Zatwarnica, 24-27 maja 2013

XXXII ZJAZD SEKCJI DIPTEROLOGICZNEJ PTE oraz III Warsztaty Dipterologiczne Polskiego Towarzystwa Entomologicznego MATERIAŁY KONFERENCYJNE Zatwarnica, 24-27 maja 2013 Katedra Biosystematyki Wydziału Przyrodniczo-Technicznego Uniwersytetu Opolskiego Ojcowski Park Narodowy, Ojców Polskie Towarzystwo Entomologiczne

ORIENTACYJNY HARMONOGRAM ZJAZDU Piątek 24 maja: Do godz. 16.30 - oficjalna rejestracja i zakwaterowanie uczestników XXXII Zjazdu PTEntomol. - OSW w Zatwarnicy; 16.30-17.30 - obiad; 17.30-20.00 - oficjalne rozpoczęcie Sympozjum PTE oraz I sesja referatowa (referaty po 10-15 min.+ 5 min. dyskusji); 20.00-20.45 - kolacja; 21.00-24.00 - spotkanie towarzyskie. Sobota 25 maja: 8.00-9.00 - śniadanie; 9.00-13.30 - II sesja referatowa (referaty po 10-15 min.+ 5 min. dyskusji); 13.30-14.00 - sprawy organizacyjne, w tym wybory przewodniczącego Sekcji i redakcji czasopisma "Dipteron"; 14.00-14.45 - obiad; 15.00-19.00 - III sesja referatowa (referaty po 10-15 min.+ 5 min. dyskusji); 19.00-24.00 - kolacja (grill ewentualnie) + spotkanie towarzyskie. Niedziela 26 maja: 8.00-9.00 - śniadanie; 10.00-17.00 - wycieczka autokarowa (za dopłatą 10 zł od osoby); 18.00-19.00 - obiadokolacja; 19.00-19.15 - Oficjalne zamknięcie Sympozjum; 19.30-24.00 - czas wolny i spotkanie towarzyskie. Poniedziałek 27 maja: 8.00-9.00 - śniadanie; Do godz. 12.00 - zdanie kluczy i pokojów. 28.-30.(31.) maja 2013 - III Warsztaty Dipterologiczne w Suchych Rzekach INFORMACJE DODATKOWE W piątek ostatni autobus z Ustrzyk Dolnych w kierunku Zatwarnicy wyjeżdża o 15.20. Aby dostać się do ośrodka należy za Lutowiskami wysiąść na skrzyżowaniu w Smolniku. Stamtąd jest tylko 5km pieszo do Ośrodka SW w Zatwarnicy. W razie kłopotów prosimy dzwonić na komórkę dr Anny Klasy (88 95026 54) albo na recepcję ośrodka (tel. 13 46108 33). Proszę pamiętać, że w sobotę i w niedzielę autobusy nie kursują!

HARMONOGRAM WYSTĄPIEŃ 24 MAJA 2013 - PIĄTEK I sesja referatowa 17.30-20.00 1. PATRYCJA DOMINIAK. Kuczmany z kolekcji Hansa Remma w Muzeum Zoologicznym w Tartu (Estonia) (Diptera: Ceratopogonidae). 2. MARTA ZAKRZEWSKA, VIKTOR A. BARANOV, WOJCIECH GIŁKA. Fosylne ochotkowate plemienia Tanytarsini w eoceńskim bursztynie regionu Rovno (Diptera: Chironomidae). 3. ALICJA ALWIN, RYSZARD SZADZIEWSKI. Kuczmany z rodzaju Dasyhelea KIEFFER notowane na obszarze Bliskiego Wschodu (Diptera: Ceratopogonidae). 4. MARIA GROCHOWSKA, ANNA JANICKA. Zróżnicowanie behawioru i miejsc występowania wybranych gatunków Diptera konsumentów trzciny pospolitej (Phragmites australis) (Cav.) Trin. ex Steud. 5. ANNA NOWOSIAD. Budowa ryjka w plemieniu Discocerinini (Diptera: Ephydridae). 6. MAGDALENA CIELNIAK. Tendencje ewolucyjne w rodzaju Discomyza (Diptera: Ephydridae). 7. TADEUSZ ZATWARNICKI. Nieznane stadia preimaginalne przywódek (Diptera: Ephydridae). 8. MAŁGORZATA SKRZYPCZYŃSKA, TOMASZ KUPCZAK. Muchówki (Diptera: Cecidomyiidae, Chloropidae) zasiedlające szyszki świerka pospolitego Picea abies (L.) H. KARST. w Beskidzie Śląskim i Beskidzie Żywieckim. 25 MAJA 2013 - SOBOTA II sesja referatowa 9.00-13.30 1. IZABELA RYCZKO. Filogeneza plemienia Hyadinini (Diptera: Ephydridae). 2. KATARZYNA POCHRZĄST, MAGDALENA CIELNIAK. Stadia preimaginalne przywódek (Diptera: Ephydridae). 3. ANDRZEJ J. WOŹNICA. Przyszłość czasopisma Naukowego Dipteron w świetle nowych standardów oceny czasopism.

4. MARCIN WIDLAK. Pryszczarek cisowiec Taxomyia taxi (INCHBALD, 1861) (Diptera: Cecidomyiidae) i jego związek z cisem pospolitym. 5. ANNA KLASA. Terminalia samic palearktycznych rodzajów z plemienia Terellini (Diptera: Tephritidae). 6. KRZYSZTOF SZPILA. Identyfikacja gatunkowa larw trzeciego stadium Sarcophaga africa i Sarcophaga melanura (Diptera: Sarcophagidae) na podstawie cech morfologicznych. 7. ŁUKASZ MIELCZAREK, ADAM TOFILSKI. Rozpoznawanie bzygowatych (Diptera: Syrphidae) na podstawie pomiarów skrzydeł. 8. KAROLINA TWARDOSZ, EWA KRZEMIŃSKA. Gdybym ja miał takie nogi, czyli o allometrycznych efektach u Trichocera regelationis (L.). 9. EDWIN SIEREDZIŃSKI. Parazytoidalne muchówki jako czynniki biologicznej kontroli. 25 MAJA 2013 - SOBOTA III sesja referatowa 15.15. - 18.45 1. KRZYSZTOF SZPILA, ANDRZEJ GRZYWACZ. Forensically important Diptera. Identification workshop - podsumowanie trzech lat działalności. 2. ANDRZEJ GRZYWACZ. Możliwości identyfikacji stadiów larwalnych Fanniidae (Diptera) istotnych dla celów medyczno-sądowych. 3. SŁOWIŃSKA I., PALACZYK A. Rodzaje Phaeobalia MIK, 1881 i Bergenstammia MIK 1881 w Polsce. 4. ANDRZEJ J. WOŹNICA. Cechy diagnostyczne wybranych taksonów w obrębie plemienia Heleomyzini (Diptera: Heleomyzidae). 5. CEZARY BYSTROWSKI. Przyrodnicze eksploracje wschodniej Gruzji.

XXXII ZJAZD SEKCJI DIPTEROLOGICZNEJ POLSKIEGO TOWARZYSTWA ENTOMOLOGICZNEGO Zatwarnica, 24-27 maja 2013 KOMITET ORGANIZACYJNY Katedra Biosystematyki Wydziału Przyrodniczo-Technicznego Uniwersytetu Opolskiego PROF. DR HAB. TADEUSZ ZATWARNICKI Ojcowski Park Narodowy, Ojców 9 DR ANNA KLASA REDAKCJA DR ANDRZEJ J. WOŹNICA (Instytut Biologii Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu)

Copyright by Dipteron-online, Wrocław 2013

- 1 - STRESZCZENIA REFERATÓW I sesja referatowa (Piątek) KUCZMANY Z KOLEKCJI HANSA REMMA W MUZEUM ZOOLOGICZNYM W TARTU (ESTONIA) (DIPTERA: CERATOPOGONIDAE) PATRYCJA DOMINIAK Katedra Zoologii Bezkręgowców i Parazytologii Uniwersytet Gdański Wita Stwosza 59, 80-308 Gdańsk e-mail: patrycja.dominiak@biol.ug.edu.pl Muzeum Zoologiczne przy Uniwersytecie w Tartu powstało w roku 1822 z inicjatywy J.F. ESCHSCHOLTZA i obecnie posiada jedną z trzech największych kolekcji entomologicznych w Estonii. Poza motylami z regionu Palearktyki, najważniejszą część zbiorów tego muzeum stanowią muchówki z rodziny kuczmanów. Kolekcja ta została stworzona przez HANSA REMMA i liczy prawdopodobnie ponad 200 tysięcy okazów, wśród których są typy około 100 gatunków Ceratopogonidae opisanych z różnych regionów świata. Zbiór podzielony jest na trzy części i materiały przechowywane są na preparatach mikroskopowych, w gablotach na szpilkach entomologicznych oraz na sucho, w pudełkach po zapałkach. Tylko niewielka cześć tej kolekcji została skatalogowana i jest objęta właściwą kuratelą. FOSYLNE OCHOTKOWATE PLEMIENIA TANYTARSINI W EOCEŃSKIM BURSZTYNIE REGIONU ROVNO (DIPTERA: CHIRONOMIDAE) MARTA ZAKRZEWSKA 1, VIKTOR A. BARANOV 2, WOJCIECH GIŁKA 1 1 Katedra Zoologii Bezkręgowców i Parazytologii Uniwersytet Gdański ul. Wita Stwosza 59, 80 308 Gdańsk e-mail: marta.zakrzewska@biol.ug.edu.pl, wojciech.gilka@biol.ug.edu.pl 2 Department of Zoology and Animal Ecology, V.N. Karazin Kharkiv National University Svoboda Sq. 4, Kharkov, Ukraine, e-mail: baranowiktor@gmail.com Tanytarsini to plemię muchówek z rodziny ochotkowatych (Chironomidae), którego udokumentowany zapis sięga środkowego eocenu. Najstarszymi przedstawicielami plemienia są cztery gatunki z rodzajów Stempellina THIENEMANN et BAUSE, Stempellinella BRUNDIN

- 2 - i Tanytarsus VAN DER WULP, poznane na podstawie inkluzji bursztynu bałtyckiego. Niniejszym prezentujemy dalsze wyniki badań Tanytarsini eocenu, oparte na materiale zachowanym w bursztynie Rovno (Ukraina). Uzyskane dane wskazują na występowanie w tym regionie zarówno gatunków notowanych w bursztynie Zatoki Gdańskiej, jak również Tanytarsini o interesującej kombinacji cech morfologicznych, nieznanych nauce. Niektóre z nich, reprezentowane przez liczne okazy, należą prawdopodobnie do taksonów szeroko rozprzestrzenionych w Fennosarmacji. Doskonale zachowane inkluzje pochodzą ze zbiorów Instytutu Zoologii im. I.I. Schmalhausena, Narodowej Akademii Nauk Ukrainy w Kijowie. KUCZMANY Z RODZAJU DASYHELEA KIEFFER NOTOWANE NA OBSZARZE BLISKIEGO WSCHODU (DIPTERA: CERATOPOGONIDAE) ALICJA ALWIN & RYSZARD SZADZIEWSKI Katedra Zoologii Bezkręgowców i Parazytologii Uniwersytet Gdański ul. Wita Stwosza 59, 80-308 Gdańsk e-mail: alicja.alwin@biol.ug.edu.pl Kuczmany z rodzaju Dasyhelea KIEFFER są szeroko rozprzestrzenioną grupą, która liczy obecnie ponad 600 gatunków. Stan poznania tej grupy na świecie jest niejednorodny. Bliski Wschód leży na styku trzech kontynentów i na tereny te przenika fauna typowa zarówno dla krainy palearktycznej, etiopskiej oraz orientalnej. Pomimo przypuszczalnie bogatej i zróżnicowanej fauny kuczmanów, duże obszary Bliskiego Wschodu wciąż pozostają słabo zbadane. W wyniku prac nad Dasyhelea z Iranu, Libanu, Izraela, Jemenu i Zjednoczonych Emiratów Arabskich zebrano 17 gatunków. Wykazano 4 nowe gatunki dla tego obszaru (D. flaviventris, D. bicrenata, D. europaea i D. similaris) oraz 5 gatunków nowych dla nauki (D. antonii, D. avia, D. libanensis, D. nauta i D. sandrageorgei). Dotychczas na terenie Bliskiego Wschodu zanotowano 34 gatunki Dasyhelea, a w wyniku obecnych badań liczba ta wzrosła do 43. \

- 3 - ZRÓŻNICOWANIE BEHAWIORU I MIEJSC WYSTĘPOWANIA WYBRANYCH GATUNKÓW DIPTERA KONSUMENTÓW TRZCINY POSPOLITEJ (PHRAGMITES AUSTRALIS) (CAV.) TRIN. EX STEUD. MARIA GROCHOWSKA & ANNA JANICKA Zakład Zoologii Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie ul. Akademicka 19, 20-033 Lublin e-mail: amgroch@interia.pl Konsumenci trzciny należą do 7 rzędów owadów i jednego gatunku kleszczy (Steneotarsonemus phragmitis) ( EMELYANOV 1967, NARTSHUK 1996). Wśród nich są gatunki ssące, mieszkańcy organów osiowych, owady odżywiające się liśćmi i embrionalnymi tkankami wierzchołka wzrostu (NARTSHUK 1996, DE BRUYN et AL. 1998). Każdy z gatunków reprezentujących rząd Diptera charakteryzuje się niepowtarzalnym behawiorem oraz ogranicza się do występowania w określonej, sobie tylko właściwej, części pędu trzciny. Gatunki atakujące wierzchołkową część źdźbeł tworzą galasy - Lipara spp, Platycephala spp (Chloropidae). Najwyżej położone międzywęźla (16-17) zamieszkuje Lasioptera flexuosa (Cecidomyiidae). W części środkowej pędu (międzywęźla od 6 do 10) występują Lasioptera hungarica (Cecidomyiidae) i Trypticus smaragdinus (Dolichopodidae). Dolną część źdźbła (międzywęźla 3-4) zasiedla Giraudiella inclusa (Cecidomyiidae). Na blaszkach liściowych można spotkać minujące larwy Cerodontha (Poemyza) phragmitidis (Agromyzidae), a w pędach bocznych rozwijają się larwy Lasioptera arundinis (Cecidomyiidae) (TSCHARNTKE 1999). Konsumentom trzciny towarzyszą fitosaprofagi - Cryptonevra flavitarsis (Chloropidae), pasożyty - Scambus arundinator (Hymenoptera, Ichneumonidae) i drapieżcy - Cleigastra apicalis (Scatophagidae). BUDOWA RYJKA W PLEMIENIU DISCOCERININI (DIPTERA: EPHYDRIDAE) ANNA NOWOSIAD Katedra Biosystematyki, Uniwersytet Opolski ul. Oleska 22, 45-052 Opole Plemię Discocerinini należy do Gymnomyzinae i liczy 11 rodzajów. Poznano budowę ryjka (liczbę pseudotchawek i kształt cibarium) u 8 z nich. Cechy te pozwalają na modyfikację filogenezy plemienia przedstawioną przez ZATWARNICKIEGO i MATHISA (2001).

- 4 - TENDENCJE EWOLUCYJNE W RODZAJU DISCOMYZA (DIPTERA: EPHYDRIDAE) MAGDALENA CIELNIAK Katedra Biosystematyki, Uniwersytet Opolski ul. Oleska 22, 45-052 Opole Rodzaj Discomyza MEIGEN liczy 10 gatunków, z których większość występuje na terenie Starego Świata. Rozwój idzie w kierunku wydłużania czułków, pomarszczenia twarzy, zwiększenia plamek na skrzydle, redukcji pregonostylusa i symetryzacji postgonostylusa. NIEZNANE STADIA PREIMAGINALNE PRZYWÓDEK (DIPTERA: EPHYDRIDAE) TADEUSZ ZATWARNICKI Katedra Biosystematyki, Uniwersytet Opolski ul. Oleska 22, 45-052 Opole Mimo słabego poznania stadiów preimaginalnych przywódek, dla większości plemion znana jest przynajmniej jedna larwa lub/i poczwarka. Tylko z dwóch plemion przywódek Atissini i Lipochaetini stadia preimaginalne nie były znane. Wyjazdy terenowe do miejsc występowania tych muchówek (plaże ciepłych mórz i solniska) umożliwiły pozyskanie tych stadiów. Poznanie cech diagnostycznych larw i poczwarek Atissini i Lipochaetini pozwoli na pewniejsze usytuowanie ich w systemie klasyfikacji przywódek. MUCHÓWKI (DIPTERA: CECIDOMYIIDAE, CHLOROPIDAE) ZASIEDLAJĄCE SZYSZKI ŚWIERKA POSPOLITEGO PICEA ABIES (L.) H. KARST. W BESKIDZIE ŚLĄSKIM I BESKIDZIE ŻYWIECKIM MAŁGORZATA SKRZYPCZYŃSKA & TOMASZ KUPCZAK Katedra Ochrony Lasu, Entomologii i Klimatologii Leśnej Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie al. 29 Listopada 46, 31-425 Kraków e-mail: rlwaga@cyf-kr.edu.pl W latach 2011-2012 w Beskidzie Śląskim (BŚ) i Beskidzie Żywieckim (BŻ) prowadzono badania dotyczące owadów zasiedlających szyszki i nasiona świerka pospolitego Picea abies (L.) H. KARST. Łącznie do badań zebrano 320 szyszek (16 prób) pochodzących

- 5 - z 16 drzew na wysokości 900 m i 1200 m n.p.m. Wszystkie szyszki analizowano, a następnie założono do hodowli masowych. W wyniku badań uzyskano owady z 5 rzędów. Muchówki (Diptera) były reprezentowane przez następujące gatunki: Asynapta strobi (KIEFF.) (Cecidomyiidae) - 11 egz. (BŚ) i 19 egz. (BŻ), Kaltenbachiola strobi (WINN.) (Cecidomyiidae) - 59 egz. (BŚ) i 43 egz. (BŻ) oraz Hapleginella laevifrons LW. (Chloropidae) - 1 egz. (BŚ) i 23 egz. (BŻ). Przedstawiciele pierwszej z wymienionych rodzin zasiedlały szyszki zebrane na wysokości 900 m i 1200 m n.p.m., podczas gdy H. laevifrons - tylko na wysokości 1200 m n.p.m. Charakterystyczne jest nie stwierdzenie Plemeliella abietina SEITN. (Cecidomyiidae), która była wykazywana z tego terenu w poprzednich latach. II sesja referatowa - (Sobota) FILOGENEZA PLEMIENIA HYADININI (DIPTERA: EPHYDRIDAE) IZABELA RYCZKO Katedra Biosystematyki, Uniwersytet Opolski ul. Oleska 22, 45-052 Opole Plemię Hyadinini z podrodziny Ilytheinae liczy dziesięć rodzajów. Powstało z połączenia dwóch plemion Hyadinini i Philygriini w 1998r., lecz w 2011 przywrócono oryginalny rozdział na poziomie podplemion. Przedstawione cechy ukazują inny podział plemienia: trzy grupy rodzajowe: najbardziej pierwotne (linia Pelina), posiadające cibarium z polem sensilli (linia Philygria) i z cibarium o rozproszonych sensillach (linia Hyadina). STADIA PREIMAGINALNE PRZYWÓDEK (DIPTERA: EPHYDRIDAE) KATARZYNA POCHRZĄST & MAGDALENA CIELNIAK Katedra Biosystematyki, Uniwersytet Opolski ul. Oleska 22, 45-052 Opole Larwy i poczwarki przywódek posiadają typowe cechy zaawansowanych Cyclorrhapha. Owłosiona kutikula różni larwy przywódek od grup pokrewnych. Stan zbadania jest niewielki (ok. 10% znanych gatunków). Na poziomie rodzajowym nadal ok. 70% stadiów jest nieznana, a na poziomie plemion w jednym opis jest dość enigmatyczny (Dryxini), a dwa dalsze zupełnie nieznane (Atissini, Lipochaetini).

- 6 - PRZYSZŁOŚĆ CZASOPISMA NAUKOWEGO DIPTERON W ŚWIETLE NOWYCH STANDARDÓW OCENY CZASOPISM (W SKRÓCIE: JAK UZYSKAĆ DOI, ABY NIKOGO NIE WYDOIĆ ) ANDRZEJ J. WOŹNICA Instytut Biologii, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, ul. Kożuchowska 5b, email: andrzej.woznica@up.wroc.pl Dipteron-Wrocław, jako zarejestrowane czasopismo naukowe istnieje w sieci internetowej od 2005 roku. W świetle zawiłych procesów parametrycznych istnieje pilna potrzeba podniesienia rangi czasopisma. Jednym z takich warunków jest posiadanie identyfikatora DOI, który można uzyskać nie tylko publikując w renomowanych czasopismach ale również za darmo. Podniesienie poprzez to prestiżu naukowego, a tym samym i punktacji czasopisma, jest nieodzowne aby przetrwało i mogło dalej się rozwijać. PRYSZCZAREK CISOWIEC TAXOMYIA TAXI (INCHBALD, 1861) (DIPTERA: CECIDOMYIIDAE) I JEGO ZWIĄZEK Z CISEM POSPOLITYM MARCIN WIDLAK Instytut Bioróżnorodności Leśnej Zakład Botaniki i Ochrony Przyrody Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Al. 29-Listopada 46, 31-425 Kraków Pryszczarki Cecidomyiidae z terenu Polski zgrupowane są w 127 różnych rodzajach, które z kolei reprezentowane są przez 464 gatunki. Rodzaj Taxomyia RŰBSAMEN, 1912 reprezentowany jest na terenie naszego kraju przez tylko jeden gatunek T. taxi (INCHBALD), 1861, istniejący również w języku polskim pod nazwą pryszczarek cisowiec. Spośród owadów uszkadzających cisa pospolitego Taxus baccata owad ten zasługuje na szczególną uwagę, tak ze strony zawodowych entomologów, jak również leśników - praktyków. Głównym powodem skłaniającym do głębszego poznania tej muchówki jest umieszczenie T. taxi w gronie najgroźniejszych szkodników owadzich żerujących na cisie. Sposób żerowania tej pryszczarki może w pewnych sytuacjach wywierać istotny wpływ na zdrowotność żywiciela. W niektórych sezonach muchówka ta wykazuje znaczny wzrost liczebności prowadząc do osłabienia roślin żywicielskich, co może skutkować zmniejszeniem przyrostu na grubość oraz zniekształceniem zaatakowanych pędów.

- 7 - Według uzyskanych wyników T. taxi opanowuje głównie pędy cisa o dużej żywotności. Liczba galasów dochodzi do 100 sztuk na jednym zdrowym pędzie, natomiast pędy o słabej żywotności są pozbawione wyrośli. Parazytoidy stanowią prawdopodobnie główny sposób ograniczania T. taxi prowadząc do szkód głównie w okresie larwalnym, jednak nie są czynnikiem, który prowadziłby do dużych strat w populacji. TERMINALIA SAMIC PALEARKTYCZNYCH RODZAJÓW Z PLEMIENIA TERELLINI (DIPTERA: TEPHRITIDAE) ANNA KLASA Ojcowski Park Narodowy Ojców 9 e-mail: anna_klasa@wp.pl Do plemienia Terellini zaklasyfikowano 107 gatunków w 7 rodzajach, z tego w Palearktyce występuje 71 gatunków z 4 rodzajów: Chaetorellia, Chaetostomella, Orellia i Terellia. Pozostałe rodzaje to: Craspedoxantha, głównie afrotropikalny, i dwa nearktyczne: Neaspilota i Neorellia (KORNEYEV 2004). W Polsce stwierdzono 14 gatunków Terellinae z 4 rodzajów. Analizowano poszczególne elementy terminaliów samic i stwierdzono, że każdy gatunek posiada swoiste cechy budowy. IDENTYFIKACJA GATUNKOWA LARW TRZECIEGO STADIUM SARCOPHAGA AFRICA I SARCOPHAGA MELANURA (DIPTERA: SARCOPHAGIDAE) NA PODSTAWIE CECH MORFOLOGICZNYCH KRZYSZTOF SZPILA Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska Wydział Biologii i Ochrony Środowiska UMK, ul. Lwowska 1, 87-100 Toruń e-mail: szpila@umk.pl Ścierwice Sarcophaga africa i Sarcophaga melanura są szeroko rozprzestrzenionymi muchówkami wykazującymi silne tendencje synantropijne na całym obszarze występowania. Larwy obu gatunków rozwijają się w różnorodnej martwej materii organicznej pochodzenia zwierzęcego, z zauważalną preferencją zasiedlania odchodów. Sarcophaga africa jest muchówką o potwierdzonym znaczeniu medyczno-sądowym, podczas gdy larwy S. melanura

- 8 - jak dotąd nie zostały stwierdzone na ludzkich zwłokach. W przypadku S. melanura stwierdzono także zjawisko fakultatywnego drapieżnictwa na larwach innych muchówek żerujących w tym samym substracie pokarmowym. Larwy trzeciego stadium S. africa i S. melanura charakteryzuje silne podobieństwo morfologiczne. Ze względu na częste współwystępowanie obu muchówek istnieje problem ich precyzyjnej identyfikacji gatunkowej. Mimo opracowania molekularnych metod identyfikacji S. africa i S. melanura, opartych na sekwencji genów mitochondrialnego DNA, klasyczne metody morfologiczne pozostają wciąż atrakcyjną alternatywą. Decyduje o tym ich szybkość, względna łatwość zastosowania i szeroki dostęp do mikroskopii świetlnej. W trakcie prac nad rewizją morfologii stadiów larwalnych europejskich gatunków nekrofagicznych Sarcophagidae zweryfikowano użyteczność cech morfologicznych wykorzystywanych do identyfikacji larw trzeciego stadium Sarcophaga africa i Sarcophaga melanura. W trakcie przeprowadzonej analizy porównawczej cztery spośród pięciu dotychczas wykorzystywanych cech zostały odrzucone. Obserwacje powierzchni integumentu prowadzone przy użyciu stereomikroskopu i mikroskopii skaningowej doprowadziły do odkrycia trzech kolejnych cech możliwych do zastosowania przy rozróżnianiu larw obu gatunków. Uzyskane informacje zostaną włączone do przygotowywanego klucza obejmującego wszystkie europejskie gatunki ścierwic o znaczeniu medyczno-sądowym. ROZPOZNAWANIE BZYGOWATYCH (DIPTERA: SYRPHIDAE) NA PODSTAWIE POMIARÓW SKRZYDEŁ ŁUKASZ MIELCZAREK & ADAM TOFILSKI Katedra Sadownictwa i Pszczelnictwa Uniwersytet Rolniczy w Krakowie al. 29 listopada 54, 31-425 Kraków e-mail: lukasz@insects.pl; rotofils@cyf-kr.edu.pl Bzygowate to jedna z najbardziej różnorodnych rodzin muchówek. Dotychczas na świecie opisano około 6000, a w Europie około 800 gatunków. Ogromna różnorodność morfologiczna i ekologiczna sprawia, że rozpoznawanie gatunków Syrphidae wymaga specjalistycznej wiedzy. Skrzydła większości muchówek w tym i bzygowatych cechują się wyraźnym użyłkowaniem i dobrze wyodrębnionymi punktami przecięcia się żyłek. Celem badań było wykorzystanie pomiarów użyłkowania skrzydeł bzygowatych w celu automatycznego rozpoznawania gatunków.

- 9 - Podczas badań pobrano cyfrowe obrazy 2600 skrzydeł bzygowatych pochodzących od 1360 osobników należących do 39 rodzajów i 97 gatunków. Przy pomocy programu CoordiMate na każdym skrzydle określono położenie 13 punktów pomiarowych. Na podstawie analizy dyskryminacyjnej uzyskanych pomiarów stwierdzono że poprawność identyfikacji gatunków wynosiła 98%. Prowadzone są prace w celu zwiększenie poprawności identyfikacji oraz zwiększenia liczby rozpoznawanych gatunków. W przyszłości automatyczne rozpoznawanie gatunków na podstawie użyłkowania skrzydeł może ułatwić rozpoznawanie owadów przez osoby bez specjalistycznej wiedzy. GDYBYM JA MIAŁ TAKIE NOGI, CZYLI O ALLOMETRYCZNYCH EFEKTACH U TRICHOCERA REGELATIONIS (LINNAEUS 1758) KAROLINA TWARDOSZ 1 & EWA KRZEMIŃSKA 2 1 Uniwersytet Pedagogiczny, Instytut Biologii, Kraków 2 Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Kraków Allometria to zróżnicowany wzrost badanych części ciała w porównaniu z jego miarą ogólną, np. długością lub ciężarem. Allometrię określamy jako dodatnią, jeśli badana część ciała rośnie proporcjonalnie szybciej, niż miara ogólna; jako ujemną - gdy rośnie wolniej. Jeśli wzrost jest proporcjonalny, mówimy o izometrii. Miara allometrii jest kąt nachylenia prostej równania regresji na wykresie zależności między miarą ogólną (oś log 10 X) a badaną częścią ciała (oś log 10 Y). Przy izometrii kąt ten wynosi 45 o, a nachylenie (tangens) = 1. Allometria dodatnia charakteryzuje się nachyleniem większym od 1, a ujemna mniejszym. Przedstawiamy tu ciekawy wynik pracy licencjackiej o morfologicznym zróżnicowaniu populacji Trichocera regelationis (L.) zawleczonej przez człowieka na Georgię Południową. W wyniku pomiarów różnych struktur morfologicznych okazało się, że pierwszy człon stopy samców (basitarsus) jest nieproporcjonalnie duży u większych samców, i wzrasta w sposób allometryczny z wielkością ciała (mierzoną długością skrzydła). Współczynnik allometryczny wynosi aż 1.7, a różnica jest wysoce istotna statystycznie. U samic współczynnik ten wynosi 0.98 (izometria). Efekt taki tłumaczy się rolą (nieznaną), jaką u gatunku odgrywa wielkość pierwszego tarsomeru przy doborze płciowym.

- 10 - PARAZYTOIDALNE MUCHÓWKI JAKO CZYNNIKI BIOLOGICZNEJ KONTROLI EDWIN SIEREDZIŃSKI Zakład Parazytologii, Wydział Biologii UW Ul. Miecznikowa 2, Warszawa e-mail: colonelvolf@gmail.com Owady jako czynniki biologicznej kontroli budzą zainteresowanie od co najmniej kilkudziesięciu lat. Również muchówki były w tych celach wykorzystywane - przykładowo Phytomyza orobanchia do walki z Orobanche (KLEIN & KROSCHEL, 2002) czy Urophora do zwalczania inwazyjnych chabrów w USA (HARRIS, 1980). Nieprzypadkowo pojawia się znaczne zainteresowanie taksa grupującymi parazytoidy jak Bombylidae, Conopidae, Phoridae czy Tachinidae. Znane są przypadki zastosowań tychże w praktyce jak Ocytata pallipes i Triarthria setipennis przeciwko europejskiemu skorkowi Forficula auricularia w USA (DIMICK & MOTE, 1934). Mimo możliwych korzyści pojawia się tutaj szereg problemów, częściowo wynikających z rozdźwięku między entomologią czystą a stosowaną. Należy sobie postawić kilka ogólniejszych pytań. Jednym z nich jest zagadnienie monokseniczności i heterokseniczności parazytoida. Pojawia się również problem nawigacji parazytoidalnej muchówki, na jakiej podstawie ona znajduje żywiciela czy odbywa się to po feromonach lub allomonach żywiciela, emitowanych przez niego dźwiękach czy sygnałów alarmowych wydzielanych przez rośliny (jak terpenoidy). Istnieją podstawy do twierdzenia, że w niektórych przypadkach mogą odgrywać rolę bodźce akustyczne jak w przypadku rączycy Ormia oraz świerszczy Gryllus bimaculatus i Teleogryllus oceanicus (CADE, 1975). Poza zagadnieniami stricte systematycznymi pojawiają się tutaj zatem pytania z dziedziny etologii i/lub ekologii ewolucyjnej.

- 11 - III sesja referatowa (Sobota po południu) FORENSICALLY IMPORTANT DIPTERA. IDENTIFICATION WORKSHOP PODSUMOWANIE TRZECH LAT DZIAŁALNOŚCI KRZYSZTOF SZPILA & ANDRZEJ GRZYWACZ Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska Wydział Biologii i Ochrony Środowiska UMK, ul. Lwowska 1, 87-100 Toruń e-mail: szpila@umk.pl Entomologia sądowa jest intensywnie rozwijającą się dziedziną biologii sądowej, a zabezpieczony materiał entomologiczny coraz częściej stanowi istotny dowód w postępowaniach. Kluczowym problemem w przypadku wykorzystania takiego materiału jest jego precyzyjna identyfikacja gatunkowa. Niestety zdecydowana większość entomologów sądowych-praktyków, takich jak lekarze medycyny sądowej czy pracownicy policyjnych laboratoriów kryminalistycznych, nie posiada odpowiednich kwalifikacji z zakresu taksonomii muchówek. Jednocześnie osoby te sygnalizują chęć podnoszenia umiejętności i poszerzania wiedzy w tym zakresie. W odpowiedzi na przedstawiony problem w Zakładzie Ekologii Zwierząt (obecnie Katedra Ekologii i Biogeografii) UMK przygotowano międzynarodowy kurs z zakresu identyfikacji gatunkowej muchówek istotnych dla celów medyczno-sądowych. Szkolenie obejmuje pięć dni roboczych, podczas których uczestnicy ćwiczą identyfikację muchówek do poziomu rodziny oraz identyfikację gatunkową larw i postaci dorosłych europejskich gatunków muchówek z rodzin Calliphoridae, Fanniidae, Muscidae i Sarcophagidae. Mimo obowiązkowej odpłatności, kurs cieszy się dużą popularnością: od roku 2010 zorganizowano sześć edycji, w których łącznie uczestniczyło 58 osób reprezentujących 21 krajów. Ponadto część materiałów kursowych w postaci kluczy do oznaczania została także opublikowana w międzynarodowych monografiach z zakresu entomologii sądowej.

- 12 - MOŻLIWOŚCI IDENTYFIKACJI STADIÓW LARWALNYCH FANNIIDAE (DIPTERA) ISTOTNYCH DLA CELÓW MEDYCZNO-SĄDOWYCH ANDRZEJ GRZYWACZ Katedra Ekologii i Biogeografii Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu ul. Lwowska 1, 87-100 Toruń e-mail: hydrotaea@gmail.com Zgniłówkowate (Diptera: Fanniidae) to mała rodzina muchówek licząca około 300 gatunków. Owady te występują na całym świecie, jednakże zdecydowana większość gatunków spotykana jest na obszarze Holarktyki. Fanniidae posiadają trzy stadia larwalne. W postaci form larwalnych są saprofagami znajdowanymi w rozkładającej się materii organicznej pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Stan poznania morfologii stadiów larwalnych Fanniidae jest nierównomierny, a w przypadku pierwszego i drugiego stadium larwalnego wręcz znikomy. Pomimo, iż do tej pory opisano morfologię larw trzeciego stadium kilkudziesięciu gatunków Fanniidae, wśród większości opracowań przeważają mało precyzyjne, niekompletne opisy. Dostępne prace w większości przypadków ograniczają się jedynie do zbadania ogólnej budowy szkieletu głowowo-gardzielowego oraz tylnej części ciała larw. Uzyskane wstępne wyniki wskazują na brak możliwości poprawnej identyfikacji gatunkowej niektórych spośród opisanych larw trzeciego stadium z powodu nieścisłości w dostępnych kluczach do identyfikacji larw zgniłówkowatych. Praktyczne zastosowanie obecności stadiów larwalnych Fanniidae w zwłokach ludzkich do celów medyczno-sądowych wymaga przeprowadzenia dokładnej rewizji danych literaturowych, a w przypadku wielu gatunków opisania morfologii niepoznanych do tej pory stadiów larwalnych.

- 13 - RODZAJE PHAEOBALIA MIK 1881 I BERGENSTAMMIA MIK 1881 W POLSCE (EMPIDIDAE: CLINOCERINAE) IWONA SŁOWIŃSKA 1 & ANDRZEJ PALACZYK 2 1 Uniwersytet Łódzki, Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii, Zakład Biogeografii i Ekologii Bezkręgowców, email: krysiak@biol.uni.lodz.pl 2 Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt, PAN, Muzeum Przyrodnicze, 31-049 Kraków, Św. Sebastiana 9, e-mail: palaczyk@muzeum.pan.krakow.pl Do rodzajów Phaeobalia i Bergenstammia należą gatunki występujące wyłącznie w górach południowej i środkowej Europy. Większość z nich występuje wyłącznie lub głównie w strefie wysokogórskiej, a larwy żyją w potokach o dużym spadku i zimnej wodzie. W Polsce z rodzaju Phaeobalia występują trzy gatunki, dwa z nich (P. varipennis NOWICKI i P. dimidiata LOEW) podawane były w piśmiennictwie, a trzeci P. inermis LOEW został ostatnio stwierdzony w naszym kraju po raz pierwszy. Wszystkie polskie gatunki tego rodzaju znane są wyłącznie z Tatr. Z rodzaju Bergenstammia w Polsce stwierdzony został dotąd jeden gatunek B. slovaca WAGNER. Jest to endemit karpacki, w Polsce stwierdzony został wyłącznie w pasmach posiadających strefę wysokogórską (Masyw Pilska, Babia Góra, Tatry i Bieszczady). Dla występujących w naszym kraju gatunków omawianych rodzajów podano dane o środowiskach występowania, dynamikę sezonową i rozsiedlenie pionowe w polskich Karpatach. CECHY DIAGNOSTYCZNE WYBRANYCH TAKSONÓW W OBRĘBIE PLEMIENIA HELEOMYZINI (DIPTERA: HELEOMYZIDAE) ANDRZEJ J. WOŹNICA Instytut Biologii, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, ul. Kożuchowska 5b, email: andrzej.woznica@up.wroc.pl Ze wszystkich rodzin muchówek wyższych niewątpliwie jedną z trudniejszych do identyfikacji rodziną są błotniszkowate (Heleomyzidae). Spośród wyróżnianych 25 plemion, prawdopodobnie najmłodszą grupą taksonów są te muchówki, które zaliczane są do plemienia Heleomyzini. Charakteryzujące się bowiem one mieszaniną cech pierwotniejszych i świeżo nabytych i świadczą o tzw. ewolucji mozaikowej tej grupy muchówek. Wiele wyróżnianych gatunków ukształtowało swoje zasięgi prawdopodobnie

- 14 - w okresach interglacjalnych i po ostatnim zlodowaceniu, stąd ich zasięgi mają charakter dysjunktywny. Zmiany regionalne mikroklimatyczne, jakie obserwujemy w ostatniej dekadzie, oraz stosowane nowoczesne techniki połowu tych muchówek (różnego rodzaju pułapki) przyczyniają się do lepszego poznania faunistycznego wielu regionów Europy, niejednokrotnie zaskakując entomologów bogactwem form i kształtów wielu z nich, ukazując jednocześnie bogactwo i zmienność form, a także nieznane do tej pory taksony. PRZYRODNICZE EKSPLORACJE WSCHODNIEJ GRUZJI CEZARY BYSTROWSKI Instytut Badawczy Leśnictwa, Zakład Ochrony Lasu, Sękocin Stary ul. Braci Leśnej 3, 05-090 Raszyn e-mail: C.Bystrowski@ibles.waw.pl lub cbystrowski@yahoo.com Wyjazd entomologiczny do Gruzji był kontynuacją podjętej przed kilku laty współpracy pomiędzy Instytutem Badawczy Leśnictwa oraz Rolniczym Uniwersytetem w Tbilisi (Agicultural University of Georgia) i odbył się w dniach: 25 maja - 5 czerwca 2012 roku. Jego celem była eksploracja wybranych terenów wschodniej Gruzji. W trakcie wyjazdu zbierano materiały entomologiczne na kilkunastu stanowiskach w regjonie Kachetia: w rezerwacie Vashlowani (25-29V), rezerwacie Lagodekhi (29-31V), w okolicach miejscowości Omalo (31V-1VI) oraz Telavi (2-4VI) a także na południe od wsi Udabno (5V) w pobliżu historycznego stanowiska David Gareji Monster przy granicy z Azerbejdzanem. Autor w trakcie wyjazdu zebrał ok. 250 przedstawicieli tachinidae oraz muchówki z kilku innych rodzin m.i.n. Sarcophagidae, Muscidae, Anthomyidae, Tabanidae, Syrphidae i Bombylidae oraz pojedyńcze okazy z innych rodzin muchówek a także inne owady.

- 15 - Lista zgłoszonych uczestników na sympozjum w Zatwarnicy (2013) 1. Alwin Alicja 2. Bokłak Ewa 3. Bystrowski Cezary 4. Celadyn Rafał 5. Cielniak Magdalena 6. Dominiak Patrycja 7. Giłka Wojciech 8. Grochowska Maria 9. Grochowski Mirosław 10. Grzywacz Andrzej 11. Kazimierczak Rafał 12. Klasa Anna 13. Krzemińska Ewa 14. Krzemiński Wiesław 15. Kucharski Andrzej 16. Matos da Costa 17. Mielczarek Łukasz 18. Miszta Alicja 19. Mocarski Zbigniew 20. Nowosiad Anna 21. Palaczyk Andrzej 22. Pochrząst Katarzyna 23. Rubacha Albert 24. Ryczko Izabela 25. Sieredziński Edwin 26. Słowińska Iwona 27. Soszyński Bogusław 28. Soszyńska-Maj Agnieszka 29. Szlachetka Andrzej 30. Szlachetka Elżbieta 31. Szpila Krzysztof 32. Tofilski Adam 33. Trzciński Paweł 34. Trzeciak Andrzej 35. Widlak Marcin 36. Woźnica Andrzej 37. Zakrzewska Marta 38. Zatwarnicki Tadeusz 39. Zatwarnicka Halina 40. Żóralski Robert

- 16 - - Notatki -------------------------------------------------------------------------------------------------------------