Postępowanie w czasie mrozu W klimacie Polski zimą występują warunki atmosferyczne, które istotnie obciążają organizm człowieka, mogą również znacznie utrudniać jego funkcjonowanie. Dlatego ważne jest, aby odpowiednio przygotować się do okresu z mroźną i wietrzną pogodą. Adaptacja organizmu do funkcjonowania w środowisku zimnym odbywa się poprzez uruchomienie mechanizmów termoregulacji, które prowadzą do zwiększenia produkcji wewnętrznego ciepła i zachowania go w organizmie. Podstawowe z nich to: dreszcze (zmiana izolacyjności przypowierzchniowej warstwy skóry), drżenie mięśniowe (powoduje wzrost produkcji ciepła w mięśniach), nasilenie procesów metabolicznych (skutkuje wytworzeniem dodatkowego ciepła), skurcze peryferyjnych naczyń krwionośnych (warunkują zmniejszenie przepływu krwi i utraty ciepła z powierzchni ciała), a także mechanizmy termoregulacji behawioralnej (czyli m.in. zastosowanie odpowiedniej odzieży, podjęcie dodatkowej aktywności fizycznej).
U ludzi zmiana wewnętrznej temperatury ciała większa niż 2 C, w stosunku do normalnego poziomu (około 37 C), jest uznawana za niebezpieczną dla zdrowia i życia. Ekspozycja organizmu na mroźne środowisko termiczne wiąże się ze stratami ciepła i może skutkować niebezpiecznym wychłodzeniem organizmu. Należy pamiętać, że istotnym czynnikiem chłodzącym jest wiatr, a także wilgotność powietrza. Przy znacznych prędkościach wiatru i dużej wilgotności powietrza straty ciepła z organizmu w temperaturze powietrza nawet powyżej 0 C mogą przewyższać te, jakie występują w warunkach mroźnych, ale bezwietrznych i suchych.
1 Chroń swój organizm przed wychłodzeniem Zrezygnuj z wyjścia, jeśli warunki na zewnątrz mogą powodować silne obciążenia organizmu (patrz Biometeo/ obciążenie cieplne organizmu). Ubieraj się odpowiednio do panujących warunków pogodowych (patrz Biometeo / izolacyjność odzieży): Najlepiej sprawdza się kilka warstw luźnej odzieży powietrze, jakie znajduje się pomiędzy kolejnymi warstwami odzieży stanowi dodatkową izolację. Zrezygnuj z odzieży krępującej ruchy, a także ze zbyt ciasnego obuwia mogą sprzyjać powstawaniu odmrożeń. Osoba ubrana na cebulkę łatwo może zdjąć lub wymienić odzież taki ubiór sprawdza się zwłaszcza, jeśli jesteś aktywny w ciągu dnia lub warunki termiczne ulegają znacznym zmianom. Pamiętaj o noszeniu czapki i rękawiczek. Najbardziej podatne na wychłodzenie są głowa oraz kończyny. Nie dopuść do przemoknięcia w wilgotnej odzieży szybciej może dojść do wychłodzenia. Pamiętaj, że szal, którym owiniesz twarz szybko ulegnie zawilgoceniu i może sprzyjać powstaniu odmrożeń twarzy. Zabezpiecz twarz przed mrozem i wiatrem używaj tłustych (a nie nawilżających!) kremów. Nie zapomnij również o ochronie przed UV zwłaszcza w mroźne słoneczne dni, kiedy odbicie od śniegu jest znaczne. Nie przeciążaj organizmu nadmierną i zbędną aktywnością. Nie rezygnuj jednak całkowicie z ruchu stojąc w miejscu narazisz się na szybsze wychłodzenie. Przestrzegaj ilości posiłków i zadbaj o ich odpowiednią kaloryczność. Organizm wyczerpany z głodu jest bardziej podatny na zaburzenia termoregulacji, ponieważ brak mu energii do pobudzenia procesów wytwarzania wewnętrznego ciepła.
Zadbaj o spożycie płynów zwiększają one objętość krwi krążącej w naczyniach, przenoszącej ciepło do peryferycznych części ciała, przez co pomagają zapobiegać powstaniu odmrożeń. Unikaj jednak napojów kofeinowych, ponieważ mają działanie obkurczające naczynia krwionośne i mogą dodatkowo sprzyjać blokowaniu przepływu krwi i powstaniu odmrożeń. Zrezygnuj z używek. Nikotyna również ma działanie obkurczające naczynia krwionośne. Spożycie alkoholu lub narkotyków wpływa natomiast na układ nerwowy i może osłabiać fizjologiczne procesy wytwarzania ciepła. Osoby znajdujące się pod wpływem alkoholu czy narkotyków mają ponadto zaburzoną percepcję zimna i mogą zbagatelizować objawy postępującego wychłodzenia organizmu.
2 Izoluj się od mrozu Największe ryzyko wychłodzenia organizmu i powstania odmrożeń występuje u dzieci - ze względu na szybką utratę ciepła z organizmu (duży stosunek powierzchni do masy ciała). Ryzyko jest również wysokie u osób starszych lub niesamodzielnych, co jest związane z zaburzeniami krążenia. Zwiększona podatność na występowanie odmrożeń dotyczy również osób znajdujących się pod wpływem alkoholu lub narkotyków ze względu na zmiany w układzie naczyniowym i nerwowym. Osoby z tych grup ryzyka powinny bezwzględnie rezygnować z ekspozycji w terenie otwartym lub ograniczać ją do minimum w mroźne dni (lub dni z prognozowanym silnym obciążeniem cieplnym organizmu). Sprawdzaj aktualne prognozy (patrz Biometeo/ obciążenie cieplne organizmu) i właściwie planuj swoją aktywność w terenie otwartym. Nie bagatelizuj prognoz. Nawet jeśli temperatura powietrza wynosi powyżej 0 C to występowanie wiatru o znacznych prędkościach i dużej wilgotności może sprawić, że dla Twojego organizmu będą to warunki silnie obciążające. Nie bagatelizuj swojego stanu zdrowia, kondycji i samopoczucia. To samo dotyczy Twoich podopiecznych, współpracowników czy bliskich. Osoby zmęczone, zestresowane, chore czy osłabione są bardziej podatne na występowanie zaburzeń termoregulacji, a więc wzrasta u nich ryzyko wystąpienia negatywnych skutków zdrowotnych po ekspozycji na obciążające warunki atmosferyczne. W czasie mrozów zwracaj szczególną uwagę na osoby osłabione, bezdomne, pozostające bez opieki lub będące pod wpływem alkoholu - zawiadom odpowiednie służby. Pamiętaj, że od Twojej właściwej reakcji może zależeć życie człowieka! Dbaj o zwierzęta, by miały gdzie się schronić przed mrozem oraz zapewnij im dostęp do pokarmu.
3 Jeśli musisz przebywać w terenie otwartym Sprawdź aktualne komunikaty pogodowe jeśli możesz wybierz taką porę dnia, w której warunki będą najmniej obciążające. Przygotuj się przed wyjściem: Zjedz ciepły posiłek i uzupełnij płyny; Ubierz się ciepło i wygodnie. Koniecznie osłoń takie części ciała jak nos, uszy, palce stóp i rąk; Zabierz ciepły napój na drogę. Powiadom kogoś (rodzinę, współpracownika lub obsługę w schronisku czy hotelu) dokąd idziesz i jaką trasę zaplanowałeś. Oszacuj czas, jaki cię nie będzie i poinformuj o tym kogoś, kto ewentualnie zgłosi Twoje zaginięcie. Pamiętaj, że zimą, zwłaszcza w śniegu, chodzi się znacznie wolniej. Nie zapomnij odmeldować się po powrocie, aby uniknąć niepotrzebnych alarmów. Choć na chwilę korzystaj z pomieszczeń np. rób przerwy w pobycie w terenie otwartym, aby się ogrzać. Próbuj się ogrzać - bądź aktywny (ale nie przeciążaj się) nie dopuść do dłuższego pobytu w bezruchu i spowolnieniu krążenia, bo może to zwiększyć ryzyko powstania odmrożeń. Wybierając się w podróż samochodem pamiętaj, żeby mieć pełny zbiornik paliwa i naładowany telefon komórkowy. Słuchaj komunikatów o aktualnych warunkach drogowych. Dla własnego bezpieczeństwa najlepiej nie podróżuj samotnie. Jeśli z jakiegoś powodu nie możesz podróżować dalej, wezwij pomoc i pozostań w aucie. Nie próbuj szukać pomocy, jeśli nie znasz terenu i jesteś zmęczony. Jeżeli w samochodzie przebywa więcej osób, powinny się zgromadzić blisko siebie, aby łatwiej utrzymać ciepło.
4 Przeciwdziałaj występowaniu odmrożeń Odmrożenie to miejscowe uszkodzenie skóry, najczęściej spowodowana działaniem niskiej temperatury. Dodatkowymi czynnikami atmosferycznymi, sprzyjającymi powstawaniu odmrożeń, są wiatr i wysoka wilgotność powietrza. Podstawową reakcją adaptacyjną organizmu w środowisku zimnym jest zmniejszenie przepływu krwi w naczyniach, zwłaszcza peryferyjnych, w celu zmniejszenia utraty ciepła. W pierwszej kolejności następuje zmniejszenie przepływu naczyniowego w takich częściach ciała jak palce dłoni i stóp, nos, uszy czy policzki - są one najbardziej narażone na powstanie odmrożeń. Skrajne, odruchowe zwężenie naczyń pod wpływem zimna prowadzi do niedotlenienia a następnie do uszkodzenia, a nawet obumarcia tkanek. W okresie występowania silnie obciążających warunków atmosferycznych pogody mroźnej i wietrznej - ogranicz do niezbędnego minimum aktywność w terenie otwartym a najlepiej pozostań w domu. Jeśli musisz przebywać w terenie, to koniecznie osłoń takie części ciała jak nos, uszy i dłonie. Zadbaj, aby warstwy odzieży nie uciskały skóry, a obuwie nie było zbyt ciasne. Rękawice z jednym palcem dają lepszą ochronę od tych z wieloma palcami. Zadbaj, aby odzież, a zwłaszcza powierzchnia skóry były suche. Jeśli to możliwe, przebywaj w miejscach osłoniętych od wiatru. Pierwszą oznaką świadczącą o niebezpiecznym wychłodzeniu powierzchni skóry jest powstawanie drobnych kryształków lodu na jej powierzchni. Następnie skóra staje się ciepła i pojawia się zaczerwienienie, któremu towarzyszy pieczenie i ból. W kolejnym stadium odmrożenia powierzchnia skóry jest czerwona i pokryta pęcherzami. Odmrożenie trzeciego stopnia przejawia się bladością skóry. W ostatnim stadium odmrożona część ciała zmienia kolor na niebieski, a nawet czarny, towarzyszy temu nieznośny ból. W tym stadium następuje martwica tkanek, może wystąpić gangrena. Bezwzględnie konieczna jest niezwłoczna interwencja medyczna!
5 Jak postępować w przypadku wystąpienia odmrożenia Pierwsza pomoc przy odmrożeniach polega przede wszystkim na usunięciu wszelkiego ucisku utrudniającego krążenie. Postępowanie w sytuacji przedłużającego się pobytu w terenie otwartym: nie pocieraj i nie masuj wychłodzonych części ciała, próbuj delikatnie ogrzać zmarznięte dłonie, umieść dłonie pod pachami, trzymaj dłonie na innej osobie lub zwierzęciu, postaraj się o dodatkową warstwę odzieży, koc itp. usuń wszystko, co może powodować ucisk: zegarek, pierścionki itp. Postępowanie po powrocie do pomieszczenia: zdejmij buty, skarpety, rękawice oraz pozostałą, krępującą ruchy odzież, nie chodź na odmrożonej stopie, ponieważ możesz doprowadzić do powstania dalszych jej uszkodzeń, ogrzewaj się powoli, zanurz odmrożone części ciała w ciepłej, ale nie gorącej wodzie (o temperaturze max. 40 C), na odmrożone uszy i szyję możesz zastosować ciepły wilgotny kompres,
nie ogrzewaj się przy użyciu urządzeń elektrycznych, takich jak piecyki, czy suszarki do włosów, nie używaj do tego celu również termoforów wypełnionych wrzątkiem do poparzenia może dojść zanim jeszcze odczujesz działanie gorącego powietrza / wody, nie przekłuwaj pęcherzy, które pojawią się na odmrożonej skórze, ponieważ możesz doprowadzić do powstania ran i ich zakażenia. Koniecznie skonsultuj się z lekarzem, jeśli utrzymują się nasilone dolegliwości bólowe, mimo ogrzania dłoni brak jest czucia, w miejscu odmrożenia występuje wydzielina, a także jeśli stwierdzisz pogorszenie samopoczucia, zawroty głowy, bóle mięśni i gorączkę.
6 Nie dopuść do wychłodzenia organizmu (hipotermii) Jeśli tempo ochładzania organizmu przewyższa jego zdolności wytwarzania wewnętrznego ciepła, dochodzi do istotnego spadku temperatury wewnętrznej ciała. Pierwszym objawem wychłodzenia są gęsia skórka i dreszcze. Organizm próbuje w ten sposób wytworzyć dodatkową ilość ciepła i ochronić przypowierzchniową warstwę skóry przed utratą ciepła. Jeśli wystąpią dreszcze, należy zakończyć pobyt w terenie otwartym i szukać miejsca, aby się ogrzać lub założyć kolejne warstwy odzieży. Przy braku podjęcia działań ochronnych następuje dalszy spadek temperatury wewnętrznej ciała. Zdolność właściwej termoregulacji fizjologicznej jest ograniczona, jeśli temperatura wewnętrzna ciała spada poniżej 35 C. Taki stan nazywany jest wychłodzeniem (hipotermią). Pierwszymi objawami łagodnej hipotermii są, oprócz deszczy, drżenie mięśni, osłabienie, zawroty głowy i dezorientacja. W tym stadium wychłodzona osoba jest jeszcze w stanie samej sobie pomóc. Kolejne etapy hipotermii wiążą się z całkowitą utratą fizjologicznych zdolności termoregulacji, a także kontroli nad funkcjonowaniem organizmu (dezorientacja, zaburzenia i utrata świadomości). Bezwzględnie konieczna jest wtedy pomoc służb medycznych i zastosowanie odpowiednich terapii. W skrajnych przypadkach wychłodzenia, jeśli dojdzie do spadku temperatury wewnętrznej ciała poniżej 24 C, następuje śmierć organizmu. Pamiętaj, że osiągnięcia stanu hipotermii może dojść nawet w warunkach temperatury powietrza powyżej 0 C, zwłaszcza jeśli organizm eksponowany jest na wiatr o znacznej prędkości i dużą wilgotność powietrza. Ponadto, kiedy nie zastosuje się odzieży o odpowiedniej izolacyjności termicznej i dłuższy czas pozostaje w bezruchu. Jeśli ciało znajduje się w wodzie, to do hipotermii może dojść w czasie nawet 20 razy krótszym niż przy danych warunkach temperatury powietrza. Izoluj się od mrozu i wiatru oraz stosuj podane wyżej zalecenia, aby skutecznie chronić organizm przed wychłodzeniem.
7 Jak postępować z osobą, która uległa istotnemu wychłodzeniu organizmu Przenieś delikatnie poszkodowanego w miejsce osłonięte od wiatru, do suchych, przewiewnych i ciepłych warunków. Jeśli jest przytomny, ułóż w bezpiecznej pozycji z podkurczonymi kończynami. Należy unikać transportu w pionie. Unikaj wszelkich zbędnych ruchów nie poruszaj poszkodowanego, ponieważ nawet nieznaczne ruchy mogą spowodować przepływ i mieszanie się ciepłej jeszcze z wnętrza ciała z zimną krwią z kończyn, a to może doprowadzić do ostatecznego zaburzenia krążenia. Delikatnie zdejmij wychłodzone i przemoczone ubranie (jeśli potrzeba, potnij). Powoli, stopniowo ogrzewaj ciało ratowanego, zwłaszcza plecy, szyję i głowę. Przykryj poszkodowanego śpiworem lub kocami, odizoluj od zimna - również szyję i głowę. Jeśli osoba jest przytomna, rozpocznij podawanie ciepłych i słodkich napojów. Nigdy nie podawaj alkoholu! Jeśli ratowany jest przytomny, ale źle się poczuje, wezwij wsparcie medyczne. Bezwzględnie należy wezwać pomoc do ofiar głębokiej hipotermii. Człowieka w głębokiej hipotermii trudno odróżnić do martwego, ponieważ jego procesy życiowe ulegają znacznemu spowolnieniu. Ważne, aby nie rozpocząć akcji reanimacyjnej zbyt wcześnie (niebezpieczeństwo zmieszania krwi o różnej temperaturze i zaburzenia krążenia).
Jeśli dojdzie do zatrzymania akcji serca rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową: DOROŚLI Ułóż poszkodowanego na twardym podłożu, odchyl jego głowę do tyłu i udrożnij drogi oddechowe, uklęknij jak najbliżej poszkodowanego, skrzyżuj dłonie, a swoje barki przenieś nad ratowanego. Uciskaj dolną połowę mostka 30 razy z częstością 100 uciśnięć na minutę, na głębokość około 5-6 cm. Wykonaj dwa pojedyncze wdechy metodą usta-usta, każdy z wdechów o długości około 1 s (odlicz: 21, 22, 23, 24). Pamiętaj aby w czasie wdechów zacisnąć nozdrza ratowanego. Czynność powtarzaj, w sekwencji 30 uciśnięć: 2 wdechy, aż do przyjazdu karetki lub odzyskania funkcji życiowych.
DZIECI I NIEMOWLĘTA Ułóż poszkodowanego na twardym podłożu, odchyl jego głowę do tyłu i udrożnij drogi oddechowe, uklęknij jak najbliżej poszkodowanego. Nabierz powietrza, zaciśnij miękkie części nosa, swoimi ustami obejmij szczelnie usta dziecka i wykonaj powolny wdech do ust ratowanego, o długości około 1-1.5 s. Upewnij się, że klatka piersiowa powoli się unosi a następnie opada. U niemowlęcia wdech wykonaj obejmując szczelnie usta i nos. Ponownie nabierz powietrza i i wykonaj w ten sposób 5 wdechów ratowniczych. Uciskaj dwoma palcami w 1/3 dolnej części mostka 15 razy z częstością 100 uciśnięć na minutę, na głębokość do około 1/3 głębokości klatki piersiowej. Czynność powtarzaj, w sekwencji 15 uciśnięć: 2 wdechy, aż do przyjazdu karetki lub odzyskania funkcji życiowych. Telefony alarmowe: 112 Centrum Powiadamiania Ratunkowego 999 Pogotowie Ratunkowe
Opracowano przez Zespół Biometeorologii funkcjonujący w ramach Centrum Meteorologicznej Osłony Kraju, na podstawie wytycznych zawartych w publikacjach: Błażejczyk, 1993, Wymiana ciepła pomiędzy człowiekiem a otoczeniem w różnych warunkach środowiska geograficznego, Prace Geograficzne, IGiPZ PAN, 159 Mäkinen T.M, 2006, Human cold exposure adaptation and performance in a northern Climate, Acta University Oulu D 876, 2006 Tikuisis P., Keefe A.A., 2004. Prediction of times of facial and finger freezing during cold air exposure. DRDC Toronto TR 2004-140. Defence R&D Canada- Toronto www.nws.noaa.gov/om/winter/cold.shtml http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/poradniki/poradnik_zima.pdf https://mac.gov.pl/files/zima_0.pdf http://www.emedica.pl/choroby/opis/112-odmroenie.html http://www.sadeckiewopr.pl/pierwsza-pomoc/wychlodzenie-organizmu/ Resuscytacja krążeniowo-oddechowa dorośli http://ratownik-med.pl/index.php/ratownictwo-mainmenu-34/rko-doroli-bls-mainmenu-55. html Resuscytacja krążeniowo-oddechowa dzieci http://ratownik-med.pl/index.php/ratownictwo-mainmenu-34/rko-dzieci-bls-mainmenu-155. html