDOSTATKÓW TECHNIKI LUB LUK WE WSPÓŁCZESNEJ WIEDZY, JAKIE NAPOTKANO, OPRACOWUJĄC PROGNOZĘ... 67 11. PRZEWIDYWANE METODY ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTU PROGRAMU... 67 12. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM INFORMACJI ZAWARTYCH W RAPORCIE... 68 SPIS RYSUNKÓW... 70 SPIS TABEL... 70 ZAŁĄCZNIKI... 70 Olsztyn, 2009 3
1. Wstęp 1.1. Cel sporządzenia programu Celem wykonania Prognozy jest identyfikacja potencjalnych oddziaływań na środowisko będących wynikiem realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji miasta Orneta na lata 2008-2015 oraz ocena natęŝenia ewentualnych oddziaływań, a takŝe określenie czy zostało uwzględnione w ocenianym dokumencie dobro środowiska przyrodniczego i kulturowego. 1.2. Podstawy formalno prawne Podstawę prawną wykonania w/w Prognozy stanowi art. 47 ustawy z dnia 03 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227 + zmiany) ustawa weszła w Ŝycie 15.11.2008 r. W piśmie Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie znak RDOŚ-28-WSTE-6613-0005-001/09/gk z dnia 18. 02. 2009 roku uznała za konieczne przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla projektu Lokalny Program Rewitalizacji miasta Orneta na lata 2008-2015 (załącznik nr 1). W piśmie z dnia 05.05.2009 r znak ZNS-4302-19/Z/2009 Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Olsztynie określił, iŝ Lokalny Program rewitalizacji Miasta Orneta na lata 2008 2015 nie wyznacza ram dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, a zatem nie kwalifikuje się do art. 46 pkt 2 ww ustawy i nie wymaga uzgodnienia z Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym w Olsztynie (załącznik nr 2). Prognoza oddziaływania na środowisko stanowi jeden z etapów przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. 1.3. Zakres opracowania Zakres i stopień szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko został określony w piśmie Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Olsztynie znak RDOŚ-28-WSTE-6613-0005-001/09/gk z dnia z dnia 18. 02. 2009 roku. Pismo stanowi załącznik nr 1. Zakres opracowania powinien być zgodny z art. 51 ust 2 ustawy z dnia 03 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227 + zmiany). 1.4. Zastosowane metody, wykorzystane materiały W opracowywaniu Prognozy korzystano z prawa polskiego głównie z ustawy z dnia 03.10. 2008 r o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227 + zmiany). Określa ona sposób postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji planów i programów. Posiłkowano się równieŝ: Olsztyn, 2009 4
Ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 + zmiany), Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. 229/2004 r., poz. 2313), Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. 94/2005, poz.795.) Aby przeanalizować czy oceniany dokument zawiera elementy zapewniające ochronę środowiska przy opracowywaniu Prognozy wykorzystano szereg dokumentów strategicznych krajowych i regionalnych odnoszących się bezpośrednio jak i pośrednio do tego zagadnienia. Były to m.in.: Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015, Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Województwa Warmińsko Mazurskiego do roku 2020, Program Ochrony Środowiska województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014, Strategia rozwoju miasta i gminy Orneta na lata 2001 2015, Program Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Orneta na lata 2004 2010 z perspektywą na lata 2011 2020, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Orneta. Przy opracowywaniu Prognozy zastosowano metodę macierzy interakcji. Przyjęta macierz jest wykresem siatki, w której w wierszach wpisano planowane zadania w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji, a w kolumnach wpisano wskaźniki charakteryzujące i opisujące środowisko. Występowanie wzajemnego oddziaływania pomiędzy składnikami przeciwstawnych osi opisywano za pomocą określonych symboli, które zostały opisane poniŝej: (+) - realizacja zadania spowoduje pozytywne oddziaływania i skutki w zakresie analizowanego zagadnienia, (-) - realizacja zadania spowoduje negatywne oddziaływania i skutki w zakresie analizowanego zagadnienia, (0) - realizacja zadania nie wpływa w sposób zauwaŝalny na analizowane zagadnienie, (+/-) - realizacja zadania moŝe spowodować zarówno pozytywne, jak i negatywne oddziaływania i skutki w zakresie analizowanego zagadnienia, (N) brak moŝliwości jednoznacznego określenia spodziewanego oddziaływania i skutków są one zaleŝne od wyboru szczegółowych rozwiązań lub innych niemoŝliwych obecnie do przewidzenia i uwzględnienia w symulacji, uwarunkowań. Następnie dokonano omówienia wszystkich waŝniejszych oddziaływań i wpływu zadań na poszczególne elementy środowiska i dokonano podsumowania. Olsztyn, 2009 5
2. ANALIZA ZAWARTOŚCI PROJEKTU PROGRAMU 2.1. Ogólna zawartość Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Orneta na lata 2008-2015 powstał w listopadzie 2008, jest projektem po konsultacjach społecznych (czerwiec - wrzesień 2008). We wstępie określono, iŝ powstanie Lokalnego Programu Rewitalizacji zostało podjęte w celu zapoczątkowania dynamicznych przemian społeczno ekonomicznych oraz przestrzenno technicznych na zdegradowanych terenach w obrębie miasta Orneta. Jest to odpowiedź na konieczność poprawy warunków i jakości Ŝycia mieszkańców poprzez poprawę warunków społeczno gospodarczych, z drugiej strony próba wykorzystania moŝliwości rozwoju miasta w perspektywie finansowej 2007 2013. Ponadto we wstępie określono cel Lokalnego Programu Rewitalizacji. W rozdziale pierwszym zostały określone informacje podstawowe dotyczące miasta Orneta, takie jak połoŝenie geograficzne oraz administracyjne, rys historyczny rozwoju Ornety oraz opisano najwaŝniejsze zabytki miasta. W rozdziale 2 przedstawiono sytuację przestrzenno społeczno gospodarczą miasta. Sytuacja w mieście została przedstawiona w podziale na sfery: przestrzenną i mieszkaniową, gospodarczą i społeczną. KaŜda sfera została omówiona oraz zostały zidentyfikowane w nich najwaŝniejsze problemy. W sferze przestrzennej i mieszkaniowej zostały zidentyfikowane problemy jakie w niej występują m.in. znaczna część miasta nie jest objęta planami zagospodarowania przestrzennego. Plan został sporządzony dla obszaru Starego Miasta oraz drugi plan dla rejonu ulic: Akacjowa, Jaśminowa, Świerkowa, Jarzębinowa, Polna oraz Sosnowa. Problemem jest równieŝ duŝy udział budynków powstałych przed 1918 rokiem w ogólnych zasobach mieszkaniowych miasta, które wymagają naglących remontów i napraw. Dodatkowo zwrócono uwagę na niezadowalający stan obiektów zabytkowych. Istotnym problemem w strefie jest duŝy udział mieszkań z centralnym indywidualnym ogrzewaniem oraz mieszkań z ogrzewaniem piecowym w ogólnych zasobach mieszkaniowych. Zostały równieŝ stwierdzone problemy wynikające z ochrony środowiska, a mianowicie brak danych dotyczących zanieczyszczenia wód powierzchniowych, w szczególności jeziora Mieczowego. Z uwagi na rekreacyjną funkcję zbiornika konieczne jest regularne badanie czystości wody. Ponadto w sferze tej nie ma sprawnego systemu gospodarki odpadami, jak równieŝ stan techniczny sieci kanalizacji deszczowej jest zły. W sferze gospodarki zostały zdiagnozowane problemy, które to moŝna podzielić na dwie grupy. Do pierwszej moŝna zaliczyć głównie duŝy udział usług nierynkowych w strukturze gospodarczej oraz dominację małych firm związanych z handlem i usługami. Do drugiej grupy naleŝą problemy świadczące o niewykorzystaniu potencjału turystycznego Ornety. Słabo rozwinięta oferta i baza turystyczna w postaci miejsc noclegowych i bazy gastronomicznej, niewykorzystany potencjał głównie w zakresie zabytków, architektury oraz zasobów naturalnych oraz słaba aktywność gminy w organizacjach ukierunkowanych na rozwój turystyki. W sferze społecznej głównymi problemami jest postępujące zjawisko starzenia się społeczeństwa Ornety wynika to z niskiego przyrostu naturalnego oraz odpływu ludzi młodych do większych miast i za granicę, utrzymujący się stosunkowo wysoki poziom bezrobocia długotrwałego, niski poziom wykształcenia (ludzie młodzi i dobrze Olsztyn, 2009 6
wykształceni opuszczają Ornetę w poszukiwaniu pracy). Dodatkowo duŝym problemem jest znaczny odsetek ludności Ornety korzystających z pomocy społecznej. Analiza SWOT stanowi podsumowanie rozdziału, przedstawia mocne i słabe strony miasta, oraz szanse i zagroŝenia. Analiza została przeprowadzona dla całego terenu przeznaczonego do rewitalizacji z uwzględnieniem zagadnień trzech sfer: zagospodarowania przestrzennego i mieszkalnictwa, gospodarki oraz sfery społecznej. Wśród mocnych stron wymieniono m.in.: atrakcyjne połoŝenie miasta, względem duŝych miast regionu, niedaleka odległość od Obwodu Kaliningrackiego potencjał do rozwoju turystyki atrakcyjne tereny sportowo rekreacyjne: ścieŝki rowerowe, baza sportowa, szlak kajakowy Drwęcą Warmińską tereny inwestycyjne pod rozwój biznesu oraz potencjał ludzki w postaci zasobów pracy. W rozdziale 3 nawiązano do strategicznych dokumentów dotyczących rozwoju przestrzenno gospodarczego miasta i regionu. ZałoŜenia lokalnego programu rewitalizacji zostały opisane w rozdziale 4, jako teren przeznaczony do rewitalizacji; wyznaczono cztery obszary na obszarze miejskim: obszar I teren spółdzielni mieszkaniowych Drwęca i Warmia, obszar II Przedmieście, obszar III Stare Miasto, obszar IV Osiedle Dąbrowskiego. PoniŜej przedstawiono granicę wyznaczonych obszarów: Olsztyn, 2009 7
Rys. 1. Granice obszarów rewitalizowanych w Ornecie - Obszar I teren spółdzielni mieszkaniowych Drwęca i Warmia - Obszar II Przedmieście - Obszar III Stare Miasto - Obszar IV Osiedle Dąbrowskiego Źródło: Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Orneta na lata 2008-2015 Obszary przewidziane do rewitalizacji wyróŝniają się wyraźnym nasileniem niekorzystnych zjawisk, świadczy o tym nie tylko zły stan infrastruktury i sytuacji mieszkaniowej, ale równieŝ kumulacja niekorzystnych zjawisk społecznych takich jak wykluczenie społeczne i ubóstwo oraz niski poziom rozwoju gospodarczego. Wszystkie obszary pełnią waŝne funkcje społeczno gospodarcze mają wpływ na codzienne Ŝycie mieszkańców. KaŜdy z opisywanych obszarów dysponuje potencjałem, pozwalającym zmienić obecny stan oraz stworzyć warunki do perspektywicznego rozwoju. Przedstawiono, teŝ opis niepoŝądanych procesów zachodzących na kaŝdym z wyznaczonych obszarów. W rozdziale tym określono równieŝ cel rewitalizacji oraz wskaźniki osiągnięcia celu Programu Rewitalizacji. Wskaźniki zostały podzielone na trzy grupy: produkty rezultaty Olsztyn, 2009 8
oddziaływanie Nie zostały jednak określone ich wielkości. Pomiar wskaźników zostanie przeprowadzony w pierwszej fazie realizacji Programu, tj. w latach 2008 2011 oraz na zakończenie jego realizacji w 2015 roku. Rozdział 5 określa poszczególne projekty jak równieŝ wartość całkowitą, poziom dofinansowania oraz lata w jakich projekt ma zostać zrealizowany. W rozdziale 6 określono środki finansowania projektu. Będą to zarówno środki z Funduszy Unijnych, Jednostek Samorządu Terytorialnego, BudŜetu Państwa, środki prywatne oraz inne (np. Spółdzielnie). Ogółem, Lokalny Program Rewitalizacji zakłada wykorzystanie środków na sumę ok. 22,300 mln zł. Rozdział 7 prezentuje system wdraŝania Lokalnego Programu Rewitalizacji i sposoby monitorowania. Określono dziedziny w jakich naleŝy zgłaszać projekty do Programu, na obszarach wyznaczonych do rewitalizacji. Wyznaczone dziedziny to: przestrzenno techniczna, gospodarcza oraz społeczna. Zadania do Programu muszą być zgłaszane na Karcie Projektu. Opisano ponadto procedurę wyboru i włączania nowych zadań do Programu. Przynajmniej raz w roku Program będzie aktualizowany, będą wprowadzane do niego zmiany wynikające ze zmieniającego się stanu realizacji projektów wpisanych do planu finansowego Lokalnego Programu Realizacji. Zapisy Lokalnego Programu Rewitalizacji powinny być dostosowywane do pojawiających się potrzeb oraz uwzględniać zmiany zachodzące w gospodarce na szczeblu lokalnym jak i na poziomie regionu. Program jest przewidziany jako dokument w którym moŝliwe jest dokonywanie zmian, np. granic obszarów rewitalizowanych lub włączenie nowych terenów. Ponadto został określony system i elementy analizy i monitoringu realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji. Rozdział 8 zawiera opis systemu prowadzonych konsultacji społecznych do Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Orneta na lata 2008 2015. W rozdziale 9 zostały zamieszczone załączniki; wzór ankiety oraz wyniki ankiet. 2.2. Główne cele Na podstawie przeprowadzonej analizy sytuacji przestrzenno społecznogospodarczej Ornety oraz identyfikacji obszarów problemowych na terenie Ornety został wyznaczony cel Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Orneta na lata 2008 2015. CEL: WZMOCNIENIE FUNKCJI ROZWOJOWEJ I GOSPODARCZEJ MIASTA POPRZEZ WYELIMINOWANIE NEGATYWNYCH SKUTKÓW DEGRADACJI PRZESTRZENI MIEJSKIEJ I OSIEDLOWEJ ORAZ WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO. Cel zostanie osiągnięty za pomocą zadań przewidzianych do realizacji na terenie rewitalizowanych obszarów. Zadania obejmują dwie grupy zagadnień: rewitalizację terenu miejskiego oraz humanizację blokowisk. Olsztyn, 2009 9
2.3. Powiązania z innymi dokumentami strategicznymi Lokalny Program Rewitalizacji dla miasta Orneta na lata 2008 2013 jest dokumentem strategicznym. Zapisy programu są zgodne z załoŝeniami i celami dokumentów strategicznych na poziomie krajowym, wojewódzkim oraz miejscowym. PoniŜej zostały przedstawione główne dokumenty strategiczne oraz wskazano, jakie cele są realizowane w Programie. Lokalny Program Rewitalizacji jest spójny z załoŝeniami: STRATEGI ROZWOJU KRAJU 2007-2015: Priorytet 2 - Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej, w zakresie: Infrastruktura mieszkaniowa, Infrastruktura ochrony środowiska, Infrastruktura kultury, turystyki i sportu, Priorytet 4 - Budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwo, w zakresie: wspieranie samoorganizacji społeczności lokalnych, zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego. Priorytet 6 Rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej: podniesienie konkurencyjności polskich regionów, wyrównanie szans rozwojowych obszarów problemowych. NARODOWYMI STRATEGICZNYMI RAMAMI ODNIESIENIA NA LATA 2007-2013: Cel 2 Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej w zakresie: Przeciwdziałanie ubóstwu i zapobieganie wykluczeniu społecznemu. Cel 5 - Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej Przyśpieszenie rozwoju województw Polski Wschodniej, Przeciwdziałanie marginalizacji i peryferyzacji obszarów problemowych. STRATEGI ROZWOJU SPOŁECZNO GOSPODARCZEGO WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO - MAZURSKIEGO DO ROKU 2020: Priorytet 1 Konkurencyjna Gospodarka: wzrost potencjału turystycznego, wzrost konkurencyjności usług dla starzejącego się społeczeństwa. Priorytet 2 Otwarte Społeczeństwo: zabezpieczenie bezpieczeństwa publicznego, Olsztyn, 2009 10
zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego sprzyjającego integracji oraz zapobieganiu wykluczeniu społecznemu, wzrost atrakcyjności bazy sportowo rekreacyjnej. STRATEGI ROZWOJU MIASTA I GMINY ORNETA NA LATA 2001 2015. Cel główny strategii to, - rozwój społeczno gospodarczy miasta i gminy Orneta, który realizowany jest Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Orneta. Realizacja celu główny jest określona szczegółowymi celami strategicznymi. Program realizuje następujące cele strategiczne: Cel 1. - Poprawa infrastruktury technicznej w gminie, Cel 3. - Ograniczenie bezrobocia w gminie, Cel 4. - Ograniczenie środowiska patologii społecznej, Cel 5. - Rozwój turystyki. PLANEM ROZWOJU LOKALNEGO MIASTA I GMINY ORNETA Zadania słuŝące realizacji Planu Rozwoju Lokalnego Gminy i Miasta Orneta na lata 2004 2013 zostały przyporządkowane zdefiniowanym wcześniej celom strategicznym: Cele ekologiczne i kulturowe: 1. Rewitalizacja Starego Miasta w Ornecie, Cel ten realizowany będzie poprzez: remonty zabytkowych kamienic na terenie Starego Miasta, zagospodarowanie pustych przestrzeni (mała architektura, zieleń, parkingi, dojścia pieszo jezdne). 2. Renowacja obiektów zabytkowych w gminie, Cel ten realizowany będzie poprzez: - renowację zabytkowych kamienic na terenie miasta Ornety. 3. Modernizacja infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej. Cel ten realizowany będzie poprzez: zagospodarowanie jeziora Mieczowego w Ornecie, utworzenie małej architektury na terenie miasta (obiekty rekreacji, oczka wodne, ławki, ogrodzenia, kosze), urządzenie osiedlowego placu zabaw dla dzieci. 4. Termomodernizacja budynków, Cel ten realizowany będzie poprzez: remonty i termomodernizacja budynków na terenie miasta Orneta. Olsztyn, 2009 11
5. Zagospodarowanie korytarzy ekologicznych rzek i jezior, Cel ten realizowany będzie poprzez: zagospodarowanie jeziora Mieczowego w Ornecie, które zostało wyznaczone jako jeden z korytarzy na terenie miasta Orneta. Cele społeczno gospodarcze: 1. Rozbudowa, modernizacja i wyposaŝenie bazy kulturalnej i sportowej, Cel ten realizowany będzie poprzez: budowa boiska Moje boisko Orlik 2012, utworzenie świetlic dla Wspólnot, 2. Zagospodarowanie terenów jeziora Mieczowego i dolin rzecznych, Cel ten realizowany będzie poprzez: zagospodarowanie turystyczne jeziora Mieczowego w Ornecie, 3. Szkolenie celem przekwalifikowania lub uzupełnienia kwalifikacji, Cel ten realizowany będzie poprzez: aktywizację społeczno - zawodową klientów ośrodka pomocy społecznej w Ornecie. szkolenia z zakresu pozyskiwania środków pomocowych oraz innych dziedzin Ŝycia społecznego. 4. Budowa, rozbudowa infrastruktury technicznej, Cel ten realizowany będzie poprzez: urządzenie parkingów oraz dojść pieszo jezdnych na terenie Starego Miasta, urządzenie nowego osiedlowego parkingu z kostki betonowej na samochody osobowe, remont istniejących ciągów pieszo jezdnych na terenie Spółdzielni Mieszkaniowych. Cele rozwoju infrastruktury technicznej: 1. Budowa i przebudowa dróg, obiektów mostowych i parkingów, Cel ten realizowany będzie poprzez: urządzenie parkingów oraz dojść pieszo jezdnych na terenie Starego Miasta, urządzenie nowego osiedlowego parkingu z kostki betonowej na samochody osobowe, remont istniejących ciągów pieszo jezdnych na terenie Spółdzielni Mieszkaniowych. 2. Rozbudowa sieci ciepłowniczej oraz budowa kotłowni zbiorowego zaopatrzenia w ciepło Cel ten realizowany będzie poprzez: wymianę i modernizację instalacji grzewczej w trakcie remontów budynków. Olsztyn, 2009 12
Działania, które mają posłuŝyć do realizacji celów zawartych w dokumentach strategicznych opisane zostały na podstawie Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Orneta. Z uwagi na fakt, iŝ Program nie stanowi zamkniętego dokumentu i moŝe ulegać zmianom, opisywane działania mogą nie być realizowane lub lista działań przewidzianych do realizacji moŝe ulec rozszerzeniu. Olsztyn, 2009 13
3. OPIS STANU ŚRODOWISKA NA OBSZARACH OBJĘTYCH PRZEWIDYWANYM ZNACZĄCYM ODDZIAŁYWANIEM 3.1. Istniejący stan środowiska 3.1.1. Powietrze atmosferyczne: Tło zanieczyszczeń Aktualny stan jakości powietrza w miejscowości Orneta według informacji Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska WIOŚ w Olsztynie (załącznik nr 3) przedstawia się następująco: dwutlenek siarki: R = 1,5 µg/m 3 dwutlenek azotu: R = 9,0 µg/m 3 pył zaw. PM10: R = 12,0 µg/m 3 Stan jakości powietrza określono dla substancji wymienionych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, (Dz. U. Nr 47, poz. 281) oraz na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 1, poz. 12). Podane średnioroczne stęŝenia nie przekraczają dopuszczalnych norm w powietrzu. 3.1.2. Wody powierzchniowe Gmina Orneta w całości zlokalizowana jest w zlewni rzeki Pasłęki, przez teren gminy przepływa około 40,5 km długości rzeki. Na terenie gminy nie występują strefy wododziałowe dla obcych zlewni. Przez Ornetę przepływa rzeka Drwęca Warmińska, która w granicach gminy osiąga długość 31,5 km, ponadto przez teren miasta przepływa rzeka Karbowo, która w swym dolnym odcinku przepływa przez jezioro Mieczowe. Monitoringiem Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w 2006 roku zostały objęte następujące rzeki przepływające przez gminę Ornetę Drwęca Warmińska, Karbowo oraz Pasłęka. Na podstawie danych uzyskanych z Raportu o stanie środowiska warmińsko - mazurskiego w 2006 zostały opisane trzy rzeki oraz przedstawiono ocenę ich stanu czystości Klasy czystości rzek zostały określone na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych, podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284). PASŁĘKA Pasłęka o długości 169 km i powierzchni zlewni 2294,5 km 2 jest rzeką I rzędu i jednym za największych dopływów Zalewu Wiślanego. Przepływ średni w przekroju ujściowym wynosi 16,75 m 3 /s. Źródła rzeki znajdują się na wysokości 157 m.n.p.m. na Pojezierzu Olsztyńskim w okolicach Olsztynka w pobliŝu miejscowości Gryźliny. Olsztyn, 2009 14
Na znacznych odcinkach Pasłęka płynie w głębokich dolinach erozyjnych o charakterze wąwozów. Rzeka w swym biegu płynie przez kilka jezior. W dolnym odcinku Pasłęki znajduje się zbiornik zaporowy o powierzchni 240 ha, nazywany jeziorem Pierzchalskim. Jest to obszar o wyjątkowych walorach krajobrazowych i przyrodniczych. Ujściowy odcinek rzeki znajduje się na WybrzeŜu Staropruskim jest w cofce Zalewu Wiślanego i posiada wały przeciwpowodziowe. Na rzece Pasłęce jest 5 elektrowni wodnych. Największą z nich jest elektrownia w Pierzchałach. Zgodnie z podziałem Polski na krainy naturalne, zlewnia Pasłęki leŝy w obrębie sześciu jednostek fizyczno-geograficznych: Pojezierza Olsztyńskiego, Pojezierza Iławskiego, Równiny Warmińskiej, Równiny Orneckiej, Pojezierza Iławskiego, Równiny Warmińskiej, Równiny Orneckiej, Wzniesień Górowskich i WybrzeŜa Staropruskiego. NajwyŜej połoŝonym punktem tego obszaru jest Góra Zamkowa o wysokości 216 m.n.p.m. na Wzniesieniach Górowskich. Natomiast najniŝej połoŝonym terenem są obszary depresyjne na WybrzeŜu Staropruskim, leŝące nieznacznie poniŝej poziomu morza. Dorzecze Pasłęki jest obszarem o zróŝnicowanej rzeźbie i malowniczym krajobrazie. W południowej części zlewni występuje znaczna ilość jezior, w tym takie jak: Kulpińskie, Sąg, Morąg i Narnie. Około 40% powierzchni zlewni pokrywają lasy. Największe kompleksy leśne znajdują się w południowej części zlewni. Charakterystyczną cechą dorzecza Pasłęki jest jego asymetria z duŝą przewagą dopływów prawych. Związane jest to z ukształtowaniem powierzchni tego terenu. Do najwaŝniejszych dopływów Pasłęki zaliczamy: Jemiołówkę, Giłwę, Morąg, Miłakówkę, Drwęcę Warmińską, Młyńską Strugę, Wałszę, Łąźnicę, Biebrzę i Lipówkę. Rzeka Pasłęka od źródeł do Braniewa objęta jest ochroną rezerwatową Ostoja bobrów na rzece Pasłęce. Obecnie bobry przemieściły się do ujścia Pasłeki i dalej poprzez Zalew Wiślany na rzeki Ŝuławskie, gdzie wyrządzają znaczne szkody w wałach przeciwpowodziowych. Ponadto na obszarze zlewni Pasłęki znajduje się 5 rezerwatów przyrody oraz 5 obszarów chronionego krajobrazu. Największe ilości zanieczyszczeń Pasłęka odbiera bezpośrednio z oczyszczalni w Braniewie w Ilości ok. 3200 m 3 /d. Są to ścieki komunalne, oczyszczone mechaniczno-biologicznie (kontrola z lutego 2006). Do rzeki odprowadzane są równieŝ ścieki z Biesala (ok. 50 m 3 /d), Łęgut (24 m 3 /d), z miejscowości Szałstry (11 m 3 /d), ze Świątek (ok. 90 m 3 /d) i Płoskini (ok. 65 m 3 /d). Badania jakości wód przeprowadzono w 2 punktach pomiarowo kontrolnych w miejscowości Palnik na 130,8 km rzeki oraz w Nowej Pasłęce 2 km przed ujściem do Zalewu. Olsztyn, 2009 15
Tabela nr 1. Ocena jakości wód rzeki Pasłęki wykonana w 2006 roku przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. A. Nazwa rzeki PASŁEKA B. Numer przekroju 1 2 C. Km 130,8 2 D. Nazwa stanowiska Pelnik Nowa Pasłęka Lp. Wskaźnik Jednostka 1 Temperatura wody o C 19,3 20,5 2 Zapach krotność 1 1 3 Barwa mg Pt/l 46 57 4 Zawiesina ogólna mg/l 10 12,37 5 Odczyn ph 7,6-8,2 7,5-8,1 6 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 7,11 6,03 7 BZT 5 mg O 2/l 5,50 5,39 8 ChZT-Mn mg O 2/l 7,76 10,91 9 ChZT-Cr mg O 2/l 26,71 31,68 10 OWO mg C/l 8,57 11,93 11 Amoniak mg NH 4/l 0,724 1,41 12 Azot Kiejdahla mg N/l 1,68 2,56 13 Azotany mg NO 3/l 4,30 11,133 14 Azotyny mg NO 2/l 0,064 0,095 15 Azot ogólny mg N/l 2,19 4,61 16 Fosforany mg PO 4/l 0,315 0,632 17 Fosfor ogólny mg P/l 0,218 0,331 18 Przewodność w 20 o C µs/l 420 491 19 Substancje rozp. og. mg/l 262 337 20 Zasadowość ogólna mg CaCO 3/l 161,6 191,9 21 Siarczany mg SO 4/l 29,71 33,34 22 Chlorki mg Cl/l 17,7 17,67 23 Wapń mg Ca/l 58,46 73,15 24 Magnez mg Mg/l 9,46 13,01 25 Fluorki mg F/l 0,159 0,191 26 Arsen mg As/l nw nw 27 Bar mg Ba/l 0,0147 0,0187 28 Bor mg B/l nw nw 29 Chrom +6 mg Cr/l nw nw 30 Chrom og. mg Cr/l 0,01 0,0061 31 Cynk mg Zn/l 0,014 0,0062 32 Glin mg Al/l 0,026 0,086 33 Kadm mg Cd/l nw nw 34 Mangan mg Mn/l 0,16 0,1796 35 Miedź mg Cu/l 0,002 0,0021 36 Nikiel mg Ni/l nw 0,0017 37 Ołów mg Pb/l nw 0,002 38 Rtęć mg Hg/l 0,00016 0,00124 39 Selen mg Se/l nw nw 40 śelazo mg Fe/l 0,126 0,2721 41 Cyjanki niezwiązane mg CN/l 0,001 0,002 42 Fenole lotne mg/l 0,011 0,009 43 Suma 2 pestycydów êg/l nw nw 44 Subst. pow. cz. an. mg/l 0,018 0,02 45 WWA µg/l nw nw 46 Oleje mineralne mg/l nw nw 47 Indeks saprobowości fitoplanktonu 1,94 2,23 48 Chlorofil a µg/l 10,48 5,0 49 Lb.b. coli fek. n/100 ml 1228 9402 50 Ogólna liczba bakterii coli n/100 ml 1228 11780 51 Indeks bioróŝnorodności 8,85 52 Indeks biotyczny 217 Klasa czystości w przekroju III IV Olsztyn, 2009 16
OBJAŚNIENIA DO TABELI NR 1 Klasa I wody o bardzo dobrej jakości, Klasa II wody dobrej jakości, Klasa III wody zadawalającej jakości, Klasa IV wody niezadawalającej jakości, Klasa V wody złej jakości Rzeka Pasłęka w 2006 roku w Przekroju Pelnik charakteryzowała się wodami zaliczonymi do III klasy czystości. Natomiast na odcinku ujściowym w przekroju Nowa Pasłęka jakość wód odpowiadała IV klasie. Wskaźnikami decydującymi o klasyfikacji rzeki w obydwu punktach pomiarowo kontrolnych były: barwa, substancje organiczne, azot Kiejdahla, fosforany oraz wskaźniki biologiczne i mikrobiologiczne. Indeks saprobowy fitoplanktonu w przekrojach spełniał wymogi III klasy czystości. Wysokie wartości fenoli odpowiadające IV klasie zanotowano w przekroju Pelnik. Większość badanych wskaźników odpowiadała I i II klasie. Na jakość wód Pasłęki mają wpływ punktowe źródła zanieczyszczeń oraz zanieczyszczenia obszarowe pochodzące z działalności rolniczej. W porównaniu do poprzednich badań przeprowadzonych w 2005 roku, jakość wód w przekroju Pelnik pozostała w takim samym poziomie. Stwierdzono natomiast pogorszenie jakości ujściowego odcinka rzeki z III do IV klasy. DRWĘCA WARMIŃSKA Drwęca Warmińska jest rzeką II rzędu, prawobrzeŝnym dopływem Pasłęki. Długość całkowita rzeki wynosi 48,4 km, a powierzchnia zlewni 327 km 2. Wypływa kilkoma strugami ze Wzniesień Górowskich na wysokości 125 m.n.p.m. Przepływ średni w przekroju ujściowym wynosi ok. 2 m 3 /s. Dorzecze Drwęcy Warmińskiej posiada rozgałęziony układ hydrograficzny. Największymi dopływami są: Ramia, Szeląg, Lubomińska Struga i Mingajny (Mingajska Struga). Zgodnie z podziałem Polski na krainy naturalne, zlewnia Drwęcy Warmińskiej leŝy w obrębie Równiny Orneckiej i Wzniesień Górowskich. Powierzchnię równiny budują piaski sandrowe, na których rosną bory sosnowe. Natomiast Wzniesienia Górowskie zbudowane są głównie z glin zwałowych. Ze względu na wysokie walory przyrodniczo krajobrazowe w obrębie zlewni utworzono dwa obszary chronionego krajobrazu (Równiny Orneckiej i Wzniesień Górowskich). Drwęca Warmińska jest odbiornikiem 1500 m 3 /d ścieków z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków w Ornecie (kontrola z grudnia 2005 roku). Dodatkowo do rzeki doprowadzane są rowem melioracyjnym ścieki z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Karkajmach w ilości 11 m 3 /d (kontrola z września 2006). Badania jakości wody przeprowadzono w pięciu przekrojach zlokalizowanych od źródeł do ujścia Drwęcy Warmińskiej. Olsztyn, 2009 17
Tabela nr 2. Ocena jakości wód rzeki Drwęcy Warmińskiej wykonana w 2006 roku przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska A. Nazwa rzeki DRWĘCA WARMIŃSKA B. Numer przekroju 1 2 3 4 5 C. Km 37,3 29,3 16,5 12,4 2 D. Nazwa stanowiska Runowo Bugi Mingajny Krosno Drwęczno Lp. Wskaźnik Jednostka 1 Temperatura wody o C 15,9 15,2 16,4 15,4 15,5 2 Zapach krotność 1 1 1 1 1 3 Barwa mg Pt/l 110 109 80 75 74 4 Zawiesina ogólna mg/l 22,97 21,02 52,87 69,67 66,44 5 Odczyn ph 7,1-8,0 7,3-8,4 7,3-8,3 7,4-8,4 7,6-8,1 6 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 5,85 7,46 8,11 7,6 7,18 7 BZT 5 mg O 2/l 3,49 4,72 5,71 6,59 8,11 8 ChZT-Mn mg O 2/l 16,83 16,09 15,46 15,62 15,3 9 ChZT-Cr mg O 2/l 54,17 50,17 49,37 49,59 50,28 10 OWO mg C/l 18,45 18,62 16,36 16,06 15,23 11 Amoniak mg NH 4/l 0,527 0,603 0,505 1,515 2,55 12 Azot Kiejdahla mg N/l 2,99 2,85 2,607 3,80 4,33 13 Azotany mg NO 3/l 15,41 16,98 19,58 19,56 18,72 14 Azotyny mg NO 2/l 0,094 0,092 0,101 0,127 0,215 15 Azot ogólny mg N/l 6,01 6,102 6,78 6,52 6,75 16 Fosforany mg PO 4/l 0,289 0,429 0,486 0,525 0,739 17 Fosfor ogólny mg P/l 0,264 0,315 0,288 0,32 0,471 18 Przewodność w 20 o C µs/l 535 549 475 480 529 19 Substancje rozp. og. mg/l 366 356 338 320 357 20 Zasadowość ogólna mg CaCO 3/l 170,6 166,2 173,1 174,9 177,7 21 Siarczany mg SO 4/l 38,24 40,39 39,53 39,5 38,91 22 Chlorki mg Cl/l 11,8 12,44 12,54 15,61 15,94 23 Wapń mg Ca/l 85,87 82,69 76,47 74,47 74,15 24 Magnez mg Mg/l 12,47 11,84 11,79 11,42 14,35 25 Fluorki mg F/l 0,15 0,17 0,115 0,148 0,19 26 Arsen mg As/l nw nw nw nw nw 27 Bar mg Ba/l 0,014 0,016 0,0148 0,016 0,0211 28 Bor mg B/l nw nw nw nw nw 29 Chrom +6 mg Cr/l nw nw nw nw nw 30 Chrom og. mg Cr/l 0,008 0,013 0,011 0,012 0,011 31 Cynk mg Zn/l 0,011 0,012 0,006 0,007 0,006 32 Glin mg Al/l 0,13 0,098 0,23 0,27 0,13 33 Kadm mg Cd/l nw nw nw nw nw 34 Mangan mg Mn/l 0,436 0,251 0,192 0,332 0,23 35 Miedź mg Cu/l 0,002 0,003 0,0043 0,0035 0,003 36 Nikiel mg Ni/l nw nw nw nw nw 37 Ołów mg Pb/l 0,001 nw 0,002 0,003 0,002 38 Rtęć mg Hg/l 0,00013 0,00034 0,0021 0,0009 0,00011 39 Selen mg Se/l nw nw nw nw nw 40 śelazo mg Fe/l 0,645 0,294 0,275 0,505 0,433 41 Cyjanki niezwiązane mg CN/l 0,001 0,002 0,002 0,001 0,001 42 Fenole lotne mg/l 0,008 0,009 0,007 0,006 0,005 43 Suma 2 pestycydów êg/l nw nw nw nw nw 44 Subst. pow. cz. an. mg/l 0,022 0,025 0,019 0,03 0,29 45 WWA µg/l nw nw nw nw nw 46 Oleje mineralne mg/l 0,25 0,129 nw nw 47 Indeks saprobowości fitoplanktonu 2,19 2,06 2,19 2,07 2,17 48 Chlorofil a µg/l 4,31 6,37 4,12 4,49 9,36 49 Lb.b. coli fek. n/100 ml 6356 2618 2926 5934 169800 50 Ogólna liczba bakterii coli n/100 ml 6356 2618 2926 5934 169800 Klasa czystości w przekroju IV IV IV IV IV Olsztyn, 2009 18
OBJAŚNIENIA DO TABELI NR 2 Klasa I wody o bardzo dobrej jakości, Klasa II wody dobrej jakości, Klasa III wody zadawalającej jakości, Klasa IV wody niezadawalającej jakości, Klasa V wody złej jakości Badania jakości wód Drwęcy Warmińskiej w 2006 roku na całej kontrolowanej długości, wykazały IV klasę czystości. decydujący wpływ na klasyfikację odegrały wysokie wartości barwy, zawiesiny ogólnej, związków organicznych (BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr) oraz związków biogennych. Wysoka zawartość zawiesiny ogólnej kwalifikująca rzekę do IV klasy spowodowana była ulewnymi deszczami oraz gwałtownymi roztopami. W pozostałych okresach badawczych wskaźnik ten występował z regóły na poziomie I klasy. Stwierdzono podwyŝszone do III klasy wartości manganu i Ŝelaza oraz fenoli lotnych. Niezadowalający był równieŝ stan sanitarny wód. Liczba bakterii grupy coli typu kałowego oraz ogólna liczba bakterii coli występowały na poziomie od III do V klasy. Najgorsze warunki sanitarne były na ujściowym odcinku rzeki w przekroju Drwęczno. Indeks saprobowy fitoplanktonu spełniał wymogi III klasy czystości. StęŜenie chlorofilu we wszystkich przekrojach odpowiadało III klasie. KARBOWO Struga Karbowo o długości 9,5 km i powierzchni zlewni 19,1 km 2 jest rzeką III rzędu, lewobrzeŝnym dopływem Drwęcy Warmińskiej. Wypływa ze strefy krawędziowej Pojezierza Olsztyńskiego w okolicach miejscowości Wapnik na wysokości 95 m.n.p.m. W dolnym odcinku rzeka przepływa przez Jezioro Mieczowe pochodzenia zaporowego i obszar miejski Ornety. Według regionalności fizyczno geograficznej zlewnia rzeki połoŝona jest w zasięgu Równiny Orneckiej i Pojezierza Olsztyńskiego. Jest to obszar o rzeźbie płaskorówninnej i nisko-falistej porozcinanej dolinami erozyjnymi. Północna część zlewni w obrębie Równiny Orneckiej pokrywają głównie piaski i Ŝwiry fluwioglacjalne, natomiast południowa zbudowana jest z glin morenowych. Zlewnia jest obszarem rolniczo-leśnym z przewagą gruntów uŝytkowanych rolniczo. Pod względem administracyjnym rzeka Karbowo znajduje się na obszarze gminy Lubomino i Orneta, wchodzącego w skład powiatu lidzbarskiego. Do Strugi Karbowo za pośrednictwem rowu melioracyjnego dopływają niewielkie ilości oczyszczonych mechaniczno - biologicznie ścieków z Gospodarstwa Rolnego w Karbowie. Stan czystości strugi badano w jednym przekroju pomiarowym na ujściowym odcinku rzeki. Punkt pomiarowy zlokalizowany jest poniŝej Jeziora Mieczowego w odległości 0,2 km od ujścia rzeki do Drwęcy Warmińskiej. Olsztyn, 2009 19
Tabela nr 3. Ocena jakości wód rzeki Karbowo wykonana w 2006 roku przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska A. Nazwa rzeki KARBOWO B. Numer przekroju 1 C. Km 0,2 D. Nazwa stanowiska Orneta Lp. Wskaźnik Jednostka 1 Temperatura wody o C 20,1 2 Zapach krotność 1 3 Barwa mg Pt/l 86 4 Zawiesina ogólna mg/l 39,37 5 Odczyn ph 7,2 8,3 6 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 6,69 7 BZT 5 mg O 2/l 10,783 8 ChZT-Mn mg O 2/l 18,02 9 ChZT-Cr mg O 2/l 83,93 10 OWO mg C/l 24,90 11 Amoniak mg NH 4/l 3,76 12 Azot Kiejdahla mg N/l 5,23 13 Azotany mg NO 3/l 13,58 14 Azotyny mg NO 2/l 0,227 15 Azot ogólny mg N/l 7,291 16 Fosforany mg PO 4/l 0,995 17 Fosfor ogólny mg P/l 0,742 18 Przewodność w 20 o C µs/l 500 19 Substancje rozp. og. mg/l 360 20 Zasadowość ogólna mg CaCO 3/l 168,5 21 Siarczany mg SO 4/l 62,75 22 Chlorki mg Cl/l 23,5 23 Wapń mg Ca/l 81,05 24 Magnez mg Mg/l 9,19 25 Fluorki mg F/l 0,16 26 Arsen mg As/l nw 27 Bar mg Ba/l 0,025 28 Bor mg B/l nw 29 Chrom +6 mg Cr/l nw 30 Chrom og. mg Cr/l 0,011 31 Cynk mg Zn/l 0,013 32 Glin mg Al/l 0,046 33 Kadm mg Cd/l nw 34 Mangan mg Mn/l 0,23 35 Miedź mg Cu/l 0,0035 36 Nikiel mg Ni/l nw 37 Ołów mg Pb/l nw 38 Rtęć mg Hg/l 0,002 39 Selen mg Se/l nw 40 śelazo mg Fe/l 0,575 41 Cyjanki niezwiązane mg CN/l 0,001 42 Fenole lotne mg/l 0,008 43 Suma 2 pestycydów êg/l nw 44 Subst. pow. cz. an. mg/l 0,02 45 WWA µg/l nw 46 Oleje mineralne mg/l 0,585 47 Indeks saprobowości fitoplanktonu 2,12 48 Chlorofil a µg/l 14,22 49 Lb.b. coli fek. n/100 ml 46000 50 Ogólna liczba bakterii coli n/100 ml 135240 Klasa czystości w przekroju V Olsztyn, 2009 20
OBJAŚNIENIA DO TABELI NR 3 Klasa I wody o bardzo dobrej jakości, Klasa II wody dobrej jakości, Klasa III wody zadawalającej jakości, Klasa IV wody niezadawalającej jakości, Klasa V wody złej jakości Jakość wód Strugi Karbowo w przekroju ujściowym w 2006 roku odpowiadała V klasie czystości. Zdecydowały o tym wysokie wartości barwy i związków organicznych, wyraŝonych wskaźnikami ChZT Mn i ChZT Cr oraz azot Kiejdahla. Wysokie stęŝenie olei mineralnych klasyfikowało przekrój do V klasy. Liczba bakterii grupy coli typu kałowego oraz ogólna liczba bakterii coli wskazywała na zły stan sanitarny wód (V klasa). Jakość wód ujściowego odcinka Strugi Karbowo jest głównie pod wpływem wód Jeziora Mieczowego przez które przepływa. Poza tym spływy powierzchniowe z obszaru miejskiego Ornety mogą niekorzystnie oddziaływać na jakość wód rzeki. Na terenie Ornety zlokalizowane jest Jezioro Mieczowe. Jezioro Mieczowe jest zbiornikiem powyrobiskowym. Jezioro powstało w okresie międzywojennym w wyniku zalania kopalni gliny, ma on powierzchnię 6,3 ha i średnią głębokość 2,5 m. Miejscami głębokość jeziora dochodzi do 8 m. Jezioro Mieczowe nie zostało objęte monitoringiem prowadzonym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie. 3.1.3. Wody podziemne Zgodnie z informacjami odczytanymi z Mapy hydrogeologicznej Polski Instytutu Geologicznego Arkusz Lidzbark Warmiński, wody na terenie miasta Ornety czerpane są z głównego uŝytkowego poziomu wodonośnego zlokalizowanego w utworach czwartorzędowych. Warstwa wodonośna znajdująca się w utworach trzeciorzędowych ma mniejsze znaczenie dla celów uŝytkowych. Potencjalna wydajność typowego otworu studziennego wynosi 30 70 m 3 /h. MiąŜszość utworów wodonośnych w czwartorzędzie waha się w granicach 15-40 m. Głębokość pierwszego zwierciadła wód podziemnych zlokalizowana jest od 0 m do 5 m. Izolacja pierwszego poziomu wodonośnego od powierzchni jest pełna. Na terenie Miasta Ornety nie występuje kontakt hydrauliczny uŝytkowych poziomów wodonośnych, jak równieŝ nie występują powierzchniowe działy wodne. Orneta nie leŝy nad Głównym Zbiornikiem Wód Podziemnych. Olsztyn, 2009 21
Rys. 2. Wycinek z mapy hydrogeologicznej Polski Instytutu Geologicznego Arkusz Lidzbark Warmiński. Woda dla celów uŝytkowych w mieście Ornecie pobierana jest z ujęcia zlokalizowanego w utworach czwartorzędowych. Główne miejskie ujęcie wody połoŝone jest na południe od granic miasta. Jest to zespół trzech studni głębinowych. Woda jest pompowana z głębokości około 237 m w jednej studni i z głębokości około 180 m w dwóch pozostałych. Ujęcie posiada duŝe nadwyŝki zasobów dyspozycyjnych. Ujęcie dawnej mleczarni jest ujęciem rezerwowym, ujęcie zlokalizowane w byłej mleczarni zostało opisane zgodnie z informacjami odczytanymi z mapy hydrogeologicznej Polski uzyskanej z Instytutu Geologicznego w Warszawie oraz informacjami zawartymi w objaśnieniach do ww. mapy. Olsztyn, 2009 22
Numer otworu /studni 934 Tabela nr 4. Ujecie wód Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej Miejscowość/ uŝytkownik Orneta/ Okregowa Spółdzielnia Mleczarska Wysokość n.p.m. [m] Rok wykonania Otwór Głęboko ść [m] 64,6 1969 43,0 Poziom wodonośny Strop Spąg pon. pow. terenu [m] 22,0 43,0 Wiek utworó w ilość m 3 /h Wydajność maksymalna Depresja [m] Q 51,6 3,4 3.1.4. Wody gruntowe Wody gruntowe na terenie miasta są ściśle związane z budową geologiczną warstwy przypowierzchniowej. Warstwa nieprzepuszczalna w obszarze miasta zlokalizowana jest na zmiennej lecz na ogół niewielkiej głębokości. Wody zalegające nad utworami trudnoprzepuszczalnymi pozsiadają zwierciadło swobodne. Wody pod przewarstwieniami trudnoprzepuszczalnymi posiadają zwierciadło napięte. Wody tego poziomu nie mają znaczenia gospodarczego. Na terenie miasta wyróŝnia się pięć stref występowania I poziomu wód gruntowych: strefa najpłytszego występowania wód gruntowych obejmująca dna dolin i terenów podmokłych; wody występują w utworach piaszczystych i organogenicznych na głębokości do 1 m; wahania poziomu są zaleŝne od stanów wód w rzece oraz od pór roku i intensywności opadów; strefa występowania swobodnego zwierciadła wody na głębokości 1,0 2,0 m w utworach piaszczystych, w duŝej części są to wody zawieszone, zasilane z odpadów atmosferycznych; strefa występowania swobodnego zwierciadła wody gruntowej na głębokości 2,0 4,5 m w utworach piaszczystych; występuje w niewielkim zasięgu w dolinie Drwęcy Warmińskiej i na równinie zastoiskowo sandrowej; strefa równiny, gdzie utwory piaszczyste podścielone są na równej głębokości osadami zastoiskowymi (trudnoprzepuszczalnymi); woda gruntowa w zasadzie nie występuje do głębokości 4,5 m; w czasie intensywnych opadów moŝe miejscami stagnować w warstwie piaszczystej; strefa równiny gdzie na powierzchni występują utwory trudnoprzepuszczalne; wód nie stwierdzono do głębokości 4,5 m, mogą tu występować sączenia śródwarstwowe (miejscami dość intensywne). 3.1.4. Budowa geologiczna Zgodnie z informacjami uzyskanymi z Mapy hydrogeologicznej Polski Instytutu Geologicznego Akusz Lidzbark Warmiński, obszar gminy Orneta zlokalizowany jest w jednostce hydrogeologicznej Region Mazurski. Pod pokrywą osadów czwartorzędowych powszechnie występują utwory trzeciorzędowe. Główne poziomy uŝytkowe w utworach czwartorzędu budują Ŝwiry, piaski, mułki oraz gliny zwałowe i iły. Na omawianym obszarze występują częste przewarstwienia osadów o róŝnej przepuszczalności. Serie wodonośne są nieciągłe, zlokalizowane na róŝnej głębokości od kilkunastu do powyŝej 100 m. Olsztyn, 2009 23
Rys. 3. Wycinek z mapy hydrogeologicznej Polski Instytutu Geologicznego Arkusz Lidzbark Warmiński. Obszar gminy poprzecinany jest dolinami rzecznymi Drwęcy Warmińskiej, Wałszy i Młyńskiej Strugi. Rzeki w gminie układają się równoleŝnikowo, rzeki są dopływami Pasłęki. Dna dolin rzecznych wypełniają przewaŝnie osady mineralne wykształcone w postaci piasków i pyłów. W starorzeczach występują torfy i osady mułowo- torfowe. Doliny rzeczne, a takŝe niektóre zbocza posiadają specyficzną budowę geologiczną. Przejawia się to obecnością wodonośnych przewarstwień w osadach ilastych i gliniastych, moŝe to doprowadzić do erozji gleby. W gminie Orneta zostały zinwentaryzowane złoŝa kopalin w oparciu o dokument Inwentaryzacja złóŝ, wyrobisk i kopalin stałych oraz składowisk odpadów na obszarze gminy Orneta województwo elbląskie, Gdańsk 1994. Olsztyn, 2009 24
Tabela nr 5. Zbiorcze zestawienie złóŝ kopalin o zasobach udokumentowanych i zarejestrowanych na obszarze gminy Orneta według stanu na grudzień 1993 roku. Stan Nazwa złoŝa, Zasoby według zagospodarowania Rodzaj kopaliny Zastosowanie Uwagi miejscowość bilansu zasobów wydobycia kopaliny Bogatyńskie - Bogatyńskie Orneta - Orneta Mingajny - Mingajny Kaszuny - Kaszuny Wierzchy A Ił, mułek ilasty Ił warwowy Piasek Piasek kwarcowy Piasek ze Ŝwirem i piaskiem o śr. pp 65,1 % Kreda jeziorna, gytia o zawartości CaO 45,7% Do wyrobów grubo-i cienkościennych oraz drąŝonych Do produkcji cegły pełnej klasy 100 Surowiec schudzający do wyrobów ceramicznych Do produkcji cegły wapienno - piaskowej Dla potrzeb budownictwa komunalnego Do wapnowania gleby 11.792 tys m 3 kat. C2 A 387,2 tys m 3 B 164,8 tys m 3 C1 588,4 tys m 3 C1 229,2 tys m 3 3663,7 tys ton C1 19457 tys. ton. ZłoŜe niezagospodarowane ZłoŜe niezagospodarowane ZłoŜe niezagospodarowane ZłoŜe niezagospodarowane ZłoŜe niezagospodarowane 246,2 tys.m 3 ZłoŜe niezagospodarowane Południowa część obszaru znajduje się w Obszarze Chronionego Krajobrazu Rzeki Pasłęki ZłoŜe znajduje się w obrębie Obszarze Chronionego Krajobrazu Doliny Orneckiej ZłoŜe znajduje się w obrębie Obszarze Chronionego Krajobrazu Doliny Orneckiej ZłoŜe znajduje się w obrębie Obszarze Chronionego Krajobrazu Doliny Orneckiej Źródło: Inwentaryzacja złóŝ i wyrobisk kopalin stałych oraz składowisk odpadów na obszarze gminy Orneta, Przedsiębiorstwo Geologiczne Polgeol w Warszawie, 1994. 3.1.5. Ukształtowanie terenu, warunki glebowe UKSZTAŁTOWANIE TERENU Zgodnie z podziałem Polski na regiony fizyczno-geograficzne Orneta leŝy w obrębie Równiny Orneckiej. Geneza Równiny Orneckiej związana jest z ósmą fazą recesyjną stadiału pomorskiego zlodowacenia bałtyckiego. Główną powierzchnię morfologiczną tworzy tu równina zastoiskowo sandrowa. Równina ta jest rozcięta erozyjną doliną Drwęcy Warmińskiej, formującą się po ustąpieniu lodowca z terenów Polski. Mniejsze formy morfologiczne związane z holocenem to obniŝenie dolinne Strugi Karbowo, przepływającej przez Jezioro Mieczowe, boczne dolinki i rozcięcia erozyjne krawędzi doliny Drwęcy Warmińskiej i bezodpływowe zagłębienia w powierzchni sandrowo zastoiskowej. Dolina cieku spod Karbowa poniŝej Jeziora Mieczowego ma wyraźnie erozyjny charakter i łączy się z doliną Drwęcy Warmińskiej. W granicach miasta równina nachylona jest w kierunku zachodnim od około 71 m n.p.m. na wschodzie do około 60 m n.p.m. na zachodzie. Wysokość zboczy doliny rzeki Drwęcy Warmińskiej mają przewaŝnie charakter skarp i osiągają wysokość od 18 m do dwudziestu kilku metrów. Dno doliny rzeki leŝy na wysokości od 52 m n.p.m. na wschodzie do około 39 m n.p.m. na zachodzie. Rzeka Drwęca Warmińska silnie meandruje tworząc starorzecza i podcinając zbocza dolin. Olsztyn, 2009 25
W dolinie rzeki występują formy ostańcowi (ostańce morenowe) utworzone w czasie wcześniejszych stadiów rozwojowych doliny. Na jednym z takich ostańców morenowych połoŝone jest stare miasto. Nachylenie terenu na równinie jest niewielkie, mieszczące się w większości w przedziale do 3%, lokalnie są to spadki większe do 8%. Największe spadki występują w strefach zboczowych doliny Drwęcy Warmińskiej i bocznych dolinek erozyjnych. Formami ukształtowania terenu związanymi z działalnością człowieka są wyrobiska, bardzo często zapełnione wodą lub zabagnione, nasypy, skarpy itp. największym wyrobiskiem wypełnionym wodą jest misa Jeziora Mieczowego. WARUNKI GLEBOWE Na terenie miasta Ornety przewaŝają gleby brunatne właściwe oraz kwaśne i wyługowane. Mają dość dobrze rozwinięty poziom próchniczy i są względnie zasobne w składniki pokarmowe. Wykształcone są z utworów gliniastych i piasków gliniastych na róŝnym podłoŝu (utwory zastoiskowe). Gleby brunatne wyługowane występują w sąsiedztwie brunatnych właściwych o odczynie kwaśnym. Odczyn kwaśny uzyskują przez wypłukiwanie związków wapnia z górnych partii profilu glebowego. W granicach miasta występują równieŝ czarne ziemie właściwe i zdegradowane, gleby bagienne, a takŝe gleby glejowe i aluwialne w dolinie rzeki Drwęcy Warmińskiej. Czarne ziemie występują płatami, głównie w niŝej połoŝonych partiach terenu i na obrzeŝach form dolinnych. Gleby bagienne występują w dolinach i obniŝeniach terenu, gdzie wody gruntowe zalegają bardzo płytko. Gleby glejowe i aluwialne są glebami występującymi głównie w dolinie Drwęcy Warmińskiej. Gleby bagienne, glejowe oraz aluwialne to głównie naturalne siedliska łąkowe. Gleby w Ornecie zaliczają się głównie do gleb średniej jakości. PrzewaŜają gleby klas: IV a i IV b. We wschodniej części obszaru występują kompleksy gleb klasy III. Dopełnieniem wyŝej wymienionych klas są gleby V i VI, są klasy występujące lokalnie między wyŝej wymienionymi glebami. 3.1.6. Warunki klimatyczne Klimat opisywanego terenu naleŝy do typu klimatu pojeziernego, odznaczającego się cechami przejściowymi od klimatu kontynentalnego do klimatu morskiego. Uwarunkowany został głównie przez lokalne elementy środowiska (rzeźba terenu, lasy, jeziora). RóŜnorodność klimatu wyraŝa się w znacznych wahaniach temperatury i opadów w tych samych miesiącach poszczególnych lat. Średnie roczne temperatury wynoszą 7 o C. Średnia wieloletnia suma opadów dla Ornety wynosi 598 mm. NajwyŜsze opady w Ornecie występują w sierpniu (79 mm). Na terenie Ornety przewaŝają wiatry z kierunku południowo zachodniego (15,5%). Na terenie miasta najczęściej wieją wiatry z południa, południowego zachodu i zachodu łącznie ponad 43%. Znaczny udział mają wiatry ze wschodu (12,6 %) i z południowego wschodu (12,1%). Okres ciszy stanowi ok. 5,7 %. Olsztyn, 2009 26