STEREOTYPY I DYSKRYMINACJA 1
CO TO JEST STEREOTYP? DEFINICJA: Stereotyp to ogólny, uproszczony obraz jakiejś osoby, rzeczy lub tego, co się dzieje, który znajduje się w naszej głowie. PRZYKŁADY: Kobiety źle prowadzą samochody. 2
CECHY STEREOTYPÓW stereotypy występują bardzo często, stereotypy występują u wszystkich ludzi, stereotypy to ciemne okulary przez które widzimy zmieniony świat, stereotypy nas ograniczają nie próbujemy nowych rzeczy, stereotypy powodują, że widzimy głównie wady (to, co złe), a nie widzimy zalet (tego, co dobre), stereotypy powodują, że nie widzimy różnic między osobami lub rzeczami z jednej grupy (uogólniamy), na przykład: blondynki są głupie. stereotypy powodują nieporozumienia, stereotypy prowadzą do dyskryminacji, stereotypy są trwałe, ale możemy je zmieniać. Musimy być świadomi, że stereotyp istnieje! 3
CO TO JEST DYSKRYMINACJA? DEFINICJA: Dyskryminacja to poniżanie kogoś tylko dlatego, że jest inny. Na przykład: kogoś, kto ma czarny kolor skóry. PRZYKŁAD: Dzieci o białym kolorze skóry nie chcą się bawić z czarnoskórym chłopcem. 4
OD STEREOTYPU DO DYSKRYMINACJI Przeczytaj historię o Zosi i Krysi: Zosia ma 10 lat. W maju obchodzi imieniny i chce urządzić w domu przyjęcie. Zaprosi na nie koleżanki z klasy. Oprócz Krysi. Krysia jest Cyganką. Rodzice Zosi uważają, że wszyscy Cyganie kradną (stereotyp), choć nigdy nie spotkali Cygana. Zosia nie zaprosi Krysi na przyjęcie (dyskryminacja), bo boi się, że Krysia coś ukradnie (uprzedzenie). Popatrz na wykres: stereotyp uprzedzenie dyskryminacja Wszyscy Cyganie kradną Boję się, że jeżeli będę się kolegował z Cyganami, to mnie okradną Nie będę kolegował się z Cyganami 5
RODZAJE DYSKRYMINACJI Istnieją różne rodzaje dyskryminacji Wyróżniamy dyskryminację ze względu na: rasę lub kolor skóry RASIZM (Murzyn, Arab), płeć SEKSIZM (kobieta-mężczyzna), pochodzenie i narodowość KSENOFOBIA (Polak-Niemiec), wiek AGEIZM (osoby starsze), niepełnosprawność ABLEIZM (na przykład osoby na wózku inwalidzkim). 6
Dyskryminacja ze względu na płeć Kobieta (Pani) lub mężczyzna (Pan) są nierówno traktowani tylko dlatego, że należą do danej płci. Mężczyzna może dyskryminować kobietę. Kobieta może dyskryminować mężczyznę. Kobieta może dyskryminować inne kobiety. Mężczyzna może dyskryminować innych mężczyzn. Najczęściej dyskryminowane są kobiety. PRZYKŁAD: W pracy mało kobiet ma stanowisko kierownicze (czyli niewiele pań jest prezesami lub dyrektorami). 7
Dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność Osoba niepełnosprawna to osoba, która z powodu choroby ma trudności w wykonywaniu różnych czynności. PRZYKŁAD: Osoba niewidoma nie widzi i potrzebuje psa-przewodnika. Dyskryminacja ta polega na tym, że: jest mało szkół, w których osoba niepełnosprawna może się uczyć, osobie niepełnosprawnej trudno jest znaleźć pracę, inni ludzie nie chcą z nią rozmawiać i spotykać się, śmieją się z tej osoby i jej niepełnosprawności. 8
Dyskryminacja ze względu na pochodzenie Osoby są gorzej traktowane, ponieważ mają odmienny kolor skóry lub pochodzą z innego kraju. Dyskryminacja ta polega na tym, że: osobom z innego kraju trudno jest znaleźć pracę, jeśli mają pracę, jest ona ciężka i zarabiają mało, inni ludzie ich nie lubią: śmieją się z nich, krzyczą, niszczą ich rzeczy lub biją. 9
Dyskryminacja ze względu na wiek Osoby, które mają dyskryminowane w pracy. lat i więcej, często są Dyskryminacja ta polega na tym, że: osoby starsze nie mogą znaleźć pracy, ponieważ inni myślą, że będą oni wolno pracować i wolno uczyć się nowych rzeczy. 10
STOP DYSKRYMINACJI! Nikogo nie wolno dyskryminować: śmiać się z niego, nie pozwalać mu się razem bawić/pracować, bić go, niszczyć jego rzeczy tylko dlatego, że jest inny niż my. Zakaz dyskryminacji jest zapisany w różnych ważnych dokumentach. W Polsce można go znaleźć w: Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, Kodeksie Pracy. 11
KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA 12
CO TO JEST KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA? DEFINICJA: Komunikacja interpersonalna to kontakt, który zachodzi między dwoma lub więcej osobami. Słowo: interpersonalna oznacza między ludźmi. W komunikacji biorą udział: nadawca i odbiorca. Nadawca: to osoba, która mówi. 13
Odbiorca: to osoba, która słucha. Komunikat Nadawca mówi do Odbiorcy, czyli przekazuje mu swoją myśl jako komunikat. 14
IDWA RODZAJE KOMUNIKACJI Komunikacja dwukierunkowa: nadawca i odbiorca zamieniają się rolami i reagują na swoje komunikaty. Najpierw mówisz Ty, a ja Cię słucham, potem Ja mówię, a Ty mnie słuchasz. PRZYKŁAD: Kasia: Cześć, jak masz na imię? Tomek: Tomek, a ty? Kasia: Ja jestem Kasia, pobawimy się razem? Tomek: Bardzo chętnie. 15
Komunikacja jednokierunkowa: Nadawca jest zawsze nadawcą, a odbiorca odbiorcą, czyli nadawca nie otrzymuje odpowiedzi od odbiorcy. PRZYKŁAD: Oglądamy telewizję. Widzimy osobę i słuchamy jej, ale nie możemy z nią rozmawiać. W komunikacji dwukierunkowej i jednokierunkowej mogą nastąpić różne zakłócenia: szum, hałas, mówimy za szybko, za wolno lub niewyraźnie, telefon źle działa, 16
różne słowa dla różnych osób mogą znaczyć coś innego, czujemy się źle lub dobrze, jesteśmy głodni, chce nam się jeść albo spać, jeśli jest dużo słów lub informacji, usłyszymy tylko niektóre z nich. 17
KOMUNIKACJA WERBALNA I NIEWERBALNA Komunikacja werbalna to komunikacja za pomocą słów. Nazywam się Adam. Często dziwię się różnym rzeczom! Komunikacja niewerbalna to komunikacja bez słów, odbywa się ona za pomocą gestów, mimiki, tonu głosu. Adam jest zdziwiony: 18
Komunikacja werbalna różni się od niewerbalnej. Zobacz różnice w tabeli: Komunikacja werbalna Komunikacja niewerbalna Tylko u ludzi U ludzi i zwierząt Nie jest od urodzenia (pojawia się, kiedy dziecko zaczyna mówić) Jest od urodzenia Jesteśmy jej świadomi (wiemy, co mówimy) Zazwyczaj nie jesteśmy jej świadomi Bardzo dobrze możemy ją kontrolować Słabo możemy ją kontrolować Służy przekazywaniu myśli Służy przekazywaniu uczuć 19
Popatrz na przykłady komunikacji niewerbalnej i zgadnij, co oznaczają te gesty: 20
BARIERY W KOMUNIKACJI Tego nie powinieneś robić, jeśli chcesz dobrze porozumiewać się z innymi: 1. Ocenianie Oceniamy innych, gdy ich: krytykujemy ( Nie umiesz tego zrobić dobrze ), obwiniamy ( To Twoja wina! ), obrażamy ( Jesteś głupi ), chwalimy, aby cos dostać ( Ładnie rysujesz. Narysuj mi coś ). 21
2. Decydowanie za innych Decydujemy za innych, gdy: rozkazujemy ( Zrób to! ), zakazujemy ( Nie rób tego! ), grozimy ( Nie będę z Tobą rozmawiać ), pouczamy ( Nie powinnaś tak tego robić ) radzimy, kiedy nikt nas o to nie prosi ( Ja na Twoim miejscu ), pouczamy ( Nie rób tego tak ). 22
AKTYWNE SŁUCHANIE DEFINICJA: Aktywne słuchanie oznacza, że uważnie słuchamy tego, co mówią inni i odpowiadamy na to, co usłyszeliśmy. Co robić, aby słuchać aktywnie? próbuj zrozumieć drugą osobę, zadawaj pytania, odpowiadaj od czasu do czasu: aha, hm, no tak (pamiętaj, że nie wolno tego robić cały czas, ponieważ może to złościć innych), słuchaj uważnie słów i obserwuj komunikację niewerbalną (gesty, postawę ciała), słuchaj cierpliwie (nie przerywaj, nie podpowiadaj). 23
Czego robić nie wolno? przygotowywać w myślach odpowiedzi, pomijać pewnych informacji, zakładać, że wiemy, co myśli, czuje i czego pragnie nasz rozmówca, porównywać siebie z rozmówcą, przerywać i opowiadać o podobnych rzeczach, które nas spotkały. 24
PYTANIA W komunikacji bardzo ważna jest umiejętność zadawania pytań. Mamy 3 rodzaje pytań: 1. Otwieracze to pytania, które zapraszają do rozmowy. PRZYKŁAD: Czy chciałbyś coś powiedzieć? Jak się nazywasz? Co lubisz robić? 25
2. Pytania zamknięte rozpoczynają się od słówka czy. Oczekujemy na nie trzech rodzajów odpowiedzi: tak, nie lub nie wiem. PRZYKŁAD: Czy chcesz herbatę? Czy lubisz oglądać telewizję? Czy masz brata lub siostrę? 3. Pytania otwarte te pytania zwykle zaczynamy od słów: gdzie, co, kto, dlaczego, jak, kiedy. PRZYKŁAD: Kogo dzisiaj spotkałeś? Co chcesz dzisiaj robić? 26
PRACA ZESPOŁOWA DEFINICJA: Praca zespołowa jest to praca grupy osób. Wykonuje się ją razem z innymi w celu osiągnięcia wspólnej korzyści lub zrealizowania wspólnego zadania. Skuteczna praca zespołowa zależy od dobrej komunikacji między osobami z zespołu. Co robić, aby dobrze pracować w zespole? słuchać, co mają do powiedzenia koledzy z zespołu, pilnować, aby każdy mógł zabrać głos, mówić na temat, nie grozić, nie krzyczeć i nie podnosić głosu na kolegę z zespołu, prosić o pomoc, gdy jest potrzebna, pomagać, gdy ktoś prosi o pomoc, dbać, by każdy czuł się dobrze w grupie, chwalić tych, którzy dobrze wykonują swoją pracę, 27
starać się nie mówić źle o pomysłach innych, pamiętać, by prosić o zgodę, gdy chce się użyć narzędzi danej osoby, np. długopisu, komputera czy drukarki. PRZYKŁAD NR 1: Sporty zespołowe takie jak piłka nożna, siatkówka lub koszykówka są przykładem pracy zespołowej. Szkolna drużyna wygrywa mecz po wielu treningach wymagających obecności i starań całego zespołu, wszystkich osób. 28
PRZYKŁAD NR 2: Aby przedstawienie szkolne zakończyło się sukcesem, wszystkie osoby muszą znać swoje role i współpracować ze sobą. PRZYKŁAD NR 3: Wybudowanie domu to praca zespołowa wielu specjalistów: murarzy, cieśli, dekarzy, glazurników, stolarzy, tynkarzy, hydraulików i malarzy pokojowych. 29
Aby powstał dom muszą nie tylko rozmawiać ze sobą współpracować, ale również robić to w odpowiedniej kolejności. 30
ASERTYWNOŚĆ 31
CO TO JEST ASERTYWNOŚĆ? DEFINICJA: Asertywność to wyrażanie własnych potrzeb i własnego zdania w sposób stanowczy, ale również taki, który nie krzywdzi innych osób. Jestem asertywny, jeśli: mówię o tym, czego chcę, mówię co czuję (np. co mnie złości), mówię innym prawdę, potrafię bronić swojego zdania, rozumiem, że inni mogą mieć odmienne zdanie niż moje. 32
W każdej sytuacji możemy zachować się na 3 sposoby: 1. ulegle ULEGŁOŚĆ 2. asertywnie ASERTYWNOŚĆ 3. agresywnie AGRESJA ULEGŁOŚĆ AGRESJA AGRESJA ASERTYWNOŚĆ Każdy człowiek ma swoje prawa, ale należy pamiętać, że inni też je mają. Są to prawa asertywne. PRZYKŁADY praw asertywnych : prawo do prywatności, prawo do mówienia swoich opinii, prawo do odmowy i sprzeciwu, prawo do popełniania błędów, prawo do sukcesów, 33
prawo do porażek, prawo do wyrażania własnych uczuć (dobrych i złych), prawo do zmiany zdania, prawo do proszenia o pomoc, prawo do zadawania pytań, prawo do niewiedzy. Prawa te są często łamane, ponieważ nie wiemy, że je mamy! Gdy jesteśmy asertywni, łatwiej nam bronić swoich praw. Asertywnie możemy: odmawiać, prosić, mówić o swoich opiniach, pokazywać uczucia. Asertywne zdania musimy zaczynać od słówka Ja. Przykład: Ja chcę, Ja nie chcę Słówko Ja możemy stosować w myślach. Przykład: Ja Chcę, Ja nie chcę. 34
ASERTYWNE ODMAWIANIE Elementy asertywnego odmawiania: słowo nie, informacja, co zrobimy, wyjaśnienie, dlaczego odmawiamy, Przykład asertywnej odmowy: Nie pożyczę Ci pieniędzy. Nie oddałeś mi jeszcze poprzednich. Mogę Ci pożyczyć pieniądze, ale musisz je oddawać. Nigdy nie mów: nie mogę, muszę. Zawsze mów: chcę, nie chcę, wolę, nie mam ochoty. 35
ASERTYWNE PROŚBY Mamy prawo prosić. Nie musimy błagać. Nie musimy szukać wymówek, dlaczego prosimy. Prosząc, nie możemy zmuszać nikogo do pomocy. Mówimy szczerze i otwarcie, czego chcemy. Przykład asertywnej prośby: Bardzo chciałabym zobaczyć ten film (mówimy szczerze, czego chcemy). Czy pójdziesz ze mną do kina? (pytamy, ale nie zmuszamy nikogo do pójścia z nami). 36
KRYTYKA I POCHWAŁA Ludzie często źle reagują na krytykę: gdy ją słyszą, zaczynają kłótnię lub uciekają. Tak robić nie wolno. W prawidłowym reagowaniu na krytykę pomoże nam zachowanie asertywne. Krytyka to tylko opinia naszego rozmówcy. Możemy się z nią zgodzić albo nie zgodzić. Gdy ktoś Cię krytykuje możesz powiedzieć: Jeśli zgadzasz się z opinią Też tak o sobie myślę Mam podobne zdanie na swój temat Myślę o sobie identycznie Jeśli nie zgadzasz się z opinią Mam zupełnie inne zdanie na swój temat Ja tak nie uważam Myślę o sobie inaczej 37
Ludzie często nie potrafią dobrze reagować na pochwałę. Często są nią zawstydzeni. Powinniśmy podziękować za pochwałę, ale możemy się z nią zgodzić albo nie zgodzić. Przykład: Masz ładną marynarkę. Dziękuję, też mi się podoba. 38
MOJA OPINIA Opinia to Twoje zdanie na jakiś temat (to, co myślisz o jakiejś osobie, rzeczy lub sytuacji). Każdy ma prawo mieć swoje zdanie. Nikt nie może nam kazać zmienić naszych opinii. Nie powinno się krytykować opinii innych. Opinie mogą być różne, nie musimy wszyscy mieć jednego zdania. Jeśli ktoś chce Cię zmusić do zmiany opinii, powiedz: Nie mogę się z Tobą zgodzić, ale szanuję Twoje zdanie. Widzę, że mamy odmienne opinie w tej sprawie. 39
UCZUCIA Mówmy innym, co dobrego do nich czujemy! Nie bój się używać często takich zwrotów jak: Kocham Cię. Lubię Cię. Szanuję Cię. Zależy mi na Tobie. Ufam Ci. Osoby, do których to mówimy: wiedzą, co do nich czujemy, lepiej się czują, mogą Ci powiedzieć to samo. 40
Nie bój się także mówić innym, jeśli coś Cię złości! Uwaga: Zawsze mów o konkretnym zachowaniu, a nie o osobie. Przykład: Złości mnie, kiedy głośno słuchasz muzyki. Co zrobić, jeśli czyjeś zachowanie nas złości? Zastosujmy 4 etapy reagowania na to zachowanie: Etap I: Udzielanie informacji Mówimy, jakie zachowanie nam przeszkadza, np. Czy mógłbyś przestać stukać nogą w moje krzesło? Etap II: Wyrażanie uczuć Jeśli osoba nie zmieni zachowania, mówimy to samo bardziej zdecydowanie. Podkreślamy nasze uczucia, 41
np. Przestań proszę stukać w moje krzesło, ponieważ nie mogę się przez to skupić. Etap III: Powiadomienie o grożących skutkach Jeśli zachowanie się powtarza, mówimy, co zrobimy, jeśli się nie skończy, np. Jeśli nie przestaniesz stukać w moje krzesło, powiem nauczycielce. Etap IV: Spełnienie obietnicy To ostateczność. Robimy to, o czym wspomnieliśmy w etapie III, np. idziemy do nauczycielki, prosząc o uspokojenie kolegi. 42
Drodzy Wychowankowie Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Puławach Materiały, które właśnie przeczytaliście, przygotowaliśmy specjalnie dla Was, aby ułatwić Wam podjęcie decyzji o wyborze przyszłego zawodu, a później zdobycie wymarzonej pracy. Dzięki warsztatom oraz informacjom zawartym w materiałach będziecie umieli: komunikować się z innymi osobami, wyrażać swoje pragnienia, uczucia i myśli, rozpoznać dyskryminację i stereotypy, zachowywać się asertywnie. Te umiejętności i informacje przydadzą się Wam nie tylko w pracy, ale i na co dzień w szkole, kinie lub w domu. POWODZENIA! 43
Materiały do realizacji projektu: Dajmy szansę na sukces współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Projekt jest realizowany w ramach VII Priorytetu Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki ( Promocja integracji społecznej ), Działania 7.2. ( Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej ), Poddziałania 7.2.1 ( Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym ). Materiały dostarczone przez Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych sp. z o.o. 44