ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXVII, Nr 4, W ARSZAW A 197«E L IG IU S Z R O S ZY K, S T E F A N IA R O S Z Y K W P Ł Y W H U TN IC TW A M IEDZI N A NIEKTÓ RE W ŁAŚCIW O ŚCI GLEB I SKŁA D CH EM ICZNY ROŚLIN U PR A W N Y C H C ZĘ ŚĆ II. D R U G I R O K E M IS J I 1 Instytut Chemii Rolniczej, Gleboznawstwa i Mikrobiologii Akadem ii Rolniczej we W rocławiu Przeprowadzone w pierwszym roku od chwili uruchomienia huty badania nad emisją miedzi, ołowiu i siarki na terenie części strefy ochrony sanitarnej wykazały [5] brak związku przyczynowego między zawartością w glebach wymienionych pierwiastków a odległością emitora. Podobnie nie stwierdzono udowodnionej zależności ich występowania w roślinach, chociaż zawartość Cu, Pb i S była w nich bardzo zróżnicowana. Obok bowiem zawartości spotykanych w materiale nie skażonym miedź i ołów występowały w szeregu próbek roślinnych w ilościach uznawanych jako niebezpieczne dla organizmów zwierzęcych. B A D A N IA W Ł A S N E W drugim roku objęto badaniami całą strefę ochrony sanitarnej w ytypowując w tym celu miejsca pobrania próbek glebowych i roślinnych, w szeregu przypadków kilkakrotnie w ciągu okresu wegetacyjnego. W materiale glebowym i roślinnym oprócz całkowitej zawartości Cu, Pb i S oznaczono dodatkowo Zn oraz w glebach formy rozpuszczalne Cu, Pb i Zn w specyficznych ekstraktorach. W glebach zawartość całkowitą badanych pierwiastków oznaczono metodami opisanymi w części I badań [5]. Formy rozpuszczalne miedzi i cynku oznaczono w ogólnie stosowanych w kraju ekstraktorach, natomiast ołowiu w polecanym przez autorów obcych wyciągu kwasu azotowego. Oznaczenia tych pierwiastków wykonano metodą atomowej spektrofotometrii absorpcyjnej na aparacie Atomspek firm y Hilger-Watts, przy użyciu pło 1 Badania były finansowane przez Zakłady Badawcze i Projektow e Miedzi C U P R U M.
58 E. Roszyk, S. Roszyk mienia acetylenowo-powietrznego. Pom iary stężeń wykonano bezpośrednio w wyciągach glebowych: miedź w rozcieńczonym kwasie azotowym według metody Westerhoffa przy długości fali 3248 nm i szerokości szczeliny 0,040 mm, ołów w ln kwasie azotowym przy długości fali 2170 nm i szerokości szczeliny 0,030 mm, cynk w 0,ln roztworze kwasu solnego według metody Rinkisa przy długości fali 2139 nm i szerokości szczeliny 0,060 mm. W glebach oznaczono również: skład mechaniczny, odczyn w wodzie i w ln roztworze chlorku potasowego, ponadto zawartość С organicznego ogólnie stosowanymi metodami. Materiał roślinny po zebraniu w terenie suszono w temperaturze 60 C, po czym rozdrabniano w młynku. W celu uniknięcia zagęszczenia do oznaczania wymienionych pierwiastków brano naważkę materiału roślinnego w ilości 10 g, którą po zmineralizowaniu na mokro (HNO3 + H2SO4 + HCIO4) przenoszono ilościowo do kolb miarowych pojemności 50 ml [3]. Pom iary wykonano metodą A S A przy zachowaniu identycznych parametrów jak przy oznaczeniach w wyciągach glebowych [2]. W przypadkach wysokich stężeń oznaczanych pierwiastków analizowane roztwory rozcieńczano w odpowiednim stosunku wodą podwójnie destylowaną. Zawartość siarki całkowitej oznaczano metodą nefelometryczną [5]. Według danych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej sumy opadów w okresie wegetacyjnym na badanym obszarze kształtowały się jak następuje: marzec 24 mm, lipiec 78 mm, kwiecień 63 mm, sierpień 17 mm, maj 49 mm, wrzesień 14 mm, czerwiec 67 mm, suma III IX 312 mm. W porównaniu z danymi tego samego okresu za ubiegłe lata [5] można stwierdzić, że opady *w marcu, kwietniu i maju były zbliżone do opadów w analogicznych miesiącach trzech lat poprzednich, w czerwcu (z w y ją t kiem 1971 r.) i lipcu nieco wyższe, natomiast w sierpniu i wrześniu w yraźnie niższe. Suma opadów w okresie wegetacyjnym była zbliżona do sumy z lat 1970 1972 (odpowiednio: 296, 351 i 298 mm). W Y N IK I B A D A Ń M A T E R IA Ł U G L E B O W E G O Mając na uwadze brak w pierwszym roku emisji zróżnicowania zawartości oznaczanych pierwiastków w warstwie ornej gleb w zależności od odległości od huty, zebrano do badań po zakończeniu sezonu w egetacyjnego 73 próbki glebowe z warstwy wierzchniej do głębokości 3 cm. Ten sposób pobrania próbek stwarzał większe prawdopodobieństwo wykazania w drodze analitycznej ewentualnej kumulacji metali osiadających wraz z pyłami na powierzchni gleb.
W pływ hutnictwa miedzi na gleby i rośliny 59 Jak wynika z danych analitycznych uszeregowanych w klasach odległości od huty (tab. 1), średni odczyn gleb oznaczony w zawiesinie wodnej wahał się w interwale od 6,2 do 7,4 ph, a w zawiesinie ln chlorku potasowego od 5,8 do 7,1 ph, nie wykazując zależności od odległości emitora. Średnia zawartość miedzi całkowitej malała wraz z odległością, przy czym w pasie do 3 km od emitora przekraczała około 3 4-krotnie w artości spotykane w glebach nie zapylonych. Nie stwierdzono wpływu emisji na wzrost zawartości całkowitej ołowiu, cynku i siarki w badanych glebach. Pewien wyjątek w tym względzie stanowił ołów w pasie od 1 do 2 km od huty, gdzie średnio obserwowano jego tendencje do gromadzenia się. Tabela 1 Wpływ odległości emitora na ph i zawartość Cu, Pb, Zn i S w warstwie powierzchniowej gleb /zawartości średnie w ppm/ Influence of the distance from the emitter on ph values and the Cu, Pb, Zn and S content in upper lay er of s o ils /mean values in ppm/ Odległość od emitora Distance from the emitter km Liczba próbek Humber of samples ph Zawartość całkowita Total content Formy rozpuszczalne Soluble forms HgO ЖС1 Cu Pb Zn S Cu Pb Zn do -, below 5 7,4 7,1 160 45 170 277 21,6 36,9 13,5 1-2 9 6,6 6,0 195 75 130 291 52,9 47,6 15,0 2-3 10 6,9 6,5 115 45 170 277 20,9 3 2,0 8,9 3-4 15 6,5 6,1 85 35 170 270 14,2 25,7 12,9 4-5 10 6,8 6,3 70 35 150 230 10,8 23,3 16,9 5-6 10 6,7 6,3 65 25 150 279 8,5 17,2 8>8 6-7 7 6,2 5,8 80 35 140 258 8,2 25,6 13,3 od 7 above 7 6,9 6,5 45 30 100 175 3,8 8,8 7,6 Zawartość form rozpuszczalnych (tab. 1) miedzi i ołowiu wyraźnie malała wraz z odległością od źródła zanieczyszczenia, czego nie stwierdzono w przypadku cynku. Pewien wzrost zawartości badanych pierwiastków w pasie od 1 do 2 km w stosunku do terenu położonego bliżej huty uzależniony mógł być od wysokości emitorów zanieczyszczeń (przenoszenie), co znajduje swoje potwierdzenie w pracach innych autorów [6]. Uwtegę zwraca systematyczny spadek rozpuszczalności miedzi w glebach w miarę oddalania się od huty (średnio z 27,2 do 8,4% przy odległości powyżej 7 km). W rozpuszczalności ołowiu, a szczególnie cynku, nie zaobserwowano tych tendencji.
60 E. Roszyk, S. Roszyk Tabela 2 Zawartość całkowita i form rozpuszczalnych Cu, Pb i Zn w warstwie wierzchniej gleb w zależności od ilo ś c i części spławialnych /wartości średnie w ppm/ Total content and the content of soluble Cu, Pb and Zn forms in upper layer of s o ils depending on the amount of clayey p a rtic le s /mean values in ppm/ Części spławia i ne % of clayey p a rtic le s Liczba próbek Number of samples Zawartość całkowita Total content Formy rozpuszczalne Soluble forms Cu Fb Zn Cu Pb Zn do 10 below 4 80 20 70 14,9 12,2 6,9 10-20 11 65 35 125 1 2,2 26,4 1 0,1 20-30 24 105 40 145 19,1 28,8 12,9 30-40 20 85 30 170 12,7 27,4 10,3 Od above ад 14 120 55 165 25,2 31,0 12,7 Nie stwierdzono również zależności występowania zawartości całkowitej, jak i form rozpuszczalnych mikroelementów od składu mechanicznego badanych gleb (tab. 2). W miarę wzrostu ilości węgla organicznego w glebach wzrastała niesystematycznie zawartość siarki całkowitej, co jednak nie zostało udowodnione statystycznie (tab. 3). Analiza matematyczna uzyskanych wyników analitycznych wykazała zarysowujące się tendencje nagromadzania się Cu i Pb w miarę zbliżania się do huty, wyrażające się ujemnymi współczynnikami korelacji, nie udowodnionymi jednak statystycznie po dwu latach emisji. Tabela 3 Zawartość siark i całkowitej w zależności od zawartości węgla organicznego w warstwie wierzchniej gleb Total sulphur content depending on the organic carbon content in upper layer of so ils 0 org. % %of organic С Liczba próbek Number of samples S ppm do - below 0,7 0 8 196 0,7 1-0,80 15 191 0,81-0,9 0 7 231 0,9 1-1,0 0 8 ' 236 1,0 1-1,1 0 6 253 1,1 1-1,2 0 7 232 1,2 1-1,3 0 7 321 1,3 1-1,60 8 331 od - above 1,61 7 547
W pływ hutnictwa miedzi na gleby i rośliny 61 W Y N IK I B A D A Ń M A T E R IA Ł U R O Ś L IN N E G O Zawartość badanych składników oznaczona w 195 próbkach różnych roślin uprawnych, sprzątanych w ciągu okresu wegetacyjnego, zaszeregowana w poszczególnych klasach odległości od emitora (tab. 4) wykazuje stosunkowo duże wahania. Średnio jednak spotykane ilości miedzi i ołowiu układają się w szeregu malejącym wraz z odległością, czego nie stwierdzono w odniesieniu do zawartości cynku i siarki. Tabela 4 Zawartość Cu, Pb, Zn i S w roślinach uprawnych w zależności od oddalenia emitora /wartości średnie i wahania, ppm w p.s.m./ Cu, Pb, Zn and S content in crops depending on the distance from the emitter /mean values and fluctuations, ppm in air-dry matter/ Odległość Liczba od emitora próbek Distance Number from the of emitter sample s km Cu Pb Zn S do 2 below 32 248,0 2,0-594,4 18,6 8,0-33,0 60,9 25,7-135,0 3700 800-6200 2-3 35 69,3 5,5 - W, 5 11,8 5,0-42,5 44,9 12,2-97,5 3800 3200-5400 5-4 61 57,4 2,0-143,8 12,8 10,0-20,0 48,9 20,5-103,7 3700 1320-5900 4-5 27 31,8 5,8-55,0 9,5 2,5-12,6 59,0 19,5-185,2 4400 1950-10300 5-6 22 31,1 12,5-52,3 8,9 2,5-16,2 38,9 28,0-57,5 2800 1620-5300 6-7 18 22,1 8,3-37,5 9,1 6,2-12,5 39,1 15,0-82,7 2300 690-4600 Charakterystyczny wydaje się fakt większego rozprzestrzenienia w terenie ołowiu niż miedzi. O ile bowiem średnia zawartość miedzi, począwszy od czwartego kilometra, jest zbliżona do zawartości występujących w roślinach nie zapylonych, o tyle średnia zawartość ołowiu na siódmym kilometrze jest wyraźnie wyższa w stosunku do przeciętnie spotykanych. Analizując rośliny zebrane z tych samych, ustalonych miejsc w terenie kilkakrotnie w ciągu ich okresu wegetacyjnego (w różnych stadiach rozwojowych) stwierdzono, że zawartość poszczególnych składników może ulegać w tym czasie dużym wahaniom (rys. 1). W badaniach własnych potwierdziły się spostrzeżenia autorów obcych [4, 6] o wysokiej koncentracji zanieczyszczeń w okresie wiosennym i zmniejszaniu się ich zawartości w miarę wzrostu roślin. Nagromadzenie poszczególnych składników pomiędzy sprzętem IV i V można przypisać prawdopodobnie długotrwa-
62 E. Roszyk, S. Roszyk W ahania zawartości Cu, Pb i Zn w okresie wegetacyjnym w lucernie (ppm w p.s.m.) 1 odległość 3000 m, 2 odległość 4000 m Fluctuation of the Cu, Pb and Zn content growing during the season in alfalfa plants (ppm in air-dry matter) 1 distance of 3000 m,2 distance of 4000 m łemu brakowi opadów, a co się z tym wiąże, wolniejszemu przyrostowi masy zielonej i osadzaniu się większych ilości pyłów na liściach i łodygach roślin. Nie we wszystkich okresach sprzętu koncentracja poszczególnych metali na roślinach była funkcją odległości od emitora, co z kolei każe wnioskować, że jednorazowa charakterystyka terenów zapylanych nie zawsze może być miarodajna w ocenie rozkładu zanieczyszczeń na roślinach w w a runkach upraw polowych. Uzyskane wyniki analityczne części nadziemnych lucerny, pobranej kilkakrotnie w czasie okresu wegetacyjnego w różnych odległościach od huty, poddano analizie statystycznej. Obliczone współczynniki korelacji między odległością od emitora a zawartością miedzi (r.= 0,94) i ołowiu (?' = 0.77) okazały się istotne, czego nie stwierdzono dla cynku i siarki. Badania przeprowadzone za pomocą regresji krzywoliniowej typu y = (ia:x)-rb wykazały, że równanie dla miedzi ma postać y = (372284 :x)~ 36,4; dla ołowiu natomiast у = 16164 :x)~\~ 5,85. Według przyjętych norm nadmierne, średnio wyższe zanieczyszczenia lucerny miedzią spotykane były w drugim roku emisji do odległości 4,3 km, natomiast ołowiem przeciętnie do 4,0 km (tab. 5).
W pływ hutnictwa miedzi na gleby i rośliny 63 Tabela 5 Obliczone z równania re g r e s ji zawartości miedzi i ołowiu w roślinach /ppm w p.g.m./ Copper and lead content in crops calculated on the basis of the regression equation /ppm in air-dry matter/ Odległość od emitora Distance from the emitter km Zawartość Cu Cu content Zawartość Pb Pb content Odległość od emitora Distance from the emitter km Zawartość Cu Cu content Zawartość Pb Pb content 1,* 229 17 3,8 62 10! i,6 196 16 4,0 57 10 1,8 170 15 4,2 52 10 2,0 150 14 4,4 48 9 2,2 133 13 4,6 44 9 2,4 119 13 4,8 41 9 2,6 107 12 5,0 38 9 j 2,8 97 12 5,2 35 9 j 3,0 88 11 5,4 32 9 j 3,2 80 11 5,6 30 9 З Л 73 11 5,8 28 8 3,6 67 10 6,0 26 8 Tabela 6 Zawartość Cu, Pb i Zn w ziarnie zbóż i w roślinach okopowych z rejonu strefy ochrony sanitarnej huty /ppm w p.s.m./ Cu, Pb and Zn content in the grain of cereals and in root crops within the zone of saitary protection around the métallurgie factory /ppm in air-dry matter/ ' 1 Roślina Crop Liczba próbek Number of samples Cu Pb Zn! Pszenica j Wheat 14 5,9 2,2-8,2 1,6 1,3-1,9 27,2 10,0-45,5! i żyto 1 Rye 2 6,0 5,8-6,2 2,1 1,9-2,3 39,9 35,0-44,8 1 Jęczmień Barley 7 6,7 4,2-10,8 1,8 1,2-2,4 31,1 19,8-42,5 Owie s i Oats 7 6,3 4,8-10,8 1,9 1,4-2,3 33,0 21,8-43,2! Kukurydza Maize 2 2,0 2,0-2,1 1,2 23,1 20,5-25,7 i Ziemniaki /bulwy/ : Potatoes /tibers/ 1 10 6,7 5,0-8,2 3,5 2,5-4,7 16,1 12,2-20,7 Buraki cukrowe /korzenie/ Sugar beets /rooti»/ 1 6 5,9 4,7-8,0 1,8 1,3-4,7 19,4 13,0-25,5
64 E. Roszyk, S. Roszyk Oprócz badań części nadziemnych roślin uprawnych przeanalizowano również 32 próbki ziarna zbóż w okresie pełnej dojrzałości oraz 16 próbek /ośliń okopowych zebranych w odległości do 3 km od huty. Uzyskane wyniki świadczą (tab. 6), że w drugim roku emisji nie nastąpiło nadmierne nagromadzenie badanych metali w ziarnie zbóż, podobnie jak w korzeniach buraków cukrowych. Zarówno bowiem średnia zawartość Cu, Pb i Zn, jak i w^ahania ekstremalne leżą w granicach spotykanych na ogół w ziarnie zbóż i korzeniach buraków cukrowych pochodzących z różnych regionów kraju [1]. Pewien wyjątek stanowią bulwy ziemniaków, w których obok przeciętnie spotykanych zawartości miedzi i cynku stwierdzono pewne tendencje gromadzenia ołowiu. Uszeregowując oznaczone w ziarnie zbóż zawartości miedzi, ołowiu i cynku w klasy odległości od emitora (tab. 7) stwierdzono, że ilość ołowiu ârednia zawartość Cu, Pb i Zn w ziarnie zbóż w zależności od odległości emitora /ppm w p.s.m./ Tabela 7 Mean Cu, Pb and Zn content in the grain of cereals depending on distance from the emitter /ppm in a ir-d ry matter/ Odległość od emitora Distance from the emitter lrm do ~ below Cu Pb Zn 8,2 1,6 35,9 2-3 7,8 1,9 33,6 3-4 5,7 1,7 24,4 4-5 5,7 1,7 31,1 od 5 above ^ 4,4 1,7 26,0 i cynku układała się niezależnie od odległości miejsca zebrania próbek w renie, gdy tymczasem średnia zawartość miedzi systematycznie rosła w miarę zbliżania się do emitora, sugerując zwiększone pobranie tego pierwiastka przez rośliny. W S T Ę P N E D O Ś W IA D C Z E N IA W E G E T A C Y J N E (W A Z O N O W E ) 2 W wazonach typu Mitscherlicha pojemności 6 kg gleby przeprowadzono doświadczenia nad wpływem, wprowadzonych doglebowo pyłów z huty miedzi, na wzrost i rozwój gorczycy białej i seradeli. Pył stosowany w doświadczeniach zawierał następujące ilości metali3: 2 W doświadczeniach uczestniczył mgr B. Karoń. 3 Oznaczenia wykonało laboratorium huty.
W pływ hutnictwa miedzi na gleby i rośliny 65 miedzi 0,55, ołowiu 35,31, cynku 6,82 i żelaza 1,37%. Nie oznaczono w nim zawartości węgla bitumicznego, o którym wiadomo, że występuje w ilości około 20%. Doświadczenia z gorczycą białą założono w 5 powtórzeniach na glebie piaszczystej o ph 5,6 w ln roztworze chlorku potasowego. Nawożenie makro- i mikroelementami zastosowano w dawkach ogólnie przyjętych, pyły w ilościach podanych w tab. 8 umieszczono w całej masie glebowej przez wymieszanie. Tabela 3 ïipiyw pyłów dymnicowych z huty miedzi na wysokość plenów gorczycy i seradeli w doświadczeniach wazonowych /dośw.adczenia wstępne/ Influence of smoke du3ta from the m stallurgic factory of copper on the mustard and serad ella yield s in pot experiments /preliminary experiments/ Nawożenie w gramach pyłu na wazon F e rtiliz a tio n in grams of dust per pot Średnie plony p*s.m. w gramach na wazon Mean yield s of a ir-d ry matter in grams per pot gorczyca mustard seradela serad ella 0 25,80 26,25 1,5 19,10 22,75 5,0 18,70 14,50 7,5 12,00 6,07 15,0 7,00 5,52 3 0,0 5,20 - P = 0,05 2,22 1,45 Nasiona gorczycy wysiano 19 maja, sprzętu dokonano w fazie kwitnienia roślin 29 czerwca. W czasie wegetacji rośliny podlewano wodą demineralizowaną do 60% maksymalnej nasiąkliwości. Obserwacje przeprowadzone w czasie wegetacji wykazały, że już w niespełna 2 tygodnie po wzejściu roślin widoczne było zahamowanie ich rozwoju i wzrostu przy dwu najwyższych dawkach pyłu 15 i 30 g na wazon. W późniejszym okresie nastąpiło dalsze pogłębiające się zróżnicowanie w wysokości roślin i ilości wytworzonej masy, począwszy od najniższej dawki pyłu. W trakcie wegetacji nie zaobserwowano żadnych objawów zewnętrznych zatrucia roślin (uszkodzeń ostrych) poza wyżej opisanymi. Średnie plony p.s.m. gorczycy (tab. 8) są potwierdzeniem poczynionych w czasie wegetacji obserwacji; malały bowiem w miarę wzrostu da 5 Roczniki Gleboznawcze
66 E. Roszyk, S. Roszyk wek pyłu, przy czym różnice w plonach między poszczególnymi dawkami udowodnione zostały statystycznie. Doświadczenie z seradelą założono na glebie piaszczystej o ph 4,6 w roztworze ln chlorku potasowego, w czterech powtórzeniach. Nawożenie zastosowano podobne jak w doświadczeniu z gorczycą, zmniejszając jedynie dawkę azotu i magnezu na wazon. Glebę zwapnowano w ilości odpowiadającej 1/2 dawki obliczonej według kwasowości hydrolitycznej. Nasiona seradeli wysiano 17 lipca, sprzętu roślin dokonano 20 września. Rośliny podlewano wodą demineralizowaną do 50% maksymalnej pojem ności. Zaraz po wschodach roślin zaobserwowano opóźnienie ich rozwoju na najwyższych dawkach pyłu 7,5 i 15,0 g na wazon. Po upływie trzech tygodni widoczne było wyraźne zróżnicowanie we wzroście na poszczególnych dawkach pyłu. Poza wspomnianymi, innych objaw^ów zewnętrznych (uszkodzeń) szkodliwego działania pyłów na seradelę nie zaobserwowano. Wysokość średnich plonów seradeli dowodzi ujemnego wpływu badanych pyłów na ilość wyprodukowanej, powietrznie suchej masy roślin. Różnice w plonach na poszczególnych dawkach były istotne z wyjątkiem dawek najwyższych (7,5 i 15,0 g na wazon). P O D S U M O W A N IE Prowadzone drugi rok badania w rejonie nowo uruchomionej huty miedzi nad jej wpływem na zanieczyszczenie środowiska rolniczego emitowanymi do atmosfery metalami i siarką wykazały, że zawartość całkowita miedzi i formy rozpuszczalne miedzi i ołowiu w warstwie wierzchniej gleb zwiększały się w miarę zbliżania się do huty. Tendencje te (nie udowodnione statystycznie), wyrażające się ujemnymi współczynnikami korelacji, potwierdziła analiza matematyczna wyników analitycznych. Zależności tych nie stwierdzono dla występowania cynku i siarki. W oparcu o analizę chemiczną wielu próbek roślin uprawnych, zebranych w różnych fazach rozwojowych i z różnych odległości od emitora, stwierdzono średnio większe ilości miedzi i ołowiu w pobliżu huty, przy czym wykonane na lucernie badania wykazały, że zależności te były istotne. Nadmierne, według ogólnie przyjętych norm, zawartości obu m e tali stwierdzono w roślinach do odległości 4 kilometrów od emitora. Średnie zawartości cynku i siarki były niezależne od odległości. W odróżnieniu od części nadziemnych roślin nie stwierdzono nawet w pobliżu huty nadmiernego nagromadzenia badanych pierwiastków w ziarnie zbóż, korzeniach buraków i bulwach ziemniaków. Odnotowano jednak pewien wzrost zawartości miedzi w ziarnie roślin zbożowych w miarę zbliżania się do huty oraz średnio nieco większe ilości ołowiu w kłębach ziemniaków. Poczynione obserwacje wymagają potwierdzenia
W pływ hutnictwa miedzi na gleby i rośliny 67 w dalszych badaniach. Przeprowadzone wstępne doświadczenia wegetacyjne z dwiema roślinami dowiodły, że pyły z huty wprowadzone do gleby w pływ ały ujemnie na wzrost roślin doświadczalnych przy braku widocznych ostrych uszkodzeń w trakcie wegetacji. W stosunku do roku poprzedniego [5] stwierdzono wzrost zanieczyszczeń gleby i roślin emitowanymi przez hutę metalami, co było uwarunkowane szybkim wzrostem produkcji miedzi. W jakim stopniu dalszy rozwój produkcji przy równoczesnej rozbudowie urządzeń zabezpieczających przed emisją pyłów i gazów wpłynie na wzrost zanieczyszczenia środowiska użytkowanego rolniczo, będzie przedmiotem dalszych badań. L IT E R A T U R A [1] Boratyński K., Roszyk E., Ziętecka M.: Przegląd badań przeprow a dzonych w Polsce nad mikroelementami. Cz. I, Rocz. glebozn. 22, 1971, 1, 205 i cz. II, 23, 1972, 1, 285. [2] Boratyński K., Kamińska W., Roszyk E., Roszykowa S., Strahl A., Ziętecka M.: Comparison of the A A S method with colorimetric methods of determining some macro- and microelements in plants. Polish Journal of Soil Sei 6, 1973, 2, 101. [3] Kamińska W., Kardasz T., Strahl A., Bałuka T., Walczak K.: Metody badań laboratoryjnych w stacjach chemiczno-rolniczych. Cz. II. B adanie materiału roślinnego. IU N G, Puław y 1972. [4] O e l s с h 1e g e r W.: Die Problem atik bei der Probeentnahme von Futtermitteln in und auserhalb von Emissionsgebieten. Landw. Forsch. 26, 1973, 1. [51 Roszyk E., Roszykowa S.: W p ły w hutnictwa miedzi na niektóre w łaściwości gleb i skład chemiczny roślin uprawnych. Rocz. glebozn. 26, 1975, 3, 277. [6] Vetter H., Mählhop R.: Untersuchung über Blei-, Zink- und F lu o r-im - misionen und dadurch verursachte Schäden an Pflanzen und Tieren. Landw. Forsch. 24, 1971, 294. E. РОШЫК, C. РОШ ЫК В Л И Я Н И Е М ЕД Н О Й М Е Т Л Л У Р Г И И (М Е Д Е П Л А В И Л Ь Н О Г О З А В О Д А ) Н А Н Е К О Т О Р Ы Е С В О Й С Т В А П О Ч В И Х И М И Ч Е С К И Й С О С Т А В К У Л Ь Т У Р Н Ы Х Р А С Т Е Н И Й ЧАСТЬ 2-Я. ВТОРОЙ ГОД ЭМИТТИРОВАНИЯ Институт Агрохимии, почвоведения и микробиологии, Сельскохозяйственная академия во Вроцлаве Резюме Во втором году эмиттирования была выявлена тенденция к накоплению- общей меди и растворимых форм меди и свинца в поверхностном слое почв залегающих поблизости завода.
68 E. Roszyk, S. Roszyk В культурных растениях тоже обнаружено накопление меди и свинца в повышенных количествах, уменьшающихся с отдаленностью от эмиттора. Такая закономерность оказалась статически доказанной. В семенах зерновых, корнях сахарной свеклы и клубных картофеля не установлено избыточного накопления меди и свинца. Содержание цинка и серы как в почвах так и в растениях было независимо от отдаленности от эмиттора. Проведенные предварительные вегетационные опыты по влиянию внесенных в почву пылевидных заводских выбросов на развитие горчицы и серадел- пы показали отрицательное их действие на рост опытных растений но без признаков сильного повреждения во время вегетации. Е. R O SZYK, S. R O SZYK IN F L U E N C E O F TH E C O P P E R M E T A L L U R G Y O N SO M E P R O P E R T IE S OF SO IL S A N D C H E M IC A L C O M P O S IT IO N O F C R O PS P A R T II. THE SECOND YEAR OF EMISSION Department of Agricultural Chemistry, Pedology and Microbiology, Agricultural University of W rocław Summary In the second year of emission, tendencies for accumulation of total copper and soluble forms of copper and lead in upper layer of soils near the métallurgie factory have been found. Also in crops the accumulation of copper and lead exceeding the usual values, decreasing along with the distance increase from the emitter took place. The above relationships have been proved statistically. In the grain of cereals, sugar beet roots and potato tubers no excessive Cu and Pb accumulation has been found. The zinc and sulphur content both in soil and in plants form ed independently on the distance from the emitter. The prelim inary vegetation experiments concerning the influence of dusts from the métallurgie factory, introduced into soil, on the mustard and seradella growth have proved a harm ful effect of the dusts on the growth of experimental crops, yet without any symptoms of acute injuries during growth. doc. dr hab. Eligiusz Roszyk Instytut Chemii Rolniczej, Gleboznawstwa i Mikrobiologii AR Wroclaw, ul. Grunwaldzka 53