Nie)uczące się społeczeństwo?

Nie)uczące się społeczeństwo? Wyzwania pomiaru aktywności edukacyjnej dorosłych Polaków Maja Dobrzyńska PARP dr Barbara Worek UJ

Analfabetami XXI wieku nie będą Ci, którzy nie znają Excela lub nie potrafią programować, ale ci, którzy nie potrafią się uczyć nowych rzeczy i oduczać starych (ang. learn, unlearn and relearn). Alvin Toffler, Trzecia fala

Wg danych Eurostat Polska pozostaje w ogonie Europy pod względem uczenia się osób dorosłych 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Uczenie się w sposób formalny i pozaformalny, 4 ostatnie tygodnie, osoby w wieku 25-64 lata, dane w procentach EUROSTAT Labour Source Survey (LFS) 2017, w Polsce GUS, Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL)

Wartość wskaźnika uczenia się dorosłych w Polsce od lat się nie zmienia, spektakularne zmiany w wybranych krajach (np. Francja) 20,0 20,8 21,1 21,2 21,1 10,4 10,2 9,8 9,9 11,6 11,8 11,7 11,7 11,8 6,4 6,1 5,2 5,4 5,9 6,0 5,1 5,7 4,9 5,1 4,9 4,3 3,8 4,0 4,4 008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 UE 28 Francja Polska Uczenie się w sposób formalny i pozaformalny, 4 ostatnie tygodnie, osoby w wieku 25-64 lata, dane w procentach EUROSTAT Labour Source Survey (LFS), w Polsce GUS, Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL)

Czechy Luksemburg Słowenia Słowacja Hiszpania Norwegia Belgia Szwecja Irlandia Francja Portugalia Włochy Austria Finlandia Holandia UE Niemcy Polska Malta Dania Cypr Estonia Wielka Brytania Chorwacja Łotwa Bułgaria Litwa Rumunia Węgry Grecja 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Wg badania Ustawiczne szkolenie zawodowe w przedsiębiorstwach odsetek pracowników objętych szkoleniami w Polsce pomiędzy latami 2005 i 2015 prawie się podwoił 2005 2010 2015 EUROSTAT, Continuing Vocational Training Survey (CVTS), w Polsce, Ustawiczne szkolenie zawodowe w przedsiębiorstwach, GUS

Badanie pt. Kształcenie dorosłych wskazuje, że w sposób pozaformalny uczy się ponad pięć razy więcej dorosłych niż w sposób formalny Uczenie się w ciągu ostatnich 12 miesięcy poprzedzających badanie, GUS, Kształcenie dorosłych Komunikat z badań

Obraz uczenia się dorosłych Polaków w badaniach BKL 2010-2014 i Kształcenie dorosłych był zbliżony Ostatnie 12 miesięcy, wiek 25-59/64 lata (w %) *2010 *2011 2012 2013 2014 Kursy i szkolenia (wszystkie) 12,5 13,8 19,2 18,6 19,1 Kursy i szkolenia (nieobowiązkowe) 12,1 13,4 14,3 13,4 13,5 Samokształcenie 9,5 10,7 13,8 14,5 17,3 Edukacja formalna ** ** 5,8 5,4 5,2 Kursy i szkolenia, samokształcenie lub edukacja formalna ** ** 29,8 29,2 31,3 Nie podnosił kompetencji w żaden sposób ** ** 70,2 70,8 68,7 Zamierza uczestniczyć w kursie lub szkoleniu w najbliższych 12 mies. 17,8 17 19,3 19,5 20,9 N 14724 14987 14538 14787 14811 Źródło: BKL 2010-2014, Badanie ludności

PYTANIA UCZESTNIKÓW

Ujęcie uczenia się dorosłych BKL I i BKL II BKL 2010-2014 BKL 2017 Uczenie formalne Uczenie pozaformalne Uczenie formalne Uczenie pozaformalne Podział na rozwój zawodowy i niezwiązany z nim bezpośrednio Uczenie nieformalne Uczenie nieformalne Uwzględnienie standardowych form i uczenia się w miejscu pracy Po jednym pytaniu dotyczącym kształcenia pozaformalnego i nieformalnego, tylko standardowe formy kształcenia Mniej formalny język, wprowadzenia, zarysowanie kontekstu, bardziej rozbudowana część kwestionariusza dotycząca uczenia się osób dorosłych

Wg BKL II swoje kompetencje w ostatnim roku rozwijało ponad ¾ Polaków w wieku 25-64 lata 6% edukacja formalna (szkoła, studia) 27% edukacja pozaformalna rozwój umiejętności zawodowych (kursy, szkolenia, seminaria, warsztaty, bez BHP, ppoż) 80% rozwój kompetencji w jakikolwiek sposób 24% edukacja pozaformalna rozwój umiejętności innych niż stricte zawodowe (m.in. zajęcia sportowe, kursy, treningi, inne kursy i szkolenia, konferencje, seminaria) 33% uczenie się w miejscu pracy w sposób mniej sformalizowany (instruktaże, coaching, mentoring, rotacja, job-shadowing, rozwiązywanie problemów i wymiana informacji w zespołach) 67% uczenie się w sposób nieformalny (od innych [rodzina, znajomi], książki, czasopisma, internet, TV, działalność w organizacji, wolontariat, odwiedzanie instytucji kultury)

Wartości wskaźników uczenia się dorosłych BKL 2017 są wyższe od BKL 2010-2014 i GUS Ostatnie 12 miesięcy, osoby w wieku 25-64 lata, dane w procentach K M Ogółem Edukacja formalna 7 5 6 Edukacja pozaformalna związana z rozwojem zawodowym i pozazawodowym (bez uczenia się w miejscu pracy, bez BHP, popż) 39 37 38 Edukacja pozaformalna związana z rozwojem zawodowym (bez uczenia się w miejscu pracy, bez BHP, popż) 30 25 27 Tylko BHP, popż 14 20 17 Uczenie się w miejscu pracy (on-job) 31 34 33 Edukacja pozaformalna pozazawodowa 24 23 24 Nieformalne uczenie się 69 63 67 Aktywność edukacyjna I - formalna i/lub pozaformalna, (bez BHP, ppoż, bez uczenia się w miejscu pracy) 41 38 40 Aktywność edukacyjna II formalna i/lub pozaformalna (z BHP, ppoż, bez uczenia się w miejscu pracy) 55 58 56 Aktywność edukacyjna III formalna i/lub pozaformalna (z BHP, ppoż, z uczeniem się w miejscu pracy) 58 63 60 Aktywność edukacyjna IV - formalna, pozaformalna, nieformalna (bez BHP, ppoż, bez uczenia się w miejscu pracy) 74 70 72 Aktywność edukacyjna V - formalna, pozaformalna, nieformalna (z BHP, ppoż, bez uczenia się w miejscu pracy) 79 78 78 Aktywność edukacyjna VI - formalna, pozaformalna, nieformalna, uczenie się w miejscu pracy, z BHP, ppoż Źródło: BKL 2017 Badanie ludności 80 80 80

Wartości wskaźników uczenia się dorosłych BKL 2017 są wyższe od BKL 2010-2014 i GUS Ostatnie 4 tygodnie, osoby w wieku 25-64 lata, dane w procentach K M Ogółem Uczenie formalne 6 4 5 Edukacja pozaformalna związana z rozwojem zawodowym i pozazawodowym bez uczenia się w miejscu pracy, bez BHP, ppoż) 20 20 20 Edukacja pozaformalna związana z rozwojem zawodowym (bez uczenia się w miejscu pracy, bez BHP, popż) 10 8 9 Tylko BHP, Ppoż 2 3 3 Uczenie się w miejscu pracy (on-job) 15 17 16 Uczenie pozaformalne pozazawodowe 14 15 14 Aktywność edukacyjna I - formalna i pozaformalna (bez BHP, ppoż, bez uczenia się w miejscu pracy) 23 21 22 Aktywność edukacyjna II formalna i pozaformalna (z BHP, ppoż, bez uczenia się w miejscu pracy) 25 24 24 Aktywność edukacyjna III formalna i pozaformalna (z BHP, ppoż, z uczeniem się w miejscu pracy) 31 33 32 Źródło: BKL 2017 Badanie ludności

Główne filary uczenia się poza systemem edukacji formalnej Szkolenia obowiązkowe (BHP, ppoż) Instruktaż w miejscu pracy Zajęcia sportowe

Wśród standardowych form edukacji pozaformalnej największą popularnością cieszą się kursy i szkolenia stacjonarne Typy działań rozwojowych: edukacja pozaformalna, rozwój zawodowy, ost. 12 msc., wiek 25-64 lata, (w %) Szkolenia BHP, ppoż. Kursy i szkolenia stacjonarne poza BHP i ppoż. Konferencje, seminaria Kursy i szkolenia przez Internet (e-learning) Staże, praktyki zawodowe Kurs prawa jazdy Nie uczestniczył w żadnej z tych form 1 3 7 13 19 35 51 0 10 20 30 40 50 60 Źródło: BKL 2017 Badanie ludności Typy działań rozwojowych: edukacja pozaformalna, rozwój umiejętności innych niż stricte zawodowe, ost. 12 msc., wiek 25-64 lata, (w %) Zajęcia sportowe (np. treningi, kursy sportowe) Szkolenia i kursy stacjonarne (inne niż sportowe) Kursy i szkolenia przez Internet (e-learning) Konferencje, seminaria Uniwersytety drugiego i trzeciego wieku Nie uczestniczył w żadnej z tych form 0 4 4 6 18 0 20 40 60 80 76

Instruktaże i uczenie się od bardziej doświadczonych współpracowników są najczęściej wskazywanymi sposobami rozwoju kompetencji w miejscu pracy Typy działań edukacyjnych: uczenie się w miejscu pracy, ostatnie 12 miesięcy, wiek 25-64 lata, (w %) Instruktaż dotyczący np. obsługi nowego sprzętu, maszyn, oprogramowania 23 Wykonywanie zadań w pracy przy wsparciu innej osoby np. przełożonego lub współpracownika (mentoring, coaching) 19 Spotkania zespołowe w celu wymiany informacji, poszerzania wiedzy 15 Okresowa obserwacja pracy innego pracownika, (tzw. job-shadowing) 11 Czasowe wykonywanie zadań na innym stanowisku pracy w celach szkoleniowych (rotacja) 9 Wizyty studyjne, obserwacyjne w innych firmach, instytucjach 4 Nie uczestniczył w żadnej z powyższych form rozwoju w miejscu pracy 58 0 10 20 30 40 50 60 70 Źródło: BKL 2017 Badanie ludności

Materiały dostępne w internecie są najczęściej wykorzystywane wśród osób uczących się w sposób nieformalny Typy nieformalnych działań rozwojowych, ostatnie 12 miesięcy, wiek 25-64 lata, (w %) Z materiałów internetowych Z książek, magazynów lub innych materiałów drukowanych Z programów telewizyjnych, radiowych Od przyjaciół, znajomych, współpracowników lub wspólnie z nimi Przy użyciu programów komputerowych Od członków rodziny lub wspólnie z nimi Muzea, wystawy, galerie Spotkania w organizacji, stowarzyszeniu, kółka zainteresowań W inny sposób Poprzez wolontariat lub inną pracę charytatywną 3 3 5 10 16 17 21 23 39 46 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Źródło: BKL 2017 Badanie ludności

Wykształcenie zwiększa zakres możliwości nieformalnego rozwoju Średnie Internet, materiały drukowane, RTV, otoczenie społeczne, rodzina Wyższe Internet, materiały drukowane, RTV, otoczenie społeczne, programy komputerowe, rodzina, instytucje kultury Niższe Internet, RTV, rodzina, materiały drukowane, otoczenie społeczne

Osoby o różnym poziomie wykształcenia inaczej rozwijają swoje umiejętności od członków rodziny lub wspólnie z nimi od przyjaciół, znajomych, współpracowników lub wspólnie z nimi z książek, magazynów lub innych materiałów drukowanych z materiałów internetowych przy użyciu programów komputerowych z programów telewizyjnych, radiowych poprzez wolontariat lub inną pracę charytatywną spotkania w organizacji, stowarzyszeniu, kółka zainteresowań muzea, wystawy, galerie w inny sposób żadne z powyższych niższe średnie wyższe ogółem N 13 17 17 16 500 12 21 28 20 645 19 40 60 39 1250 21 44 70 45 1426 5 16 28 16 513 20 26 23 23 726 1 3 5 3 96 2 5 10 6 177 2 7 21 10 321 2 3 3 3 83 53 31 17 33 1065 BKL Badanie ludności 2017

Aktywności edukacyjnej dorosłych sprzyjają Styl życia cele, normy i wartości Kapitał kulturowy Kapitał społeczny Oferta, pozytywne doświadczenia edukacyjne Fizyczne możliwości (zdrowie, czas) Pozycja rynkowa Kapitał informacyjny Wsparcie publiczne

Czynnikami silnie różnicującymi poziom aktywności edukacyjnej są wiek, wykształcenie, sytuacja zawodowa 60 50 40 30 20 10 0 Aktywność edukacyjna (formalna i pozaformalna) w ostatnich 12 msc. a płeć i wiek, (w %) 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 M K Ogółem 70 60 50 40 30 20 10 0 Aktywność edukacyjna (formalna i pozaformalna) w ostatnich 12 msc. a płeć i wykształcenie, (w %) 15 58 28 30 29 9 62 61 13 M K Ogółem niższe średnie wyższe Źródło: BKL 2017 Badanie ludności

Czynnikami silnie różnicującymi poziom aktywności edukacyjnej są wiek, wykształcenie, sytuacja zawodowa Aktywność edukacyjna (formalna i pozaformalna) w ostatnich 12 miesiącach a płeć i status na rynku pracy, (w %) 50 40 30 20 10 0 34 46 40 31 25 20 14 12 9 Mężczyźni Kobiety Ogółem Pracujący Bezrobotny Nieaktywny Źródło: BKL 2017 Badanie ludności

90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Osoby posiadające wyższe wykształcenie uczą się jednak do końca kariery zawodowej (i dłużej) 73 68 46 47 35 30 Aktywność edukacyjna (formalna i pozaformalna) w ostatnich 12 msc. a płeć, wiek i wykształcenie (w %) 76 71 65 65 51 38 26 23 25-34 35-44 45-54 55-64 M-niższe M-średnie M-wyższe K-niższe K-średnie K-wyższe 35 30 23 14 80 60 39 20 16 11 Źródło: BKL 2017 Badanie ludności

Rozwój kompetencji w sposób tradycyjny jest typowy dla specjalistów, robotnicy częściej uczą się w miejscu pracy Edukacja formalna i pozaformalna oraz uczenie się w miejscu pracy w ostatnich 12 miesiącach a zajmowane stanowisko pracy, wiek 25-64, (w %) 0 10 20 30 40 50 60 70 1 kier 2 spec 3 sred 4 biur 5 uslu 6 roln 7 rob-w 8 oper 9 rob-n 5 5 7 8 10 10 13 17 18 17 18 15 15 24 25 2830 30 27 32 37 37 37 44 52 53 61 uczył się pozaformalnie, zawodowe uczenie się w miejscu pracy tylko zajęcia obowiązkowe Źródło: BKL 2017 Badanie ludności

Poziom uczestnictwa w edukacji formalnej i pozaformalnej różni się pomiędzy województwami (ostatnie 12 miesięcy, badani w wieku 25-64 lata) 39 46 36 35 41 31 36 47 44 42 30 47 36 37 36 31 BKL badanie ludności 2017

Najczęściej wymienianym powodem braku aktywności rozwojowej pozostaje ciągle brak motywacji o charakterze zawodowym Powody braku aktywności edukacyjnej w ostatnich 12 miesiącach, osoby nieuczestniczące w edukacji formalnej i pozaformalnej, wiek 25-64, (w %) nie było potrzebne w pracy brak czasu z powodów zawodowych brak czasu z powodów osobistych w tym wieku nie ma sensu się kształcić nie pozwalał stan zdrowia brak ciekawych ofert blisko miejsca zamieszkania brak poparcia/zachęty ze strony pracodawcy uczestnictwo było zbyt drogie nie spełniał wymogów formalnych dotychczasowe formy kształcenia niewiele dały 4 3 2 1 7 7 8 22 26 63 0 10 20 30 40 50 60 70 Źródło: BKL 2017 Badanie ludności

Osoby z wykształceniem wyższym częściej wykorzystują zdobyte umiejętności w swojej pracy Stopień możliwości wykorzystania zdobytych umiejętności w obecnej sytuacji zawodowej ze względu na wykształcenie (% wśród osób w wieku 25-64, uczących się w zakresie zawodowym w ostatnich 12 m-cach) niższe średnie wyższe N w bardzo dużym stopniu 11 12 21 265 w dużym stopniu 33 38 45 677 w umiarkowanym stopniu 32 30 23 464 w małym stopniu 12 11 6 153 w bardzo małym stopniu 5 4 3 61 wcale nie ma 7 4 2 64 trudno powiedzieć 2 2 0,1 17 N 416 554 732 1702 BKL badanie ludności 2017

Aktywności edukacyjnej sprzyja wspierające ją środowisko pracy Uczenie się w sposób formalny lub pozaformalny w ostatnich 12 miesiącach (bez BHP, ppoż) N Średnia W pracy muszę ciągle uczyć się nowych rzeczy tak 1307 3,67* (skala 1-5) nie 893 2,97* Czuję, że w pracy wykorzystuję swoją wiedzę i umiejętności tak 1310 4,17* (skala 1-5) nie 892 3,89* Często muszę wykonywać zadania, które są zbyt proste w stosunku do moich umiejętności tak 1309 2,97* (skala 1-5) nie 890 3,19* Czasem muszę wykonywać zadania, które są zbyt trudne w stosunku do moich umiejętności tak 1307 2,49 (skala 1-5) nie 889 2,44 Czy ma Pan(i) poczucie, że w ciągu tych 5 lat zdobył(a) Pan(-i) cenne doświadczenia zawodowe i znacząco podniósł(-osła) swoje umiejętności? tak 1324 3,20* (skala 1-4) nie 956 2,67* W jakim stopniu w swojej obecnej sytuacji zawodowej ma Pan(i) możliwość wykorzystania zdobytej wiedzy i umiejętności? tak 1216 4,61* (skala 1-6) nie 300 3,86*

Koszty rozwoju kompetencji zawodowych pokrywają głównie pracodawcy 100 80 60 40 20 0 52 77 pracodawca 16 21 z własnych pieniędzy wiek 25-64 lata, (w %) 11 12 1 5 3 4 rodzina, znajomi urząd pracy inna instytucja udział był bezpłatny bezrobotni lub nieaktywni zawodowo pracujący 19 9 BKL badanie ludności 2017

Przedstawiciele sektora szkoleniowo deklarują, że ich usługi finansują głównie osoby indywidualne i pracodawcy Środki osób indywidualnych Środki przedsiębiorstw Środki instytucji publicznych Środki europejskie Fundusz Pracy Inne 14% 9% 5% 1% 35% 36% BKL 2017 badanie sektora szkoleniowo-rozwojowego

Brak formalnego potwierdzenia posiadanych kompetencji utrudnia rozwój kariery zawodowej nie starał się o pracę, która odpowiadała umiejętnościom nie mógł wykonywać niektórych zadań w pracy nie dostał pracy nie otrzymał awansu w pracy 6 9 10 12 26 40 45 56 wśród wszystkich badanych 0 10 20 30 40 50 60 wśród osób, które doświadczyły choć jednej z wymienionych sytuacji BKL badanie ludności 2017

Brak formalnego potwierdzenia kwalifikacji utrudnia zdobycie pracy bezrobotnym kobietom 100 80 60 40 20 38 58 58 51 27 25 43 64 50 50 30 31 33 22 77 56 52 49 52 38 39 31 34 27 0 pracujący bezrobotni nieaktywni pracujący bezrobotni nieaktywni nie dostał pracy Mężczyźni nie mógł wykonywać niektórych zadań w pracy Kobiety nie otrzymał awansu w pracy nie starał się o pracę, która odpowiadała umiejętnościom BKL badanie ludności 2017

Młodzi znacznie częściej niż starsi są przekonani o przydatności formalnego potwierdzania swoich umiejętności 100 80 60 40 20 0 94 86 76 69 72 81 67 57 57 63 59 48 50 49 36 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 niższe średnie wyższe BKL badanie ludności 2017

Najważniejsze wnioski Wartości wskaźników mierzących poziom uczenia się osób dorosłych w BKL II są znacząco wyższe od wartości wskaźników BKL I i GUS. Aktywność edukacyjna dorosłych jest bardzo wrażliwa na sposób pomiaru (kluczowa jest prawidłowa identyfikacja szerokiego wachlarza form edukacji pozaformalnej). Najszerzej wykorzystywaną formą rozwoju kompetencji jest uczenie nieformalne - przede wszystkim z wykorzystaniem materiałów dostępnych w internecie. Dużą rolę w rozwoju kompetencji osób dorosłych odgrywają też różne formy uczenia się w miejscu pracy. Sytuacja zawodowa, zajmowane stanowisko pracy, wykształcenie i wiek pozostają głównymi determinantami aktywności edukacyjnej. Istotny jest jednak także wpływ stanu zdrowia, posiadania dzieci (w przypadku kobiet), korzystania z internetu i aktywności społecznej. Głównym źródłem finansowania uczenia się dorosłych są pracodawcy i osoby indywidualne. Głównym powodem bierności edukacyjnej pozostaje brak zawodowej stymulacji do rozwoju. Brak formalnego potwierdzenia kwalifikacji jest dla znaczącej grupy dorosłych Polaków istotną barierą w rozwoju zawodowym.

Główne wyzwania dla rozwoju uczenia się przez całe życie Zmniejszanie barier uczestnictwa w rozwoju osób dotychczas biernych lub mało aktywnych dostęp, świadomość, wsparcie Dalsze otwierania się instytucji edukacyjnych i szkoleniowych na nowe formy rozwoju i dopasowania istniejących form do zmieniających się potrzeb i możliwości osób uczących się Wsparcie osób uczących się i przedsiębiorców w diagnozie potrzeb rozwojowych Instytucje edukacyjne i szkoleniowe jako organizacje uczące się i posiadające wizję rozwoju Kształtowanie otwartości na uczenie się i rozwój wśród młodych ludzi (rola edukacji formalnej i rodziny) Dalsze otwieranie systemu edukacji na uczenie się w sposób pozaformalny, nieformalny i incydentalny

Dziękujemy za uwagę!