Implikacje Ustawy o efektywności energetycznej dla energetyki zawodowej i przemysłu Roman Kołodziej ENERGOPOMIAR Sp. z o.o., Zakład Techniki Cieplnej Wstęp Ustawa o efektywności energetycznej z dnia 15 kwietnia 2011 r. (Dz. U. nr 94, poz. 551) stanowi regulację prawną, która ma zapewnić i wspomóc realizację programów oraz środków poprawy efektywności energetycznej niezbędnych do uzyskania przez Polskę oszczędności energii wymaganych przez Unię Europejską. Ustawa ma być zachętą do działań służących poprawie efektywności energetycznej przez wprowadzenie systemu świadectw efektywności energetycznej tzw. białych certyfikatów. Ustawa o efektywności energetycznej stanowi implementację w polskich warunkach Dyrektywy 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylającej dyrektywę Rady 93/76/EWG [tj. Dyrektywę Rady 93/76/EWG z dnia 13 września 1993 r. w celu ograniczenia emisji ditlenku węgla poprzez poprawienie efektywności energetycznej (SAVE)]. Dyrektywa, oprócz określenia celu oszczędności energii dla każdego kraju członkowskiego, wskazuje także na usługi energetyczne i środki poprawy efektywności energetycznej, które mają pomóc w osiągnięciu tego celu. Wśród tych środków znajduje się system świadectw efektywności energetycznej. Cel i zadania Ustawy o efektywności energetycznej Ustawa o efektywności energetycznej określa: krajowy cel w zakresie oszczędnego gospodarowania energią, wyznaczający uzyskanie do 2016 r. oszczędności energii finalnej w ilości nie mniejszej 9% średniego krajowego zużycia tej energii w ciągu roku, przy czym uśrednienie obejmuje lata 2001 2005; zadania jednostek sektora publicznego w zakresie efektywności energetycznej; zasady uzyskania i umorzenia świadectwa efektywności energetycznej; zasady sporządzania audytu efektywności energetycznej oraz uzyskania uprawnień audytora efektywności energetycznej. Efektywność energetyczna, w rozumieniu ustawodawcy, to stosunek uzyskanej wielkości efektu użytkowego danego obiektu, urządzenia technicznego lub instalacji, w typowych warunkach ich użytkowania nr 1-2 (11-12) 2012 119
lub eksploatacji do ilości zużycia energii przez ten obiekt, urządzenie techniczne lub instalację, niezbędnej do uzyskania tego efektu. Poprawę efektywności energetycznej można uzyskać przez przedsięwzięcia służące poprawie efektywności energetycznej, polegające na wprowadzeniu zmian lub usprawnień w obiekcie, urządzeniu technicznym lub instalacji. W ich wyniku uzyskuje się oszczędność energii stanowiącą różnicę między energią potencjalnie zużytą przez obiekt, urządzenie techniczne lub instalację w danym okresie przed zrealizowaniem przedsięwzięcia a energią zużytą przez ten obiekt, urządzenie techniczne lub instalację w takim samym okresie, po zrealizowaniu przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej. Oszczędność energii finalnej, o której mowa przy okazji celu oszczędnego gospodarowania energią, będzie obliczana z uwzględnieniem współczynników sprawności przetworzenia energii pierwotnej w energię finalną, określonych w drodze rozporządzenia przez Ministra Gospodarki. W tym samym rozporządzeniu, oprócz określenia wspomnianych współczynników sprawności procesów, zostaną określone także: wielkości i sposób obliczania energii pierwotnej odpowiadającej wartości świadectwa efektywności energetycznej, sposób uwzględniania w kalkulacji cen energii elektrycznej, ciepła lub gazu ziemnego ustalanych w taryfach przedsiębiorstw energetycznych: kosztów uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw efektywności energetycznej, poniesionej jednostkowej opłaty zastępczej. Obowiązki wynikające z Ustawy o efektywności energetycznej Wprowadzony Ustawą obowiązek pozyskania odpowiedniej ilości świadectw efektywności energetycznej (białych certyfikatów) dotyczy: przedsiębiorstw energetycznych sprzedających energię elektryczną, ciepło lub gaz ziemny odbiorcom przyłączonym do sieci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, odbiorców końcowych przyłączonych do sieci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, będących członkami giełdy towarowej w rozumieniu art. 2 pkt. 5 ustawy z dnia 26 października 2000 r. o gieł- dach towarowych (Dz. U. z 2010 r. nr 48, poz. 284, nr 81, poz.520 i nr 82, poz. 1228), w odniesieniu do transakcji zawieranych we własnym imieniu na giełdzie towarowej, towarowych domów maklerskich lub domów maklerskich, o których mowa w art. 2 pkt. 8 i 9 ustawy z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych w odniesieniu do transakcji realizowanych na giełdzie towarowej na zlecenie odbiorców końcowych przyłączonych do sieci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Na system świadectw efektywności energetycznej nie należy patrzeć jedynie przez pryzmat wynikających z niego obowiązków. Jest to również mechanizm mobilizujący do oszczędzania energii oraz umożliwiający pozyskanie dodatkowych środków finansowych (ze świadectw efektywności energetycznej będą wynikać prawa majątkowe stanowiące towar giełdowy). Poza tym świadectwa efektywności energetycznej będzie można uzyskać za przedsięwzięcia służące poprawie efektywności energetycznej, które same w sobie są korzyścią dla realizującego je przedsiębiorstwa (zmniejszenie zużycia energii przekłada się na wymierne korzyści finansowe). Przedsiębiorstwo energetyczne, odbiorca końcowy, towarowy dom maklerski lub dom maklerski będą zobowiązane uzyskać i przedstawić do umorzenia Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki (URE) świadectwo efektywności energetycznej lub uiścić opłatę zastępczą (wyrażaną w złotych), z której wpływy będą stanowić przychód Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Jest ona obliczana jako iloczyn: jednostkowej opłaty zastępczej, nie niższej niż 900 zł i nie wyższej niż 2700 zł za tonę oleju ekwiwalentnego (równoważnik jednej tony ropy naftowej o wartości opałowej równej 41 868 kj/kg), ilości energii pierwotnej (tj. energii zawartej w pierwotnych nośnikach energii, pozyskiwanych bezpośrednio ze środowiska i wykorzystywanych do wytwarzania energii elektrycznej, ciepła lub chłodu, a także biomasy w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych Dz.U. nr 169, poz. 1199, z późn. zm.) wyrażoną w tonach oleju ekwiwalentnego, równą różnicy między ilością energii pierwotnej wynikającą z obowiązku określonego w Ustawie o efektywności energetycznej (art. 15) a ilością energii pierwotnej wynikającej z umorzonych świadectw efektywności energetycznej. 120
Wartość świadectwa efektywności energetycznej, wyrażona w tonach oleju ekwiwalentnego, konieczna od uzyskania i przedstawienia do umorzenia będzie nie większa niż 3% ilorazu: kwoty przychodu ze sprzedaży energii elektrycznej, ciepła lub gazu ziemnego odbiorcom końcowym, osiągniętego za dany rok, w którym ten obowiązek występuje w przypadku przedsiębiorstwa energetycznego sprzedającego energię elektryczną, ciepło lub gaz ziemny tym odbiorcom, kwoty transakcji zakupu energii elektrycznej, ciepła lub gazu zimnego na giełdzie towarowej, osiągniętego za dany rok, w którym obowiązek ten jest realizowany w przypadku odbiorcy końcowego działającego we własnym imieniu oraz towarowego domu maklerskiego lub domu maklerskiego działającego na zlecenie tego odbiorcy, oraz jednostkowej opłaty zastępczej. Sposób uzyskania świadectwa efektywności energetycznej Świadectwa efektywności energetycznej będzie można uzyskać za przedsięwzięcia efektywności energetycznej, których wyboru będzie dokonywał Prezes URE w drodze przetargów organizowanych co najmniej raz w roku (ogłoszenie o przetargu będzie pojawiać się w Biuletynie Informacji Publicznej na 2 miesiące przed dniem jego przeprowadzenia). W przypadku, gdy wartość świadectw energetycznych, które mogą być przedstawione do umorzenia w danym roku, nie zapewni realizacji krajowego celu w zakresie oszczędnego gospodarowania energią, Prezes URE może zorganizować więcej przetargów w danym roku. Określając wielkość i sposób obliczania ilości energii pierwotnej oraz wysokość jednostkowej opłaty zastępczej, Minister Gospodarki będzie przyjmować najniższe wielkości, zapewniające osiągnięcie krajowego celu w zakresie oszczędnego gospodarowania energią oraz uwzględni stopień jego realizacji i stan wiedzy technicznej w tym zakresie. W projekcie Rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw efektywności energetycznej i uiszczenia opłaty zastępczej przez przedsiębiorstwa sprzedające energię elektryczną, ciepło lub gaz ziemny odbiorcom końcowym przyłączonym do sieci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wysokość jednostkowej opłaty zastępczej ustala się na poziomie: 2600 zł/toe w 2012 r., 2700 zł/toe w 2013 r., 2500 zł/toe w 2014 r., 2300 zł/toe w 2015 r. Przetargi będą przeprowadzane oddzielnie dla trzech kategorii przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej, tj.: zwiększenia oszczędności energii przez odbiorców końcowych, zwiększenia oszczędności energii przez urządzenia potrzeb własnych, zmniejszenia strat energii elektrycznej, ciepła lub gazu ziemnego w przesyle lub dystrybucji. O wartości świadectw efektywności energetycznej będą decydować takie czynniki, jak wartość wydanych dotychczas świadectw oraz wspomniany wyżej stopień realizacji krajowego celu w zakresie oszczędnego gospodarowania energią. Informacja o wartości świadectw efektywności energetycznej przewidzianych do wydania w danym przetargu będzie się pojawiać w ogłoszeniu umieszczanym przez Prezesa URE w Biuletynie Informacji Publicznej. Ogłoszenie będzie zawierać także m.in. współczynnik akceptacji ofert ( t ) oraz rodzaje przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej, za które będzie można uzyskać świadectwa efektywności energetycznej. Zarówno wartość świadectw efektywności energetycznej, jak i współczynnik akceptacji ofert z pewnością będą najkorzystniejsze w pierwszym przetargu. Powoduje to, że przedsiębiorstwa, które zrealizowały już przedsięwzięcia służące poprawie efektywności energetycznej będą miały największe szanse na uzyskanie białych certyfikatów. Z ubiegania się o białe certyfikaty wyłączone są urządzenia techniczne i instalacje używane wyłącznie w celach wojskowych oraz instalacje objęte systemem handlu uprawnieniami do emisji w rozumieniu Ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. nr 281, poz. 2784 z 2008 r. nr 199, poz. 1227 oraz z 2009 r. nr 215, poz. 1664), z wyjątkiem urządzeń potrzeb własnych. Zgodnie z Ustawą do przetargu będzie można zgłosić przedsięwzięcie służące poprawie efektywności energetycznej, w wyniku którego uzyskuje się oszczędność energii w ilości stanowiącej równowartość co najmniej 10 toe w ciągu roku, albo przedsięwzięcia tego samego nr 1-2 (11-12) 2012 121
rodzaju służące poprawie efektywności energetycznej, w wyniku których uzyskuje się łączną oszczędność energii w ilości stanowiącej równowartość co najmniej 10 toe średnio w ciągu roku. Ponadto do przetargu nie można zgłaszać przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej: zakończonych przed dniem 1 stycznia 2011 r., na których realizację przyznano premię termomodernizacyjną, o której mowa w art. 3 Ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów lub uzyskano środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej lub z budżetu państwa, określone w oświadczeniu składanym przez energochłonnego odbiorcę końcowego przedsiębiorstwu energetycznemu sprzedającemu temu odbiorcy energię elektryczną (art. 13 Ustawy), który w roku poprzedzającym rok realizacji obowiązku zużył nie mniej niż 400 GWh energii elektrycznej i dla którego udział kosztu energii elektrycznej w wartości produkcji jest nie mniejszy niż 15% oraz zakończył nie wcześniej niż w dniu 1 stycznia 2011 r. przedsięwzięcie służące poprawie efektywności energetycznej (niedotyczące instalacji objętych handlem uprawnieniami do emisji), ograniczające zużycie energii elektrycznej w przeliczeniu na wielkość produkcji o nie mniej niż 1% rocznie w stosunku do średniej wielkości z lat 2008-2010. Oświadczenie zawierające dane tego samego przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej można przedstawić także w następnych latach, jeśli suma ilości energii pierwotnej wynikająca z obowiązku jest nie większa niż ilości energii zaoszczędzonej, wynikająca z realizacji przedsięwzięcia (zgłoszonego ponownie w oświadczeniu). Obowiązek umarzania świadectw efektywności energetycznej nie dotyczy przedsiębiorstw sprzedających ciepło odbiorcom końcowym przyłączonym do sieci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli łączna wielkość mocy zamówionej przez tych odbiorców nie przekracza 5 MW. Dla kategorii przedsięwzięć polegających na oszczędności energii przez odbiorców końcowych wartość świadectw będzie określana przez Prezesa URE na poziomie nie mniejszym niż 80% całkowitej wartości świadectw przewidzianych do wydania w danym przetargu. Mimo, że system świadectw efektywności energetycznej jest dedykowany odbiorcom końcowym, przedsiębiorstwa energetyczne (tj. podmioty prowadzące działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania, dystrybucji paliw albo energii lub obrotu nimi) też mogą w nim uczestniczyć. Dla nich bowiem ustawodawca przewidział 20% puli świadectw. W przypadku, gdy odbiorcy końcowi nie wykorzystają swojej puli świadectw, ich nadwyżka może zostać skierowana przez Prezesa URE do dwóch pozostałych kategorii przedsięwzięć (urządzenia potrzeb własnych i ograniczenia strat energii w przesyle i dystrybucji). Przedsięwzięcia służące poprawie efektywności energetycznej Ustawa o efektywności energetycznej wymienia następujące rodzaje przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej: izolacja instalacji przemysłowych, przebudowa lub remont budynków, modernizacja: urządzeń przeznaczonych do użytku domowego, oświetlenia, urządzeń potrzeb własnych, urządzeń i instalacji wykorzystywanych w procesach przemysłowych, lokalnych sieci ciepłowniczych i lokalnych źródeł ciepła, odzysk energii w procesach przemysłowych, ograniczenie: przepływów mocy biernej, strat sieciowych w ciągach liniowych, strat w transformatorach, stosowanie do ogrzewania lub chłodzenia obiektów energii wytwarzanej we własnych lub przyłączonych do sieci odnawialnych źródłach energii, w rozumieniu ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, ciepła użytkowego w kogeneracji, w rozumieniu ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, lub ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych. Szczegółowy wykaz przedsięwzięć stanowiących podstawę do ubiegania się o białe certyfikaty będzie ogłaszany w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Monitor Polski przez Ministra Gospodarki. Ustawodawca przy definicji urządzeń potrzeb własnych mówi o zespole pomocniczych obiektów lub instalacji w rozumieniu art. 3 pkt. 10 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (urządzenia z układami połączeń między nimi), służących procesowi wytwarzania 122
energii elektrycznej lub ciepła. Definicje literaturowe i ogólne przyjęte zasady w energetyce zawodowej mówiące o urządzeniach potrzeb własnych odnoszą się do urządzeń pomocniczych biorących bezpośredni lub pośredni udział w procesach przemian energetycznych. Urządzenia te zużywają część energii wytworzonej w elektrowni lub elektrociepłowni. Pod względem funkcjonalnym urządzenia potrzeb własnych najczęściej dzieli się w zależności od rodzaju urządzenia podstawowego, z którym są związane, na: urządzenia potrzeb własnych kotłowych: do podawania i przygotowania paliwa, dostarczania powietrza, usuwania spalin i produktów spalania, a także do zasilania kotłów wodą, urządzenia potrzeb własnych turbinowych: związane z obiegiem roboczym parowo-wodnym w części turbinowej i układu regeneracji, związane bezpośrednio z pracą turbozespołu, urządzenia obiegu chłodzenia skraplaczy, wody technologicznej i obiegu ciepłowniczego (w elektrociepłowniach). Działania służące poprawie efektywności energetycznej realizowane na w/w układach i instalacjach potrzeb własnych powinny więc być brane pod uwagę przez energetykę zawodową przy ubieganiu się o świadectwa efektywności energetycznej. Udział w przetargu Przystępując do przetargu należy przedłożyć Prezesowi URE prawidłowo wypełnioną deklarację przetargową wraz z audytem efektywności energetycznej, czyli opracowaniem zawierającym analizę zużycia energii i określającym stan techniczny obiektu, urządzenia technicznego lub instalacji. Audyt musi również zawierać wykaz przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej, a także ocenę ich opłacalności ekonomicznej i możliwej do uzyskania oszczędności energii. Deklaracja przetargowa powinna zawierać: dane adresowe podmiotu, u którego zrealizowano lub będzie zrealizowane przedsięwzięcie służące poprawie efektywności energetycznej, określenie wartości świadectwa efektywności energetycznej, o które ubiega się podmiot, wyrażonej w tonach oleju ekwiwalentnego, dane dotyczące ilości energii zaoszczędzonej średnio w roku w wyniku przedsięwzięcia lub przedsięwzięć tego samego rodzaju służących poprawie efektywności energetycznej, wyrażonej w tonach oleju ekwiwalentnego, wskazanie okresu uzyskiwania oszczędności energii dla danego przedsięwzięcia lub przedsięwzięć tego samego rodzaju służących poprawie efektywności energetycznej, wyrażonego w latach kalendarzowych, określenie wartości efektu energetycznego ( ω) rozumianego jako stosunek ilości energii zaoszczędzonej średnio w ciągu roku w wyniku realizacji przedsięwzięcia lub przedsięwzięć tego samego rodzaju służących poprawie efektywności energetycznej do wartości świadectwa efektywności energetycznej, określenie przedsięwzięcia lub przedsięwzięć tego samego rodzaju służących poprawie efektywności energetycznej, oświadczenie, że przedsięwzięcie zostało lub będzie zrealizowane po 1 stycznia 2011 r., że nie przyznano premii termomodernizacyjnej i nie uzyskano środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej lub z budżetu państwa oraz że nie składano oświadczenia zgodnie z art. 13 Ustawy, zobowiązanie do zrealizowania przedsięwzięcia lub przedsięwzięć tego samego rodzaju służących poprawie efektywności energetycznej zgodnie z deklaracją przetargową. Warunki i tryb organizowania oraz przeprowadzenia przetargu, w tym powołanie i praca komisji przetargowej oraz wzór deklaracji przetargowej, zostaną określone w rozporządzeniu wydanym przez Ministra Gospodarki. Kryteria przyznawania białych certyfikatów Przetarg wygrywają podmioty, które zadeklarowały wartość efektu energetycznego (ω) zawierającego się w przedziale (t x ω śr ; ω max ), gdzie: t współczynnik akceptacji ofert określony przez Ministra Gospodarki, ω najwyższa deklarowana w danym przetargu wartość efektu energetycznego, max ω średnia wartość efektu energetycznego jako średnia zadeklarowanych w danym przetargu wartości efektów energetycz- śr nych ważona ilością energii zaoszczędzonej w wyniku realizacji zgłoszonego do przetargu danego przedsięwzięcia lub przednr 1-2 (11-12) 2012 123
sięwzięć tego samego rodzaju służących poprawie efektywności energetycznej, w łącznej ilości energii zaoszczędzonej przez wszystkie przedsięwzięcia zgłoszone do przetargu. Startując w przetargu należy mieć świadomość, że im większa wartość efektu energetycznego (ω), tym większa szansa, iż zgłoszone przedsięwzięcie zostanie zaakceptowane do przetargu, czyli będzie się mieścić w przedziale (t x ω śr ; ω max ). Akceptacja zgłoszonego przedsięwzięcia nie daje jeszcze gwarancji przyznania świadectwa efektywności energetycznej czynnikiem wpływającym na decyzję będzie również ustalona przez Prezesa URE pula świadectw. Prezes URE może odmówić przedsiębiorstwu wydania białego certyfikatu o wartości zgłoszonej w deklaracji przetargowej, jeżeli wartość świadectw pozostałych do wydania w danym przetargu nie będzie wystarczająca, aby przyznać temu podmiotowi świadectwo efektywności energetycznej o wartości zgłoszonej w deklaracji przetargowej. Współczynnik akceptacji ofert, jak wcześniej wspomniano, dla pierwszego przetargu jest już ustalony w Ustawie i wynosi 0,5. W kolejnych przetargach współczynnik ten może osiągnąć poziom powodujący odrzucenie sporej części przedsięwzięć zgłoszonych do przetargu. Wartość współczynnika ofert dla kolejnych przetargów będzie ogłaszana przez Ministra Gospodarki w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski. Należy jeszcze raz podkreślić, że pierwszy przetarg będzie kluczowy. Biorąc pod uwagę chęć uczestnictwa w systemie białych certyfikatów należy także wziąć pod uwagę, że: jeden podmiot może złożyć jedną deklarację przetargową z określoną wartością efektu energetycznego dla przedsięwzięcia lub przedsięwzięć tego samego rodzaju służących poprawie efektywności energetycznej objętych jednym audytem efektywności energetycznej, w przypadku przegrania przetargu, można ponownie zgłosić to samo przedsięwzięcie w kolejnym przetargu. Znaczenie audytu efektywności energetycznej w systemie białych certyfikatów Elementem niezbędnym do udziału w przetargu, oprócz wypełnienia deklaracji przetargowej, jest wykonanie audytu efektywności energetycznej. Ten sam obowiązek spoczywa na podmiocie, który otrzymał świadectwo efektywności energetycznej po wdrożeniu przedsięwzięcia jest on zobowiązany do przeprowadzenia audytu potwierdzającego oszczędność energii uzyskaną w wyniku tego przedsięwzięcia, w ilości określonej w deklaracji przetargowej. Wymaganie to nie dotyczy zrealizowanego przedsięwzięcia, w związku z którym zadeklarowano osiągnięcie oszczędności energii w ilości nieprzekraczającej równowartość 100 toe średnio w ciągu roku. Audyt efektywności energetycznej ma istotne znaczenie w całym mechanizmie białych certyfikatów. Przede wszystkim pozwala na prawidłowe wyznaczenie oszczędności energii zgłaszanej w deklaracji przetargowej i tym samym umożliwia określenie wartości efektu energetycznego (ω), od którego w dużej mierze zależy wynik przetargu. Ustawa o efektywności energetycznej mówi m.in. o ogólnych zasadach realizacji i sporządzania audytów energetycznych oraz o sposobie i możliwościach uzyskania uprawnień audytora efektywności energetycznej. Aby jednak mechanizm ten zaczął w pełni funkcjonować, konieczne są jeszcze akty wykonawcze do Ustawy, w których szczegółowo zostaną opisane oba obszary. Istotny w systemie białych certyfikatów jest fakt, iż oba audyty energetyczne (składany z deklaracją przetargową i potwierdzający) muszą zostać wykonane przez dwóch różnych audytorów osoby, które odbyły odpowiednie szkolenie i zdały egzamin przed właściwą komisją kwalifikacyjną. Celowo użyto słowa osoby, ponieważ mimo, że uprawnienia będą nadawane osobom fizycznym, to trudno sobie wyobrazić, aby jeden specjalista mógł samodzielnie wykonać audyt energetyczny w zakładzie przemysłowym m.in. ze względu na różnorodną specyfikę procesów technologicznych i zakres audytu procesowego obejmujący optymalizację procesu głównego i porównanie otrzymanych wyników np. do Najlepszych Dostępnych Technik (BAT). Każdorazowo do tego typu prac w zależności od procesu, z jakim mamy do czynienia będzie potrzebny zespół audytorów posiadających kompetencje w poszczególnych dziedzinach. Kompetencje audytorów energetycznych wykonujących audyty w ramach Ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów są niewystarczające przy audytach w zakładach przemysłowych. Aby wykonać profesjonalnie przemysłowy audyt energetyczny, należy dysponować zespołem składającym się z audytorów dedykowanych konkretnemu 124
obszarowi audytu (audyt elektroenergetyczny, audyt źródeł ciepła, audyt procesów technologicznych itd.). Konieczność posiadania szerokiej wiedzy potwierdza też projekt Rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie przeprowadzania szkolenia oraz egzaminu dla osób ubiegających się o uzyskanie uprawnień audytora efektywności energetycznej, który w zakresie programowym szkolenia ujmuje wiele zagadnień, nie tylko technicznych. Przy prowadzeniu takich audytów konieczna jest m.in. wiedza na temat zasad ich realizacji, termodynamiki, inżynierii energetycznej, zarządzania energią w zakładach przemysłowych, systemów oświetlenia, klimatyzacji i wentylacji, układów grzewczych i parowych, optymalizacji działania maszyn i urządzeń energetycznych, optymalizacji użytkowania energii elektrycznej, optymalizacji działania pieców przemysłowych, transportu nośników energii, silników i napędów, gospodarki chłodniczej, systemów sprężonego powietrza, kogeneracji, odnawialnych źródeł energii, analiz ekonomicznych, formuły ESCO, narzędzi bankowych, zarządzania ryzykiem, księgowości energetycznej, czy też audytów energetycznych budynków. Aby system audytów energetycznych mógł dobrze funkcjonować, musi opierać się na wyspecjalizowanych firmach zatrudniających wysoko wykwalifikowanych pracowników i dysponujących odpowiednim sprzętem. W zespole audytorskim powinny wówczas znaleźć się osoby, które posiadają uprawnienia wymagane Ustawą o efektywności energetycznej. W innym przypadku istnieje ryzyko, że jakość audytów energetycznych będzie niska i mechanizm nie spełni swojej roli. Potwierdzeniem znaczenia audytów energetycznych w systemie białych certyfikatów niech będzie fakt, iż Prezes URE może dokonać albo zlecić innym podmiotom, wyłonionym na zasadach i w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych, wyrywkowej weryfikacji audytu efektywności energetycznej oraz zgodności oszczędności energii osiągniętej w wyniku realizacji przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej z ilością energii zaoszczędzonej określonej w deklaracji przetargowej. Taka weryfikacja będzie wykonywana w formie audytu efektywności energetycznej. W przypadku negatywnej weryfikacji oszczędności energii, po wcześniejszym powiadomieniu przez URE, podmiot, któremu przyznano biały certyfikat będzie zobowiązany uzyskać i przedstawić do umorzenia Prezesowi URE świadectwo energetyczne o wartości wyliczonej z różnicy między ilością energii wynikającej z przyznanego świadectwa a faktyczną ilością zaoszczędzonej energii. W przypadku niepowiadomienia Prezesa URE o zakończeniu przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej lub udzielania nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd informacji o przedsięwzięciu, a także wspomnianej negatywnej weryfikacji oszczędności energii, podmiot nie będzie mógł brać udziału w przetargu, którego celem jest uzyskanie świadectwa energetycznego, przez okres 5 lat od dnia, w którym to przedsięwzięcie powinno być zrealizowane. Drugim wymiarem kary za powyższe wykroczenia jest kara finansowa w wysokości do 2 000 000 EUR, która w maksymalnej wysokości byłaby z pewnością gwoździem do trumny dla niejednej firmy. Oczywiście Prezes URE ustalając wysokość kary będzie brał pod uwagę różne aspekty, a zapisanie tak wysokiej kwoty w Ustawie ma raczej charakter zapobiegawczy, wymuszający realizację m.in. audytów energetycznych z należytą starannością i zgodnie z ogólnie przyjętą dobrą praktyką inżynierską. Przetargi powinny odbywać się od 1 stycznia 2012 do końca 2015 r., jednak jak już wspominano, do tej pory nie ma rozporządzeń wykonawczych do Ustawy. Jeśli chodzi o audyty energetyczne i audytorów, to brakuje przede wszystkim rozporządzeń określających: szczegółowy zakres i sposób sporządzania audytu energetycznego; wzór karty audytu efektywności energetycznej; szczegółowy sposób i tryb weryfikacji audytu efektywności energetycznej; dane i metody, które mogą być wykorzystywane przy określaniu i weryfikacji uzyskanych oszczędności; sposób przeprowadzania i zakres programowy szkolenia oraz egzaminu, w tym kryteria dla komisji kwalifikacyjnych, i wysokość opłat za przeprowadzenie egzaminu. Brak wspomnianych aktów wykonawczych do Ustawy nie powinien być barierą w ubieganiu się o białe certyfikaty, czyli realizacji audytu dla zidentyfikowania potencjalnych przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej. Zlecenie tej usługi firmie posiadającej odpowiednie kompetencje i deklarującej szkolenie swoich pracowników w ramach oczekiwanego systemu edukacji aunr 1-2 (11-12) 2012 125
dytorów efektywności energetycznej pozwoli na właściwe przygotowanie się do pierwszego przetargu o świadectwa efektywności energetycznej. Audytem energetycznym może zostać objęty zarówno główny proces technologiczny lub produkcyjny, jak i procesy pomocnicze oraz poszczególne urządzenia wchodzące w skład ciągu technologicznego. Dzięki kompleksowo zrealizowanemu audytowi energetycznemu można określić dalszy plan mający na celu obniżenie energochłonności procesów technologicznych w przedsiębiorstwie. Audyt powinien objąć wszystkie działania na drodze przepływu energii służące poprawie efektywności energetycznej. Audyt o pełnym zakresie stanowi kompleksowe spojrzenie na urządzenie, instalację czy linię technologiczną, zawierające ocenę ich stanu technicznego (stan istniejący), na podstawie charakterystycznych wskaźników określających efektywność ich pracy. Pozwala także określić powody potencjalnego pogorszenia się wspomnianych wskaźników, a także wskazać sposoby ich poprawy i oszacować spodziewane koszty proponowanych przedsięwzięć. Podsumowując, audyt energetyczny stanowi ciąg działań z wykorzystaniem specjalistycznego sprzętu i metod pomiarowo-badawczych. Do podstawowych zadań audytora należą: identyfikacja źródeł generujących straty energii i czynnika w obiegu, określenie rzeczywistego poziomu odniesienia w stosunku do aktualnych rozwiązań technicznych (np. Najlepsze Dostępne Techniki BAT), analiza wskaźników technicznych pracy urządzeń na podstawie danych projektowych, eksploatacyjnych i pomiarowych, ocena aktualnego stanu technicznego instalacji i urządzeń, ocena poziomu eksploatacji procesów technologicznych, przedstawienie propozycji przedsięwzięć dla minimalizacji zidentyfikowanych strat energii, określenie sposobu monitoringu zużycia energii na potrzeby kontroli przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej, wykonanie analiz techniczno-ekonomicznych przedsięwzięć proefektywnościowych, wyznaczenie efektu energetycznego, ekonomicznego i ekologicznego. Mechanizm białych certyfikatów w skrócie Mechanizm systemu białych certyfikatów można w skrócie przedstawić w następujący sposób: podjęcie decyzji o udziale w przetargu na świadectwa efektywności energetycznej, dla zdefiniowanych audytem przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej, podjęcie kluczowej decyzji dotyczącej wartości zgłoszonego w deklaracji przetargowej efektu energetycznego, który jest czynnikiem decydującym przy wyborze przedsięwzięć przez Prezesa URE, za które będą przyznawane świadectwa efektywności energetycznej, udział w przetargu na świadectwa efektywności energetycznej organizowanym przez Prezesa URE, złożenie wniosku o wydanie świadectwa efektywności energetycznej (po otrzymaniu zawiadomienia o pozytywnym wyniku przetargu), wydanie przez Prezesa URE świadectwa efektywności energetycznej, wraz z informacją w Biuletynie Informacji Publicznej URE, realizacja przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej, wykonanie audytu potwierdzającego osiągniętą oszczędność energii dla przedsięwzięcia zgłoszonego w przetargu (dla oszczędności powyżej 100 toe), zawiadomienie Prezesa URE o zakończenia przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej (do 30 dni od zakończenia), zawiadomienie Towarowej Giełdy Energii przez Prezesa URE o wydaniu świadectwa efektywności energetycznej dla zrealizowanego przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej, rejestracja świadectwa efektywności energetycznej na Towarowej Giełdzie Energii i nabycie praw majątkowych do świadectwa efektywności energetycznej, sprzedaż praw majątkowych do świadectwa efektywności energetycznej podmiotowi podlegającemu temu obowiązkowi, umorzenie przez Prezesa URE świadectwa efektywności energetycznej przedłożonego przez podmiot objęty obowiązkiem. 126
Podsumowanie Zarówno podmioty zobowiązane Ustawą o efektywności energetycznej do uzyskania i przedstawienia Prezesowi URE do umorzenia świadectwa efektywności energetycznej, jak i podmioty mogące skorzystać z systemu białych certyfikatów w celu uzyskania dodatkowych korzyści z przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej powinny już teraz podjąć odpowiednie kroki w tym kierunku, nie czekając na wejście w życie aktów wykonawczych do Ustawy. Duże znaczenie pierwszego przetargu oraz krótki czas obowiązywania samej Ustawy (przetargi powinny odbyć się w okresie od 1 stycznia 2012 r. do końca 2015 r.) to istotne przesłanki, aby bez zwłoki przeprowadzić audyt efektywności energetycznej, pozwalający na identyfikację potencjału oszczędności energii w przedsiębiorstwie. Jest to pierwszy krok do ubiegania się o białe certyfikaty. Przedsięwzięcia służące poprawie efektywności energetycznej z założenia przynoszą konkretne korzyści techniczno-ekonomiczne, stąd nawet ryzyko przegranej w przetargu nie powinno stanowić bariery przy podejmowaniu decyzji o ich realizacji. Inż. Roman Kołodziej, absolwent Wydziału Mechaniczno-Energetycznego Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Pracuje jako specjalista ds. analiz obiegów cieplnych w Zakładzie Techniki Cieplnej, jednostce organizacyjnej ENERGOPO- MIAR Sp. z o.o. w Gliwicach. Koordynator projektów z obszaru audytów energetycznych i efektywnego wykorzystania energii dla dużych przedsiębiorstw przemysłowych i elektrowni. Pełni funkcje techniczne w ramach usługi Inżyniera Kontraktu lub Doradcy Technicznego, stanowiących wsparcie przy realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych. nr 1-2 (11-12) 2012 127