PRZEWODNIK DLA INWESTORÓW

Warszawa, 9 maja 2011 r. PRZEWODNIK DLA INWESTORÓW Decyzje administracyjne wymagane w procesie inwestycyjnym oraz kontrola i monitoring środowiskowy w zakresie poszukiwania i rozpoznawania złóż gazu łupkowego I. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach (ocena oddziaływania na środowisko) przygotowujący informację: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska podstawy prawne: ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko 1. Inwestorzy zamierzający poszukiwać lub rozpoznawać złoża gazu łupkowego, zanim otrzymają stosowną koncesję, mogą być zobowiązani do uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (przy czym w uzasadnionych przypadkach w ramach postępowania zmierzającego do wydania tej decyzji może zostać nałożony obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko, której celem poprzez identyfikację zagrożeń i wskazanie rozwiązań służących ich eliminacji lub minimalizacji jest zmniejszenie niekorzystnego wpływu na środowisko). O ile w przypadku poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin uzyskanie koncesji jest obowiązkiem, to wymóg pozyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dotyczy tylko tych rodzajów prac, które wymieniono w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, czyli tych, które będą poszukiwaniem lub rozpoznawanie złóż kopalin: - połączonym z robotami geologicznymi wykonywanymi przy użyciu materiałów wybuchowych, - na obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej, - prowadzonym metodą podziemną, - wykonywanym metodą otworów wiertniczych o głębokości większej niż 1000 m. ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa; (+48 22) 57 92 219, faks: (+48 22) 57 92 505, www.mos.gov.pl

Zatem jeżeli przewiduje się, że zajdzie przynajmniej jedna z wymienionych w ww. rozporządzeniu okoliczności, inwestor winien się liczyć z koniecznością uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Inwestor, aby uzyskać decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach, winien złożyć wniosek do właściwego organu (np. wójta gminy) z niezbędnymi załącznikami (m.in. karta informacyjna przedsięwzięcia). Dysponując kompletem dokumentów organ właściwy do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach występuje do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska o opinię w sprawie konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko. Opinia ta winna zostać wydana w ciągu 14 dni. W terminie 30 dni od wszczęcia postępowania w sprawie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, organ właściwy do jej wydania rozstrzyga, w drodze postanowienia, o obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko (czyli stwierdza taki obowiązek bądź stwierdza brak takiego obowiązku). W przypadku, kiedy nie zachodzi obowiązek przeprowadzenia oceny, wydawana jest decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach i wnioskodawca może ubiegać się o koncesję. Natomiast nakładając obowiązek przeprowadzenia oceny organ określa jednocześnie zakres raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko (wykonanie raportu jest obowiązkiem inwestora). W omawianym przypadku, przed wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, organ zapewnia też możliwość udziału w postępowaniu społeczeństwu. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach wydana po przeprowadzeniu oceny oddziaływania na środowisko m.in.: - zawiera warunki wykorzystywania terenu w fazie realizacji i eksploatacji lub użytkowania przedsięwzięcia, ze szczególnym uwzględnieniem konieczności ochrony cennych wartości przyrodniczych, zasobów naturalnych i zabytków oraz ograniczenia uciążliwości dla terenów sąsiednich; - nakłada obowiązek zapobiegania, ograniczania oraz monitorowania oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko w przypadku gdy z oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko wynika taka potrzeba. 2. W przypadku, kiedy uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach nie będzie konieczne, ale przedsiębiorca zamierza poszukiwać lub rozpoznawać złoża kopalin w granicach obszarów Natura 2000 lub ich sąsiedztwie winien się liczyć z tym, że może zajść konieczność przeprowadzenia oceny na obszar Natura 2000 (nie wiąże się to jednak z koniecznością uzyskania dodatkowej decyzji). II. Decyzje administracyjne wydawane na podstawie ustawy Prawo wodne przygotowujący informację: Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej 2

podstawy prawne: ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne Inwestorzy prowadzący działalność związaną z poszukiwaniem i rozpoznawaniem złóż kopalin, mogą być zobowiązani do uzyskania decyzji administracyjnych określających prawa i obowiązki podmiotów realizujących przedsięwzięcia lub podejmujących działania mogące mieć wpływ na gospodarowanie wodami. Do takich decyzji należą: - decyzja o ustaleniu linii brzegu, - decyzja w sprawie zwolnienia z zakazów obowiązujących na obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, - pozwolenia wodnoprawne. Ustalanie linii brzegu: Linia brzegu jest linią rozgraniczająca grunty pod wodami od gruntów przyległych. Linię brzegu dla cieków naturalnych, jezior oraz innych naturalnych zbiorników wodnych stanowi krawędź brzegu lub linia stałego porostu traw albo linia, którą ustala się według średniego stanu wody z okresu co najmniej ostatnich 10 lat. Postępowanie administracyjne w sprawie ustalenia linii brzegu może być wszczęte na wniosek strony posiadającej interes prawny lub faktyczny w danej sprawie, a w przypadku modernizacji ewidencji gruntów i budynków decyzja w sprawie ustalenia linii brzegu jest wydawana z urzędu. Niezbędne dokumenty, jaki powinny być dołączone do wniosku o ustalenie linii brzegu (art. 15 ust. 3 ustawy Prawo wodne), to m.in. projekt rozgraniczenia opracowany (wg wytycznych zawartych w art. 15 ww. ustawy; przy czym możliwe są odstępstwa od wskazanych wymogów). Ustalenie linii brzegu w związku z rozpoczęciem procesu inwestycyjnego może być w szczególności niezbędne ze względu na planowaną przez inwestora regulację wód, konieczność ukształtowania nowego koryta cieku naturalnego, wykonanie urządzeń wodnych na gruntach pod wodami lub na gruntach przybrzeżnych. Postępowanie administracyjne o ustalenie linii brzegu prowadzone równocześnie z postępowaniem o wydanie pozwolenia wodnoprawnego, jednakże ustawodawca dopuszcza późniejsze ustalenie linii brzegu jeżeli wykonanie budowli regulacyjnych powinno nastąpić niezwłocznie. Decyzja o ustaleniu linii brzegu może być niezbędna w przypadku realizacji inwestycji na gruntach pod wodami lub na nieruchomościach przyległych do wód. Linie brzegowe dla morskich wód wewnętrznych wraz z morskimi wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej - ustala w drodze decyzji administracyjnej właściwy terenowy organ administracji morskiej. Dla wód granicznych oraz śródlądowych dróg wodnych - marszałek, a dla pozostałych wód starosta. Zwolnienie z zakazów obowiązujących na obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią: Na obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi zabrania się wykonywania robót oraz czynności, które mogą utrudnić ochronę przed powodzią, a w szczególności: 3

- wykonywania urządzeń wodnych oraz wznoszenia innych obiektów budowlanych; - zmiany ukształtowania terenu, składowania materiałów oraz wykonywania innych robót, z wyjątkiem robót związanych z regulacją lub utrzymywaniem wód oraz brzegu morskiego, a także utrzymywaniem lub odbudową, rozbudową lub przebudową wałów przeciwpowodziowych wraz z ich infrastrukturą. Jednak, jeżeli nie utrudni to ochrony przed powodzią, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej może, w drodze decyzji zwolnić inwestora z zakazów obowiązujących na obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią. Ponadto na obszarach tych zakazano lokalizowania następujących inwestycji: - zaliczanych do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko; - gromadzenia m. in. ścieków, środków chemicznych, a także innych materiałów, które mogą zanieczyścić wody, prowadzenia odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w tym w szczególności ich składowania (zakaz nie dotyczy wykorzystywania gruzu, mas ziemnych oraz skalnych przy wykonywaniu robót związanych z utrzymywaniem lub regulacją wód, a także lokalizowania inwestycji gospodarki rybackiej). W uzasadnionych przypadkach dyrektor rzgw może również zwolnić inwestora z ww. zakazów w drodze decyzji administracyjnych. Należy przy tym wyjaśnić, że decyzja w sprawie zwolnień z zakazów określonych w art. 40 ust. 1 pkt 3 nie zastępuje zwolnienia z zakazów określonych w art. 82. Zatem w przypadku realizowania na obszarze bezpośredniego zagrożenia powodzią inwestycji, co do której zakazy wynikają z przepisów obu przytoczonych art. Prawa wodnego wniosek o zwolnienie z zakazów powinien dotyczyć zarówno zakazów wymienionych w art. 40 jak i 82. Należy tu wyjaśnić, że uzyskanie zwolnień z zakazów obowiązujących na obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią nie jest podstawą do rozpoczęcia robót związanych z realizacja planowanej inwestycji. Uzyskanie zwolnień otwiera drogę do możliwości ubiegania się o uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego, o którym mowa w art. 122 ust. 2 Prawa wodnego. Pozwolenia wodnoprawne. Korzystania z wód, wykonywania urządzeń wodnych etc. jest możliwe na podstawie pozwolenie wodnoprawnego wydawanego przez: - starostę (wykonującego to zadanie jako zadanie z zakresu administracji rządowej), lub - marszałka województwa (m. in. jeżeli szczególne korzystanie z wód, wykonywanie urządzeń wodnych lub eksploatacja instalacji bądź urządzeń wodnych są związane z przedsięwzięciami lub instalacjami, o których mowa w art. 378 ust. 2a ustawy - Prawo ochrony środowiska, albo na przerzuty wody i wykonanie niezbędnych do tego urządzeń wodnych), lub - dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej (w przypadku gdy szczególne korzystanie z wód lub wykonywanie urządzeń wodnych, w całości lub w części, odbywa się na terenach zamkniętych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska, a odrębne przepisy nie stanowią inaczej). Należy zwrócić uwagę, że pozwolenie wodnoprawne wymagane jest m.in. na: 4

- szczególne korzystanie z wód (w tym pobór i odprowadzanie wód powierzchniowych i podziemnych), - regulację wód oraz zmianę ukształtowania terenu na gruntach przylegających do wód, mającą wpływ na warunki przepływu wody, - wykonanie urządzeń wodnych, - długotrwałe obniżenie poziomu zwierciadła wody podziemnej, - piętrzenie wody podziemnej, - gromadzenie ścieków oraz odpadów w obrębie obszarów górniczych utworzonych dla wód leczniczych, - odwodnienie obiektów lub wykopów budowlanych oraz zakładów górniczych, - wprowadzanie do urządzeń kanalizacyjnych ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego; - gromadzenie ścieków, a także innych materiałów, prowadzenie odzysku lub unieszkodliwianie odpadów, - wznoszenie obiektów budowlanych oraz wykonywanie innych robót, - wydobywanie kamienia, żwiru, piasku, innych materiałów oraz ich składowanie - na obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, jeżeli wydano w tej sprawie decyzje na podstawie - art. 40 ust. 3 lub art. 82 ust. 3 pkt 1 zwalniające z zakazów. Ustawa określa przypadki korzystania z wód i wykonywania urządzeń wodnych, które nie wymagają pozwolenia wodnoprawnego (art.124). Pozwolenia wodnoprawne wydawane są na czas oznaczony (wyjątkiem od tej reguły są pozwolenia wodnoprawne na wykonanie urządzeń wodnych, w których nie określa się okresu ich obowiązywania): - pozwolenia wodnoprawne na szczególne korzystanie z wód wydaje się na okres nie dłuższy niż 20 lat, - pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi wydaje się na okres nie dłuższy niż 10 lat, - pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie do wód lub do urządzeń kanalizacyjnych, ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego wydaje się na okres nie dłuższy niż 4 lata, - pozwolenie wodnoprawne na wycinanie roślin z wód lub z brzegu oraz wydobywanie kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów z wód lub z obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią wydaje się na okres nie dłuższy niż 5 lat. Pozwolenia wodnoprawne są wydawane wyłącznie na wniosek podmiotu zainteresowanego korzystaniem z wód lub urządzeń wodnych. Zgodnie z art. 131 do wniosku o udzielenie pozwolenie wodnoprawnego należy dołączyć: - operat wodnoprawny - ustawa określa wymagania, jakie powinien spełniać i dokumenty, jakie powinien zawierać operat wodnoprawny (organ może odstąpić od niektórych wymienionych w ustawie wymagań stawianych operatom, zamiast operatu na wykonanie urządzeń wodnych można dołączyć projekt tych urządzeń, jeżeli odpowiada wymaganiom operatu). Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. zmieniała przepisy art. 132 zobowiązując m.in. wnioskodawcę do przedłożenia operatu na nośnikach elektronicznych. W świetle dokonanych w/w ustawą zmian w operacie rozszerzono wymagania dotyczące informacji o planowanych 5

do wykonania urządzeń wodnych. W operacie trzeba będzie zamieścić opis urządzenia wodnego, w tym jego położenie za pomocą współrzędnych geograficznych oraz podstawowe parametry charakteryzujące to urządzenie, a także warunki jego wykonania; - decyzję o lokalizacji inwestycji celu publicznego lub decyzję o warunkach zabudowy, jeżeli jest ona wymagana w przypadku pozwolenia wodnoprawnego na wykonanie urządzenia wodnego - opis prowadzenia zamierzonej działalności sporządzony w języku nietechnicznym, Oprócz powyżej wymienionych dokumentów muszą być przedłożone dodatkowe przy wniosku o wydanie pozwolenia na pobór wód podziemnych oraz na odwodnienie zakładu górniczego lub obiektu budowlanego - dokumentacja hydrogeologiczna, o ile jej sporządzanie wynika z przepisów odrębnych. III. Działalność Inspekcji Ochrony Środowiska przygotowujący informację: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska podstawy prawne: ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji ochrony środowiska ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (z późn. zm.). rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko Przy założeniu braku magazynowania gazu i innych substancji niebezpiecznych w miejscu prowadzonej działalności, wydobycie gazu łupkowego w rozumieniu dyrektywy Seveso II i polskich przepisów dotyczących przeciwdziałania poważnym awariom nie podlega klasyfikacji jako działalność mogąca być przyczyną powstania poważnej awarii przemysłowej. Należy przy tym podkreślić, że: - przepisów dotyczących zakładów o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii z wyjątkiem składowania i magazynowania kopalin oraz chemicznych i cieplnych procesów ich przetwarzania, zgodnie z art. 248 ust. 2a pkt 3 ustawy Poś, nie stosuje się do poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin ze złóż, - transport gazu stanowi zagrożenie wystąpienia poważnej awarii, 6

- działalność polegająca na poszukiwaniu, rozpoznawaniu i wydobywaniu kopalin ze złóż, może stanowić zagrożenie związane z poważną awarią w przypadku wykorzystywania substancji niebezpiecznych (wobec tego każdorazowo wymagane jest przeprowadzenie szczegółowej analizy pod kątem rodzajów i ilości tych substancji). W przypadku poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin, które uznano za przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko, na etapie przekazywania do eksploatacji, o ile wymagane było przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko, podlega kontroli inwestycyjnej Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Zgodnie z art. 76 ust. 4 ustawy Poś, na 30 dni przed terminem oddania do użytkowani nowo zbudowanego lub przebudowanego obiektu budowlanego, zespołu obiektów lub instalacji realizowanych jako przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko, inwestor jest obowiązany poinformować wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o planowanym terminie oddania do użytkowania nowo zbudowanego lub przebudowanego obiektu budowlanego, zespołu obiektów lub instalacji. W przypadku braku spełniania wymagań WIOŚ wydaje decyzję w trybie art. 365 ust. 2 ustawy Poś o wstrzymaniu przekazania do użytkowania. Także WIOŚ prowadzi monitorowanie działalności (kontrola wydanych decyzji i pozwoleń), np. pozwoleń wodno-prawnych. Należy przy tym zaznaczyć, że w ramach postępowania zmierzającego do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach identyfikowane są wszelkie oddziaływania na środowisko, których wystąpienie jest prawdopodobne. IV. Koncesje przygotowujący informację: Departament Geologii i Koncesji Geologicznych podstawy prawne: Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku Prawo geologiczne i górnicze. (Dz.U. z 2005 r., Nr 228, poz. 1947 z późn. zm.) Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku- o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. 07, Nr 155, poz. 1095, z późn zm.) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 czerwca 2005 roku- w sprawie przetargu na nabycie prawa użytkowania górniczego Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 grudnia 2001 roku- w sprawie projektów prac geologicznych Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 czerwca 2005 r.- w sprawie rozporządzania prawem do informacji geologicznej za wynagrodzeniem oraz udostępniania informacji geologicznej wykorzystywanej nieodpłatnie 7

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 czerwca 2005 r.- w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać projekty zagospodarowania złóż Pozostałe akty wykonawcze do ustawy Prawo geologiczne i górnicze Zgodnie z ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej poszukiwanie, rozpoznawanie lub wydobywanie złóż jest działalnością gospodarczą. Prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie poszukiwania, rozpoznawania lub wydobywania złóż kopalin energetycznych (gazu ziemnego, ropy naftowej oraz jej naturalnych pochodnych, węgla brunatnego, węgla kamiennego i innych paliw stałych) zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze wymaga uzyskania koncesji, której udziela Minister Środowiska. W celu uzyskania koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie lub wydobywanie ww. złóż, przedsiębiorca składa stosowny wniosek do Ministra Środowiska. Wymagania, jakie powinien spełniać wniosek o udzielenie koncesji określają przepisy ustaw o swobodzie działalności gospodarczej i Prawo geologiczne i górnicze (Pgg). Z wnioskiem o udzielenie koncesji na przedmiotową działalność, może się zwrócić każdy przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą (na podstawie ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej), dotyczy to również przedsiębiorców z kapitałem zagranicznym. Koncesja może być udzielona, gdy spełnione są wszystkie wymagania wynikające z przepisów prawa, w tym gdy udzielenie koncesji zostało zaopiniowane (w przypadku koncesji na poszukiwanie i/lub rozpoznawanie) lub uzgodnione (w przypadku koncesji na wydobywanie) przez właściwe organy współdziałające oraz gdy nie zachodzą przesłanki dla jej odmowy. Złoża kopalin energetycznych stanowią własność Skarbu Państwa, który rozporządza prawem do nich poprzez ustanowienie użytkowania górniczego. Takie ustanowienie następuje w drodze umowy zawieranej pomiędzy przedsiębiorcą a Skarbem Państwa (w imieniu którego występuje Minister Środowiska). Tak więc prowadzenie działalności gospodarczej polegającej na poszukiwaniu, rozpoznawaniu lub wydobywaniu złóż kopalin energetycznych wymaga zarówno uzyskania koncesji jak i posiadania prawa do użytkowania górniczego. Procedowanie z wnioskiem o udzielenie koncesji na poszukiwanie i/lub rozpoznawanie złóż kopalin energetycznych: Postępowanie administracyjne zmierzające do udzielenia koncesji na poszukiwanie i/lub rozpoznawanie złóż kopalin energetycznych w przypadku ustanowienia użytkowania górniczego zarówno w trybie przetargowym i bezprzetargowym przebiega w następujący sposób. Zainteresowany podmiot składa do Ministra Środowiska odpowiedni wniosek o udzielenie koncesji. Do wniosku o udzielenie koncesji na poszukiwanie i/lub rozpoznawanie złóż kopalin energetycznych należy dołączyć projekt prac geologicznych. Szczegółowe wymagania, jakim powinny odpowiadać 8

projekty prac geologicznych określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 grudnia 2001r. w sprawie projektów prac geologicznych. Do wniosku o udzielenie koncesji na poszukiwanie i/lub rozpoznawanie złóż kopalin energetycznych w uzasadnionych przypadkach należy dołączyć również decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach (zgodnie z zasadami opisanymi w rozdziale I Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach). Prowadząc postępowanie w sprawie udzielenia koncesji na poszukiwanie i/lub rozpoznawanie złóż kopalin energetycznych organ koncesyjny (Minister Środowiska) zasięga opinii w tej sprawie u właściwych miejscowo: wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Opinie te nie są wiążące dla organu koncesyjnego lecz stanowią element pomocniczy postępowania koncesyjnego. W myśl przepisów ustawy Prawo geologiczne i górnicze przedsiębiorca, który otrzymał koncesję zobowiązany jest do uiszczenia wymaganych ustawą opłat. W praktyce koncesje na poszukiwanie i/lub rozpoznawanie złóż kopalin energetycznych udzielane są na okres kilku lat (w zależności od zaproponowanego zakresu prac poszukiwawczo rozpoznawczych) oraz na obszar nie większy niż 1200 km 2. Po odkryciu i udokumentowaniu złoża: W okresie dwóch lat od dnia przyjęcia dokumentacji geologicznej złoża kopaliny przedsiębiorca może żądać ustanowienia na jego rzecz użytkowania górniczego w celu wydobywania kopaliny (zgodnie z art. 12 Pgig). W tym celu składa on również jednak złożyć do Ministra Środowiska wniosek o udzielenie koncesji na wydobywanie kopaliny ze złoża. Jeśli przedsiębiorca nie skorzysta z tego prawa we właściwym terminie, ustanowienie użytkowania górniczego dla udokumentowanego złoża staje się przedmiotem przetargu. Procedowanie z wnioskiem o udzielenie koncesji na wydobywanie kopalin energetycznych: Do wniosku o udzielenie koncesji na wydobywanie kopaliny ze złoża przedsiębiorca załącza m.in. projekt zagospodarowania złoża, dowód istnienia prawa przysługującego do wykorzystania dokumentacji geologicznej w celu ubiegania się o koncesję, dowód istnienia prawa przysługującego wnioskodawcy do nieruchomości gruntowej, w granicach której ma być wykonywana zamierzona działalność wydobywcza, dokumentację hydrogeologiczną określającą warunki hydrogeologiczne w związku z wtłaczaniem wód do górotworu oraz decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach. Wydanie koncesji na wydobywanie kopaliny ze złoża uzależnione jest od uzgodnienia sprawy przez ministra właściwego do spraw gospodarki, Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego (w zakresie granic obszaru i terenu górniczego) oraz właściwego miejscowo wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Należy również podkreślić, że w przypadku braku uzgodnienia koncesji ze strony m.in. organów gmin, Minister Środowiska nie może z mocy prawa udzielić koncesji. W praktyce koncesje na wydobywanie kopaliny ze złoża udzielane są na okres od kilku do 40 lat, w zależności od wielkości złoża i ilości zasobów. 9

Od momentu rozpoczęcia wydobywania kopaliny ze złoża koncesjobiorca zobowiązany jest do uiszczenia opłaty eksploatacyjnej, którą ustala się jako iloczyn stawki opłaty eksploatacyjnej dla danego rodzaju kopaliny. V. Formalno prawne aspekty wydobywania gazu łupkowego po ustanowieniu użytkowania górniczego i uzyskaniu koncesji na wydobywanie kopaliny przygotowujący informację: Wyższy Urząd Górniczy podstawy prawne: Obowiązki przedsiębiorcy związane z prowadzeniem ruchu zakładu górniczego, w tym wydobywającego kopaliny otworami wiertniczymi, ujęte są w następujących aktach prawnych: Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku Prawo geologiczne i górnicze. (Dz.U. z 2005 r., Nr 228, poz. 1947 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi. (Dz.U. z 2002 r. Nr 109 poz. 961 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 11 czerwca 2002 roku w sprawie kwalifikacji wymaganych od osób kierownictwa i dozoru ruchu zakładów górniczych, mierniczego górniczego i geologa górniczego oraz wykazu stanowisk w ruchu zakładu górniczego, które wymagają szczególnych kwalifikacji. (Dz.U. z 2002 r., Nr 84 poz. 755 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 12 czerwca 2002 roku w sprawie ratownictwa górniczego. (Dz. U. z 2002 r., Nr 94, poz. 838 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 czerwca 2002 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych. (Dz.U. z 2002 r., Nr 94, poz. 841 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 czerwca 2002 roku w sprawie planów ruchu zakładów górniczych. (Dz.U. z 2002 r., Nr 94 poz. 840 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 19 czerwca 2002 roku w sprawie dokumentacji mierniczogeologicznej. (Dz.U. z 2002 r., Nr 92 poz. 819) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 czerwca 2005 roku w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać operaty ewidencyjne zasobów złóż kopalin. (Dz.U. z 2005 r., Nr 116 poz. 979) Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 kwietnia 2003 roku w sprawie przechowywania i używania środków strzałowych i sprzętu strzałowego w zakładach górniczych. (Dz.U. z 2003 r., Nr 72, poz. 655) 10

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2004 roku w sprawie dopuszczania wyrobów do stosowania w zakładach górniczych.(dz.u. z 2004 r., Nr 99, poz. 1003 z późn. zm.) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 kwietnia 2002 roku w sprawie objęcia przepisami prawa geologicznego i górniczego prowadzenia określonych robót podziemnych z zastosowaniem techniki górniczej. (Dz.U. z 2002 r., Nr 62 poz. 561 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 24 czerwca 2002 roku w sprawie szczegółowych zasad tworzenia i funkcjonowania funduszu likwidacji zakładu górniczego. (Dz.U. z 2002 r., Nr 108 poz. 951) Stosowanie przepisów Ustawy - Prawo geologiczne i górnicze oraz wydanych na podstawie tej ustawy aktów wykonawczych, nie zwalnia z obowiązku stosowania innych ogólnie obowiązujących aktów prawa, jak między innymi: Ustawa z dnia 10 lipca 2008 roku o odpadach wydobywczych (Dz.U. z 2008 r., Nr 138, poz. 865 z późn. zm.), Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150 z późn. zm.), Ustawa z dnia 3 lutego 1995 roku O ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. z 2004 r., Nr 121, poz. 1266 z późn. zm.), Ustawa z dnia 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane (tekst jednolity - Dz.U. z 2010 r., Nr 243, poz. 1623), inne. Założenia 1. z przedsiębiorcą została podpisana umowa o ustanowienie użytkowania górniczego na wydobywanie gazu (art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku Prawo geologiczne i górnicze - Dz.U. z 2005 r., Nr 228, poz. 1947 z późn. zm. zwanej dalej pgg), przedsiębiorca posiada: 2. koncesję na działalność gospodarczą w zakresie wydobywania gazu ze złoża (art. 15 ust. 1 pkt 2 pgg), 3. dokumentację geologiczną złoża gazu łupkowego i dysponuje prawem do wykorzystywania informacji geologicznej do wykonywania działalności regulowanej ustawą (art. 40 i 47 ust. 1-3 pgg), 4. projekt zagospodarowania złoża, zaopiniowany przez właściwy organ nadzoru górniczego (art. 20 ust. 2 pkt 2 pgg). 11

Obowiązki przedsiębiorcy po ustanowieniu użytkowania górniczego i uzyskaniu koncesji na wydobywanie kopaliny 1. Na podstawie warunków określonych w koncesji oraz projektu zagospodarowania złoża przedsiębiorca sporządza plan ruchu zakładu górniczego (art. 64 pgg). Plan ruchu zakładu górniczego określa szczegółowe przedsięwzięcia niezbędne w celu zapewnienia: bezpieczeństwa powszechnego, bezpieczeństwa pożarowego, bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zakładu górniczego, prawidłowej i racjonalnej gospodarki złożem, ochrony środowiska wraz z obiektami budowlanymi, zapobiegania szkodom i ich naprawiania. Plan ruchu zakładu górniczego podlega zatwierdzeniu, w drodze decyzji, przez właściwy organ nadzoru górniczego. Wydanie decyzji wymaga uprzedniego przedłożenia przez przedsiębiorcę opinii właściwego wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Szczegółowe wymagania dotyczące części i treści planu ruchu zakładu górniczego, ze wskazaniem szczególnych wymagań dotyczących między innymi zakładów górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi, ujęte są w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 czerwca 2002 roku w sprawie planów ruchu zakładów górniczych (Dz.U. z 2002 r., Nr 94 poz. 840 z późn. zm.). W razie zmiany naturalnych, technicznych lub organizacyjnych warunków wydobywania kopaliny, plan ruchu zakładu górniczego może ulec zmianie. Zmiana planu ruchu następuje w trybie przewidzianym dla jego zatwierdzenia (art. 65 pgg). 1. Ruch zakładu górniczego może się odbywać tylko pod kierownictwem i dozorem osób posiadających odpowiednie kwalifikacje (art. 68 ust. 1 pgg). Wykaz stanowisk oraz kwalifikacje ogólne i zawodowe wymagane od osób kierownictwa i dozoru ruchu w poszczególnych rodzajach zakładów górniczych, określa Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 11 czerwca 2002 roku w sprawie kwalifikacji wymaganych od osób kierownictwa i dozoru ruchu zakładów górniczych, mierniczego górniczego i geologa górniczego oraz wykazu stanowisk w ruchu zakładu górniczego, które wymagają szczególnych kwalifikacji (Dz.U. z 2002 r., Nr 84 poz. 755 z późn. zm.). 2. Przy wykonywaniu robót wiertniczych prowadzi się dokumentację tych robót. W skład dokumentacji robót wiertniczych wchodzą: dokumentacja wiercenia, dokumentacja eksploatacyjna urządzeń energomechanicznych i sprzętu wiertniczego, 12

projekty robót specjalnych określone przez kierownika ruchu zakładu górniczego. ( 37 Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz.U. z 2002 r., Nr 109, poz. 961 z późn. zm.). 3. W zakładzie górniczym prowadzi się obserwacje i pomiary wpływu robót górniczych na powierzchnię, w tym zmian stosunków wodnych i tła gazowego. Pierwszy pomiar sytuacyjnowysokościowy wykonuje się przed rozpoczęciem wydobycia, następne zaś pomiary wykonuje się podczas eksploatacji, w sposób i z częstotliwością ustaloną przez kierownika ruchu zakładu górniczego. Obserwacje i pomiary wykonuje się w zakładach górniczych, których działalność ma wpływ na powierzchnię ( 172 ust. 1,4,5 Rozporządzenia Ministra Gospodarki jak w pkt 3). 4. W zakładzie górniczym wydobywającym ropę naftową i gaz ziemny z zawartością siarkowodoru lub innych związków toksycznych sporządza się program opanowania i neutralizacji skażenia terenu ( 174 Rozporządzenie Ministra Gospodarki jak w pkt 3). 5. Przedsiębiorca jest zobowiązany posiadać dokumentację mierniczo-geologiczną i uzupełniać ją w miarę postępu robót górniczych (art. 69 ust. 1 pgg). W zakładach górniczych wydobywających kopaliny płynne lub gazowe otworami wiertniczymi, w skład dokumentów kartograficznych wchodzą: mapy podstawowe: profili otworów wiertniczych i ujęć eksploatacyjnych, mapy przeglądowe: przekrojów geologicznych oraz profili otworów wiertniczych i ujęć eksploatacyjnych, mapy specjalne: terenów przemysłowych zakładu górniczego i ewidencji gruntów zakładu górniczego, przeglądowe mapy sytuacyjno-wysokościowe powierzchni w granicach terenu górniczego. Rodzaje wymaganej dokumentacji mierniczo-geologicznej, jaką powinien posiadać przedsiębiorca oraz terminy jej sporządzania i uzupełniania, w sposób szczegółowy określa Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 19 czerwca 2002 roku w sprawie dokumentacji mierniczo-geologicznej (Dz.U. z 2002 r., Nr 92 poz. 819). Osobami uprawnionymi do sporządzania dokumentacji mierniczo-geologicznej są mierniczy górniczy i geolog górniczy, każdy w zakresie swoich kwalifikacji (art. 70 ust. 1 pgg). 6. Przedsiębiorca jest zobowiązany do prowadzenia ewidencji zasobów złoża na podstawie dokumentacji geologicznej i projektu zagospodarowania złoża. Corocznie, w terminie do dnia 31 marca, przedsiębiorca ujmuje w operacie ewidencyjnym zmiany zasobów złoża za okres sprawozdawczy od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia roku poprzedniego (art. 72 pgg). 13

Szczegółowe wymagania, jakim powinny odpowiadać operaty ewidencyjne zasobów złóż kopalin, reguluje Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 czerwca 2005 roku (Dz.U. z 2005 r., Nr 116 poz. 979). 7. Przedsiębiorca wydobywający kopalinę ze złoża uiszcza opłatę eksploatacyjną za wydobytą kopalinę. Opłatę eksploatacyjną ustala się jako iloczyn stawki opłaty eksploatacyjnej dla danego rodzaju kopaliny i ilości kopaliny wydobytej w okresie rozliczeniowym. Opłatę eksploatacyjną za wydobytą kopalinę towarzyszącą ustala się jako iloczyn 50 % kwoty stawki opłaty eksploatacyjnej dla danego rodzaju kopaliny i ilości kopaliny towarzyszącej wydobytej w okresie rozliczeniowym. Opłatę eksploatacyjną wnosi się w terminie jednego miesiąca po upływie każdego kwartału. Opłata stanowi w 60% dochód gminy, na terenie której jest prowadzona działalność objęta koncesją, w 40% natomiast dochód Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Jeżeli działalność ta jest prowadzona na terenie więcej niż jednej gminy, opłaty stanowią dochód tych gmin - proporcjonalnie do ilości wydobywanej kopaliny (art. 84 ust. 1-3, 9 oraz 86 ust. 1 pgg). 8. Przedsiębiorca jest zobowiązany przeszkolić pracowników zakładu górniczego w zakresie znajomości przepisów regulujących bezpieczne wykonywanie pracy w zakładzie górniczym i nie może zatrudnić pracownika, który nie wykazał się dostateczną znajomością tych przepisów. Obowiązek przeszkolenia pracowników, przedsiębiorca może powierzyć jednostce organizacyjnej trudniącej się szkoleniem (art. 74 ust. 1-2 pgg). Pracownik może być dopuszczony do pracy w ruchu zakładu górniczego, jeżeli: posiada wymagane kwalifikacje lub potrzebne umiejętności do wykonywania pracy, odbył aktualne przeszkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, posiada dostateczną znajomość przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w wyniku badań lekarskich oraz innych wymaganych badań, został uznany za zdolnego do wykonywania określonej pracy. ( 13 Rozporządzenia Ministra Gospodarki jak w pkt 3). 9. W zakładach górniczych stosuje się wyroby: spełniające wymagania dotyczące oceny zgodności, określone w odrębnych przepisach, dopuszczone do stosowania w zakładach górniczych, w drodze decyzji, przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego (art. 111 ust. 1 pgg), spełniające wymagania określone w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi. 10. Przedsiębiorca: posiada zorganizowane ratownictwo górnicze, 14

zapewnia stałą możliwość udziału w akcji ratowniczej zawodowych specjalistycznych służb Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego lub innego podmiotu, zawodowo trudniącego się wykonywaniem czynności w zakresie ratownictwa górniczego. Przedsiębiorca może, za zgodą organu nadzoru górniczego wyrażoną w drodze decyzji, powierzyć wykonywanie czynności w zakresie ratownictwa górniczego, Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego lub innemu podmiotowi trudniącemu się zawodowo wykonywaniem takich czynności. Właściwy organ nadzoru górniczego może zwolnić przedsiębiorcę z obowiązków jw. w całości lub w części, jeżeli występujące w danym zakładzie górniczym zagrożenia naturalne i ich natężenie nie wymagają spełnienia przez przedsiębiorcę w całości obowiązków i jeżeli zwolnienie takie nie spowoduje pogorszenia stanu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz bezpieczeństwa pożarowego w zakładzie górniczym (art. 75 ust. 1-2 i 5 pgg). 11. Dla każdego zakładu górniczego sporządza się plan ratownictwa, który w szczególności powinien określać sposób prowadzenia akcji ratowniczej w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa ludzi lub ruchu zakładu górniczego. Organizację, szczegółowe zadania służb ratownictwa górniczego przedsiębiorcy oraz podmiotów zawodowo trudniących się ratownictwem górniczym oraz: szczegółowe zasady tworzenia i zatwierdzania planu ratownictwa górniczego, wymagane kwalifikacje zawodowe, zdrowotne i wiekowe członków drużyn ratowniczych, szczegółowe zasady szkolenia z zakresu ratownictwa górniczego, zasady prowadzenia akcji ratowniczych w zależności od rodzaju zagrożeń naturalnych, występujących w zakładach górniczych, w sposób szczegółowy reguluje Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 12 czerwca 2002 roku w sprawie ratownictwa górniczego (Dz.U. z 2002 r., Nr 94, poz. 838 z póżn. zm.). 12. Przedsiębiorca opracowuje, przed rozpoczęciem prac, dla każdego zakładu górniczego dokument bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników ( 4 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Gospodarki jak w pkt 3). 13. Dla terenu górniczego sporządza się miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego w trybie określonym odrębnymi przepisami, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej (art. 53 ust. 1 pgg). Plan powinien zapewniać integrację wszelkich działań podejmowanych w granicach terenu górniczego w celu: - wykonania uprawnień określonych w koncesji, - zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego, - ochrony środowiska, w tym obiektów budowlanych. Plan ten może w szczególności określić obiekty lub obszary, dla których wyznacza się filar ochronny, w granicach którego, ze względu na ochronę oznaczonych dóbr, wydobywanie kopalin nie może być prowadzone albo może być dozwolone tylko w sposób zapewniający ochronę tych dóbr. Koszty 15

sporządzenia projektu planu ponosi przedsiębiorca. Projekt planu wymaga uzgodnienia z właściwym organem nadzoru górniczego. Jeżeli przewidywane szkodliwe wpływy na środowisko będą nieznaczne, rada gminy może podjąć uchwałę o odstąpieniu od sporządzenia planu zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego. 14. Do projektowania, budowy, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych zakładu górniczego stosuje się przepisy prawa budowlanego, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 57-58 pgg). W odniesieniu do ww. działalności, zadania z zakresu administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego określone w przepisach prawa budowlanego wykonują właściwe organy nadzoru górniczego. Obiektami budowlanymi zakładu górniczego są obiekty budowlane w rozumieniu prawa budowlanego zlokalizowane w całości na powierzchni ziemi, służące do bezpośredniego wydobywania kopaliny ze złóż. W przypadku zakładów górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi, obiektami budowlanymi zakładu górniczego są między innymi: budynki sterowni, obiekty i stałe instalacje transportu kopaliny i płynów technologicznych, obiekty stacji redukcyjno-pomiarowych, budynki i zbiorniki magazynowe płynów złożowych i płynów technologicznych, obiekty kotłowni technologicznych, budynki głównych stacji sprężarek powietrza wraz z rurociągami, obiekty uzdatniania wód technologicznych i złożowych, budynki stacji elektroenergetycznych oraz główne urządzenia i sieci rozdzielcze wysokiego i średniego napięcia, obiekty pompowni wód złożowych, wolno stojące budynki centrali telefonicznej i dyspozytorni, przeciwpożarowe zbiorniki, mosty i estakady technologiczne, instalacje osuszania, odsiarczania i odrtęciania gazu, separacji i stabilizacji ropy naftowej, obiekty i urządzenia przyodwiertowe, z wyjątkiem głowic eksploatacyjnych, morskie platformy stacjonarne. ( 25 ust. 4 Rozporządzenie Ministra Gospodarki jak w pkt 3). 15. Przedsiębiorca, który uzyskał koncesję na działalność, o której mowa w art. 15 ust. 1 pkt 2 pgg, obowiązany jest utworzyć fundusz likwidacji zakładu górniczego, zwany dalej "funduszem" (art. 26c pgg). Przedsiębiorca, prowadzący wydobywanie kopaliny systemem otworowym, przeznacza na fundusz równowartość od 3 % do 10 % odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych zakładu górniczego, ustalanych stosownie do przepisów o podatku dochodowym. Przedsiębiorca gromadzi środki 16

funduszu na wyodrębnionym rachunku bankowym, dokonując wpłat na fundusz począwszy od dnia powstania obowiązku uiszczania opłaty eksploatacyjnej albo od rozpoczęcia działalności do rozpoczęcia likwidacji zakładu górniczego. Środki funduszu stanowią koszty uzyskania przychodów w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym i mogą być wykorzystane wyłącznie w celu pokrycia kosztów likwidacji zakładu górniczego lub jego oznaczonej części, również w razie upadłości przedsiębiorcy. O ile ustawa nie stanowi inaczej, bank rozpoczyna dokonywanie wypłat z funduszu wyłącznie po przedstawieniu przez przedsiębiorcę ostatecznej decyzji właściwego organu nadzoru górniczego zatwierdzającej plan ruchu likwidowanego zakładu górniczego lub jego oznaczonej części. Przedsiębiorca jest obowiązany przedstawiać organowi koncesyjnemu oraz organowi nadzoru górniczego, na ich żądanie, aktualne wyciągi z rachunku bankowego, na którym gromadzi środki funduszu, a także informacje o sposobie ich wykorzystania. 16. W razie likwidacji zakładu górniczego przedsiębiorca jest zobowiązany: zabezpieczyć lub zlikwidować wyrobiska górnicze oraz obiekty i urządzenia zakładu górniczego, zabezpieczyć niewykorzystaną część złoża kopaliny, zabezpieczyć sąsiednie złoża kopalin, przedsięwziąć niezbędne środki chroniące wyrobiska sąsiednich zakładów górniczych, przedsięwziąć niezbędne środki w celu ochrony środowiska oraz rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po działalności górniczej. Do likwidacji zakładu górniczego stosuje się odpowiednio przepisy o ruchu zakładu górniczego (art. 80 ust. 1 i 81 ust. 1 pgg). 17. W szczególnych przypadkach, uzasadnionych warunkami bezpieczeństwa lub gdy to jest niezbędne do wprowadzenia postępu technicznego, przeprowadzenia prac naukowo-badawczych lub doświadczalnych, Prezes Wyższego Urzędu Górniczego na wniosek przedsiębiorcy może, w drodze decyzji, udzielić zezwolenia na odstępstwo od określonych wymagań przewidzianych w przepisach wydanych na podstawie art. 78 ust. 1 i 2 ustawy pgg. Wymienione w punktach 1-17 obowiązki przedsiębiorcy prowadzącego wydobycie gazu ze źródeł niekonwencjonalnych, nie są katalogiem zamkniętym. Stanowią jedynie ogólny zbiór podstawowych obowiązków wynikających z przepisów prawa wg. stanu na dzień sporządzenia informacji. 17