RAPORT: BADANIE RUCHU TURYSTYCZNEGO W WARSZAWIE W ROKU 2011 Przygotowany dla: Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy Warszawa, Grudzień 2011 Ipsos Sp. z o.o., ul. Taśmowa 7, 02-677 Warszawa tel.: + 48 22 448 77 00, fax : +48 22 448 77 02 info.poland@ipsos.com, www.ipsos.pl NIP: 26 10 19 076, REGON: 010819809, KRS: 0000012061 Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy - XIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego Kapitał: 1.612.000 PLN 2011 Ipsos - Wszystkie prawa zastrzeżone. Niniejszy dokument zawiera Poufne i Zastrzeżone informacje Ipsos, które nie mogą być ujawniane ani powielane bez wcześniejszej pisemnej zgody Ipsos.
Spis treści 1. Wprowadzenie...3 1.1. Ogólne tendencje w polskim ruchu turystycznym w 2010 i 2011...3 1.2. Infrastruktura turystyczna w Warszawie... 1.3. Próba oszacowania rozmiarów wielkości ruchu turystycznego w Warszawie...7 2. Badania ruchu turystycznego w Warszawie...9 2.1. Cele i zakres badań...9 2.2. Realizacja badania ilościowego...10 2.2.1. Metoda i narzędzie... 10 2.2.2. Badana populacja... 10 2.2.3. Punkty realizacji badania... 10 2.2.4. Czas realizacji badania... 11 2.2.. Porównywalność wyników... 12 2.3. Charakterystyka próby jako całości...13 2.4. Turyści polscy, zagraniczni i polonijni w podziale regionalnym i geograficznym 1 2.4.1. Profil warszawskiego turysty... 19 2.4.2. Profil turysty krajowego... 21 2.4.3. Profil turysty zagranicznego... 24 2.4.4. Profil turysty polonijnego... 29 2.. Warszawa jako cel wizyty bezpośredniej...31 2..1. Miasta odwiedzane przed wizytą w Warszawie... 33 2..2. Miasta odwiedzane po wizycie w Warszawie... 3 2.6. Czas pobytu turystów w Warszawie...36 2.7. Zakwaterowanie...38 2.8. Transport do Warszawy...41 2.9. Organizacja przyjazdu...42 2.10. Cele wizyty w Warszawie i cel główny...43 2.11. Towarzystwo w podróży...46 2.12. Częstotliwość odwiedzin Warszawy...48 2.13. Impuls zwiedzania Warszawy...49 2.14. Najważniejsze atrakcje turystyczne...1 2.1. Wrażenia z pobytu...4 2.16. Źródła informacji... 2.17. Wydatki w okresie pobytu...7 2.18. Warszawska Karta Turysty...9 2.19. Ocena poziomu usług w Warszawie...60 2.19.1. Rozrywka i kultura... 60 2.19.2. Gościnność i życzliwość mieszkańców; atmosfera miasta... 62 2.19.3. Obsługa turystyczna... 63 2.19.4. Usługi komunikacyjne... 6 2.19.. Usługi municypalne... 66 2.19.6. Usługi hotelowe, gastronomiczne, bankomatowe... 67 2.20. Ceny usług...69 2.21. Ocena pobytu w Warszawie...71 2.22. Podstawowe segmenty zagranicznego ruchu turystycznego...72 2.22.1. Rynek niemiecki... 72 2.22.2. Rynek hiszpański... 77 2.22.3. Rynek brytyjski... 81 2.22.4. Rynek francuski... 8 2.22.. Rynek amerykański... 90 2.22.6. Rynek włoski... 94 3. Podsumowanie...99 2
1. Wprowadzenie 1.1. Ogólne tendencje w polskim ruchu turystycznym w 2010 i 2011 Dane organizacji UNWTO (Światowa Organizacja Turystyczna) oraz Światowej Rady Podróży i Turystyki (World Travel & Tourism Council; WTTC) wskazują, że w 2011 roku utrzymuje się obserwowany już w roku ubiegłym wzrost międzynarodowego popytu turystycznego. Prognozy UNTWO z początku roku zakładały 4-% wzrost 1 w 2011 roku. W wyniku kryzysu ujawnionego w strefie Euro, szacunki zostały skorygowane i nieco obniżone. Zgodnie z danymi WTTC wzrost sektora podróży i turystyki ma wynieść 3,2% w 2011 oraz 3,3% w 2012. Także Polska (17 kraj pod względem liczby odwiedzin) notuje wzrost ruchu turystycznego. Zaobserwowano między innymi następujące przejawy: O 7,3% wzrosła liczba obsłużonych pasażerów na lotniskach krajowych w pierwszym półroczu 2011 w porównaniu do analogicznego okresu roku ubiegłego (warszawskie Lotnisko Chopina odnotowało w tym okresie wzrost o 9,3%). wyraźnie wzrosła liczba przyjazdów cudzoziemców do Polski w 2010. Liczba ta wyniosła 8,3 mln, tzn. o 8% więcej niż w 2009 (szacunki Instytutu Turystyki oparte częściowo na danych GUS). Przyjazdy cudzoziemców o charakterze turystycznym (definiowanym jako przyjazd na więcej niż jeden dzień) wyniosły 12, mln w 2010, tzn. o % więcej niż w 2009. Warto podkreślić, że Instytut Turystyki prognozuje dalszy wzrost liczby turystów zagranicznych w tym roku i w latach kolejnych, co przedstawione jest w poniższej tabeli. W ocenie IT także przyjazdy turystów ze wschodu, których liczba znacznie spadła w 2008 po wejściu Polski do strefy Schengen, obecnie notują wzrosty. Tabela 1. Przyjazdy turystów zagranicznych do Polski w mln (dane faktyczne dla lat 2008-2010 i prognozy na lata 2011 201). Liczba turystów zagranicznych w Polsce 2008 2009 2010 2011 2012 i 2013 2014 i 201 13 11,9 12, 13 13,6 14,6 IT Poprawiają się także prognozy dotyczące przychodów z ruchu turystycznego. Zgodnie z danymi IT łączne przychody z ruchu turystycznego szacuje się na 10,4 mld USD w 2010 (przy 9, mld USD w 2009 i 11,4 mld USD w 2008), z czego,2 mld USD stanowiły wpływy od turystów, a pozostała kwota od odwiedzających jednodniowych. Jednak średnie wydatki pojedynczego turysty zagranicznego spadły o 9,% w porównaniu z 2009 i wyniosły 390 USD (w 2010 roku). GUS podaje dane o wykorzystaniu polskiej bazy noclegowej przez turystów zagranicznych w miesiącach styczeń sierpień 2011. Liczba cudzoziemców korzystających z tej bazy wyniosła w tym okresie o,7% więcej w relacji do okresu styczeń sierpień 2010, natomiast liczba udzielonych cudzoziemcom noclegów wzrosła o 4,9% w takim samym 1 APRIL INTERIM UPDATE OF THE UNWTO WORLD TOURISM BAROMETER 3
porównaniu. Ogólnie do Polski przyjeżdża więcej turystów zagranicznych, jednak pojedynczy turysta średnio przebywa w Polsce krócej i wydaje nieco mniej pieniędzy, niż dotychczas. Największy udział w wykorzystaniu polskiej bazy noclegowej mają turyści z Niemiec. Wśród korzystających z noclegów stanowią oni 26,7%, a wśród udzielonych noclegów 38% (okres styczeń sierpień 2011). Ten udział nieznacznie spada w porównaniu z latami ubiegłymi; jest jednak nadal przeważający. Tabela 2 Liczba cudzoziemców korzystających z obiektów zakwaterowania zbiorowego w styczniu - sierpniu 2011 i 2010 według krajów I VIII 2011 I VIII 2010 Zmiana w % I XII 2010 RAZEM 3 024 979 2 862 966,7 4 166 00 w tym: Niemcy 807 18 801 897 0,6 1 137 761 W. Brytania 230 8 241 639-4, 38 138 Rosja 194 766 147 824 31,8 216 002 Włochy 149 981 142 769,0 196 30 Francja 138 76 132 101,0 188 41 USA 114 39 112 009 2,1 166 776 Hiszpania 112 89 87 977 28,3 127 624 Ukraina 106 903 90 364 18,3 139 012 Holandia 79 324 7 193, 106 333 Litwa 74 233 72 27 2,7 100 967 Szwecja 73 244 70 944 3,2 103 301 Białoruś 69 964 4 469 28,4 83 102 Norwegia 62 293 61 327 1,6 102 368 Czechy 8 72 2 70 11,8 80 220 Dania 864 3 707 4,0 80 347 Belgia 46 187 4 760 0,9 64 72 Finlandia 4 810 44 697 2, 8 811 Austria 43 687 40 090 9,0 9 368 Węgry 36 499 33 18 8,9 48 887 Łotwa 36 303 31 118 16,7 43 69 Słowacja 33 32 29 818 11,9 46 300 Irlandia 28 39 29 313-3,1 42 490 Estonia 27 332 2 124 8,8 32 38 Japonia 26 132 32 219-18,9 0 600 Szwajcaria 2 763 2 102 2,6 34 226 Chiny 23 176 16 119 43,8 26 634 Kanada 20 632 19 191 7, 28 28 Rumunia 18 112 17 690 2,4 26 28 Australia 17 997 16 391 9,8 23 02 Portugalia 14 834 14 20 4,4 20 372 Turcja 13 699 10 97 29,3 16 81 R. Korei 9 871 9 86 3,0 13 96 Grecja 9 849 8 714 13,0 12 846 Indie 7 392 6 34 16, 10 211 Bułgaria 7 334 6 928,9 10 276 Brazylia 7 09 6 747,2 10 03 Słowenia 6 660 6 132 8,6 8 89 Hong Kong 3 229 2 801 1,3 4 26 4
Luksemburg 2 184 2 466-11,4 3 98 Cypr 1 320 1 807-27,0 2 27 Malta 906 490 84,9 783 GUS Zaobserwowane wśród grupy cudzoziemców wzrosty wykorzystania bazy noclegowej obserwujemy także w szerszej perspektywie. Podjęte przez GUS badania wykorzystania bazy noclegowej w pierwszym półroczu 2011 wskazują, że z obiektów zbiorowego zakwaterowania skorzystało 9,7 mln turystów (w tym 19,8% turystów zagranicznych), co stanowi wzrost o,3% w porównaniu do analogicznego okresu 2010 r. Większość turystów, 7,2 mln nocowała w obiektach hotelowych. W okresie od stycznia do czerwca 2011 r. stopień wykorzystania miejsc noclegowych we wszystkich turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania wyniósł 31,6% czyli więcej niż w analogicznym okresie 2010 r. 30,8%. 1.2. Infrastruktura turystyczna w Warszawie Warszawa dysponuje pośród wielkich polskich miast najobszerniejszą bazą turystyczną w niemal wszystkich miarodajnych wskaźnikach, jakie mogą być wzięte do porównań. Ponadto baza ta ulega w ostatnich latach bardzo szybkiemu poszerzeniu. Warszawska baza noclegowa to ponad 30 tysięcy miejsc noclegowych w ponad 200 obiektach, jak podaje Warsaw Tour Oficjalny Portal Turystyczny m. st. Warszawy (www.warsawtour.pl). Stan obecny bazy hotelowej zostaje poniżej zobrazowany na podstawie danych GUS (Turystyka w 2010, Warszawa 2011). Na podstawie poniższych danych daje się wysnuć wniosek o zmniejszającej się nieco liczbie obiektów hotelowych, co dotyczy wyłącznie obiektów niższych klas. Rośnie jednak liczba udzielonych noclegów, pokoi oraz korzystających z nich turystów, co zostanie omówione poniżej. Tabela 3 Baza noclegowa hoteli w Warszawie Wyszczególnienie 2008 2009 2010 Liczba hoteli 67 63 62 ***** 11 11 11 **** 6 8 9 *** 17 19 19 ** 16 14 13 * 10 8 8 w trakcie kategoryzacji 7 3 2 GUS Pozycja Warszawy jako ośrodka turystycznego w kraju wydaje się niezagrożona ze względu na już osiągnięty dystans. Następnym po Warszawie miastem z rozbudowaną infrastrukturą noclegową jest Kraków, jednak dystans jest znaczny w przypadku prawie każdego wskaźnika. Wszystkie pozostałe ośrodki wojewódzkie są z kolei mocno zdystansowane przez Kraków. Poniżej prezentujemy zestawienie hoteli w Warszawie i Krakowie, przygotowane na podstawie danych GUS.
Tabela 4 Warszawskie hotele i ich wykorzystanie w 2010 na tle bazy w Krakowie i miastach wojewódzkich łącznie W Wyszczególnienie Raze m ***** **** *** ** * trakcie kateg. 1. Obiekty - Warszawa - Kraków - 16 miast woj. łącznie 2. Miejsca noclegowe - Warszawa - Kraków - 16 miast woj. łącznie 3. Pokoje - Warszawa - Kraków - 16 miast woj. łącznie 4. Korzystający w tys. - Warszawa - Kraków - 16 miast woj. łącznie.obcokrajowcy korzystający w tys. - Warszawa - Kraków - 16 miast woj. łącznie 6. Udzielone noclegi w tys. - Warszawa - Kraków - 16 miast woj. łącznie 7. Noclegi udzielone zagr. w tys. - Warszawa - Kraków - 16 miast woj. łącznie 8. Wynajęte pokoje w tys. - Warszawa - Kraków - 16 miast woj. łącznie 9. Pokoje wynajęte zagr. w tys. - Warszawa - Kraków - 16 miast woj. łącznie 10. Stopień wykorz. miejsc nocleg. w % - Warszawa - Kraków - 16 miast woj. łącznie 11. Stopień wykorzystania pokoi w % - Warszawa - Kraków - 16 miast woj. łącznie 62 126 464 18 778 16 69 70 606 10 78 8 17 38 380 2 067 1 211 964 792 669 2 304 3 32 2 490 10 262 1 42 1 49 4 83 2 388 1 429 6 86 1 07 89 3 046 48,4 43,3 40,6 60,8 0,3 49,7 11 10 32 021 1 764 8 681 3 160 92 206 600 18 901 339 110 29 1 00 321 1 92 86 241 991 768 193 1 1 461 143 727 7,4 48,1 1,4 68,9 4,2 62,1 9 17 63 4 249 3 18 16 673 2 06 1 620 9 196 466 296 1 428 237 177 748 770 1 2 47 447 37 1 462 74 326 1 741 332 199 994 0,3 47,1 41,3 63,4 4,8 2,2 19 68 207 4 977 7 293 2 817 2 689 3 4 13 9 469 39 2 007 137 307 732 72 1 172 3 2 24 769 1 71 33 66 2 328 184 423 978 40,1 44,3 37,8 2,6 1,2 4,7 13 23 108 2 12 3 81 13 247 1 321 1 799 7 02 286 179 1 09 2 62 222 400 362 1 730 87 13 427 284 204 1 126 69 80 271 46,8 33,1 37,6 7,1 39,8 4,8 8 3 3 2 230 279 4 924 1 031 117 2 343 239 24 464 27 8 61 391 0 799 49 1 10 224 22 444 29 6 9 48,0 49,0 44,4 9,3 1, 1,9 2 19 149 233 1 264 78 11 628 1 70 0,4 14 7 33 114 0,7 14 27 18 69 0, 7 17 19,3 46,0 27,1 27, 2,2 32,6 Źródło: GUS Porównując to zestawienie z analogicznymi danymi sprzed roku można stwierdzić wzrost liczby obiektów hotelowych w Krakowie przy ich stabilizacji w Warszawie. 6
Ponownie zaobserwować można wyższą skłonność turystów zagranicznych w Warszawie do korzystania z miejsc noclegowych w obiektach wyższych kategorii (pięć- i czterogwiazdkowych) niż w przypadku turystów zagranicznych w Krakowie. Potwierdza się to także w naszych badaniach. Wyjaśnieniem może być spory udział w ruchu turystycznym w Warszawie obcokrajowców-biznesmenów, którzy wybierają komfort hotelowy i raczej nie uganiają się za warszawskimi atrakcjami turystycznymi. Ich typowy szlak to lotnisko-hotellotnisko. W Krakowie udział biznesmenów może być zneutralizowany przez osoby mniej zasobne, za to bardziej ciekawe świata i przybywające w celu obejrzenia upatrzonych obiektów. 1.3. Próba oszacowania rozmiarów wielkości ruchu turystycznego w Warszawie W prognozie rozmiarów ruchu turystycznego w Warszawie w roku bieżącym (2011) bazujemy na podstawach oszacowań wielkości ruchu turystycznego w Warszawie przyjętych w latach poprzednich i powiększonych o wielkości wynikające generalnie ze wzrostu ruchu turystycznego w 2011. Dodatkowym wsparciem są prognozy Instytutu Turystyki wskazujące na wzrost ruchu turystycznego w Polsce w 2011 o 4% oraz dane Urzędu Lotnictwa Cywilnego (ULC) o zwiększeniu się ilości przylotów lotniczych w pierwszym półroczu 2011 na lotnisko Okęcie o 9,3%. Zakładamy, że znaczną część przylatujących stanowią turyści w Warszawie. Dane te pozwalają przyjąć, że wzrost ruchu turystycznego wyniósł w Warszawie pow. % w 2011 w stosunku do 2010, ostrożnie licząc. Tabela Szacunek wielkości ruchu turystycznego w Warszawie w 2011 2008 2 2009 2010 2011 Rodzaj pobytu w Warszawie w tys. w tys. w tys. w tys. udział w % zmiana w % Odwiedzający zagraniczni 210 200 207 220 1,9 6,3 Turyści zagraniczni 2 70 2 40 2 623 2 800 24,3 6,7 Łącznie turyści i odwiedzający 2 960 2 740 2 830 3 020 26,2 6,7 zagraniczni Odwiedzający krajowi 2 800 2 70 2 860 3 000 26,0 4,9 Turyści krajowi 100 030 230 00 47,7,2 Łącznie turyści i odwiedzający krajowi 7 900 7 780 8 090 800 73,8,1 Łącznie odwiedzający 3 010 2 90 3 070 3 220 27,9 4,9 Łącznie turyści 7 80 7 70 7 83 8 300 72,0,7 Łącznie turyści i odwiedzający 10 860 10 20 10 920 11 20 100,0, szacunki własne 2 Dane dla roku 2008 zawarte w poniższej tabeli zostały poddane korekcie w stosunku do szacunku prezentowanego w raportach w latach poprzednich. Wiąże się to z korektą prognozy danych statystycznych wykorzystywanych do szacowania ruchu turystycznego. Konieczność posługiwania się prognozą wynika z opóźnienia w publikowaniu danych w chwili opracowywania raportu w grudniu 2008 roku dane o przylotach na Okęcie (wg ULC) dostępne były za pierwsze 3 kwartały roku, a najświeższe dane GUS o wykorzystaniu bazy noclegowej odnosiły się do roku 2007. Pierwotne szacunki danych o przylotach i noclegach dla roku 2008 bazowały na trendach obserwowanych w relacji kwartał do kwartału notowanych w latach poprzednich i były zbyt wysokie. 7
Jeśli prezentowane oszacowania są trafne, to wynikają z nich następujące wnioski: Dynamika zmian ruchu turystycznego w Warszawie była w 2011 wyższa, niż w 2010; ruch turystyczny z udziałem gości zagranicznych zwiększył się w większym stopniu, niż w wypadku turystów krajowych; w sumie Warszawa gościła w 2011 o 600 tys. więcej turystów i odwiedzających, niż przed rokiem. 8
2. Badania ruchu turystycznego w Warszawie Badania ruchu turystycznego w Warszawie składały się z dwóch faz: badania desk research oraz wywiadów bezpośrednich. W badaniu desk research, czyli analizie źródeł wtórnych, oparto się na danych publikowanych przez instytucje zajmujące się monitoringiem ruchu turystycznego w Polsce GUS, Instytut Turystyki, Urząd Lotnictwa Cywilnego a także portale turystyczne prezentujące informacje dotyczące zakwaterowania w Warszawie, atrakcji turystycznych, itp. Zebrane w ten sposób dane posłużyły do oszacowania liczby turystów i gości odwiedzających Warszawę. W badaniach analizowano dane z następujących źródeł: raporty UNWTO; raporty WTTC; Eurostat; Urząd Lotnictwa Cywilnego; raporty GUS; raporty Instytutu Turystyki; portal hotels.com i warsawtour.pl. Drugą część stanowiły badania empiryczne metodą wywiadów bezpośrednich w wybranych punktach w Warszawie. Wyniki badań empirycznych zrealizowanych przez IPSOS w roku 2011 są w poniższej analizie zestawiane z danymi z lat ubiegłych (2008, 2009 i 2010). Bieżąca edycja badań została zrealizowana na próbie liczącej ogółem 3 019 respondentów, czyli na poziomie z poprzedniego roku. Realizacja tego typu badań w okresach rocznych pozwala na wykrycie zachodzących tendencji oraz kontrolę uprzednio uzyskanych wyników. 2.1. Cele i zakres badań Celem badawczym było oszacowanie rozmiarów rocznego ruchu turystycznego w Warszawie i opisanie go poprzez analizę różnych segmentów tego ruchu: Odwiedzający Warszawę: przyjezdni jednodniowi krajowi i zagraniczni Turyści przebywający w mieście pow. jednej doby krajowi z podziałem wg województw; zagraniczni z podziałem wg krajów pochodzenia. W zakres badań wchodziło dostarczenie charakterystyk i profili różnych kategorii turystów w podziale na województwa/państwa (turysta krajowy/zagraniczny). W charakterystyce poszczególnych kategorii turystów brano pod uwagę m. in. motywy przyjazdu; organizatora przyjazdu (indywidualny, zbiorowy); środek transportu; formę zakwaterowania; długość pobytu; częstotliwość przyjazdów; średnie kwoty wydatkowane przez turystów podczas pobytu w Warszawie; 9
najchętniej odwiedzane atrakcje turystyczne; dane socjodemograficzne, jak płeć, wiek, wykształcenie, status materialny. W badaniach, których wyniki są zaprezentowane poniżej, zostały również opisane różnice w postrzeganiu miasta i jego walorów przez turystów w zależności od kraju pochodzenia. 2.2. Realizacja badania ilościowego 2.2.1. Metoda i narzędzie Badania zostały zrealizowane metodą wywiadu bezpośredniego prowadzonego przez przeszkolonych ankieterów z dobranymi losowo respondentami. Podstawą wywiadu był formularz ankiety opracowanej, ze względu na udział obcokrajowców, w dziewięciu wersjach językowych (polskiej, angielskiej, niemieckiej, francuskiej, rosyjskiej, hiszpańskiej, portugalskiej, włoskiej, japońskiej). Polacy byli ankietowani bezpośrednio przez ankietera, a cudzoziemcy dostali ankietę do samodzielnego wypełnienia. Respondenci - uczestnicy badań - odpowiadali na ogółem 27 pytań kwestionariusza, a ich odpowiedzi zostały potraktowane jako wskaźniki opinii i postaw obrazujących Warszawę jako miejsce odwiedzin turystycznych. W pytaniach proszono respondentów również o ocenę pakietu usług (nie tylko turystycznych), z jakimi zetknęli się w Warszawie. Odbiór ten warto potraktować jako podstawę w określaniu przyszłej polityki rozwoju turystycznego miasta zorientowanej na różne grupy. Dodatkowo respondenci wskazywali swoje dane demograficzne: płeć, wiek, pozycję zawodową itp. Te deklaracje badanych posłużyły do opisu populacji turystów odwiedzających Warszawę oraz rozdzielonych grup składających się na tę populację. 2.2.2. Badana populacja Badaną populację stanowili wszyscy odwiedzający Warszawę (przebywający w mieście poniżej 1 doby) i turyści. Nie prowadzono wywiadów z osobami mieszkającymi na stałe w Warszawie oraz z osobami pracującymi lub uczącymi się/studiującymi w Warszawie. Dobór respondentów do badania odbywał się w sposób losowy: do udziału zapraszano co piątą osobę znajdującą się w miejscu realizacji badania (a w Złotych Tarasach co trzecią, ze względu na specyfikę tego punktu realizacyjnego). Jedynie w pubach i klubach dopuszczano rekrutację celową, na przykład zwracanie się do osób mówiących w obcym języku. Ta sama procedura doboru stosowana była w latach ubiegłych. W 2008 roku stosowano jedynie dobór z mniejszą częstotliwością (co 20 osoba), co wynikało z dłuższego czasu realizacji badania. Sama zasada doboru losowego była jednak zachowana. 2.2.3. Punkty realizacji badania Wywiady były realizowane w wybranych punktach Warszawy, tzn. w takich miejscach, gdzie skupia się ruch turystyczny. W roku 2011 realizatorzy badań zdecydowali się na przeprowadzenie wywiadów w identycznych punktach, jak rok i dwa lata wcześniej, a odmiennie nieco niż w 2008. Miejscami realizacji badań były: 1. Plac Zamkowy i Rynek Starego Miasta; 2. Pałac Kultury i Nauki (wejście od ul. Marszałkowskiej oraz taras widokowy); 3. Muzeum Powstania Warszawskiego (brama/wejście); 4. Pałac w Łazienkach Królewskich (taras przed pałacem);. Pomnik Bohaterów Getta (plac przed pomnikiem); 6. Złote Tarasy; 10
7. Puby i kluby warszawskie. W podziale na lokalizację (punkty, w których prowadzone były wywiady), realizacja badań przebiegała następująco: Tabela 6. Miejsca realizacji badań w poszczególnych latach Punkt 2008 2009 2010 2011 Plac Zamkowy 727 60 4 489 Pałac Kultury i Nauki 922 860 622 443 Muzeum Powstania Warszawskiego 648 786 619 623 Łazienki Pałac 442 37 461 407 Pomnik Boh. Getta 372 202 188 234 Muzeum Narodowe 04... Wilanów Pałac 387... Złote Tarasy. 711 487 24 Lokale. 340 27 299 Razem 4002 4041 3089 3019 W roku 2011, podobnie jak w latach 2009 i 2010 najwięcej wywiadów przeprowadzono przy wejściu do Muzeum Powstania Warszawskiego i, tym samym, miejsce to można uznać za charakteryzujące się najwyższą koncentracją turystyki warszawskiej. W ubiegłym roku podobną rolę odgrywał także Pałac Kultury i Nauki, który obecnie plasuje się na nieco niższym poziomie (zbliżonym do poziomu popularności Placu Zamkowego i Łazienek). W porównaniu do ubiegłego roku wzrosła istotnie rola centrum handlowego Złote Tarasy, które jest obecnie drugim pod względem popularności punktem realizacji badań. Niezmiennie Pomnik Bohaterów Getta jest turystycznie najrzadziej odwiedzanym przez turystów spośród wymienionych miejsc punktów realizacji badań. 2.2.4. Czas realizacji badania W 2011 roku badania rozpoczęto w kwietniu a więc wcześniej niż w roku ubiegłym. W miesiącach wiosennych (kwiecień czerwiec) przeprowadzono 702 ankiety a w kolejnym okresie (lipiec i sierpień) przepytano 1601 osób. Relacje te odpowiadają w zasadzie relacjom z roku 2009, gdy badanie było prowadzone w porównywalnym okresie. Tabela 7. Terminy realizacji badań w poszczególnych latach Miesiąc 2008 2009 2010 2011 Marzec 247... Kwiecień 70.. 166 Maj 272 474. 141 Czerwiec 421 324. 39 11
Lipiec 3 802 72 631 Sierpień 461 906 1141 970 Wrzesień 66 668 83 312 Październik 76 04 397 123 Listopad 394 363 216 282 Grudzień 0... Razem 4002 4041 3089 3019 W każdym miesiącu badania prowadzono w dwóch dniach w środę i w sobotę. Wyjątkiem jest punkt Puby i kluby warszawskie, w którym badanie realizowane jest wieczorem w środę, piątek, sobotę i niedzielę. Tak jak w latach poprzednich, zdecydowanie więcej wywiadów przeprowadzono w środy (1811), niż w soboty (1208). W każdym dniu realizacji badania prowadzono badania przez 8 godzin. Godziny realizacji wywiadów były różne w poszczególnych punktach realizacyjnych, co wynika ze specyfiki tych lokalizacji: 1. Plac Zamkowy i Rynek Starego Miasta: od 11.00 do 19.00; 2. Pałac Kultury i Nauki: 11.00 19.00; 3. Muzeum Powstania Warszawskiego: w godzinach otwarcia, przez 8 godzin; 4. Pałac w Łazienkach Królewskich: od 11.00 (10.00 wiosną i jesienią) do zmroku;. Pomnik Bohaterów Getta: 10.00 18.00 lub do zmroku wiosną i jesienią; 6. Złote Tarasy: 12.00 20.00; 7. Puby i kluby warszawskie: 19.00 23.00. Tę samą zasadę przyjęto w roku poprzednim. W latach 2008 i 2009 realizacja badania była wydłużona do 10 godzin dziennie w każdej z lokalizacji (oprócz lokali), ze względu na konieczność zrealizowania większej liczby ankiet. 2.2.. Porównywalność wyników Na przestrzeni 4 lat badań stosowano tę samą metodę zbierania danych metodę wywiadu bezpośredniego. Niezmienna była także definicja badanej populacji oraz kryteria rekrutacyjne. Zachowana została również zasada losowego doboru respondentów do badania. Na przestrzeni 4 lat realizacji badań dokonano pewnych zmian w realizacji badania. W 2009 roku zmieniono dwa punkty realizacyjne. Zrezygnowano z badań w Pałacu w Wilanowie oraz w Muzeum Narodowym na rzecz centrum handlowego Złote Tarasy i warszawskich lokali. Dzięki temu wywiady przeprowadzano nie tylko w pobliżu zabytków a w badaniu reprezentację uzyskały osoby odwiedzające Warszawę w celach innych niż zwiedzanie. Po 2009 roku punkty realizacyjne nie ulegały już zmianom. Na przestrzeni lat zmieniał się także termin zbierania danych. W 2008 roku badania prowadzone były od marca do grudnia. Od 2009 roku zrezygnowano z pomiarów grudniowych, ze względu na niską efektywność zbierania danych. Także terminy rozpoczęcia kolejnych pomiarów były podyktowane efektywnością zbierania danych. Wraz ze skróceniem się czasu realizacji badania od 2009 roku, zwiększona została także częstotliwość doboru (o wywiad proszono co piątą osobę, nie co 20-tą, tak jak w roku 2008). Umożliwiło to realizację założonej próby badawczej. Sama metoda doboru losowego została jednak utrzymana. Wszystkie pomiary zostały zatem przeprowadzone z wykorzystaniem tej samej metody oraz przy zachowaniu takich samych kryteriów rekrutacji i metody doboru. Dokonywane zmiany miały na celu poprawę skuteczności dotarcia do badanej populacji. Sposób zbierania danych 12
pozwala więc na porównywanie wyników uzyskanych w poszczególnych latach badań. 2.3. Charakterystyka próby jako całości Dla celów analitycznych wszyscy badani turyści zostali podzieleni na trzy grupy: turystów z Polski (krajowcy), turystów zagranicznych (obcokrajowcy) i turystów z polskimi korzeniami (Polonia). Pierwsza grupa jest oczywiście najliczniejsza, a jej udział wzrastał od połowy wszystkich badanych w 2008 do 2/3 w roku ubiegłym i obecnym. Udział turystów zagranicznych nieco wzrósł w porównaniu do ubiegłego roku. Tym samym zatrzymał się trend spadkowy obserwowany do tej pory. Odnotowano natomiast spadek udziałów grupy polonijnej, która w tegorocznych badaniach stanowiła 1,% badanej próby. W badaniach z lat 2008-2011 liczebności wszystkich trzech grup przedstawiały się następująco: Tabela 8. Liczebność i udziały grup badanych w warszawskim ruchu turystycznym 2008 2009 2010 2011 N % N % N % N % Cała próba 4 002 100 4 041 100 3 089 100 3019 100 Turyści polscy 1 996 49,9 2 68 63, 2 067 66,9 2018 66,8 Turyści zagraniczni 1 891 47,2 1 380 34,1 914 29,6 9 31,6 Turyści polonijni 11 2,9 93 2,3 108 3, 4 1, W układzie graficznym: Wykres 1. Proporcje grup turystów w Warszawie w 2008 47% 3% turyści polscy turyści zagraniczni 0% turyści polonijni 13
Wykres 2. Proporcje grup turystów w Warszawie w 2009 34% 2% turyści polscy turyści zagraniczni turyści polonijni 64% Wykres 3. Proporcje grup turystów w Warszawie w 2010 30% 3% turyści polscy turyści zagraniczni turyści polonijni 67% 14
32% Wykres 4. Proporcje grup turystów w Warszawie w 2011 1% turyści polscy turyści zagraniczni turyści polonijni 67% Na podstawie ujawnionych w badaniach cech socjodemograficznych, jak płeć, wiek, wykształcenie, zawód, status materialny itp. prezentuje się poniżej obraz całej grupy badanej oraz poszczególnych jej części w zaprezentowanej kolejności. 2.4. Turyści polscy, zagraniczni i polonijni w podziale regionalnym i geograficznym Nastąpił wyraźny wzrost odsetka turystów krajowych mieszkających na stałe w województwie mazowieckim a ich odsetek (17,74%) jest na najwyższym poziomie na przestrzeni ostatnich 4 lat. Regionami, z których pochodzi stosunkowo najwięcej turystów, są (poza Mazowszem) województwa: Śląskie, Małopolskie, Wielkopolskie oraz Pomorskie. Ponad połowa turystów krajowych pochodzi z tych województw. Udziały pozostałych województw podlegały mniejszym zmianom, lecz warto zwrócić uwagę na wzrost odsetka turystów z województwa wielkopolskiego oraz na spadek z województwa warmińsko-mazurskiego. Tabela 9. Miejsce stałego zamieszkania turystów polskich w podziale na regiony. Udział w % Region pochodzenia 2008 2009 2010 2011 Mazowieckie 1,7 1,6 12,7 17,74 Śląskie 9, 9, 9,79 9,9 Małopolskie 8,6 8,3 8,66 9,24 Wielkopolskie 6,7 6,4 7,4 8,4 Pomorskie 8, 8,3 8,04 8,34 Łódzkie 7,1 8 8,64 8,32 Dolnośląskie,4 6,3 7,27 6,47 Zachodniopomorskie 4 4,1,33,68 Lubelskie 7 7,7 6,92,44 Kujawsko-Pomorskie 7, 4,7,73 4,74 Podkarpackie 3,1 3, 4,94 4,21 Warmińsko-Mazurskie 4, 4,7 4,47 2,93 1
Świętokrzyskie 2, 3,3 2,68 2,79 Podlaskie 4,2 4,6 2,98 2,16 Lubuskie 2,4 2,6 1,67 1,48 Opolskie 1,9 1,8 2,28 1,43 Brak danych 1,4 0,6 0,39 0,88 Razem: 100 100 100 100 N 1 996 2 68 2 067 2018 Udział turystów z krajów UE systematycznie spada. Obecnie nieco ponad 60% turystów zagranicznych pochodzi z krajów Unii. Na taki stan rzeczy wpłynął przede wszystkim spadek liczby turystów z Niemiec i Włoch (por. tabela 10). W porównaniu do ubiegłego roku wzrosła liczba turystów z USA/Kanady oraz Ameryki Łacińskiej. Zmniejszył się natomiast odsetek turystów z Azji zarówno z Bliskiego Wschodu jak i krajów dalekiej Azji. Udział turystów z pozostałych kontynentów niezmiennie wynosi około %. W 2011 roku prawie wszyscy turyści z tej grupy (38 z 42) pochodzili z Australii. Tabela 10. Regionalne zróżnicowanie turystów zagranicznych w Warszawie w 2011 Udział w % N Region świata 2009 2010 2011 2011 Kraje UE 67,1 64,4 62, 97 pozostałe kraje Europy,7 8,7 8,2 78 USA/Kanada 10,8 11,3 13,1 12 kraje Am. Łacińskiej 4 2,2, 2 kraje Bliskiego Wschodu 1,2 2,4 2,1 20 Daleki Wschód 6,2 6 4,3 41 pozostałe kraje 4,9 4,4 42 Razem: 100 100 100 N 1380 914 9 9 Wykres. Turyści zagraniczni w Warszawie w 2011 wg regionów 14% 8% % 2% 4% 4% 63% UE Europa poza UE Am. Półn. Am. Łac. Bliski Wschód Daleki Wschód pozostale kraje 16
Wysoko w rankingu odwiedzin notowane są państwa tak odległe, jak USA, Australia czy Kanada, a także Japonia. Udział tych czterech krajów w zagranicznym ruchu turystycznym w Warszawie stale się zwiększa i wynosi łącznie 19,4% w 2011 roku wobec 16,3% w 2008, 16,% w 2009 i 18,6% w 2010. Udział pozostałych odległych krajów nie jest już tak znaczący a Chiny i Korea Płd. notują w ostatnim czasie spadki. Generalnie Warszawa jest odwiedzana przez przybyszów z prawie wszystkich krajów świata, choć oczywiście są to często przypadki sporadyczne. Liczebnie dominują turyści z niektórych krajów UE, USA, Australii, Japonii i Kanady. Odrębny przypadek stanowią turyści z Izraela, których obecność w Warszawie jest zwykle związana z własnymi rocznicami i tradycjami. Stąd biorą się wahania w liczebności turystów z tego kraju. Poniżej zaprezentowana jest narodowa reprezentacja turystów zagranicznych według liczebności w 2011. Warto odnotować, że w 2011 wyraźnie spadł udział Niemców i Włochów, nieco mniej Brytyjczyków i Japończyków, Duńczyków i Chińczyków w grupie turystów zagranicznych. Wzrósł natomiast udział Hiszpanów oraz w mniejszym stopniu Amerykanów, Meksykanów i Brazylijczyków. Tabela 11. Turyści zagraniczni według krajów pochodzenia (z wyłączeniem grupy polonijnej) 2008 2009 2010 2011 Kraj N % N % N % N % Ogółem 1 891 100 1 380 100 914 100 9 100 Niemcy 241 12,7 187 13,6 133 14,6 113 11,9 Hiszpania 20 10,8 141 10,2 6 7,2 103 10,8 Francja 181 9,6 109 7,9 9 10,4 101 10,6 USA 171 9 118 8,6 73 8 88 9,3 Anglia \Wlk.Brytania 186 9,8 137 9,9 80 8,7 73 7,7 Włochy 112,9 7,4 7 6,3 4 4,7 Australia 62 3,3 4 3,3 38 4,1 38 4,0 Kanada 30 1,6 31 2,2 30 3,3 36 3,8 Szwecja 60 3,2 41 3 27 3 28 2,9 Szwajcaria 19 1 17 1,3 19 2,1 28 2,9 Japonia 46 2,4 33 2,4 29 3,2 22 2,3 Belgia 46 2,4 24 1,7 1 1,7 22 2,3 Holandia 0 2,6 31 2,2 22 2,4 20 2,1 Norwegia 36 1,9 11 0,8 14 1, 19 2,0 Brazylia 13 0,7 22 1,6 7 0,8 18 1,9 Meksyk 21 1,1 10 0,7 6 0,7 17 1,8 Portugalia 1 0,8 28 2 18 2 13 1,4 Turcja 7 0,4 10 0,7 11 1,2 12 1,3 Rosja 26 1,4 23 1,7 16 1,8 12 1,3 Finlandia 31 1,6 19 1,4 1 1,7 10 1,1 Litwa 6 0,3 10 0,7 8 0,9 10 1,0 Irlandia 11 0,6 26 1,9 7 0,8 9 0,9 Austria 19 1 21 1, 6 0,7 8 0,8 Bułgaria 2 0,1 4 0,3 4 0,4 7 0,7 Czechy 10 0, 6 0, 0, 7 0,7 Kolumbia.... 1 0,2 7 0,7 Łotwa.... 1 0,2 7 0,7 Izrael...... 7 0,7 Ukraina 60 3,2 16 1,2 13 1,4 6 0,6 17
Białoruś 12 0,6 8 0,6 0,6 6 0,6 Rumunia 3 0,16 2 0,2 2 0,2 6 0,6 Argentyna... 1 0,2 0, Indie 7 0,4 7 0, 3 0,3 0, Węgry 1 0,8 13 1 0,6 0, Chorwacja 1 0,0.. 7 0,8 4 0,4 Chiny 24 1,3 1 1,1 12 1,3 4 0,4 Tajwan.... 1 0,2 4 0,4 Słowenia 2 0,1 11 0,8 3 0,3 3 0,3 Kazachstan...... 3 0,3 Estonia...... 3 0,3 Dania 20 1,1 19 1,4 10 1,1 2 0,2 Urugwaj...... 2 0,2 Singapur 0,3 1 0,1 2 0,2 2 0,2 Słowacja 2 0,1 0,4 6 0,7 2 0,2 Grecja 11 0,6 9 0,6 3 0,3 2 0,2 Filipiny...... 2 0,2 Libia...... 2 0,2 Kostaryka...... 2 0,2 Do próby w 2011 trafiło też po jednym przedstawicielu z Egiptu, Indonezji, Kataru, Korei Południowej, Luksemburga, Peru, RPA i Tajlandii. Dwa kraje, Niemcy i Hiszpania, zapewniły Warszawie prawie ¼ całego zagranicznego ruchu turystycznego w 2011. Łącznie z czterema innymi krajami, W. Brytanią, Francją USA, i Włochami, stanowią one ponad połowę zagranicznego ruchu turystycznego w Warszawie. Dalszych 7 krajów zapewnia kolejną ¼ ruchu turystycznego w Warszawie. Innymi słowy, ¾ ruchu turystycznego w Warszawie przypada na 13 krajów: 9 europejskich i 4 znajdujących się poza Europą. Wykres 6. Turyści zagraniczni w Warszawie w 2011 wg krajów 44% % 12% 8% 9% 11% 11% Niemcy Hiszpania Francja USA W. Brytania Włochy pozostałe Wyszczególniona w badaniach grupa polonijna liczyła 4 osób. Jej przedstawiciele pochodzą, co zrozumiałe z różnych krajów. Poniżej prezentujemy ich zestawienie dla roku 2011. Podane odsetki różnią się czasem przy identycznych liczebnościach, co wynika z maszynowego 18
zliczania wskazań. Tabela 12. Polacy mieszkający za granicą w 2011 według kraju zamieszkania. Kraj N % USA 6 13,8 Niemcy 6 12, Szwecja 4 10,0 Białoruś 4 9,3 Anglia/ Wlk.Brytania 4 8,7 Kanada 3 6,9 Ukraina 3 6,3 Australia 3 6,3 Kraj N % Francja 2,0 Słowacja 2 4,4 Słowenia 2 3,8 Szwajcaria 2 3,8 Hiszpania 1 2, Włochy 1 2, Norwegia 1 2, Litwa 1 1,9 Głównymi krajami zamieszkania Polonii są Niemcy i USA, gdzie mieszka ¼ tej grupy turystów. W 2011 roku istotne udziały miały także Szwecja, Białoruś i Wielka Brytania. Pozostałe kraje reprezentowane są przez pojedyncze osoby. Wykres 7. Turyści polonijni w Warszawie w 2011 wg krajów 13% 4% Niemcy USA 9% 9% 14% 10% Szwecja Białoruś Wielka Brytania pozostałe 2.4.1. Profil warszawskiego turysty W tabeli poniżej zamieszczone są zróżnicowane cechy socjodemograficzne, które pozwalają na zarysowanie obrazu turysty odwiedzającego Warszawę. Dane tabeli obrazują cechy wszystkich trzech grup, które w kolejnych punktach analizy zostaną wydzielone. Tabela 13. Zróżnicowanie badanych według cech socjodemograficznych 2008 2009 2010 2011 Cecha N % N % N % N % Ogółem 4 002 100 4 041 100 3 089 100 3019 100 Płeć M 1 88 46,4 1 944 48,1 1 278 41,4 1186 39,3 K 2 144 3,6 2 097 1,9 1 811 8,6 1833 60,7 Wiek 1-19 398 9,9 293 7,2 490 1,9 619 20, 19
20-24 794 19,8 842 20,8 776 2,1 718 23,8 2-29 642 16 826 20,4 4 17,9 22 17,3 30-39 7 18,9 933 23,1 37 17,4 43 18,0 40-49 86 14,6 493 12,2 321 10,4 278 9,2 0-9 42 11,3 342 8, 193 6,3 116 3,83 >9 lat 272 6,8 192 4,8 124 4 91 3,0 brak danych 103 2,6 120 3 94 3 133 4,4 Miejsce zamieszkania wieś 360 9 348 8,6 340 11,0 440 14,6 miasto pon. 20 tys. 399 10 366 9,1 349 11,3 280 9,3 20-0 tys. 16 12,9 48 13,6 411 13,3 36 12,1 0-100 tys. 419 10, 23 12,9 368 11,9 326 10,8 100-200 tys. 389 9,7 393 9,7 333 10,8 271 9,0 200-00 tys. 74 14,3 646 16 428 13,9 422 14,0 pow. 00 tys. 1 26 31,4 1 18 28,7 829 26,8 848 28,1 brak danych 89 2,2 9 1, 31 1 66 2,2 Wykształcenie podstawowe; gimnazjalne 37 8,9 214,3 302 9,8 489 16,2 zawodowe 63 14,1 186 4,6 2 1,7 330 10,9 średnie 1 401 3 1 64 38,7 1 034 33, 108 3 wyższe 1 289 32,2 2 008 49,7 1 3 49,7 977 32,4 brak danych 392 9,8 69 1,7 166,4 163,4 Zawód wyższa kadra kierownicza 21 6,3 314 7,8 141 4,6 121 4,0 pozostała kadra kierownicza 338 8,4 36 8,8 202 6, 142 4,7 specjaliści 916 22,9 822 20,3 640 20,7 37 17,8 pracownicy admin.-biurowi 343 8,6 443 11 279 9 299 9,9 pracownicy sektora usług 189 4,7 313 7,7 116 3,7 14 4,8 robotnicy wykwalifikowani 114 2,8 131 3,2 8 1,9 63 2,1 rolnicy 23 0,6 60 1, 11 0,3 30 1,0 emeryci, renciści 208,2 12 3,1 103 3,3 69 2,3 gospodynie domowe 74 1,8 60 1, 27 0,9 33 1,1 uczniowie, studenci 1 026 2,6 943 23,3 1 148 37,2 1211 40,1 bezrobotni 98 2,4 10 2,6 84 2,7 82 2,7 inni i brak danych 422 10, 369 9,1 280 9 287 9, Liczba osób w gosp. dom. 1 osoba 9 14 646 16 387 12, 326 10,8 2 971 24,3 906 22,4 628 20,3 616 20,4 3 762 19 796 19,7 639 20,7 673 22,3 4 8 21,4 896 22,2 744 24,1 746 24,7 i więcej 64 14,1 66 14 470 1,2 471 1,6 brak danych 291 7,3 231,7 221 7,1 187 6,2 Dzieci do 18 lat w gosp. dom. tak 1 214 30,3 1 19 29,6 910 29,4 87 28,4 nie 2 788 69,7 2 846 70,4 2 179 70,6 2162 71,6 19
Zaprezentowane dane pozwalają na wyciągnięcie następujących wniosków w zakresie cech, którymi odznaczają się turyści odwiedzający Warszawę. W każdym z corocznych badań kobiety górują ilościowo nad mężczyznami. Wyraźne zwiększenie się przewagi kobiet nad mężczyznami odnotowane w poprzednim roku uwidoczniło się jeszcze bardziej w roku obecnym. W 2011 roku kobiety stanowiły ponad 60% wszystkich turystów, jednak w poszczególnych grupach, o czym niżej, proporcje te kształtują się wyraźnie odmiennie. Utrzymała się zaobserwowana w zeszłym roku tendencja w zakresie wieku turystów w Warszawie. Są to osoby coraz młodsze. Już ponad 60% badanych w 2011 turystów warszawskich to ludzie przed 30. Warto także odnotować, że w 2011 roku wyraźnie wzrósł udział najmłodszej grupy turystów, w wieku od 1 do 19 lat (1,9% w 2010 roku do 20,% obecnie). Systematycznie spadają natomiast odsetki turystów w starszym wieku. Na podstawie tej tendencji można uznać, że Warszawa powinna oczekiwać w przyszłości coraz młodszych turystów. W związku ze zmianami w strukturze wiekowej zmieniają się także dane dotyczące pozycji zawodowej i wykształcenia. Wraz ze wzrostem udziałów najmłodszych grup turystów, wzrasta także udział uczniów i studentów, którzy coraz wyraźniej przeważają nad pozostałymi grupami zawodowymi. Udział tej grupy oscylujący wokół ¼ w latach 2008 i 2009 wzrósł do 37% w 2010 i zwiększył się jeszcze w roku 2011 do 40%. Kolejną istotną grupą zawodową odwiedzającą Warszawę są specjaliści różnych dziedzin, choć ich udział spadł nieco w porównaniu z poprzednią falą (do 17%). Stabilny jest natomiast udział trzeciej z kolei grupy zawodowej, tzn. pracowników administracyjno-biurowych. W obecnym badaniu zaobserwowano jednocześnie spadek udziałów przedstawicieli kadry kierowniczej różnych szczebli w ruchu turystycznym w Warszawie. W 2011 roku kierownicy różnych szczebli reprezentowali 8,7% wszystkich turystów (w porównaniu do 1-16% w latach 2008-2009 i 11% w 2010). Można więc mówić o rysującej się tendencji spadkowej w tym zakresie. W odniesieniu do wykształcenia badanych należy sformułować dwie uwagi. Zasady edukacyjne przyjęte za granicą nie pod wszystkimi względami są porównywalne z polskim systemem. Po wtóre, ze względu na bardzo wysoką reprezentację kategorii uczeń/student poziom wykształcenia okazuje się płynny, ponieważ badani znajdują się w trakcie kształcenia. Tym można tłumaczyć wyraźny wzrost udziałów osób w wykształceniem podstawowym i gimnazjalnym. Wraz ze wzrostem odsetka turystów w wieku 1-19 lat, wzrasta także liczba uczniów, którzy nie uzyskali jeszcze średniego wykształcenia. Jednocześnie odnotowano także spadek udziałów osób z wyższym wykształceniem (z 49% w roku 2010 do 32% obecnie). Nadal jednak wśród warszawskich turystów przeważają osoby wykształcone prawie 70% turystów legitymuje się wykształceniem średnim lub wyższym. Odwiedzający Warszawę wchodzą w skład rodzinnych gospodarstw domowych o zróżnicowanej skali. Żaden typ gospodarstw domowych sklasyfikowanych ze względu na liczbę przynależnych osób nie jest dominujący w całej zbiorowości turystów odwiedzających Warszawę. Odsetki są zrównoważone i względnie stabilne w czasie. Na ogół w gospodarstwach domowych nie mieszkają dzieci w wieku do lat 18. Proporcja 7:3 (70% gospodarstw bez takich dzieci; 30% z dziećmi) nie uległa zmianom w czteroletnim okresie realizacji badań. Stałe miejsce zamieszkania turystów podlega niewielkim zmianom w czasie. Największą grupę turystów stanowią niezmiennie osoby mieszkające w wielkich aglomeracjach. W obecnym roku udział tej grupy wzrósł nieco w porównaniu z poprzednia falą, co jest odwróceniem dotychczas obserwowanego trendu. Jednocześnie obserwujemy systematyczne zwiększanie się odsetka turystów mieszkających na wsiach. Na podstawie powyższej tabeli i jej interpretacji można naszkicować obraz warszawskiego turysty jako człowieka młodego, częściej płci żeńskiej, najczęściej studiującego, najczęściej mieszkającego na stałe w wielkiej aglomeracji. 20
Poszczególne wydzielone zbiorowości turystów (krajowi, zagraniczni, polonijni) różnią się pod względem niektórych cech socjodemograficznych. W poniższych analizach różnice te zostają uwypuklone. 2.4.2. Profil turysty krajowego Przybywający do Warszawy turyści z obszaru Polski charakteryzują się przewagą kobiet nad mężczyznami, wyraźniejszą niż w próbie ogółem i, tym bardziej, niż w zbiorowości turystów zagranicznych, w której proporcje płci są zrównoważone. Udział kobiet spadł nieznacznie w porównaniu z ubiegłym rokiem, jednak na podstawie dorobku czterech lat badań uznaje się, że w grupie krajowców wyraźna dominacja kobiet nad mężczyznami w ruchu turystycznym w Warszawie jest cechą trwałą. Tabela 14. Turyści polscy w Warszawie według cech socjodemograficznych 2008 2009 2010 2011 Cecha N % N % N % N % Ogółem 1 996 100 2 68 100 2 067 100 2018 100 Płeć M 78 39,3 1 092 42, 767 37,1 793 3,0 K 1 211 60,7 1 476 7, 1 300 62,9 122 6,0 Wiek 1-19 310 1, 244 9, 403 19, 42 26,8 20-24 468 23,4 609 23,7 4 26,8 473 23,4 2-29 316 1,8 22 20,3 368 17,8 287 14,2 30-39 380 19 8 21,7 339 16,4 347 17,2 40-49 29 13 296 11, 206 10 208 10,3 0-9 17 7,9 191 7,4 98 4,7 4 2,7 >9 lat 67 3,4 80 3,1 4 2,2 28 1,4 brak danych 39 2 68 2,7 4 2,6 79 3,9 Miejsce zamieszkania wieś 208 10,4 23 9,2 262 12,7 37 18,6 miasto poniżej 20 tys. 242 12,1 273 10,6 29 12, 218 10,8 20-0 tys. 33 16,8 443 17,3 329 1,9 299 14,8 0-100 tys. 268 13,4 414 16,1 300 14, 246 12,2 100-200 tys. 23 11,8 27 10,7 229 11,1 170 8,4 200-00 tys. 339 17 46 18,1 32 1,7 297 14,7 pow. 00 tys. 331 16,6 426 16,6 360 17,4 381 18,9 brak danych 38 1,9 37 1,4 3 0,2 32 1,6 Wykształcenie podstawowe; gimnazjalne 137 6,9 137,3 199 9,6 369 18,3 zawodowe 67 3,4 120 4,7 2 2, 36 1,8 średnie 801 40,1 1 004 39,1 78 36,7 747 37,0 wyższe 91 4,8 1 26 49,2 1 028 49,7 844 41,8 brak danych 76 3,8 42 1,6 30 1, 22 1,1 Zawód wyższa kadra kierownicza 82 4,1 168 6,6 71 3,4 69 3,4 pozostała kadra kierownicza 131 6,6 204 8 112,4 81 4,0 21
specjaliści 394 19,7 462 18 402 19, 31 1,6 pracownicy admin.-biurowi 190 9, 320 12, 221 10,7 240 11,9 pracownicy sektora usług 110, 229 8,9 84 4,1 8 4,2 robotnicy wykwalifikowani 4 2,7 83 3,2 41 2 36 1,8 rolnicy 16 0,8 47 1,8 9 0,4 26 1,3 emeryci, renciści 89 4, 73 2,8 2,7 38 1,9 gospodynie domowe 27 1,4 40 1,6 1 0,7 20 1,0 uczniowie, studenci 684 34,3 696 27,1 861 41,7 926 4,9 bezrobotni 33 1,7 1 2 0 2,4 40 2,0 inne; brak danych 186 9,3 19 7,6 146 7 141 7,0 Liczba osób w gosp. dom. 1 osoba 220 11 33 13,8 183 8,9 163 8,1 2 33 17,7 476 18, 376 18,2 328 16,2 3 47 22,9 63 21,9 477 23,1 31 26,3 4 18 26 642 2 61 27,2 8 29,0 i więcej 338 16,9 428 16,7 360 17,4 346 17,1 brak danych 110, 106 4,1 110,3 6 3,2 Dzieci do 18 lat w gosp. dom. tak 777 38,9 898 3 697 33,7 694 34,4 nie 121 61,1 1 670 6 1 370 66,3 1324 6,6 Dochód gosp. dom. do 1 000 zł.. 87 3,4 97 4,7 84 4,2 1 001-1 00 zł.. 14 6 128 6,2 117,8 1 01-2 000 zł.. 314 12,2 20 12,1 167 8,3 2 001-3 000 zł.. 37 20,9 439 21,3 371 18,4 3 001-000 zł.. 719 28 62 27,2 609 30,2 pow. 000 zł.. 93 23,1 416 20,1 497 24,7 brak danych.. 164 6,4 17 8, 172 8, Warto zauważyć, że liczebności roczników młodszych są znacznie wyższe wśród krajowców. Dotyczy to zwłaszcza najmłodszych, w wieku do 20 lat. Ich udział w badaniach z 2011 przekroczył 26% wobec 20,% w próbie ogółem. Udział najmłodszych trzech grup wiekowych (do 30) lat zbliża się do 2/3 wszystkich turystów krajowych i jest o prawie 10% wyższy niż wśród obcokrajowców. Odsetek starszych turystów jest w grupie polskiej niższy niż w próbie ogółem. Tendencja obniżania się wieku w tej grupie turystów wydaje się trwała. Zbiorowość polską charakteryzuje wyższy niż ogółem odsetek uczniów i studentów potraktowanych jako grupa zawodowa. Jest to stała tendencja w badaniach dotychczasowych. Grupa uczniów i studentów stanowi coraz większą część polskich turystów w Warszawie (46% w 2011). Z kolei udziały innych kategorii zawodowych, zwłaszcza kadry kierowniczej, specjalistów i pracowników administracyjno-biurowych są niższe w polskiej grupie turystów. Wraz ze wzrostem udziałów najmłodszej grupy turystów wzrasta także odsetek turystów 22
legitymujących się wykształceniem podstawowym lub gimnazjalnym (z 9,6% w roku ubiegłym do 18,3% obecnie). Należy jednak pamiętać, że najmłodsi turyści pozostają w trakcie kształcenia, a więc ich przynależność do konkretnych grup wydzielonych na podstawie wykształcenia jest zmienna. Turyści krajowi mieszkają w miejscowościach o zróżnicowanej wielkości. Udziały turystów mieszkających na wsi zrównały się z odsetkiem osób mieszkających w wielkich aglomeracjach (oba odsetki wynoszą ok. 19%). Tym samym reprezentacja wsi i małych miast wśród turystów polskich jest wyższa niż wśród pozostałych grup a reprezentacja wielkich aglomeracji niższa. Z pewnością różnice te dają się wyjaśnić niewielką liczbą dużych miast (pow. 00 tys. mieszkańców) w Polsce. Turyści krajowi mieszkają generalnie w bardziej licznych gospodarstwach domowych. Jednoosobowe gospodarstwo domowe prowadziło tylko ok. 8% turystów polskich, w porównaniu do ok. 17% w grupie obcokrajowców. Należy jednak zauważyć, że w obu tych grupach odnotowano spadki udziałów gospodarstw jednoosobowych, co można wiązać z tendencją do obniżania się wieku warszawskich turystów. Także odsetek dwuosobowych gospodarstw domowych jest wśród turystów polskich wyraźnie niższy niż w zagranicznych. Pozostałe kategorie gospodarstw domowych są wśród krajowców znacznie liczniejsze niż wśród obcokrajowców. Podobny wniosek nasuwa się przy analizie liczby dzieci niepełnoletnich w gospodarstwie domowym (co ukazują poniższe wykresy), która jest zdecydowanie wyższa w grupie turystów krajowych. Ponadto zahamowaniu uległ obserwowany do tej pory trend spadkowy. W obecnym roku turyści nieco częściej deklarowali, że w gospodarstwie domowym mieszka osoba niepełnoletnia. Natomiast w grupie turystów zagranicznych grupa mieszkająca wraz z niepełnoletnimi dziećmi jest systematycznie coraz mniejsza. Wykres 8. Dzieci niepełnoletnie w gospodarstwie domowym turystów krajowych w 2011 34% TAK NIE 66% 23
Wykres 9. Dzieci niepełnoletnie w gospodarstwie domowym turystów zagranicznych w 2011 16% TAK NIE 84% Warto zauważyć nieznaczny wzrost deklarowanych dochodów wśród turystów krajowych, czego nie obserwujemy wśród turystów mieszkających poza granicami Polski. Z jednej strony może być to efektem zróżnicowanej percepcji kryzysu ekonomicznego, który był oceniany jako bardziej dotkliwy w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych niż w Polsce. Warto jednak także pamiętać, że w badaniu pytano o dochód całego gospodarstwa domowego a zaobserwowano także wzrost liczebności polskich gospodarstw domowych. Deklarowany wzrost dochodów może być efektem tej właśnie zmiany, nie zaś wskaźnikiem poprawy sytuacji ekonomicznej. 2.4.3. Profil turysty zagranicznego W strukturze poszczególnych grup według płci można zaobserwować wyraźne różnice w porównaniach między turystami polskimi i zagranicznymi. W ubiegłych latach były one jeszcze wyraźniejsze. Wśród obcokrajowców nie przeważają już mężczyźni, nadal jednak jest ich proporcjonalnie więcej, niż w grupie turystów krajowych. Wykres 10. Struktura płci wśród turystów krajowych w 2011 3% Mężczyzna Kobieta 6% 24
Wykres 11. Struktura płci wśród turystów zagranicznych w 2011 Mężczyzna 49% Kobieta 1% Dla pełni porównań dodajmy jeszcze zróżnicowanie płci w grupie polonijnej, które jest analogiczne, jak w grupie polskiej. Rezultat ten jest podobny do zeszłorocznego, lecz zdecydowanie odmienny od struktury tej grupy sprzed dwóch i trzech lat, o czym poniżej. Wykres 12. Struktura płci wśród turystów polonijnych w 2011 37% Mężczyzna Kobieta 63% Także struktura wiekowa grupy krajowej, zagranicznej i polonijnej jest zróżnicowana. Zestawienie pokazuje znaczną reprezentację najmłodszej grupy wiekowej wśród turystów polskich, czego nie da się zaobserwować w grupie obcokrajowców i grupie polonijnej. Turyści zagraniczni i polonijni częściej niż Polacy należą natomiast do grup pomiędzy 20 a 30 rokiem życia. Turyści krajowi odnotowują także przewagę w grupie między 40 a 49 rokiem życia natomiast starsze generacje są w większym stopniu reprezentowane w grupie zagranicznej, niż polskiej. Tabela 1. Struktura wieku poszczególnych grup turystów w 2011 w % Całość GRUPA Polacy Obcokrajowcy Polonia 1-19 lat 20, 26,8 7, 13,8 20-24 lat 23,8 23,4 24,6 2,0 2-29 lat 17,3 14,2 23,6 20,1 2
30-39 lat 18,0 17,2 19,2 26,1 40-49 lat 9,2 10,3 7,1 2, 0-9 lat 3,8 2,7 6,1,7 >9 lat 3,0 1,4 6, 2, b. d. 4,4 3,9, 4,4 Liczebność próby 3 019 2 018 9 4 Warto wskazać, że na przestrzeni ostatnich lat systematycznie spada wiek turystów zagranicznych. W porównaniu z ubiegłym rokiem zwiększył się odsetek turystów zagranicznych w wieku 20-29 lat, zmniejszył się natomiast udział turystów powyżej 40 roku życia. Nadal jednak struktura wiekowa turystów zagranicznych jest zróżnicowana a osoby zza granicy nadal są średnio starsze, niż turyści z Polski. W strukturze zawodowej grupa obcokrajowców odznacza się wyższymi udziałami kadry kierowniczej i specjalistów. Ich udział łączny jest wyższy niż udział studentów i uczniów. Dla odmiany, w grupie polskiej kategoria uczniów i studentów wyraźnie przeważa nad trzema pierwszymi z wymienionych kategoriami łącznie. W grupie polonijnej udziały te są zrównoważone. Podobnie udział emerytów i gospodyń domowych jest w grupie zagranicznej wyższy niż w polskiej, choć te akurat kategorie są słabo reprezentowane. Odsetek podróżujących do Warszawy pracowników administracyjno-biurowych jest znacznie wyższy w grupie krajowej niż w pozostałych. W ujęciu dynamicznym, w grupie obcokrajowców można odnotować spadkowe tendencje w odsetku podróżujących kierowników, specjalistów, przy wzroście odsetka udających się do Warszawy studentów i uczniów. Tabela 16. Struktura zawodowa poszczególnych grup turystów w 2011 w % Całość GRUPA Polacy Obcokrajowcy Polonia Wyższa kadra kierownicza 4,0 3,4, 0,0 Pozostała kadra kierownicza 4,7 4,0 6,4 0,0 Specjaliści 17,8 1,6 22,2 18,7 Pracownicy administracyjno-biurowi 9,9 11,9,7 10,0 Pracownicy sektora usług 4,8 4,2,9 8,7 Robotnicy wykwalifikowani 2,1 1,8 2,8 1,9 Rolnicy 1,0 1,3 0,2 3,8 Emeryci, renciści 2,3 1,9 3,0 2, Gospodynie domowe 1,1 1,0 1,4 0,0 Uczniowie, studenci 40,1 4,9 28,6 23,1 Bezrobotni 2,7 2,0 4, 0,0 Inne,7 4,8 7,4 6,9 b. d. 3,9 2,1 6, 24,4 Liczebność próby 3 019 2 018 9 4 Jak była już o tym mowa, liczebna wielkość gospodarstw domowych i obecność nieletnich bardzo mocno różni grupę zagraniczną od krajowej (grupa polonijna mieści się pośrodku). Ok. 4% wszystkich gospodarstw domowych w grupie zagranicznej stanowią gospodarstwa jedno- lub dwuosobowe (w grupie polskiej to 2%, a w polonijnej 31%). Można jednak zaobserwować powolną tendencję do zwiększania się liczebności gospodarstw domowych wśród turystów zagranicznych. Również miejsce zamieszkania różni bardzo silnie obie grupy. Prawie połowa wszystkich turystów zagranicznych mieszka na stałe w wielkich aglomeracjach i ta przewaga nad mieszkańcami pozostałych ośrodków osiedlenia jest dokumentowana we 26