Sprawozdanie z rezultatów przeprowadzonego monitoringu, mającego na celu kontrolę dostępu do fotografowania ekspozycji stałych i tymczasowych na przykładzie Muzeum Historycznego Miasta Lwowa, Muzeum Narodowego we Lwowie im. Andreja Szeptyckiego oraz Lwowskiego Muzeum Historii Religii.
Monitoring przeprowadziła: Olga Strelyuk, Lwowskie przedstawicielstwo Obywatelskiej Sieci OPORA. Idea i metodologia opracowane zostały wspólnie z Michałem Jakubowskim, Piotrem Fajerem, Agatą Hofelmajer, w ramach projektu Na straŝy Stowarzyszenia Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich w Warszawie. Czas trwania monitoringu: 15 lipca- 1 września 2010 r. Problematyka zagadnienia: Praktyka europejska w sferze muzealnictwa przewiduje moŝliwość bezpłatnego fotografowania eksponatów przez odwiedzających i turystów. Zupełnie inaczej przedstawia się ukraińska rzeczywistość - zakup biletu nie gwarantuje moŝliwości sfotografowania eksponatów. Obowiązująca na Ukrainie Ustawa o muzeach i muzealnictwie, wśród dodatkowych źródeł dochodów przewiduje: opłatę za wstęp do muzeum, zyski z działalności wydawniczej, opłatę za film i fotografowanie (art.13, rozdział 1). W ten oto sposób, na najwyŝszym poziomie prawodawczym, zapewniono moŝliwość ustalenia opłaty za fotografowanie eksponatów muzealnych. Niektóre muzea korzystają z takiego prawa i oprócz opłaty za wizytę w muzeum pobierają takŝe dodatkową za moŝliwość robienia zdjęć. Jednocześnie brak jest w prawie ukraińskim aktu normatywnego określającego formę oraz wielkość zapłaty za taką usługę, a takŝe rozróŝniającego róŝne kategorie klientów, chcących z niej skorzystać. W rezultacie w kaŝdym muzeum obowiązują inne przepisy oraz róŝne ceny. Natomiast w czołowych muzeach europejskich opłata taka w ogóle nie występuje, dlatego teŝ turyści ze zdziwieniem przyjmują zakaz fotografowania w muzeach ukraińskich wspólnych materialnych dóbr ludzkości. Cel kampani: sprzyjanie bezpłatnemu, swobodnemu fotografowaniu eksponatów muzealnych przez odwiedzających. Cele operacyjne: analiza bazy normatywno-prawnej dotyczącej problematyki muzealnictwa na Ukrainie, ze szczególnym uwzględnieniem moŝliwości bezpłatnego fotografowania eksponatów muzealnych analiza sytuacji rzeczywistej dotyczącej moŝliwości fotografowania eksponatów w trzech muzeach we Lwowie opracowanie wytycznych sprzyjających swobodnemu fotografowaniu eksponatów muzealnych przez przeciętnych odwiedzających, nie zajmujących się działalnością komercyjną Cel monitoringu: nakreślenie rzeczywistego stanu sprawy określającego moŝliwość robienia zdjęć stałym i tymczasowym ekspozycjom muzeów lwowskich Obiekt monitoringu: Muzeum Historyczne Miasta Lwowa, Muzeum Narodowe we Lwowie im. Andreja Szeptyckiego, Lwowskie Muzeum Historii i Religii Przedmiot monitoringu: działalność trzech muzeów we Lwowie w sferze regulacji procesu moŝliwości robienia zdjęć eksponatom muzealnym
W celu osiągnięcia celów monitoringu wykonaliśmy następujące zadania: w trzech muzeach we Lwowie złoŝyliśmy pisma z prośbą o udzielenie informacji na temat aktów normatywnych regulujących działalność instytucji oraz określających usługi płatne, oferowane przez muzea odwiedziliśmy muzea i osobiście naświetliliśmy kwestię moŝliwości oraz warunków fotografowania eksponatów zanalizowaliśmy udzielone nam odpowiedzi na skierowane przez nas zapytania z sytuacją rzeczywistą, którą zaobserwowaliśmy w muzeach podczas wizyt Analiza ustawodawstwa oraz innych aktów normatywno-prawnych. Podstawowym dokumentem regulującym stosunki społeczne w sferze muzealnictwa, określającym prawne, ekonomiczne oraz społeczne zasady tworzenia i działalności muzeów na Ukrainie jest Ustawa o muzeach i muzealnictwie z czerwca 1995. Zgodnie z Ustawą muzeum to naukowo-badawcza i kulturalno-oświatowa instytucja, powstała z przeznaczeniem zachowania, wykorzystania i popularyzacji przedmiotów oraz kolekcji muzealnych w celach naukowych i oświatowych. Muzeum działa na podstawie statusu. W statusie tym, oprócz informacji podstawowych, wymienione są takŝe moŝliwe źródła dochodów oraz sposób ich wykorzystania. Ustawa o muzeach i muzealnictwie przewiduje główne i dodatkowe źródła finansowania muzeów. Wśród dodatkowych w statusie wyróŝnia się: opłatę za wstęp do muzeum i na wystawę środki otrzymywane w ramach działalności naukowo-badawczej oraz innych rodzajów prac, wykonywanych przez muzeum na zamówienie przedsiębiorstw, instytucji, organizacji, stowarzyszeń obywatelskich oraz obywateli zyski z produkcji pamiątek muzealnych opłatę za realizację filmową i wykonywanie zdjęć W ten sposób zgodnie z ukraińskim prawodawstwem kaŝde muzeum ma moŝliwość ustalania opłaty za fotografowanie eksponatów. Szereg muzeów, korzystając z takiego prawa, legalizuje je dokładniej w swoich statusach.. Przykładem tego moŝe być Status Muzeum Narodowego, a dokładniej Rozdział V. Działalność gospodarczo-finansowa. Prawo do wprowadzania usług płatnych gwarantuje takŝe Uchwała o zatwierdzenie listy usług płatnych, moŝliwych do wprowadzenia przez instytucje kulturalne, powstałe na państwowej i komunalnej formie własności Gabinetu Ministrów Ukrainy nr 534 z 5 czerwca 1977. Uchwała ta zatwierdza listę usług płatnych, moŝliwych do wprowadzenia przez instytucje kulturalne. Lista przewiduje: fotografowanie oraz filmowanie eksponatów oraz ekspozycji wystaw, obszaru i obiektów muzealnictwa 21.12.1999 roku Ministerstwo Kultury i Sztuki, Ministerstwo Finansów oraz Ministerstwo Gospodarki wydały rozporządzenie regulujące tryb ustalenia wartości usług płatnych. Wśród dokumentów normatywnych, wykorzystywanych przez dyrektorów muzeów, znajdują się takŝe takie, które utraciły juŝ swoją moc prawną. Za przykład moŝna podać rozporządzenie Ministerstwa Finansów No146 z 29.06.2000 r. dotyczące zatwierdzenia listy dochodów własnych instytucji oraz organizacji budŝetowych oraz rozporządzenie Gabinetu
Ministrów z 16.02.1998 roku, dotyczące tryb składania jednolitego kosztorysu przychodów i wydatków instytucji i organizacji budŝetowej Na podstawie analizy bazy normatywno-prawnej obejmującej regulację usług płatnych przez muzea moŝna stwierdzić, Ŝe państwo daje tym instytucjom moŝliwość ustalania opłat za fotografowanie i filmowanie eksponatów i ekspozycji, obszaru i obiektów muzealnych. Metodologia badania Głównym zadaniem badania było naświetlenie faktycznego stanu związanego z moŝliwością robienia zdjęć w muzeum oraz porównanie go ze stanem oficjalnym, przewidzianym w dokumentach normatywno-prawnych. Dlatego teŝ najpierw postanowiliśmy skierować zapytania na piśmie (załącznik 1) do trzech lwowskich muzeów celem otrzymania informacji o moŝliwości fotografowania eksponatów, warunkach usługi oraz wielkości opłaty za nią. Razem z pismem dyrektorzy muzeów otrzymali list z informacją o inicjatorach monitoringu oraz jego realizatorach, celach i zadaniach takiego badania (załącznik 2). W ramach monitoringu zaplanowano takŝe przeprowadzenie eksperymentu. Polegał on na tym, iŝ jego uczestnik występował w roli odwiedzającego muzeum i starał się dowiedzieć od pracowników, czy moŝna robić zdjęcia eksponatom, według jakich zasad i za jaką kwotę. W ten sposób chcieliśmy ustalić, czy pracownicy znają się na procedurach i czy rzeczywistość odpowiada zasadom zamieszczonym w aktach normatywnych. Zespół monitorujący opracował scenariusz eksperymentu oraz instrukcje (załącznik 3). Oprócz informacji o warunkach fotografowania eksponatów chcieliśmy sprawdzić takŝe kompetentność pracowników w zakresie usług płatnych oraz bezpłatnych. Wyniki monitoringu. Zgodnie z metodologią, na początku sierpnia trzy muzea we Lwowie otrzymały oficjalne zapytania od Lwowskiego przedstawicielstwa Obywatelskiej Sieci OPORA z prośbą o udzielenie informacji o warunkach robienia zdjęć. Terminowo nadeszły odpowiedzi z Lwowskiego Muzeum Historycznego oraz z Muzeum Narodowego we Lwowie. Natomiast nie otrzymaliśmy odpowiedzi od Lwowskiego Muzeum Historii Religii przed zakończeniem stworzenia sprawozdania. Analiza oficjalnych odpowiedzi otrzymanych od dyrekcji ukazała zupełnie inną sytuację niŝ tę, którą moŝna zaobserwować podczas zwykłych wizyt w muzeum. W muzeum Narodowym, podczas trwania eksperymentu, osoba pracująca w kasie zawiadomiła, Ŝe obowiązuje całkowity zakaz fotografowania eksponatów. Za potwierdzenie tego posłuŝyła informacja o cenie za fotografowanie umieszczona przy wejściu. Kiedy uczestnicy eksperymentu zapytali o moŝliwą opłatę za taką usługę, pracownica odpowiedziała, Ŝe i tego nie przewidziano, a fotografię moŝna wykonywać tylko w foyer i na korytarzach. Potwierdzili to takŝe inni pracownicy. PoniewaŜ uczestnicy eksperymentu mieli przy sobie aparaty, to tuŝ przy wejściu poinformowano ich o zakazie. Na pytanie, czemu istnieje taki zakaz, Ŝaden z pracowników nie zdołał odpowiedzieć (padały odpowiedzi typu bo dyrektor zabronił). Staraliśmy się takŝe dowiedzieć, pod jakimi warunkami fotografowanie w muzeum jest moŝliwe. Jedna z pracownic poinformowała, Ŝe jednym z przypadków moŝe być praca naukowa. Takie pozwolenie moŝe wydać jedynie dyrektor muzeum. Według naszych obserwacji fotografowanie w Muzeum Narodowym im. Andreja Szeptyckiego jest w ogóle zabronione, nawet za dopłatą
Kiedy nadeszła odpowiedź na nasze pismo, okazało się, Ŝe moŝna wykonywać zdjęcie oraz kręcić filmy wideo, jednak warunkiem jest wniesienie opłaty oraz przestrzeganie konkretnych procedur. Z pisma z 12 sierpnia 2010 r. moŝna się m.in. dowiedzieć, Ŝe podstawą uzyskania pozwolenia na usługi płatne jest zwrócenie się na piśmie, umowa pomiędzy muzeum i zamawiającym z odpowiednim poleceniem dyrekcji albo dokument przedpłaty zamówionej usługi. Dokładna cena za róŝne rodzaje usługi ustalana jest na podstawie jej podanej ceny za pozwolenie na zdjęcia amatorskie w ekspozycji stałej za 1 kadr: - bez lampy błyskowej - 3 $ - z lampą błyskową 5 $ za wykorzystanie eksponatów do kręcenia filmu: - zdjęcia do filmów fabularnych na obszarze muzeum (za 1 za godzinę i mniej)- 20$ - zdjęcie do filmów edukacyjnych (za 1 godzinę i mniej)- 10$ - zdjęcie do filmów amatorskich ( za 1 godzinę i mniej)- 10 $ W ten sposób monitoring pokazał, Ŝe fotografowanie eksponatów w Muzeum Narodowym jest moŝliwe, jednak wielkość opłaty za takie usługi prawdopodobnie nie pozwoli przeciętnemu odwiedzającemu na realizację takiego prawa. JeŜeli chodzi o działalność Lwowskiego Muzeum Historycznego, takŝe odwiedzonego przez uczestników monitoringu, to od razu obok kasy umieszczona jest informacja mówiąca o tym, Ŝe robienie zdjęć eksponatów jest moŝliwe, ale za dodatkową dopłatą w wysokości 20 hrywien. Pracownica nie zdołała wyjaśnić, dlaczego fotografowanie jest płatne, jednak pozwoliła na zrobienie kilku zdjęć. Uprzedziła jednak, Ŝe za większą ilość trzeba będzie zapłacić. Z odpowiedź od dyrektora Lwowskiego Muzeum Historycznego z 17.08.2010 dowiadujemy się, Ŝe filmy wideo ekspozycji moŝna takŝe wykonywać bezpłatnie. Jednak prawo do tego mają wszystkie stacje telewizyjne, przedstawiciele pracy, członkowie stowarzyszeń filmowców oraz wszyscy, naleŝący do takich kategorii Inne osoby fizyczne i prawne, robiące zdjęcia oraz kręcący wideo w celi działalności komercyjnej, korzystają z taryf usług płatnych, zatwierdzonych przez dyrekcję Muzeum na podstawie państwowych aktów normatywnych. Za pozwolenie na: - zdjęcie amatorskie (5 kadrów) 20 hrywien - zdjęcia profesjonalne (w zaleŝności od eksponatu)- od 50 do 500 hrywien - wykorzystanie eksponatów do zdjęć filmowych (w zaleŝności od eksponatu i miejsca)- od 50 do 2000 hrywien Dokładniej w załączniku nr 5
Niezrozumiałymi pozostają warunki fotografowania eksponatów przez przeciętnego odwiedzającego lub turystę. Otrzymana odpowiedź nie podaje konkretnej informacji. JeŜeli chodzi o Muzeum Historii Religii, udało się nam przeprowadzić jedynie eksperyment odwiedziwszy instytucję. Nie otrzymaliśmy natomiast pisma od dyrekcji, dlatego jesteśmy w stanie jedynie na podstawie eksperymentu wysunąć odpowiednie wnioski Przy wejściu do muzeum obok kasy stoi tablica z informacją o usługach podstawowych oraz opłatach. Kwota za robienie zdjęć wynosi 10 hrywien. O większości usług Muzeum moŝemy dowiedzieć się z oficjalnej strony, na której jednak brakuje informacji o opłacie za fotografowanie. Być moŝe znajduje się ona w odpowiedzi na nasze pismo, którego nie otrzymaliśmy. JeŜeli porównamy zachowanie pracowników Muzeum Historii Religii z pracownikami Muzeum Narodowego, co do moŝliwości wykonywania zdjęć eksponatów, to o wiele przyjemniejsze nastawienie moŝna zanotować w Muzeum Historii Religii. Wnioski Analiza narodowej bazy prawodawczej oraz lokalnej dokumentacji normatywni-prawnej, regulującej działalność muzeów pokazuje, Ŝe: Ustawa o muzeach i muzealnictwie z 1995 r. pozwala instytucjom na wprowadzanie opłat za robienie zdjęć oraz na wideofilmowanie eksponatów Ustawa jednak nie detalizuje i nie przedstawia warunków, na podstawie jakich ustalana jest opłata za fotografowanie, nie wyróŝnia poszczególnych kategorii odwiedzających mających moŝliwość bezpłatnego wykonywania zdjęć. Jedynie Lwowskie Muzeum Historyczne wyróŝnia kategorie osób, którym wolno bezpłatnie fotografować, jednak nie zaliczają się do nich osoby fizyczne nie prowadzące działalności fizycznej Muzeum Narodowe we Lwowie oraz Muzeum Historii Religii nie wyróŝniają poszczególnych podmiotów mogących wykonywać zdjęcia eksponatom, natomiast wprowadzają pojęcie amatorskiej fotografii, za jaką naleŝy uiścić opłatę Dziwnym jest fakt, Ŝe opłata za fotografowanie eksponatów w Muzeum Narodowym podana jest w walucie obcej (rozliczenie następuje na podstawie obowiązującego kursu dolara w stosunku do kursu hrywny) Monitoring moŝliwości fotografowania eksponatów w trzech muzeach Lwowa dał moŝliwość wysunięcia następujących wniosków: śadne z kontrolowanych muzeów nie gwarantuje przeciętnemu zwiedzającemu prawa do bezpłatnego fotografowania ekspozycji, natomiast:
- we Lwowskim Muzeum Historycznym przy kasie umieszczona jest tabliczka z napisem Fotografowanie - 20 hrywien, chociaŝ otrzymana od muzeum odpowiedź przewiduje kilka kategorii osób mogących korzystać bezpłatnie z takiego prawa - Ŝadnej informacji o moŝliwości o fotografowaniu dóbr muzealnych nie podaje Muzeum Narodowe we Lwowie, jednak przy większym zainteresowaniu pracownicy informują, Ŝe robienie zdjęć jest całkowicie zabronione - za robienie zdjęć ekspozycji w Muzeum Historii Religii trzeba wpłacić do kasy 10 hrywien, o czym informuje tablica przy kasie W Ŝadnym z kontrolowanym muzeum nie ma zamieszczonej wyczerpującej informacji na temat moŝliwości oraz warunków wykonywania zdjęć eksponatów przez róŝne podmioty Pracownicy muzeów nie znają procedur oraz warunków regulujących fotografowanie i dlatego nie mogą udzielić kompetentnych informacji zwiedzającym oraz turystom Rekomendacje: Podstawowe zalecenia, jakie udało się opracować na podstawie rezultatów monitoringu, sprowadzają się do dwóch płaszczyzn: uregulowania bazy normatywno-prawnej regulującej działalność muzeów oraz zaprowadzenia praktycznej realizacji tych ustaw oraz aktów na poziomie kaŝdego z muzeum. JeŜeli chodzi o zmiany do aktów normatywno-prawnych, to uwaŝamy za konieczne: Wprowadzić w Ustawie o muzeach i muzealnictwie normy bezpłatnego fotografowania w muzeach, zwłaszcza dla odwiedzających robiących zdjęcie nie z powodów komercyjnych. NaleŜy takŝe bardzo wyraźnie określić wszystkie kategorie odwiedzjących, mogących płacić za fotografowanie i mających prawo na realizację bezpłątnie Podobny pomysł istnieje we Lwowskim Muzeum Historycznym, jednak z tego podziału wypadła grupa osób fizycznych, nie zajmujących się działalnością komercyjną. Nie wiadomo teŝ dlatego czy mają opłacać oni usługę. Co dotyczy wprowadzenia i realizacji aktów normatywno-prawnych regulujących prawo do bezpłatnego fotografowania eksponatów w kaŝdym mieście, to zalecamy: Dyrekcjom muzeów opracowanie oficjalnego Regulaminu fotografowania eksponatów przez odwiedzających będącymi osobami fizycznymi, oraz osobami robiącymi zdjęcia w celu działalnosci komercyjnej Zagwarantować pełen dostęp do Regulaminu (umieścić jego egzemplarz przy kasie) Zamieścić Regulamin wykonywania zdjęć eksponatów muzealnych na oficjalnych portalach internetowych (jeŝeli takie istnieją)
Załączniki 1. Podanie z prośbą o udzielenie odpowiedzi pisemnej przez dyrekcje Lwowskiego Muzeum Historycznego, Muzeum Narodowego we Lwowie im. Andreja Szeptyckiego oraz Lwowskiego Muzeum Historii Religii o ich działalności w zakresie moŝliwości fotografowania eksponatów muzealnych 2. Pismo przewodnie zawierające informację o inicjatorach monitoringu. 3. Scenariusz eksperymentu i instrukcje dotyczące przeprowadzenia monitoringu. 4. Odpowiedź na pismo od dyrektora Muzeum Narodowego we Lwowie im. Andreja Szeptyckiego, pana Igora KoŜana. 5. Odpowiedź na podanie od dyrektora Lwowskiego Muzeum Historycznego pana Bogdana Czajkowskiego.