dr inż. Jadwiga Szuba Zielonogórskie Kopalnie Surowców Mineralnych S.A. gwarancją jakości kruszyw dla ich użytkowników Państwa członkowskie Unii Europejskiej zobowiązane są do stosowania ujednoliconych przepisów prawnych dotyczących wyrobów budowlanych. W Polsce, po jej przystąpieniu do UE, aktami normatywnymi dla wyrobów budowlanych są normy zharmonizowane z normami europejskimi lub aprobaty techniczne, które zawierają szereg wymagań wobec wyrobów oraz producentów. Spośród wszystkich wymogów zawartych w normach PN-EN, czyli zharmonizowanych z europejskimi, powtarzającym się elementem systemu oceny zgodności wyrobu jest system Zakładowej Kontroli Produkcji (). Cel ustanowienia Zakładowej Kontroli Produkcji Zakładowa Kontrola Produkcji () wprowadzona została dyrektywą 89/106/EWG Rady Wspólnoty Europejskiej w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych krajów członkowskich, dotyczących wyrobów budowlanych. jest odpowiednikiem znanego z literatury czy stron internetowych Factory Production Control (FPC) i oznacza stałą wewnętrzną kontrolę produkcji, prowadzoną przez producenta, której wszystkie elementy, wymagania i postanowienia przyjęte przez producenta powinny być w sposób systematyczny dokumentowane poprzez zapisywanie zasad i procedur postępowania; ponadto system dokumentowania kontroli powinien gwarantować jednolitą interpretację zapewnienia jakości i umożliwiać osiągnięcie wymaganych cech wyrobu oraz efektywności działania systemu kontroli produkcji.[1][2][3] Obowiązek wdrożenia i utrzymywania systemu nałożony został na producentów wyrobów budowlanych przez normy serii PN-EN, które jednoznacznie wskazują na obszar ich zastosowania. Wśród wyrobów budowlanych znajdują się kruszywa, dla których ustanowiono szereg podstawowych norm: 1. PN EN 12620 2004 Kruszywa do betonu, fot. Górażdże Kruszywa 26 2/2007 Surowce i Maszyny Budowlane
Tab. 1. Cele wymagań norm PN-EN dla kruszyw 2/2007 Surowce i Maszyny Budowlane 27
2. PN EN 13139 2003 Kruszywa do zapraw, 3. PN EN 13242 2004 Kruszywa do niezwiązanych i hydraulicznie związanych materiałów stosowanych w obiektach budowlanych i budownictwie drogowym, 4. PN EN 13450 2004 Kruszywa na podsypkę kolejową, 5. PN EN 13383 2004 Kamień do robót hydrotechnicznych, 6. PN EN 13043 2004 Kruszywa do mieszanek bitumicznych i powierzchniowych utrwaleń stosowanych na drogach, lotniskach i innych powierzchniach przeznaczonych do ruchu. Jak wynika z definicji, podstawowym celem wprowadzenia i utrzymywania przez producentów kruszyw systemu jest zagwarantowanie odbiorcom stabilnych parametrów wyrobów budowlanych, zgodnych ze specyfikacją techniczną deklarowaną na dokumencie odniesienia, tzw. deklaracji zgodności. Osiągnięcie tego celu możliwe jest poprzez ustanowienie przez producenta systemu, zgodnie z wytycznymi załącznika H, norm, np. PN-EN 12620 (tablica 1). Stosowany i nadzorowany system oraz wykonane dla kruszyw badania wstępne typu uprawniają producenta do wystawiania deklaracji zgodności w wybranym przez niego systemie oceny zgodności wyrobu i znakowania wyrobu znakiem CE. Dla kruszyw przewiduje się dwa systemy oceny zgodności wyrobu: 4, lub w przypadku zapewnienia przez wyrób budowlany wysokiego poziomu bezpieczeństwa 2+. Wymagania stawiane wobec każdego z systemów przedstawia tablica 2. Wymagania w systemach oceny zgodności wyrobu 4 i 2+ Tab. 2. Wymagania dla systemów oceny zgodnościumentację oraz wykonywane w jej ramach działania, potwierdzone zapisami. nakładają na producenta obowiązek wprowadzenia oraz wykonania wstępnych badań typu dla każdego produktu i w przypadku każdorazowej zmiany złoża. Spełnienie tych wymagań uprawnia producenta do wystawiania dla sprzedanego wyrobu deklaracji ze znakiem CE. Dla systemu 2+ wprowadzono dodatkowo wymóg uzyskania certyfikatu dla oraz stworzenie warunków stałego nadzoru nad obowiązującym systemem. Zakładowa Kontrola Produkcji w praktyce Utrzymywanie na terenie przedsiębiorstwa przez producenta wyrobu budowlanego wiąże się z prowadzeniem stałego nadzoru nad ustanowioną i zatwierdzoną dokumentacją zakładową oraz zapisami. Nadzór ten realizowany jest codziennie przez osoby tzw. uprawnione oraz okresowo poprzez serie zaplanowanych audytów w obszarach podlegających. [4] Systematycznie przeprowadzane w trakcie roku audyty wewnętrzne oraz jeden audyt, tzw. nadzoru, realizowany przez jednostkę notyfikowaną w UE, sprawdzają i oceniają elementy mające wpływ na parametry wyrobu finalnego, w tym: kwalifikacje, umiejętności i kompetencje personelu, proces zakupów (materiałów i usług) oraz przygotowanie produkcji, nadzorowanie produkcji, kontrolę i badania surowców, półproduktów oraz wyrobów finalnych, nadzorowanie wyposażenia przeznaczonego do badań i pomiarów kontrolnych, nadzorowanie działań dot. postępowania: - z wyrobem niezgodnym, - z reklamacją od klienta, ocenę skuteczności podejmowanych działań korygujących metod identyfikacji i identyfikowalności wyrobów procedur dot. pakowania, magazynowania oraz transportu. W przypadku uzyskania przez producenta pozytywnej oceny systemu, przyznawany jest przez jednostkę notyfikowaną certyfikat, uprawniający do znakowania wyrobu w systemie 2+. W praktyce przeprowadzone audyty sprawdzają w wymienionych obszarach funkcjonującą dokumentację oraz wykonywane w jej ramach działania, potwierdzone zapisami. Dużo uwagi wśród zapisów producent poświęca analizie wyników prowadzonych z częstotliwością 1 x pół roku (rok, 2 lata, 3 lata), obejmujących badania podstawowych oraz specyficznych właściwości kruszyw. Równie ważnymi dla producenta są badania wykonywane z częstotliwością 1x tydzień, obejmujące oznaczenia składu ziarnowego kruszyw oraz zawartości i jakości pyłów. Pierwsza z analiz, określająca skład ziarnowy kruszywa, związana jest z dokonaniem oceny wyników badań przesiewów oraz przypisaniem właściwej kategorii uziarnienia na deklaracjach zgodności wystawianych klientowi. W ocenie uziarnienia brane są pod uwagę wymagania ogólne oraz tolerancje dopuszczalne na sitach pośrednich. Przykładem ilustrującym to wymaganie jest przewidziana dla kruszywa grubego do betonu ściśle określona granica ogólna oraz tolerancja uziarnienia tablica 3.[5] Dla pełnego obrazu tego wymagania przedstawiono przykładowe obliczenia i wyniki dla tolerancji uziarnienia na sicie pośrednim (8 mm) dla kruszywa grubego 2/16 z Kopalni Malerzowice. Uzyskane wartości tolerancji pozwalają producentowi na umieszczanie w deklaracji zgodności wskaźnika G T 17,5. W przypadku uzyskania wyników przekraczających granicę +/- 17,5% producent jest zobowiązany do dokonania regulacji ciągu technologicznego. Różnice pomiędzy systemami: a ISO 9001:2000 Wśród producentów kruszyw często powtarzającym się pytaniem jest: czy system zarządzania jakością ISO 9001:2000 może zastąpić? Znając wymagania obydwu systemów można dostrzec duże podobieństwo w zakresie wymagań, do- 28 2/2007 Surowce i Maszyny Budowlane
Tab. 3. Ogólne granice i tolerancje na sitach pośrednich dla kruszywa grubego zestaw podstawowy plus 2 *procent masy przechodzącej; D- górny wymiar ziarna; d-dolny wymiar ziarna; w wymiar; wp wymiar pośredni Tab. 4. Wskaźniki tolerancji wyników uziarnienia 2/16 kumentacji oraz nazewnictwa. Niestety, zupełnie inny cel tych systemów powoduje, że pomimo istniejącego podobieństwa nie są one w całości komplementarne. O ile system, wymagany prawnie i przeznaczony dla branży produkującej wyroby budowlane, zorientowany jest na wyrób i ma zapewnić jego jakość, o tyle system ISO 9001:2000, dobrowolny co do stosowania, zorientowany jest na klienta i ma zapewnić spełnienie wymagań (oczekiwań) klienta oraz doskonalenie systemu zarządzania jakością. [6] [7] Zilustrowanie najważniejszych różnic pomiędzy systemami przedstawiono na rysunku 1 i 2. Podsumowanie 1. Termin Zakładowa Kontrola Produkcji () wprowadzony Rys. 1. ISO 9001: 2000 2/2007 Surowce i Maszyny Budowlane 29
fot. Górażdże Kruszywa 5. nie zastępuje systemu zarządzania jakością ISO 9001:2000 i odwrotnie. Chcąc połączyć obydwa systemy niezbędne jest uzupełnienie o elementy brakujące w danym systemie. Rys. 2. Zakładowa Kontrola Produkcji został dyrektywą Rady Wspólnot Europejskich w sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonawczych państw członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych. 2. jest wymaganym prawnie systemem zapewnienia jakości wyrobu i przeznaczonym dla branży produkującej wyroby budowlane. 3. to stała wewnętrzna kontrola produkcji prowadzona przez producenta, a jej elementy, wymagania i postanowienia powinny być w sposób systematyczny dokumentowane poprzez zapisywanie zasad i procedur postępowania. 4. System dokumentowania kontroli powinien gwarantować jednolitą interpretację zapewnienia jakości oraz umożliwiać osiągnięcie wymaganych cech wyrobu i efektywności działania systemu kontroli produkcji. Literatura [1] Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich w sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonawczych państw członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych (89/106/EWG) z 21 grudnia 1988 r. ze zmianami 93/68/EEC z 22 lipca 1993 r. [2] DZ.U. Z 2004 r., NR 195, POZ. 2011 z późn. zm Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 11 sierpnia 2004 r. w sprawie systemów oceny zgodności, wymagań, jakie powinny spełniać notyfikowane jednostki uczestniczące w ocenie zgodności, oraz sposobu oznakowania wyrobów budowlanych oznakowaniem CE [3] DZ.U. Z 2004r., NR 198, POZ. 2041 z późn. zm Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 11 sierpnia 2004r. w sprawie deklarowania zgodności wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym. [4] SZUBA J. Właściwości wyrobów budowlanych w świetle norm PN-EN WARSZTATY BETONOWE Kamień Śląski 18.11.2005 [5] PN-EN 12620 Kruszywa do betonu. [6] Norma ISO 9001:2000. [7] INSTYTUT TECHNIKI BUDOWLNEJ Zakładowa Kontrola produkcji wyrobów budowlanych. Wymagania. Warszawa 2006 414/2006. 30 2/2007 Surowce i Maszyny Budowlane