Karty pracy i załączniki do scenariuszy

XI Karty pracy i załączniki do scenariuszy Na gruzach Wielkiej Wojny Zadanie 1. Uzupełnij tabelk dotyczàcà powstania po I wojnie Êwiatowej nowych paƒstw w Europie. Państwo Oficjalna data powstania Nazwa dawnego państwa Finlandia Estonia Łotwa Litwa Polska Czechosłowacja Austria Węgry Królestwo SHS 6 grudnia 1917 roku 24 lutego 1918 roku 18 listopada 1918 roku 16 lutego 1918 roku 28 października 1918 roku 12 listopada 1918 roku 16 listopada 1918 roku 1 grudnia 1918 roku Rosja, Niemcy, Austro-Węgry Zadanie 2. Uzupełnieniem traktatu wersalskiego były traktaty zawarte osobno z paƒstwami wyst pujàcymi w czasie wojny jako sojusznicy Niemiec: z Austrià 10 wrzeênia 1919 roku w Saint Germain, z Bułgarià 27 listopada 1919 roku w Neuilly, z W grami 4 czerwca 1920 roku w Trianon, z Turcjà 10 sierpnia 1920 roku w S vres. A. WyjaÊnij zaprezentowanà przez manifestanta symbolik................ Manifestacja z okazji rocznicy zawarcia jednego z traktatów pokojowych po I wojnie Êwiatowej, 2008 rok B. Zastanów si, dlaczego traktat ten budzi takie emocje wêród mieszkaƒców paƒstwa, z którym został zawarty, nawet po tylu latach od zakoƒczenia I wojny Êwiatowej. 18

Na gruzach Wielkiej Wojny... Znów niepodległa Depesza J. Piłsudskiego notyfikująca powstanie państwa polskiego Do P. Prezydenta Stanów Zjednoczonych, Do Królewskiego Rządu Angielskiego, Do Rządu Rzeczypospolitej Francuskiej, Do Królewskiego Rządu Włoskiego, Do Cesarskiego Rządu Japońskiego, Do Rządu Rzeczypospolitej Niemieckiej i do Rządów wszystkich Państw wojujących i neutralnych. Jako Wódz Naczelny Armii Polskiej, pragnę notyfikować rządom i narodom wojującym i neutralnym istnienie Państwa Polskiego Niepodległego, obejmującego wszystkie ziemie zjednoczonej Polski. Sytuacja polityczna w Polsce i jarzmo okupacji nie pozwoliły dotychczas narodowi polskiemu wypowiedzieć się swobodnie o swym losie. Dzięki zmianom, które nastąpiły wskutek świetnych zwycięstw armii sprzymierzonych wznowienie niepodległości i suwerenności Polski staje się odtąd faktem dokonanym. Państwo Polskie powstaje z woli całego narodu i opiera się na podstawach demokratycznych. Rząd Polski zastąpi panowanie przemocy, która przez sto czterdzieści lat ciążyła nad losami Polski przez ustrój, zbudowany na porządku i sprawiedliwości. Opierając się na Armii Polskiej pod moją komendą, mam nadzieję, że odtąd żadna armia obca nie wkroczy do Polski, nim nie wyrazimy w tej sprawie formalnej woli naszej. Jestem przekonany, że potężne demokracje Zachodu udzielą swej pomocy i braterskiego poparcia Polskiej Rzeczypospolitej Odrodzonej i Niepodległej. Za Ministra Spraw Wódz Naczelny Zagranicznych Piłsudski Filipowicz Warszawa, dn. 16 listopada 1918 roku Źródło: Druga Rzeczpospolita. Wybór dokumentów, pod red. A. Łuczaka, J.R. Szaflika, Warszawa 1988, s. 24. 19

Znów niepodległa Zadanie 1. Zaznacz na mapie najwa niejsze wydarzenia zwiàzane z walkami o granice Polski i sporzàdê legend. Uwzgl dnij: zasi g powstania wielkopolskiego, zasi g powstaƒ Êlàskich, obszary plebiscytowe, zasi g walk o Lwów i Galicj Wschodnià, obszar Litwy Ârodkowej, obszar Zaolzia, Wolne Miasto Gdaƒsk. 20

Zadanie 2. Uzupełnij tabelk dotyczàcà kształtowania si granic II Rzeczypospolitej. Wpisz brakujàce elementy: nazw terytorium, o które toczył si spór, nazw paƒstwa, z którym Polska rywalizowała o dane ziemie. Nast pnie rozstrzygnij, czy podane wydarzenie mo na uznaç za sukces, czy za pora k dyplomacji i or a polskiego (wpisz znak X we właêciwej kolumnie). Wydarzenie, które uznasz za niejednoznaczne w ocenie, opisz w ostatniej rubryce. Wydarzenie Terytorium sporne Państwo zainteresowane tym terytorium Sukces Porażka Ocena dyskusyjna, ponieważ powstanie wielkopolskie traktat wersalski (wobec sprawy polskiej) spór o Galicję Wschodnią bunt Lucjana Żeligowskiego spór o Zaolzie plebiscyty na Warmii, Mazurach i Powiślu plebiscyty oraz powstania na Górnym Śląsku 21

Niemcy i Włochy na drodze do totalitaryzmu Faszystowskie Włochy Nazistowskie Niemcy Geneza faszyzmu lub nazizmu Wódz Nazwa partii wiodącej Nazwa paramilitarnych bojówek Nazwa organizacji dla dzieci i młodzieży Sposób przejęcia władzy Tytuł wodzowski Metody sprawowana władzy Główne założenia ideologiczne Symbol partii (przeanalizuj) 22

Niemcy i Włochy na drodze do totalitaryzmu Benito Mussolini, Doktryna faszyzmu, 1935 rok (fragm.) Faszyzm jest afirmacją¹ państwa, uznając w nim prawdziwą rzeczywistość jednostki. [...] Dlatego dla faszysty wszystko mieści się w państwie i poza państwem nie istnieje nic ludzkiego ani duchowego, ani tym bardziej nie posiada jakiejkolwiek wartości. W takim pojęciu faszyzm jest totalitarny, a państwo faszystowskie, jako synteza i zjednoczenie wszelkich wartości, daje sens właściwy całemu życiu narodu, rozwija je i potęguje. [...] Nie naród tworzy państwo [...]. To wprost przeciwnie, państwo stworzyło naród. [...] Faszyzm [...] nie wierzy w możliwość ani też w użyteczność wieczystego pokoju. Odrzuca więc pacyfizm, który ukrywa zrzeczenie się walki i upodlenie w obliczu ofiary. Jedynie wojna wznosi do maksimum napięcia wszystkie siły ludzkie i znaczy znamieniem szlachectwa narody, które mają odwagę stawić jej czoło. [...] Faszyzm w puch rozbija cały zespół ideologii demokratycznych i odrzuca je [...]. Faszyzm przeczy temu, że liczba przez to tylko, że jest liczbą, mogła kierować społeczeństwami ludzkimi; przeczy, by liczba ta mogła rządzić i poprzez periodyczne obrady; stwierdza nieusuwalną nierówność ludzi, którzy nie mogą stać się równymi przez tak mechaniczny i zewnętrzny fakt, jakim jest powszechne prawo głosowania. Ustroje demokratyczne można zdefiniować jako takie, w których daje się od czasu do czasu ludowi złudzenie, że jest władzą, gdy faktycznie prawdziwą władzę dzierżą inne siły, niejednokrotnie nieodpowiedzialne i utajone. Demokracja jest ustrojem bez króla, lecz z wieloma królami, niekiedy bardziej ekskluzywnymi, tyranizującymi i rujnującymi niż niejeden król, chociażby był nawet tyranem. Dla faszyzmu dążenie do mocarstwowości, to jest do ekspansji narodowej, jest objawem żywotności; jego przeciwieństwo, czyli domatorstwo, jest oznaką upadku [...]. Źródło: Artur Patek, Zdzisław Zblewski, Polska i świat w latach 1918 1993: teksty źródłowe, tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 2001, s. 513. ¹Afirmacja (od łac. affirmare potwierdzaç) uznanie, potwierdzenie. Adolf Hitler, Mein Kampf, 1925 1927 (fragm.) My, narodowi socjaliści, przekreślamy [...] świadomie kierunek polityki zagranicznej naszej historii przedwojennej. Rozpoczynamy ją stąd, gdzie kończyła się ona przed sześcioma wiekami. Wstrzymujemy odwieczny pochód germański na południe i zachód Europy i kierujemy swój wzrok na tereny na wschodzie. Zamykamy ostatecznie przedwojenną politykę kolonialną i handlową i przechodzimy do polityki kontynentalnej, jako polityki przyszłości. Gdy mówimy dzisiaj o nowych ziemiach, myślimy przede wszystkim o Rosji i podległych jej państwach ościennych. Sam los wydaje się wskazywać nam na to palcem. Od kiedy wydał on Rosję bolszewizmowi, pozbawił naród rosyjski tej inteligencji, która dotychczas prowadziła go za sobą i gwarantowała trwałość państwa. Bowiem organizacja rosyjskiego tworu państwowego nie była wynikiem państwowo-politycznych uzdolnień słowiańszczyzny w Rosji, lecz tylko przecudownym przykładem państwowotwórczej działalności elementu germańskiego wśród mniej wartościowej rasy. [ ] Tym germańskim rdzeniem Rosja żywiła od stuleci swoje górne warstwy. Można je dzisiaj uważać za wyplenione i wygasłe. Na ich miejsce wstąpił Żyd. Tak jak Rosjanin nie może otrząsnąć się własnymi siłami z jarzma żydowskiego, tak niemożliwością jest dla Żyda utrzymanie potężnego państwa przez dłuższy czas. Nie przedstawia on elementu organizacji, a tylko fermentu i rozkładu. Olbrzymie państwo na Wschodzie dojrzało do załamania, a koniec panowania żydowskiego w Rosji będzie także końcem Rosji jako państwa. Los wybrał nas, abyśmy byli świadkami katastrofy, która stanowić będzie najpotężniejsze potwierdzenie słuszności narodowej teorii ras. Jednak, naszym zadaniem, misją ruchu narodowosocjalistycznego jest doprowadzenie naszego własnego narodu do takiego politycznego poglądu, żeby spełnienie swojego celu przyszłości nie upatrywał on w upajającym go nowym pochodzie aleksandryjskim, lecz bardziej w skrzętnej pracy niemieckiego pługa, któremu ziemię winien przygotować miecz. Źródło: Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, opracowali Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław B. Lenard, Warszawa 2002, s. 100. 23

Polska autorytarna od przewrotu majowego do konstytucji kwietniowej Zadanie 1. WyjaÊnij, dlaczego przewrót majowy mo emy nazywaç zamachem stanu. Zadanie 2. Przeciwstawione sobie w parach osoby piastowały ten sam urzàd przed przewrotem majowym i po nim. W wykropkowanych miejscach wpisz nazwy urz dów. Stanisław Wojciechowski... Ignacy MoÊcicki Wincenty Witos... Kazimierz Bartel Zadanie 3. Uzupełnij zdania o pierwszych zmianach politycznych po przewrocie majowym. Po przewrocie majowym piłsudczycy nazwali siebie sanacjà, co z łaciny oznaczało.... Głównym ich celem stało si wzmocnienie władzy... kosztem uprawnieƒ ustawodawczej. Ju w sierpniu 1926 roku sejm wprowadził istotne zmiany w konstytucji, które zwi kszały uprawnienia.... Zmiany te nazywamy....... Na jej mocy prezydentowi wolno było wydawaç dekrety z mocà... i rozwiàzaç....... Polska w Europie międzywojennej Na mapie zakreskuj obszary paƒstw, które według koncepcji Józefa Piłsudskiego mogłyby przystàpiç do polityki Mi dzymorza. 24

Polska w Europie międzywojennej Lista wydarzeƒ (uło onych w przypadkowej kolejnoêci) z dziedziny polskiej polityki zagranicznej okresu mi dzywojennego poczàtek wojny celnej z Niemcami, zakoƒczenie wojny celnej z Niemcami, wkroczenie wojsk polskich na Zaolzie, pakt o nieagresji z ZSRR, pakt Ribbentrop Mołotow, sojusz Polski z Francjà, układ o wzajemnej pomocy z Wielkà Brytanià, traktat w Locarno, przemówienie sejmowe Józefa Becka, powstanie koncepcji Mi dzymorza, ultimatum niemieckie wobec Polski, deklaracja o nieagresji z III Rzeszà, konwencja i tajna umowa wojskowa z Rumunià, polsko-francuski protokół o pomocy w razie agresji niemieckiej... Polska w Europie międzywojennej Pogłoski o mał eƒstwie Hitlera sprawdziły si, karykatura autorstwa Stanisława Dobrzyƒskiego, Szpilki, 3 wrzeênia 1939 roku Polecenia: Podaj, do jakiego wydarzenia historycznego nawiàzujà ilustracje. Rozpoznaj osoby przedstawione na zdj ciu i na karykaturze. Przedstaw wymow rysunku satyrycznego i wyjaênij, z czego ona wynikała. 25

Początek zimnej wojny rozłam między Wschodem a Zachodem Zadanie 1. Godło ZSRR stało si wzorcem dla godeł innych paƒstw demokracji ludowej, powstałych w Europie po II wojnie Êwiatowej. Wyjàtki stanowiły Polska i Czechosłowacja, które zachowały godła przedwojenne, z niewielkimi tylko zmianami. godło ZSRR A. Podpisz godła nazwami paƒstw. godło... godło... godło... godło... B. Wska najwa niejsze podobieƒstwa mi dzy godłami. WyjaÊnij symbolik wspólnych elementów. Zadanie 2. Uszereguj wydarzenia zwiàzane z integracjà europejskà w porzàdku chronologicznym. Wpisz obok nich kolejne cyfry. poczàtek działalnoêci EWG i Euratomu podpisanie traktatów rzymskich ogłoszenie Planu Marshalla Powołanie EWWiS Utworzenie Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej 26

Początek zimnej wojny rozłam między Wschodem a Zachodem Grupa I. Kształtowanie si dyktatur komunistycznych w Europie kalendarium Bułgaria 1942 powstanie Frontu Ojczyźnianego, na którego czele stali komuniści skupieni w Bułgarskiej Partii Robotniczej 9 września 1944 Front Ojczyźniany wywołał powstanie i przejął władzę w Bułgarii listopad 1945 dekret O dowództwie i kontroli nad armią, który umożliwił przeprowadzenie czystki w armii październik 1946 wybory do Zgromadzenia Narodowego, zakończone zwycięstwem komunistów; Georgi Dymitrow premierem czerwiec 1947 aresztowanie przywódcy partii chłopskiej Nikoły Petkowa, skazanie i stracenie 26 lipca 1947 roku czerwiec 1948 połączenie socjaldemokratów z komunistami, w wyniku czego powstała Bułgarska Partia Komunistyczna; sekretarzem generalnym został Dymitrow 2 lipca 1949 niespodziewana śmierć Dymitrowa, byłego szefa Kominternu i bohatera procesu o podpalenie Reichstagu Rumunia sierpień 1944 marzec 1945 listopad 1946 listopad 1947 grudzień 1947 obalenie dyktatury gen. Iona Antonescu; powstał rząd Petru Grozy, działacza lewicowego Frontu Chłopskiego przeprowadzenie reformy rolnej blok stronnictw demokratycznych pod kierunkiem komunistów wygrał wybory parlamentarne na zjeździe zjednoczeniowym powstała Rumuńska Partia Robotnicza przymusowa abdykacja króla Michała I; od tego momentu Rumunia stała się republiką Węgry listopad 1945 klęska komunistów w wyborach do parlamentu (17%); rząd utworzyła Partia Drobnych Rolników na czele z premierem Ferencem Nagyem czerwiec 1947 z połączenia Węgierskiej Partii Komunistycznej i Węgierskiej Partii Socjaldemokratycznej powstała Węgierska Partia Pracujących sierpień 1947 Blok lewicowy zdominowany przez komunistów zdobył 60% głosów w wyborach do parlamentu; konflikt z Kościołem katolickim, który zakończył się skazaniem kardynała Józsefa Midszentyego na dożywocie 16 24 września 1949 proces László Rajka i jego współpracowników oskarżonych o sprzyjanie Josipowi Broz Ticie; wszyscy zostali skazani na śmierć, co wzmocniło pozycję Mátyása Rákosiego, szefa węgierskich komunistów Czechosłowacja 1945 Edvard Beneš premierem Czechosłowacji maj 1946 w pierwszych wolnych wyborach do Zgromadzenia Narodowego komuniści uzyskali 38% głosów; Klement Gottwald został premierem październik 1947 prowokacja ministra spraw wewnętrznych wymierzona w uczestników antyniemieckiego powstania słowackiego 25 lutego 1948 premier Gottwald przedstawił Benešowi nowy, całkowicie lewicowy rząd; Beneš odmówił jego akceptacji; minister spraw zagranicznych Jan Masaryk popełnił samobójstwo maj 1948 wybory do parlamentu wygrane przez komunistów 7 czerwca 1948 prezydent Beneš podał się do dymisji Jugosławia 1943 antyfaszystowska Rada Wyzwolenia Narodowego Jugosławii ogłosiła się organem ustawodawczym 8 marca 1945 w Belgradzie powstał rząd koalicyjny z przewagą komunistów Josipa Broz Tity listopad 1945 styczeń 1946 wybory, które faktycznie okazały się plebiscytem za komunistami ogłoszono tekst nowej konstytucji Jugosławii, która była wiernym odwzorowaniem konstytucji ZSRR z 1936 roku 1947 rozbicie opozycji demokratycznej; Tito przejął funkcje premiera, ministra obrony i szefa partii komunistycznej 1948 Tito zerwał kontakty z Moskwą, za co został potępiony przez ZSRR i w krajach satelickich 27 Źródło: opracowanie autora.

Początek zimnej wojny rozłam między Wschodem a Zachodem Grupa II. Plan Marshalla 5 czerwca 1947 roku sekretarz stanu USA gen. George C. Marshall podczas przemówienia na Uniwersytecie Harvarda w Cambridge (stan Massachusetts) przedstawił plan odbudowy Europy, nazwany od jego nazwiska planem Marshalla. Plan Marshalla miał na celu: 1. zniwelowaç skutki II wojny Êwiatowej w Europie i zapewniç stabilizacj wewn trznà poszczególnych paƒstw przez rozwój gospodarczy, 2. przez wzrost poziomu ycia zatrzymaç ofensyw komunizmu w Europie Zachodniej, 3. na dłu szà met chodziło tak e o interesy ekonomiczne USA, aby w przyszłoêci zapewniç temu paƒstwu stabilny rozwój gospodarczy. W samej realizacji Planu Marshalla mo na wymieniç IV etapy: I etap (lata 1948 1949) kraje uczestniczàce otrzymały dostawy ywnoêci i Êrodków produkcji, II etap (lata 1949 1950) polegał na stymulowaniu wzrostu gospodarczego, III etap (lata 1950 1951) polegał na umacnianiu wzrostu gospodarczego w okresie kryzysu militarno-politycznego w Europie i na Êwiecie, IV etap (od roku 1951) zapoczàtkował przejêcie do budowy zr bów bezpieczeƒstwa politycznego, gospodarczego i militarnego Europy Zachodniej, USA i Kanady. Plan Marshalla w liczbach: okres realizacji: lata 1948 1951, pomoc dla paƒstw Europy: ok. 14,5 mln USD, pomoc dla paƒstw Azji Południowo-Wschodniej: 3,5 mln USD, pomoc dla poszczególnych paƒstw: Wielka Brytania ok. 3,3 mln USD; Francja 2,3 mln USD; Niemcy Zachodnie (RFN) 1,4 mln USD; Włochy 1,2 mln USD, europejscy uczestnicy planu Marshalla: Austria, Belgia, Dania, Francja, Grecja, Holandia, Irlandia, Islandia, Jugosławia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, Wielka Brytania, Włochy, RFN. 28

Początki PRL Grupa I. Ustrój Na podstawie fragmentów Konstytucji PRL z 1952 roku (załàcznik nr 1) i tekstu z podr cznika (Nowy ustrój, s. 220 221) wykonajcie polecenia. A. Podajcie oficjalnà nazw paƒstwa polskiego i wyjaênijcie jej propagandowe znaczenie. B. Napiszcie, kto był faktycznym dysponentem władzy w PRL, i wyjaênijcie, co z tego wynikało. C. Wypiszcie kompetencje głównych organów PRL, czyli sejmu i Rady Paƒstwa. Najważniejsze kompetencje organów władzy w PRL Numery zapisów w konstytucji i ich treść sejm Rada Państwa D. Sformułujcie w trzech punktach krótkà notatk zawierajàcà najwa niejsze informacje z opracowywanego przez was tematu, którà podyktujecie reszcie klasy. 29

Początki PRL Grupa II. Granice Na podstawie fragmentu opracowania historycznego (załàcznik nr 2), tekstu i map z podr cznika (Nowe granice, s. 221 223) oraz atlasu wykonajcie polecenia. A. Na mapie konturowej: zamalujcie kolorem ziemie, które zostały przyłàczone do Polski po II wojnie Êwiatowej; innym kolorem zamalujcie ziemie, które Polska utraciła po II wojnie Êwiatowej; przedstawcie główne kierunki przesiedleƒ Polaków, Niemców, Ukraiƒców i Łemków uzupełnijcie podpisy w legendzie. B. WyjaÊnijcie, dlaczego po II wojnie nastàpiły masowe przesiedlenia na ziemiach polskich. C. Podajcie przyczyny akcji Wisła i wyjaênijcie jej znaczenie dla nowych władz PRL, dla powojennego społeczeƒstwa polskiego, a tak e dla przesiedlanej ludnoêci. D. Sformułujcie w trzech punktach krótkà notatk zawierajàcà najwa niejsze informacje z opracowywanego przez was tematu, którà podyktujecie reszcie klasy. 30

Początki PRL Grupa III. Społeczeƒstwo Na podstawie fragmentu opracowania historycznego (załàcznik nr 3) i tekstu z podr cznika (Nowe społeczeƒstwo, s. 215 216) wykonajcie polecenia. A. Przedstawcie struktur społecznà PRL. Wska cie najwa niejsze ró nice w stosunku do struktury przedwojennej. B. WyjaÊnijcie, dlaczego w okresie PRL utrzymywał si trend migracji ludnoêci ze wsi do miast. C. WyjaÊnijcie, na czym polegały działania władz, podejmowane po to, eby stworzyç nowego obywatela PRL. D. Sformułujcie w trzech punktach krótkà notatk zawierajàcà najwa niejsze informacje z opracowywanego przez was tematu, którà podyktujecie reszcie klasy. 31

Początki PRL Grupa IV. Gospodarka Na podstawie tekstu i ilustracji z podr cznika (Nowa gospodarka, s. 224 227) oraz karykatury i plakatu propagandowego (załàcznik nr 4) wykonajcie polecenia. A. Napiszcie, jakie były główne zało enia polityki gospodarczej w powojennej Polsce i w jaki sposób je realizowano. Przedstawcie główne reformy. B. Oceƒcie stopieƒ realizacji reform gospodarczych pierwszych lat rzàdów komunistycznych. C. WyjaÊnijcie, jakà rol w przemianach gospodarczych odgrywała propaganda i jakie Êrodki stosowała władza, eby jak najlepiej wykorzystaç to narz dzie. D. Sformułujcie w trzech punktach krótkà notatk zawierajàcà najwa niejsze informacje z opracowywanego przez was tematu, którà podyktujecie reszcie klasy. 32

Początki PRL Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 1952 roku (fragm.) Rozdział 3. Naczelne organy władzy państwowej. Art 15. 1. Najwyższym organem władzy państwowej jest Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 2. Sejm jako najwyższy wyraziciel woli ludu pracującego miast i wsi urzeczywistnia suwerenne prawa narodu. 3. Sejm uchwala ustawy oraz sprawuje kontrolę nad działalnością innych organów władzy i administracji państwowej. Art 16. 1. Sejm składa się z 460 posłów. 2. Ważność wyboru posła stwierdza Sejm. 3. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karno-sądowej ani aresztowany bez zgody Sejmu, a w okresie kiedy Sejm nie obraduje bez zgody Rady Państwa. Art 17. 1. Sejm obraduje na sesjach. Sesje Sejmu zwołuje Rada Państwa co najmniej dwa razy do roku. Rada Państwa obowiązana jest zwołać sesję również na pisemny wniosek jednej trzeciej ogólnej liczby posłów. 2. Pierwsza sesja nowo obranego Sejmu powinna być zwołana w ciągu miesiąca od dnia wyborów. Art 18. 1. Sejm wybiera ze swego grona Marszałka, wicemarszałków i komisje. 2. Marszałek lub w jego zastępstwie wicemarszałek kieruje obradami i czuwa nad tokiem prac Sejmu. 3. Obrady Sejmu są jawne. Sejm może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro państwa. 4. Porządek prac Sejmu, rodzaj i liczbę komisji określa regulamin uchwalony przez Sejm. Art 19. 1. Sejm uchwala narodowe plany gospodarcze na okresy kilkuletnie. 2. Sejm uchwala corocznie budżet państwa. Art 20. 1. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje Radzie Państwa, Rządowi i posłom. 2. Ustawy uchwalone przez Sejm podpisują Przewodniczący Rady Państwa i jej Sekretarz. Ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw zarządza Przewodniczący Rady Państwa. Art 21. Sejm może powołać komisję dla zbadania określonej sprawy. Uprawnienia i tryb działania komisji ustala Sejm. Art 22. Prezes Rady Ministrów lub poszczególni ministrowie obowiązani są do udzielenia w ciągu siedmiu dni odpowiedzi na interpelację posła. Art 23. 1. Sejm jest wybierany na okres lat czterech. 2. Wybory do Sejmu zarządza Rada Państwa nie później niż na miesiąc przed upływem kadencji Sejmu, wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu dwóch miesięcy po upływie kadencji Sejmu. Art 24. 1. (2) Sejm wybiera ze swego grona na pierwszym posiedzeniu Radę Państwa w składzie: Przewodniczący Rady Państwa, czterej zastępcy Przewodniczącego, Sekretarz Rady Państwa, jedenastu członków. 2. Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie mogą być wybrani do Rady Państwa jako zastępcy Przewodniczącego lub członkowie. 3. Po upływie kadencji Sejmu Rada Państwa działa aż do wyboru Rady Państwa przez nowo obrany Sejm. Art 25. 1. Rada Państwa: 1) zarządza wybory do Sejmu, 2) zwołuje sesje Sejmu, 3) ustala powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw, 4) wydaje dekrety z mocą ustawy, 5) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w innych państwach, 6) przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy Radzie Państwa przedstawicieli dyplomatycznych innych państw, 7) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, 8) obsadza stanowiska cywilne i wojskowe, przewidziane ustawami, 9) nadaje ordery, odznaczenia i tytuły honorowe, 10) stosuje prawo łaski, 11) wykonuje inne funkcje, przewidziane dla Rady Państwa w Konstytucji lub przekazane jej przez ustawy. 2. Rada Państwa podlega w całej swojej działalności Sejmowi. 3. Rada Państwa działa na zasadzie kolegialności. 4. Radę Państwa reprezentuje Przewodniczący lub jego zastępca. Art 26. 1. W okresach między sesjami Sejmu Rada Państwa wydaje dekrety z mocą ustawy. Rada Państwa przedstawia dekrety Sejmowi na najbliższej sesji do zatwierdzenia. 2. Dekrety wydane przez Radę Państwa podpisują Przewodniczący Rady Państwa i jej Sekretarz. Ogłoszenie dekretu w Dzienniku Ustaw zarządza Przewodniczący Rady Państwa. Art 27. Rada Państwa sprawuje zwierzchni nadzór nad radami narodowymi. Szczegółowe uprawnienia Rady Państwa w tej dziedzinie określa ustawa. Art 28. 1. Postanowienie o stanie wojny może być powzięte jedynie w razie dokonania zbrojnego napadu na Polską Rzeczpospolitą Ludową albo gdy z umów międzynarodowych wynika konieczność wspólnej obrony przeciwko agresji. Postanowienie takie uchwala Sejm, a gdy Sejm nie obraduje Rada Państwa. 2. Rada Państwa może wprowadzić stan wojenny na części lub na całym terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli wymaga tego wzgląd na obronność lub bezpieczeństwo państwa. Z tych samych powodów Rada Państwa może ogłosić częściową lub powszechną mobilizację. Źródło: Dziennik Ustaw 1952, nr 33, poz. 232. 33

Początki PRL Działania wojenne 1944 i 1945 r. oraz późniejsze zmiany granic państwowych wywarły istotny wpływ na przymusowe migracje na obszarach dawnej II Rzeczpospolitej oraz kształtującej się po II wojnie światowej Polski Ludowej. A. Deportacje i wysiedlenia dokonywane przez władze ZSRR Oddziały Armii Czerwonej przekraczając w 1944 r. granice II Rzeczpospolitej przystąpiły do systematycznie prowadzonych akcji deportacyjnych w głąb ZSRR. Swym zasięgiem obejmowały one następujące grupy: ludność polską i żydowską z Kresów Wschodnich i Polski centralnej w latach 1944 1945, żołnierzy polskich podziemia zbrojnego, ludność polską, mazurską, warmińską, kaszubską, śląską i niemiecką z obszarów należących w 1937 r. do Trzeciej Rzeszy. Ogółem deportowano kilkaset tysięcy osób w głąb ZSRR. Na mocy porozumień PKWN i TRJN z władzami ZSRR zawartych w 1944 i 1945 r. przystąpiono do masowych przesiedleń ludności polskiej i żydowskiej (obywateli II Rzeczpospolitej) z ZSRR do Polski. Migracje te, które miały charakter przesiedleń dobrowolnych, półdobrowolnych lub przymusowych poprzedzone zostały ucieczkami Polaków z Wołynia i Małopolski Wschodniej w wyniku zbrodniczych akcji nacjonalistów ukraińskich. Całość akcji określono mianem repatriacji. Ogółem w latach 1944 1948 do Polski przybyło z terenów ZSRR ponad 1,5 mln osób, w tym z terenów republik: ukraińskiej 788 tys., białoruskiej RS 274 tys., litewskiej RS 178 tys., oraz pozostałych obszarów ZSRR 263 tys. osób. W latach 1945 1949 do Polski powróciło także wielu Polaków z zachodu Europy (Francji, Belgii, Niemiec i Anglii). B. Przesiedlenia dokonywane przez władze Trzeciej Rzeszy Wkroczenie wojsk radzieckich na obszary II Rzeczpospolitej oraz Trzeciej Rzeszy poprzedzone zostało w latach 1944 1945 masowymi ewakuacjami oraz ucieczkami przed zbliżającym się frontem ludności niemieckiej oraz ludności rodzimej i częściowo ludności polskiej w głąb Rzeszy. Objęła ona swym zasięgiem wieleset tysięcy osób i poprzedziła akcje zorganizowanych wysiedleń ludności niemieckiej przeprowadzonej przez władze polskie w latach 1945 1950. C. Wysiedlenia dokonywane przez władze polskie 1. Na podstawie odpowiednich umów z rządami radzieckiej Ukrainy i Białorusi (z 9 IX 1944 r.) i Litwy (z 22 IX 1944 r.) oraz rządem radzieckim (z 6 VII 1945 r.) w latach 1945 1946 Polskę opuściło w sposób dobrowolny, półprzymusowy i pod przymusem 482 tys. Ukraińców, którzy wyjechali do USRR, 36 tys. Białorusinów i niecały 1 tys. Litwinów, łącznie 518 tys. osób. Przesiedlenie tej ludności zostało w zasadzie zakończone w sierpniu 1946 r. 2. W wyniku postanowień konferencji w Poczdamie władze polskie w latach 1945 1949 przystąpiły do masowej akcji przymusowych wysiedleń ludności niemieckiej. W latach 1945 1949 opuściło Polskę około 3,2 mln Niemców. Organizowane przez władze polskie wysiedlenia poprzedzone były częstymi tzw. dzikimi wysiedleniami organizowanymi przez polskie władze wojskowe. 3. Masowa zagłada narodu żydowskiego oraz liczne przejawy polskiego antysemityzmu, których kulminacyjnym punktem był pogrom w Kielcach w 1946 r., skłoniły resztę ocalałych Żydów do dobrowolnej czy też bardziej lub mniej dobrowolnej emigracji z Polski. Brak jest dokładnych statystyk powojennej emigracji Żydów, ale nawet niepełne dane pozwalają stwierdzić, że objęła ona więcej niż połowę uratowanych z zagłady. W latach 1945 1955 wyjechało z Polski z górą 200 tys. Żydów, w tym w latach 1949 1951 w zorganizowanych transportach do Izraela wyjechało blisko 28 tys. osób. W okresie od 28 kwietnia do 30 lipca 1947 r. władze polskie przeprowadziły deportacje ludności ukraińskiej i łemkowskiej, która zamieszkiwała południowo-wschodnie obszary Polski. W ramach Akcji Wisła wysiedlono ponad 140 tys. osób, które osadzono na ziemiach zachodnich i północnych (głównie woj. olsztyńskie, koszalińskie, gorzowskie i legnickie). Przedsięwzięcie to poza rozbiciem Ukraińskiej Powstańczej Armii miało na celu przede wszystkim likwidację ukraińskiej mniejszości narodowej. W 1948 r. do Polski przybyło 10 tys. Greków i Macedończyków, uchodźców politycznych z Grecji. Źródło: Andrzej Sakson, Migracje w XX wieku, [w:] Wędrówka i etnogeneza w starożytności i w średniowieczu, pod red. M. Salomona, J. Strzelczyka, Kraków 2004, s. 441 456. 34

Początki PRL Był to okres, kiedy starano się stworzyć inny wzór państwa i obywatela. Chodziło o to, żeby obywatela jako jednostkę wiązać bezpośrednio z państwem, żeby był on jak ziarno w korcu maku i żeby czuł tylko więź ogólną. Była wtedy propagowana w gruncie rzeczy walka z tradycją, a więc z istotnymi wartościami kultury. Takie było założenie. Była to walka z więzami rodzinnymi, więzami sąsiedzkimi, więzami regionalnymi. To była koncepcja państwa, [...] która rozbijała całe społeczeństwo, atomizowała je. Chodziło o to, żeby potem stworzyć z tych atomów inną, zupełnie nową strukturę. Najpierw rozbić, a potem zbudować coś nowego, nową jakość, coś zupełnie innego. [...] Przy bardzo fasadowym i od wielkiego dzwonu roztkliwianiem się nad ludowym strojem, tańcem i zwyczajem, na co dzień uprawiana była w najróżnorodniejszej postaci propaganda wyższości miasta nad zacofaną wsią. Jej kwintesencją było hasło ukute w latach pięćdziesiątych awans z chłopa na robotnika. Utrwalona została w Polsce Ludowej pogarda dla życia sielskiego z jej atrybutami kulturowymi. Źródło: Józef Burszta, Etnograficzny punkt widzenia w badaniach nad rodziną, [w:] Metodologiczne problemy badań nad rodziną, pod red. Z. Tyszko, Poznań 1980, s. 63 64.... Początki PRL Górnicy! Witamy II Zjazd PZPR czynem produkcyjnym, plakat propagandowy nieznanego autora, 1954 rok 35 Wyzyskiwacz wiejski, karykatura autorstwa Włodzimierza Zakrzewskiego, 1948 rok

W objęciach Wielkiego Brata obóz socjalistyczny w latach 50. i 60. Grupa I. Każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciw władzy ludowej, niech będzie pewny, że mu tę rękę władza ludowa odrąbie, w interesie klasy robotniczej, w interesie chłopstwa pracującego i inteligencji, w interesie walki o podwyższenie stopy życiowej ludności, w interesie dalszej demokratyzacji naszego życia, w interesie naszej Ojczyzny.... Grupa II. Ta heroiczna walka umożliwia realizację naszych fundamentalnych dążeń narodowych w stosunkach międzynarodowych, mianowicie, naturalności. Apelujemy do naszych sąsiadów, krajów bliskich i dalekich, aby uszanowali stanowcze decyzje naszego narodu. Jest prawdą, że nasz naród jest w tej decyzji zjednoczony jak nigdy dotychczas.... Grupa III. W tym jak najbardziej chrześcijańskim, ale i bardzo ludzkim duchu, wyciągamy do Was, siedzących tu na ławach kończącego się Soboru, nasze ręce oraz udzielamy wybaczenia i prosimy o nie. A jeśli Wy, niemieccy biskupi i Ojcowie Soboru, po bratersku wyciągnięte ręce ujmiecie, to wtedy dopiero będziemy mogli ze spokojnym sumieniem obchodzić nasze Millennium w sposób jak najbardziej chrześcijański.... Grupa IV. Było piękne słońce. Siedziałem na tarasie kawiarni, przyglądałem się czołgom miażdżącym rewoltę i zajadałem truskawkowe ciastko. Trudno wyobrazić sobie wspanialszą chwilę. Wszystko było po prostu doskonałe.... Grupa V. Antysemityzm nie jest u nas, jak niektórzy sądzą, problemem sztucznym. Jest problemem żywym, a jak żywym, widzieliśmy, gdy zaczęto sięgać do panieńskich nazwisk matek. [...] Istota tego antysemityzmu rasistowskiego sprowadza się do tego, aby przerzucić odpowiedzialność za grzechy systemu, za wady w funkcjonowaniu władzy na obcoplemiennych. [...] W toku śledztwa oficerowie śledczy czynili duży wysiłek, aby także u mnie znaleźć wśród przodków jakieś żydowskie nazwisko. Gdy nie udało się zrobić ze mnie Żyda, chcieli bodaj uczynić ze mnie Ukraińca. Byleby móc mnie napiętnować jako obcoplemieńca. Były takie dni w śledztwie, kiedy chciałem uznać się za Żyda. Są bowiem sytuacje, kiedy uczciwy człowiek powinien uznać się za Żyda. 36

Władza w walce ze społeczeństwem Polska w latach 1970 1983 Zadanie 1. Uzupełnij schemat przyczynowo-skutkowy: do pustych ramek wpisz numery oznaczajàce odpowiednie wydarzenia. PODWYŻKI CEN ŻYWNOŚCI LATA 70. LATA 80. Zadanie 2. Rozwiƒ skróty: Lata 70. 1 dekada Gierka 2 kredyty od państw zachodnich 3 czasy pozornego dobrobytu i wzrostu gospodarczego 4 powstanie KOR 5 kolejne podwyżki cen 6 budowa drugiej Polski 7 strajki na Wybrzeżu 8 strajki w Płocku, Radomiu i Ursusie 9 konieczność spłaty kredytów 10 powstanie ROPCiO Lata 80. 1 stan wojenny 2 porozumienia sierpniowe 3 działalność MKS 4 strajki 5 rejestracja NSZZ Solidarność 6 ogłoszenie 21 postulatów KOR... NSZZ... MKS... ZOMO... ROPCiO... Zadanie 3. Napisz, jak rozumiesz słowa Jana Pawła II: Niech zstàpi Duch Twój i odnowi oblicze tej ziemi. WyjaÊnij, jakie konsekwencje dla społeczeƒstwa miał wybór Polaka na papie a. 37

Świat na przełomie wieków Na mapie konturowej Europy pierwszym kolorem zamaluj paƒstwa członkowskie UE, a drugim paƒstwa, które kandydujà do tej organizacji. Obok mapy stwórz legend.... Świat na przełomie wieków Zadanie 1. Na mapie konturowej Êwiata zaznacz ró nymi kolorami osiem cywilizacji, o których wspomina Lucyna Kuliƒska, autorka tekstu Zmierzch Zachodu? (załàcznik). Pod mapà stwórz legend. Zadanie 2. Która z cywilizacji jest najbardziej ekspansywna? Które paƒstwo jej przewodzi? Cywilizacja:... Paƒstwo przewodzàce:... Zadanie 3. Którà z wizji cywilizacji zachodniej triumfalistycznà czy schyłkowà mo esz dziê uznaç za bardziej odpowiadajàcà rzeczywistoêci? Uzasadnij swojà odpowiedê. 38

Świat na przełomie wieków Zmierzch Zachodu? Problem cywilizacji na przestrzeni wieków (fragm.) W okresie zimnej wojny polityka globalna stała się dwubiegunowa, a świat podzielił się na trzy części. Pod koniec lat osiemdziesiątych system komunistyczny się załamał. Wiele ludów i narodów stało przed koniecznością ponownego określenia swojego położenia na politycznej mapie świata. Najważniejszymi ugrupowaniami państw stało się obecnie osiem głównych cywilizacji świata: 1) zachodnia, 2) prawosławna, 3) islamska, 4) chińska, 5) hinduistyczna, 6) afrykańska, 7) japońska, 8) latynoamerykańska. Społeczeństwa zjednoczone przez ideologię, okoliczności historyczne, lecz cywilizacyjne podzielone, jak Związek Radziecki czy Jugosławia, rozpadają się, zaś kraje o wspólnocie kulturowej i cywilizacyjnej dążą do zjednoczenia, jak to ma miejsce w Unii Europejskiej. Cywilizacja Zachodnia jest najpotężniejszą, ale po długim okresie dominacji słabnie w miarę, jak inne cywilizacje rosną w siłę. Omawiając problem pozycji cywilizacji zachodniej wobec innych cywilizacji, możemy odmalować dwa odmienne obrazy. Pierwszy z nich, który określić można mianem triumfalistycznego, głosi, że państwa zachodnie (oraz Japonia): kierują i władają międzynarodowym systemem bankowym i rynkami kapitałowymi, kontrolują wszystkie mocne waluty, dostarczają większość wyrobów gotowych, dominują w dziedzinie badań naukowych i posiadają najbardziej rozwinięte uczelnie techniczne, kontrolują dostęp do przestrzeni kosmicznej i mają główną pozycję w przemyśle lotniczym i kosmicznym, zdolne są do interwencji zbrojnej na wielką skalę, posiadają niezagrożoną pozycję w przemyśle zbrojeniowym, kontrolują drogi morskie, sprawują przywództwo moralne w wielu społecznościach. Można dorzucić jeszcze kilka innych atrybutów tej dominacji. Drugi sposób postrzegania świata to obraz cywilizacji schyłkowej, której udział w światowej potędze politycznej, gospodarczej i zbrojnej stale maleje. W tym pojęciu zwycięstwo Zachodu w zimnej wojnie nie było triumfem, lecz powodem wyczerpania, którego symptomami są: bezrobocie, ogromne deficyty budżetowe, powolny wzrost gospodarczy, zanik etosu pracy, stagnacja, a w Europie widoczny spadek populacji. W wielu państwach dochodzi do tego dezintegracja społeczna, narkomania i przestępczość oraz zanik pewności siebie i chęci dominowania politycznego czy militarnego nad innymi cywilizacjami. Do głębokiej refleksji powinny też skłonić społeczeństwa zachodnie: rosnąca w szybkim tempie potęga ekonomiczna i militarna Azji Wschodniej, wejście Indii w fazę przyspieszonego rozwoju oraz powiększająca się wrogość świata muzułmańskiego. Na naszych oczach znika również gotowość tych społeczeństw do podległości naciskom Zachodu. Źródło: Lucyna Kulińska, Zmierzch Zachodu? Problem cywilizacji na przestrzeni wieków, [w:] Konflikty współczesnego świata, pod red. Roberta Borkowskiego, Kraków 2001, s. 22 23. 39