Muzeum Polskich Formacji Granicznych http://muzeumsg.strazgraniczna.pl/muz/granica/system-ochrony-granic/1945-1990-1/9947,srodki-transportu-194 5-1990.html 2019-04-27, 13:51 Środki transportu 1945-1990 26.09.2017 Kołowy
Motocykle Wojsk Ochrony Pogranicza (1945 1990) Z chwilą utworzenia Wojsk Ochrony Pogranicza, władzę zwierzchnią nad nowo powołanymi strukturami sprawował Departament WOP. Nie posiadał on w swoim składzie służb kwatermistrzowskich, odpowiedzialność za zaopatrzenie nowo powstałych jednostek spoczywała na służbach poszczególnych okręgów wojskowych. Zgodnie z tabelą należności na rok 1945, WOP miał otrzymać 288 samochodów osobowych, 629 samochodów ciężarowych, 157 samochodów specjalistycznych i 461 motocykli[1]. Umiejscowienie WOP w strukturach wojskowych wymusiło uposażenie go w sprzęt transportowy będący na ówczesnym wyposażeniu Wojska Polskiego, którego znakomita większość pochodziła z zaopatrzenia Armii Czerwonej. Zaopatrywana w sprzęt transportowy w ramach pomocy Lend and Lease z USA, którego Armia ta otrzymała łącznie 47 2771 pojazdów w tym: 375 883 samochodów ciężarowych, 51 503 lekkich samochodów terenowych typu jeep, 11 205 rowerów i 34 180 motocykli (z czego 26 670 to Harleye-Dawidsony WLA a 7 510 Indiany model 741, 340 i 341)[2]. Po zakończeniu wojny, dodatkowym źródłem dostaw sprzętu wojskowego, w tym i transportowego dla wojska były dostawy UNRRA z lat 1945 1947 oraz działania Polskiej Misji Zakupów na terenie Europy Zachodniej. Dzięki nim trafiły do Wojska Polskiego motocykle produkcji amerykańskiej Harley Dawidson WLA (jeden z najbardziej popularnych pojazdów II wojny światowej, silnik poj. 750 cm³ dwucylindrowy w układzie V, w czasie wojny wyprodukowano ich ok. 90 000 egzemplarzy). W Wojskach Ochrony Pogranicza motocykle te najczęściej występowały solo (pozbawione wózków bocznych) i były jedynymi jednośladami w formacji w omawianym okresie. Zmiany geopolityczne po zakończeniu II wojny światowej (zimna wojna) odcięły dostawy części zapasowych z USA. W zaistniałej sytuacji niezbędne do napraw elementy pozyskiwano z egzemplarzy zepsutych i nie nadających się do dalszej eksploatacji. Sytuacja ta wymusiła wkrótce wymianę parku maszynowego na produkowany w kraju lub przez sojuszników z Układu Warszawskiego. Pierwszym ciężkim motocyklem, który zastąpił Harleya WLA był M-72, produkowany przez Związek Radziecki (konstrukcja wzorowana na niemieckim BMW R71, dwu cylindrowy silnik w układzie boxer o pojemności skokowej 746 cm³). Wytwarzany od 1942 roku, był podstawowym motocyklem na wyposażeniu wojska ZSRR i po zaspokojeniu własnych potrzeb eksportowany do innych sojuszniczych krajów z Układu Warszawskiego, w tym i do Polski. Występował w zaprzęgu z wózkiem bocznym i był podstawowym motocyklem w latach 50. i 60. Wojska Polskiego i WOP. W późniejszym okresie został on zastąpiony przez K 750, będący jego nowszą wersją. Kolejną importowaną maszyną, która znalazła się na wyposażeniu formacji była czeska Jawa 250 (w roku 1947 Polska zakupiła kilkaset sztuk tych motocykli na potrzeby Wojska Polskiego[3]), produkowana w
Czechosłowacji od 1946 r. do 1954 r. (poj. silnika 248 cm³, jednocylindrowy dwusuwowy). Wypełniała ona lukę w klasie motocykli małolitrażowych, do czasu rozpoczęcia własnej produkcji, a dzięki współpracy w ramach państw bloku socjalistycznego z Czechosłowacją, zapewniała dopływ części zamiennych. Wraz z wejściem w życie Zarządzenia nr 152/63 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 4 października 1963 r. w sprawie gospodarki motocyklami służbowymi w placówkach Wojsk Ochrony Pogranicza wprowadzono etaty motocykli małolitrażowych dla oficerów placówek Wojsk Ochrony Pogranicza.[4] Zastąpiły one rowery, a odpowiedzialność za eksploatację i naprawy spoczywała na użytkowniku, któremu przysługiwał na ten cel roczny ryczałt, płatny z góry. Dodatkowo przysługiwała dopłata na paliwo i smary, a po wykorzystaniu przewidywanego przebiegu lub upływie 4 lat służbowe motocykle ulegały wycofaniu z służby i mogły zostać nabyte przez dotychczasowych użytkowników, w zależności od przebiegu po 25% - 12% wartości ceny nowego egzemplarza. W roku podpisania wyżej wymienionego zarządzenia park motocykli WOP liczył 108 sztuk. Wraz z ustanowieniem etatu motocykli małolitrażowych na wyposażeniu WOP pojawiła się krajowa SHL M11 175[5], produkowana w Kieleckich Zakładach Wyrobów Metalowych od 1961 r. do 1967 (poj. silnika 175 cm³, jednocylindrowy dwusuwowy). W latach późniejszych została zastąpiona z kolei przez WSK 125, produkowane w Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego PZL Świdnik od 1957 r. do 1985 r.,(poj. silnika 123 cm³, jednocylindrowy dwusuwowy) i WSK 175 produkowany od 1972 r. do 1978 r. (poj. silnika 175 cm³, jednocylindrowy dwusuwowy). Wyżej wspomniana klasa motocykli wraz z końcem lat 70. dominowała w parku transportowym formacji. W latach osiemdziesiątych polskie WSK 125 i WSK 175 wyparły wszystkie inne marki motocykli w WOP. Opracował: Adam Twardowski Bibliografia: Dominiczak H.; Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza, Warszawa 1985. Szczerbicki T.; Motocykle Wojska Polskiego, Warszawa 2009. [1] H. Dominiczak, Zarys Historii Wojsk Ochrony Pogranicza, Warszawa 1984, s. 49. [2] T. Szczerbacki, Motocykle Wojska Polskiego, Warszawa 2009, s. 132. [3] Tamże, s 143. [4] ASG, zespół Dowództwo WOP 1544/88, s. 262. [5] Tamże, s. 32. Wodny