ARiMR rok po akcesji

ARiMR rok po akcesji ARiMR Warszawa 2005 r.

ARiMR rok po akcesji Copyright by Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Praca zbiorowa przygotowana pod kierownictwem: Wojciecha Pomajdy Zespół Redakcyjny w składzie: Mirosław Drygas (Przewodniczący), Anna Andrychowicz, Andrzej Babuchowski, Tadeusz Kmieciński, Krzysztof Michalski, Joanna Święcka, Ewa Woicka-Bekas W opracowaniu materiałów uczestniczyli pracownicy następujących departamentów/biur ARiMR: Departamentu Analiz Działalności i Rozwoju, Departamentu Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt, Departamentu Obsługi Środków Towarzyszących, Departamentu Płatności Bezpośrednich, Departamentu Pomocy Krajowej, Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich, Departamentu Rybactwa Biura Promocji i Wydawnictw Redakcja techniczna: Ewa Woicka-Bekas Projekt okładki: Artur Kubat Wydanie I, Warszawa 2005 Wydawca: Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 00-175 Warszawa, ul. Jana Pawła II 70 Tel.: (0 22) 318 42 20 Fax. (0 22) 318 53 30 ISBN 83 87381 87 - X Skład, przygotowanie do druku: Grafis s.c. Wydawnictwo i Poligrafia ul. Brwinowska 19, 05-800 Pruszków Druk: Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych S.A. ul. Sanguszki 1, 00-222 Warszawa

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie... 6 2. ARiMR funkcje, zadania, struktura organizacyjna... 8 3. Instrumenty pomocy krajowej... 15 3.1. Ewolucja instrumentów pomocy krajowej w latach 1994-2003... 15 3.2. Pomoc ze środków krajowych dla wsi i rolnictwa w latach 2004-2005... 19 4. Unijne instrumenty wsparcia dla wsi i rolnictwa... 37 4.1. SAPARD... 37 4.2. Płatności bezpośrednie do gruntów rolnych... 49 4.3. Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich... 53 4.4. SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich... 70 4.5. Wsparcie rynków owoców i warzyw... 87 5. Unijne instrumenty wsparcia dla rybołówstwa i przetwórstwa ryb... 92 5.1. SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006... 92 5.2. Pomoc dla organizacji producentów funkcjonujących na rynku produktów rybołówstwa... 98 6. System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt... 102 7. Współpraca ARiMR z instytucjami zewnętrznymi... 107 8. Nowy okres programowania na lata 2007-2013... 110 Kierunki zmian polityki wobec rolnictwa i obszarów wiejskich oraz rybołówstwa w UE. 9. Podsumowanie... 118 10. Wykaz użytych skrótów... 119

Adresy Oddzia³ów Regionalnych ARiMR Dolnoœl¹ski 52-438 Wroc³aw, ul. Gie³dowa 8 tel.: (0-71) 369 74 00; fax: (0-71) 364 37 02 adres e-mail: dolnoslaski@arimr.gov.pl Kujawsko-Pomorski 87-100 Toruñ, ul. Reytana 2-4 tel.: (0-56) 619 83 00; fax: (0-56) 655 80 64 adres e-mail: kujawsko-pomorski@arimr.gov.pl Lubelski 21-003 Ciecierzyn, Elizówka k/lublina 65A i B tel.: (0-81) 756 88 10/20; fax: (0-81) 756 39 41 adres e-mail: lubelski@arimr.gov.pl Lubuski 65-120 Zielona Góra, Al. Zjednoczenia 104 tel.: (0-68) 329 27 99; fax: (0-68) 451 94 49 adres e-mail. lubuski@arimr.gov.pl ódzki 92-202 ódÿ, Al. J. Pi³sudskiego 84 tel.: (0-42) 675 67 50/10; fax: (0-42) 674 60 92 adres e-mail: lodzki@arimr.gov.pl Ma³opolski 31-503 Kraków, ul. Lubicz 25 tel.: (0-12) 629 80 10, 629 80 50/30/32; fax: (0-12) 421 13 11 adres e-mail: malopolski@arimr.gov.pl Mazowiecki 00-175 Warszawa, ul. Jana Paw³a II 80 tel.: (0-22) 536 57 05/06; fax: 435 49 05 adres e-mail: mazowiecki@arimr.gov.pl Opolski 45-836 Opole, ul. Wroc³awska 170 G tel.: (0-77) 401 84 00/01, fax: (0-77) 457 45 23 adres e-mail: opolski@arimr.gov.pl Podkarpacki 35-241 Rzeszów, ul. Lubelska 46 tel.: (0-17) 875 60 01; fax: (0-17) 864 25 50 adres e-mail: podkarpacki@arimr.gov.pl Podlaski 18-400 om a, ul. Nowa 2 tel.: (0-86) 216 42 71 wew. 510, (0-86) 215 63 11/12; fax: (0-86) 216 45 13 adres e-mail: podlaski@arimr.gov.pl Pomorski 81-890 Gdynia, ul. Ko³³¹taja 1 tel.: (0-58) 668 60 00/01, fax: (0-58) 669 68 44 adres e-mail: pomorski@arimr.gov.pl Œl¹ski 42-200 Czêstochowa, ul. J. Sobieskiego 7 tel.: (0-34) 378 28 00, fax: (0-34) 324 94 28 adres e-mail: slaski@arimr.gov.pl Œwiêtokrzyski 25-414 Kielce, ul. Warszawska 430 tel.: (0-41) 349 09 00; fax: (0-41) 332 84 02 adres e-mail: swietokrzyski@arimr.gov.pl Warmiñsko-Mazurski 10-038 Olsztyn, ul. Œw. Wojciecha 2 tel.; (0-89) 521 09 20/22; fax: (0-89) 522 98 25 adres e-mail: warminsko-mazurski@arimr.gov.pl Wielkopolski 60-479 Poznañ, ul. Strzeszyñska 36 tel.: (0-61) 845 56 60/20/24; fax: (0-61) 840 06 95 adres e-mail: wielkopolski@arimr.gov.pl Zachodniopomorski 71-245 Szczecin, ul. Szafera 10 tel.: (0-91) 469 84 00/01; fax: (0-91) 431 60 97 adres e-mail: zachodniopomorski@arimr.gov.pl Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Al. Jana Paw³a II 70 00-175 Warszawa Tel. (022) 318 42 20 Fax. (022) 318 53 30 e-mail: info@arimr.gov.pl www.arimr.gov.pl Bezp³atna infolinia : 0 800 38 00 84

Szanowni Państwo, W ubiegłym roku Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa obchodziła dziesięciolecie swojej działalności na rzecz polskiej wsi, rolnictwa i gospodarki żywnościowej. Z tej okazji wydaliśmy okolicznościową książkę, w której dokonano podsumowania minionych lat, jak również opisano uruchomione przez Agencję w ubiegłym roku działania wspierane ze środków unijnych. Ogromny wysiłek Pracowników Agencji, szczególnie z biur powiatowych, determinacja i wola jak najszybszego wdrożenia nowych instrumentów oraz sprostania oczekiwaniom rolników na tak im potrzebne wsparcie unijne, spowodowały, że pierwszy rok działania Agencji już w Unii Europejskiej można uznać za udany. Obecnie oddajemy do Państwa rąk publikację, która podsumowuje działalność ARiMR po roku członkostwa Polski w Unii Europejskiej. W momencie ukazania się książki wszystkie instrumenty wdrażane przez Agencję są już uruchomione, a rolnicy sukcesywnie otrzymują płatności należne im w ramach różnych programów. Jednocześnie pragnę zaznaczyć, że Agencja rozpoczęła przygotowania do wdrażania nowych programów wsparcia na lata 2007-2013. Ambitnym celem jest rozpoczęcie wdrażania jak największej liczby działań z nowego Programu Operacyjnego już od początku 2007 roku. Życząc Państwu przyjemnej lektury, pragnę zapewnić, że ARiMR, tak jak dotąd, będzie starała się jak najlepiej wykonywać powierzone jej zadania w dziedzinie rozwoju polskiej wsi, rolnictwa i całego sektora żywnościowego. Sądzę, że przedkładana publikacja spełni Państwa oczekiwania i pogłębi wiedzę na temat działalności Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Prezes ARiMR Warszawa, sierpień, 2005 r /Wojciech Pomajda/

6 ARiMR rok po akcesji 1. Wprowadzenie Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej rozpoczęło nowy jakościowo etap rozwoju Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, związany z podjęciem obsługi instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej, Wspólnej Polityki Rybackiej oraz polityki strukturalnej Unii Europejskiej. Okres pierwszych kilkunastu miesięcy członkostwa Polski w UE był jednocześnie dla Agencji sprawdzianem sprawności w wykonywaniu nowych funkcji, których podjęcie poprzedzone było długim okresem przygotowań, szczególnie intensywnych w ostatnich miesiącach przed akcesją. Spektrum instrumentów pomocy stosowanych przez ARiMR po akcesji jest bardzo szerokie z uwagi na przydzielony zakres nowych oraz kontynuację większości realizowanych przed 1 majem 2004 r. zadań. Instrumentarium wsparcia jest jednocześnie zróżnicowane pod względem wymogów proceduralnych oraz instytucjonalnych. Różne są bowiem źródła finansowania zadań, tj. budżet krajowy oraz fundusze UE - Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR) oraz Finansowy Instrument Wsparcia Rybołówstwa (FIFG). Okres pierwszych kilkunastu miesięcy po akcesji przyniósł istotny wzrost skali udzielanego przez ARiMR wsparcia w wymiarze finansowym oraz zmiany udziału poszczególnych instrumentów w strukturze transferów finansowych Agencji. W szczególności zmniejszył się w tej strukturze udział pomocy krajowej, który wyniósł w 2004 r. ok. 23%. Było to z jednej strony konsekwencją zmniejszenia skali pomocy krajowej, z drugiej natomiast rozpoczęcia realizacji dopłat bezpośrednich oraz nasilenia płatności dla beneficjentów Programu SAPARD. W 2005 r. udział ten zmniejszy się do ok. 6%, a płatności związane z instrumentami Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej mają wynieść ok. 66% łącznej kwoty transferów Agencji, natomiast finansowanie z Sektorowych Programów Operacyjnych (SPO) 28% (z uwzględnieniem płatności w ramach Programu SAPARD). Zakres stosowanych przez ARiMR instrumentów pomocy krajowej uległ po akcesji ograniczeniu. Wstrzymane zostało udzielanie kredytów na tworzenie nowych miejsc pracy (MP), rozpoczęcie lub zwiększenie produkcji (RP) oraz w ramach Branżowego programu rozwoju rybołówstwa w Polsce na lata 2000-2006 (BR/12). Istotne ograniczenia zostały wprowadzone w zakresie kredytów obrotowych. Jednocześnie ARiMR zaprzestała udzielania pożyczek na tworzenie miejsc pracy oraz wspierania edukacji na obszarach wiejskich, jak również podejmowania nowych zobowiązań w zakresie instrumentów objętych obecnie Planem Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), tj. ekwiwalentów za zalesianie gruntów rolnych oraz pomocy na tworzenie grup producentów rolnych. Pomoc finansową dla producentów suszu paszowego oraz dopłaty do mleka przejęła Agencja Rynku Rolnego (ARR). Po akcesji Program SAPARD wszedł w kolejną fazę. W dniu 30 września 2004 r zakończył się proces podpisywania przez Agencję z beneficjentami umów o pomoc finansową. Wyznaczony na realizację Programu limit środków, z uwzględnieniem środków przesuniętych z PROW, został w pełni wykorzystany. Obecnie trwa realizacja jeszcze niezakończonych i rozliczanie zakończonych przedsięwzięć. Od dnia 15 kwietnia 2004 r., tj. jeszcze przed formalnym przystąpieniem Polski do UE, ARiMR rozpoczęła przyjmowanie wniosków o płatności bezpośrednie do gruntów rolnych. W wyznaczonym terminie, tj. do 26 lipca 2004 r., zarejestrowano ponad 1,4 mln wniosków na deklarowaną łączną powierzchnię 13, 7 mln ha. Oznacza to, że wnioski złożono na 92,8 % przyznanej Polsce powierzchni referencyjnej. Jest to niewątpliwie wynikiem skutecznych działań promocyjnych i informacyjnych

Wprowadzenie 7 prowadzonych przez ARiMR w 2004 roku. Wypłaty należności rozpoczęto już 18 października 2004 r. Równolegle z wnioskami o płatności bezpośrednie przyjmowano w biurach powiatowych ARiMR wnioski o płatność w ramach działania PROW - Wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), a w sierpniu 2004 r. ARiMR rozpoczęła przyjmowanie wniosków w ramach PROW działania Renty strukturalne. We wrześniu nabór wniosków objął kolejne działania Zalesianie gruntów rolnych i Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych oraz poprawy dobrostanu zwierząt. W sumie do końca 2004 r., Agencja przyjmowała wnioski w ramach sześciu z ośmiu działań, jakie przewidziano do realizacji w Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich. Od 1 lutego 2005 r. rolnicy mieli możliwość ubiegania się o pomoc w ramach dwu ostatnich działań PROW, tj. Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów Unii Europejskiej oraz Wspieranie gospodarstw niskotowarowych. W dniu 2 sierpnia 2004 r. uruchomiony został SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006. Od 16 sierpnia 2004 r. natomiast rozpoczęto przyjmowanie wniosków o dofinansowanie realizacji projektów w ramach SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006. Programy te są realizowane w ramach Narodowego Planu Rozwoju 2004 2006. Obecnie trwają przygotowania do nowego okresu programowania. W 2007 roku rozpoczyna się bowiem kolejny okres finansowy dla polityk Unii Europejskiej. Wstępny projekt Programu Operacyjnego Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PO ROW) został przygotowany przez MRiRW. ARiMR ma wdrażać nowy PO ROW w charakterze akredytowanej agencji płatniczej. Wymaga to podjęcia przez Agencję odpowiednich prac przygotowawczych. Obejmować one powinny zmiany w strukturzeorganizacyjnej, dostosowanie systemu informatycznego działającego na rzecz PROW i SPO do obsługi nowego programu, przygotowanie procedur wdrożeniowych, finansowych i kontrolnych, stworzenie sprawnego systemu powiązań z innymi uczestnikami układu instytucjonalnego związanego z wdrażaniem programu. Jest to kolejne, ogromne wyzwanie, któremu musi podołać Agencja, równolegle kontynuując realizację obecnie wdrażanych programów.

8 ARiMR rok po akcesji 2. ARiMR funkcje, zadania, struktura organizacyjna Rozszerzający się zakres wdrażanych przez ARiMR instrumentów pomocy oraz związane z tym wymogi instytucjonalne były przyczyną dynamicznego, zwłaszcza w ostatnich latach, rozwoju instytucjonalnego i organizacyjnego Agencji. W konsekwencji zmian we wdrażanych instrumentach wsparcia oraz zróżnicowania rozwiązań instytucjonalnych już od początku członkostwa Polski w Unii Europejskiej ARiMR pełni jednocześnie funkcje: w zakresie zadań kontynuowanych: instytucji obsługującej instrumenty pomocy krajowej. Agencji SAPARD obsługującej instrumenty pomocy przedakcesyjnej, współfinansowane z Sekcji Gwarancji EFOiGR, w zakresie nowych zadań: agencji płatniczej dla obsługi instrumentów I i II filaru WPR finansowanych z Sekcji Gwarancji EFOiGR obejmujących dopłaty bezpośrednie, płatności w ramach PROW, pomoc finansową dla wspólnych organizacji rynków - owoców i warzyw oraz ryb, beneficjenta końcowego i instytucji wdrażającej dla Sektorowych Programów Operacyjnych współfinansowanych z funduszy strukturalnych UE Sekcji Orientacji EFOiGR oraz Finansowego Instrumentu Wsparcia Rybołówstwa (FIFG). ARiMR jako instytucja obsługująca instrumenty pomocy krajowej Formy, tryb i zakres stosowania instrumentów pomocy krajowej wynikają ze stosownych aktów prawnych. 1) Ogólnie można stwierdzić, iż realizując wsparcie w zakresie instrumentów krajowych ARiMR wykonuje samodzielnie lub za pośrednictwem instytucji współpracujących, tj. banków i Ośrodków Doradztwa Rolniczego zarówno zadania o charakterze wdrożeniowym, jak i płatniczym. Zadania wdrożeniowe obejmują określanie zasad i procedur udzielania pomocy, podejmowanie decyzji o przyznaniu pomocy oraz monitoring i kontrolę. Do zadań o charakterze płatniczym należy natomiast podejmowanie decyzji w sprawie płatności, ich ewidencja i rozliczenie oraz sprawozdawczość wobec instytucji nadzorujących z wykorzystania otrzymanych środków finansowych. ARiMR jako Agencja SAPARD Konieczność powołania Agencji SAPARD wynikała z rozporządzeń Rady Wspólnoty Europejskiej oraz zapisów przyjętych w Wieloletniej Umowie Finansowej (WUF), podpisanej w dniu 25 stycznia 2001 r. pomiędzy Rządem RP a Komisją Europejską. Procedura akredytacji ARiMR uprawniającej do pełnienia funkcji Agencji SAPARD, rozpoczęła się w listopadzie 2000 r. W dniu 20 września 2001 r. został wydany przez Pełnomocnika Rządu ds. Obsługi Środków Finansowych Pochodzących z UE (National Authorising Officer) Krajowy Akt Akredytacji Agencji SAPARD. Oficjalne potwierdzenie zakończenia procesu akredytacji stanowił dokument przekazujący ARiMR zarządzanie Programem SAPARD, opublikowany w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich w dniu 2 lipca 2002 r. (2002/593/EC). Uzyskując akredytację do obsługi Programu SAPARD Agencja stała się pierwszą instytucją w Polsce działającą w oparciu o procedury obowiązujące w Unii Europejskiej. 1) Ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r. o utworzeniu ARiMR (Dz. U. Nr 1, poz. 2), rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 1996 r. w sprawie szczegółowych kierunków działań ARiMR oraz sposobów ich realizacji (Dz. U. Nr 16, poz. 82), rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie nadania statutu ARiMR (Dz. U. Nr 23, poz. 224)

2. ARiMR funkcje, zadania, struktura organizacyjna 9 Zgodnie z Wieloletnią Umową Finansową ARiMR jako Agencja SAPARD pełni dwie funkcje wdrażającą i płatniczą. Funkcja wdrażająca Agencji SAPARD obejmuje: wzywanie do składania wniosków i ogłaszanie warunków kwalifikacji, przyjmowanie i formalną weryfikację wniosków o pomoc finansową, ocenę merytoryczno-techniczną i ekonomiczną wniosków, ustanawianie na piśmie zobowiązań umownych pomiędzy Agencją a potencjalnymi beneficjentami, monitoring, sprawozdawczość. Funkcja płatnicza Agencji SAPARD obejmuje natomiast: sprawdzanie wniosków o płatność, przeprowadzanie kontroli na miejscu i stwierdzanie dopuszczalności płatności, zezwalanie na płatność, dokonywanie płatności, księgowanie zobowiązań i płatności. Można ogólnie stwierdzić, iż trzy pierwsze z ww. zadań w ramach funkcji płatniczej stanowią odpowiednik funkcji autoryzacji płatności, przyjętej w odniesieniu do agencji płatniczej. ARiMR jako agencja płatnicza W odniesieniu do obsługi instrumentów I i II filaru Wspólnej Polityki Rolnej finansowanych z Sekcji Gwarancji EFOiGR oraz Wspólnej Polityki Rybackiej, finansowanych z Finansowego Instrumentu Wspierania Rybołówstwa, obowiązujące w UE przepisy wymagają akredytowanej agencji płatniczej. Wymogi unijne w zakresie warunków, jakie powinny spełniać agencje płatnicze dla uzyskania akredytacji określa rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1663/95 z 7 lipca 1995 r.. Ustala ono szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (EWG) Nr 729/70, dotyczące procedury rozliczeń rachunków Sekcji Gwarancji EFOiGR, zastąpione przez rozporządzenie Nr 1258/99 o finansowaniu Wspólnej Polityki Rolnej. Kryteria uzyskania akredytacji wymagają rozdzielenia w strukturze organizacyjnej niżej wymienionych funkcji, jak również uzyskania odpowiedniego poziomu przygotowania do operacji płatniczych, zgromadzenia środków finansowych, bezpieczeństwa systemów komputerowych, prowadzenia i przechowywania danych księgowych, odpowiedniego podziału obowiązków, spełnienia wymagań w zakresie wewnętrznej oraz zewnętrznej kontroli w odniesieniu do transakcji finansowanych według procedur Sekcji Gwarancji EFOiGR. Pełnienie roli agencji płatniczej oznacza wykonywanie trzech podstawowych funkcji: autoryzacji, tj. ustalenia i zatwierdzenia sumy, jaka powinna być wypłacona, zgodnie z procedurą i przepisami unijnymi, wykonania płatności wydania polecenia dla banku lub rządowych instytucji płatniczych, księgowania płatności w oddzielnym rejestrze płatności agencji dotyczących wydatków z zasobów Sekcji Gwarancji EFOiGR. Niezbędnym warunkiem funkcjonowania agencji płatniczej dla płatności bezpośrednich i środków towarzyszących WPR jest posiadanie Zintegrowanego Systemu Zarządzania i Kontroli (ZSZiK, ang. IACS Integrated Administration and Control System), na który składają się: Wielofunkcyjny Rejestr Gospodarstw Rolnych oraz System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt.

10 ARiMR rok po akcesji Agencję płatniczą można zdefiniować jako układ instytucjonalny, spełniający określone przepisami kryteria, tj. posiadający: strukturę organizacyjną, zapewniającą rozdzielenie ww. funkcji, pisemne procedury wdrożeniowe, finansowo-księgowe i kontrolne oraz wzory dokumentów, system kontroli wewnętrznej (procedury, zakresy obowiązków określone dla poszczególnych pracowników, rotacja na stanowiskach wrażliwych, listy kontrolne, itd.) odpowiednie zatrudnienie pod względem poziomu i kwalifikacji, służby audytu wewnętrznego i kontroli technicznej, odpowiedni system informatyczny. ARiMR jako instytucja wdrażająca i beneficjent końcowy SPO W przypadku wdrażania programów współfinansowanych z Funduszy Strukturalnych UE nie ma wymogu uzyskiwania akredytacji przez instytucję wdrażającą oraz beneficjenta końcowego. Zgodnie z rozporządzeniem Komisji 438/2001 obowiązkiem kraju członkowskiego jest natomiast stworzenie efektywnego systemu zarządzania i kontroli, weryfikacja poprawności działania tego systemu oraz zapewnienie wytycznych dla instytucji płatniczych i wdrażających w celu zagwarantowania efektywnego wykorzystania funduszy wspólnotowych, zgodnego z zasadami prawidłowego zarządzania finansowego. Zasady wprowadzone tym zarządzeniem nawiązują do zasad zarządzania i kontroli dla Sekcji Orientacji EFOiGR. Kraj członkowski przedstawia Komisji Europejskiej informacje dotyczące systemu zarządzania. Może on być poddany tzw. audytowi prewencyjnemu KE, który ex-ante pozwala wyeliminować nieprawidłowości systemu. ARiMR pełni funkcję instytucji wdrażającej dla większości oraz beneficjenta końcowego dla wszystkich Działań objętych SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006. W przypadku SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 Agencja pełni obie te funkcje w odniesieniu do wszystkich działań poza objętymi priorytetem Pomoc Techniczna. Zadania ARiMR w ramach funkcji instytucji wdrażającej obejmują: informowanie o możliwościach uzyskania pomocy, przyjmowanie i ocenę wniosków o dofinansowanie realizacji projektu, przygotowywanie i zawieranie umów z beneficjentami, monitoring realizacji projektów, przyjmowanie i weryfikację wniosków o płatność, wydawanie zleceń płatności, dokonywanie kontroli na miejscu, zbieranie danych i sporządzanie raportów związanych z monitorowaniem Programu. Do zadań ARiMR jako beneficjenta końcowego należy natomiast: weryfikacja i zatwierdzanie zleceń płatności, przekazywanie środków beneficjentom, księgowanie płatności, sporządzanie raportów finansowych. W przygotowaniach do pełnienia roli instytucji wdrażającej i beneficjenta końcowego SPO bardzo pomogły Agencji doświadczenia zdobyte podczas realizacji Programu SAPARD i stworzone do jego obsługi struktury. Świadczyć może o tym fakt, iż zadania ARiMR jako instytucji wdrażającej i beneficjenta końcowego w SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006 są realizowane przez struktury Agencji SAPARD, w ramach której utworzono dodatkowe lub rozbudowano istniejące komórki organizacyjne.

2. ARiMR funkcje, zadania, struktura organizacyjna Struktura organizacyjna ARiMR W konsekwencji realizacji szerokiego, zróżnicowanego w zakresie formalnym instrumentarium wsparcia po akcesji ukształtowała się złożona struktura organizacyjna Agencji. Struktura ta ma charakter wieloszczeblowy. Obejmuje Centralę oraz struktury terenowe 16 oddziałów regionalnych oraz 314 biur powiatowych (Schemat 1). SCHEMAT 1. Uproszczony schemat organizacyjny Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 11 Centrala ARiMR Oddział Regionalny... 16 oddziałów regionalnych... 314 biur powiatowych Biuro Powiatowe Oddziały regionalne utworzono w 2000 r. w ramach przygotowań do obsługi Programu SAPARD. W 2002 r. natomiast utworzono biura powiatowe w ramach przygotowań do pełnienia funkcji agencji płatniczej dla instrumentów WPR. W tym samym celu rozbudowano oddziały regionalne (Schemat 3). W ramach struktury organizacyjnej Agencji funkcjonują jednocześnie różne struktury oraz układy instytucjonalne, dostosowane do wymogów formalnych obowiązujących w odniesieniu do poszczególnych określonych wyżej funkcji Agencji (Schemat 2 i Schemat 3). Od 16 sierpnia 2005 r obowiązuje nowy regulamin organizacyjny wprowadzony Zarządzeniem Nr 28/2005 Prezesa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Wprowadzone zmiany wynikały z doświadczeń zdobytych w okresie członkostwa i potrzeby lepszego dostosowania do realizowanych zadań.

12 ARiMR rok po akcesji SCHEMAT 2. Struktura organizacyjna Centrali ARiMR [wg stanu na koniec czerwca 2005 r.] Dep. Kontroli Dep.Audytu Wewnętrznego PREZES AGENCJI Gabinet Prezesa Rzecznik Prasowy Dep. Kadr Biuro Bezpieczeństwa Dep.Analiz Działalności I Rozwoju Z-ca Prezesa Pion SAPARD i FS UE Dep. Rozwoju Obszarów Wiejskich Dep. Autoryzacji Biuro ds. Rybactwa Dep. Wsparcia SAPARD i FS Z-ca Prezesa Pion ZSZK I IRZ Dep. Koordynacji ZSZiK Dep. Ewidencji Gospodarstw Dep. Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt Dep. Kontroli Na Miejscu Dep. Informatyki I Telekomunikacji Z-ca Prezesa Pion Pref Krajowych I WPR Dep. Płatności Bezpośrednich Dep. Środków Towarzyszących Dep. Pomocy Krajowej Główny Księgowy Pion Finansowo - Księgowy Departament Finansowy Departament Księgowości Biuro Windykacji Należności Z-ca Prezesa Pion Organizacyjno - Prawny Biuro Szkoleń Biuro Promocji I Wydawnictw Dep. Organizacyjno - Gospodarczy Dep. Prawny Biuro Zamówień Publicznych Biuro Koordynacji Oddziałów Regionalnych

2. ARiMR funkcje, zadania, struktura organizacyjna SCHEMAT 3. Struktury terenowe ARiMR wg stanu na koniec czerwca 2005 r. 13 DYREKTOR ODDZIAŁU REGIONALNEGO 1 Zastępca Dyr. OR 2 Zastępca Dyr. OR Sam. st. pracy ds. kontroli wewnętrznej Sam. st. pracy ds. kadrowo - płacowych Biuro Finansowo Księgowe Sam. st. pracy ds. bezpieczeństwa Sam. st. pracy Radcy Prawnego Biuro Obsługi Wniosków -SAPARD -PROW -FS - owoce i warzywa Sekcja Obsługi Wniosku o Pomoc Finansową Sekcja Obsługi Wniosku o Płatność Biuro Kontroli na Miejscu Sam. st. pracy ds. przygotowania i obsługi dokumentacji Sekcja Inspektorów Terenowych Sam. st. pracy ds. IRZ Sam. st. pracy ds. ewidencji gospodarstw KIEROWNIK BIURA POWIATOWEGO Biuro Oddziału Regionalnego Sam. st. pracy ds. szkoleń i promocji Sam. st. pracy ds. administracyjnych Sam. st. pracy ds. informatyki Kancelaria i Archiwum Zakładowe Sam. st. pracy ds. administracyjnych Sam. st. pracy ds. informacji Sam. st. pracy operatora danych wniosków Sam. st. pracy kontrolera danych wniosków Struktury te obejmują zarówno jednostki organizacyjne (departamenty, biura), w całości przyporządkowane merytorycznie do obsługi konkretnej grupy instrumentów (np. Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich, Departament Wsparcia SAPARD i Funduszy Strukturalnych w przypadku Agencji SAPARD oraz Instytucji wdrażającej SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006; Departament Pomocy Krajowej instytucji obsługującej krajowe instrumenty wsparcia; Departament Płatności Bezpośrednich, Departament Obsługi Środków Towarzyszących agencji płatniczej do obsługi instrumentów I i II filaru WPR), jak również określone komórki organizacyjne (wydziały, sekcje) funkcjonujące w ramach departamentów zaangażowanych w obsłudze różnych grup instrumentów (np. Departament Finansowy, Departament Księgowości). Szeroki i zróżnicowany zakres zadań wymaga także odpowiedniego poziomu zatrudnienia. Poziom ten dynamicznie wzrósł w ostatnich latach przed akcesją w związku z koniecznością wcześniejszego przygotowania odpowiedniej pod względem kwalifikacji kadry pracowniczej. Wymagało to bowiem objęcia wszystkich nowozatrudnianych pracowników intensywnym zakresem szkoleń.

14 ARiMR rok po akcesji WYKRES 1. Zatrudnienie w ARiMR w latach 1994-2005 30.06 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 609 511 177 157 163 163 129 93 3129 4220 5621 7501 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 Centrala oddziały regionalne biura powiatowe Źródło: dane ARiMR Przeobrażenia w strukturze organizacyjnej oraz wzrost poziomu zatrudnienia były konieczne z uwagi na ogrom nowych zadań ARiMR, związanych z przystąpieniem Polski do UE (Wykres 1). Aby sprostać tym zadaniom, w okresach przyjmowania wniosków o płatności bezpośrednie w 2004 r. oraz w 2005 r., w biurach powiatowych ARiMR dodatkowo zatrudniono pracowników sezonowych (średnio 1500 osób rocznie). O skali zadań może świadczyć dotychczasowy i planowany w 2005 roku wzrost transferów finansowych z tytułu różnych instrumentów pomocy wdrażanych przez ARiMR. W latach 1994-2003 transfery finansowe Agencji wyniosły łącznie ponad 14,8 mld zł, w tym 14 mld z tytułu krajowych instrumentów pomocy, tj. przeciętnie ok. 1,5 mld zł rocznie. W 2004 r. transfery finansowe wyniosły prawie 4 mld zł, natomiast w 2005 r. osiągną poziom ok. 15 mld zł (Tabela 1). TABELA 1. Główne transfery środków finansowych w ARiMR w latach 2004-2005 Tytuł wydatków Realizacja wydatków w 2004 r. Kwota [tys. zł] Struktura [%] Planowane wydatki w 2005 r. Kwota [tys. zł] Struktura [% ] Plan 2005 r. w stosunku do realizacji w 2004 r. [ %] Pomoc krajowa 909 793 23,1 835 214 5,7 91,8 Programy strukturalne * 1 346 670 34,2 4 121 772 28, 2 306,1 Wspólna Polityka Rolna oraz Wspólna Polityka Rybacka 1 680 390 42,7 9 638 103 66,0 573,6 Razem 3 936 853 100,0 14 595 089 100,0 370,7 * Program SAPARD oraz SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006 i SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 Źródło: dane ARiMR

3. Instrumenty pomocy krajowej 15 3. Instrumenty pomocy krajowej 2) 3.1. Ewolucja instrumentów pomocy krajowej w latach 1994-2003 W 1994 r. rozpoczął się nowy etap polityki kredytowej państwa wobec rolnictwa i jego otoczenia. W celu realizacji tej polityki utworzono Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, która udzielała dopłat do oprocentowania kredytów inwestycyjnych i obrotowych, a ponadto była gwarantem i poręczycielem spłaty kredytów. Uruchomienie preferencyjnych kredytów inwestycyjnych umożliwiło gospodarstwom rolnym i zakładom przetwórstwa rolno-spożywczego realizację szeregu kapitałochłonnych inwestycji. Wpłynęło to na przyspieszenie przemian w polskim sektorze żywnościowym, podniesienie jego efektywności i konkurencyjności na rynkach zagranicznych, a także przyczyniło się do wzrostu dochodów gospodarstw rolnych. Od początku działalności Agencji uruchomiono 54 linie kredytowe. Od tego czasu do końca 2003 r. banki udzieliły ogółem 290 437 kredytów inwestycyjnych z dopłatami do oprocentowania na łączną kwotę 16 786,49 mln zł (Tabela 2). Dopłaty do oprocentowania kredytów inwestycyjnych w latach 1994-2003 wyniosły 5 592,97 mln zł. TABELA 2. Liczba i kwota kredytów inwestycyjnych z dopłatami ARiMR udzielonych w latach 1994-2003 Nazwa linii kredytowej Liczba Kwota [mln zł] Kredyty dla młodych rolników 103 573 7 256,65 Kredyty inwestycyjne podstawowe 87 986 4 221,08 Kredyty branżowe i regionalne 23 139 3 464,28 Kredyty na zakup gruntów 71 358 1 319,71 Kredyty na miejsca pracy 3 918 488,62 Kredyty na rozpoczęcie lub zwiększenie produkcji 424 25,73 Kredyty dla grup producentów 8 4,41 Kredyty na osadnictwo rolnicze 10 4,13 Kredyty na wznowienie produkcji 20 1,76 Zwiększanie dopłat 1 0,12 Razem 290 437 16 786,49 Źródło: dane ARiMR Przyjmując udział środków własnych na poziomie 35% kosztów przedsięwzięcia (tj. przeciętnej wielkości dla wszystkich planów przedsięwzięć w rolnictwie i jego otoczeniu pozytywnie zaopiniowanych przez ODR) można stwierdzić, iż dopłaty stanowiły ok. 33% kwoty zaciągniętych kredytów i ok. 22% wartości zrealizowanych inwestycji. Największym zainteresowaniem cieszyły się kredyty dla młodych rolników, które stanowiły 35,7% ogólnej liczby i 43,2% łącznej kwoty udzielonych kredytów inwestycyjnych (Wykres 2, Wykres 3). 2) Szczegółowe informacje znajdują się na stronach internetowych: www.minrol.gov.pl oraz www.arimr.gov.pl

16 ARiMR rok po akcesji WYKRES 2. Struktura liczby kredytów inwestycyjnych z dopłatami ARiMR do ich oprocentowania udzielonych w latach 1994-2003 [w %] Zakup gruntów 24,6% Pozos tałe 0,2% Branżowe i regionalne 8,0% Miejsca pracy 1,3% Inwestycyjne podstawowe 30,3% Młody rolnik 35,7% Źródło: dane ARiMR WYKRES 3. Struktura kwot kredytów inwestycyjnych z dopłatami ARiMR do ich oprocentowania udzielonych w latach 1994-2003 [w %] Pozos tałe 0,2% Branżowe i regionalne 20,6% Miejsca pracy 2,9% Inwestycyjne podstawowe 25,1% Zakup gruntów 7,9% Młody rolnik 43,2% Źródło: dane ARiMR Od 1995 r. Agencja udzielała dopłat do oprocentowania kredytów obrotowych, które stały się jednym z podstawowych zewnętrznych źródeł finansowania działalności operacyjnej gospodarstw rolnych oraz skupu produktów rolnych. W latach 1995-2003 banki zawarły 3 847 206 umów na kredyty obrotowe na łączną kwotę 53 887,51 mln zł (Tabela 3).

3. Instrumenty pomocy krajowej TABELA 3. Liczba i kwoty kredytów obrotowych zaciągniętych w latach 1995-2003 17 Liczba kredytów: Kwota kredytów w mln zł: Rok na zakup rzeczowych środków do produkcji rolnej na skup płodów rolnych na zakup i przechowywanie sezonowych nadwyżek skup i przechowywanie zapasów ryb morskich na zakup rzeczowych środków na skup płodów rolnych na zakup rzeczowych środków do produkcji rolnej skup i przechowywanie zapasów ryb morskich Ogółem liczba udzielonych kredytów Ogółem kwota udzielonych kredytów 1995 311 437 2 502 636,98 3 066,80 313 939 3 703,77 1996 667 761 3 010 41 2 118,92 4 674,89 40,06 670 812 6 833,87 1997 539 736 2 466 52 2 228,03 4 542,32 69,54 542 254 6 839,90 1998 460 086 1 604 67 1 673,71 3 778,78 69,32 461 757 5 521,81 1999 457 964 1 668 46 1 888,92 3 950,11 48,59 459 678 5 887,62 2000 348 110 1 569 41 35 1 615,86 4 427,49 69,72 60,89 349 755 6 173,95 2001 351 026 1 254 41 27 1 973,47 4 430,80 74,99 41,18 352 348 6 520,43 2002 354 107 1 077 48 20 2 054,11 4 330,21 82,63 28,00 355 252 6 494,96 2003 340 509 860 31 11 1 796,34 4 055,06 42,29 17,50 341 411 5 911,20 Razem 3 830 736 16 010 367 93 15 986,34 37 256,46 497,14 147,56 3 847 206 53 887,51 Źródło: dane ARiMR Na zakup rzeczowych środków do produkcji rolnej przypadało 29,7% kwot udzielonych kredytów obrotowych (Wykres 4). Około 69% kwoty kredytów obrotowych przeznaczono na sfinansowanie skupu płodów rolnych. Ogółem do końca 2003 r. do oprocentowania kredytów obrotowych Agencja dopłaciła 3.438,71 mln zł 3). WYKRES 4. Struktura kwot kredytów obrotowych z dopłatami ARiMR do ich oprocentowania udzielonych w latach 1994-2003 [w %] na s kup płodów rolnych 69,1% na s kup i prz echow yw anie zapasów ryb mors kic h 0,3% na zakup i prz echow yw anie sezonowych nadw yżek 0,9% na zakup rzeczow ych środków do produkcji rolnej 29,7% Źródło: dane ARiMR 3) w układzie kasowym

18 ARiMR rok po akcesji Agencja udzielała również dopłat do oprocentowania tzw. kredytów klęskowych, czyli do kredytów na wznowienie produkcji w gospodarstwach rolnych i działach specjalnych produkcji rolnej znajdujących się na obszarach dotkniętych klęską suszy, gradobicia, nadmiernychopadów atmosferycznych, wymarznięcia, powodzi, huraganu, pożaru, plagi gryzoni oraz osuwisk ziemi. Od początku działalności Agencji do końca 2003 r. dopłaty do oprocentowania kredytów klęskowych wyniosły 727,91 mln zł. Realizując w latach 1994-2003 zadania związane z udzielaniem poręczeń i gwarancji spłaty kredytów inwestycyjnych, Agencja zabezpieczyła 163 umowy kredytowe do łącznej kwoty 42,19 mln zł. Tego typu pomoc Agencji najczęściej dotyczyła kredytów inwestycyjnych na tworzenie i urządzanie gospodarstw przez młodych rolników (43,4% wartości udzielonych poręczeń i gwarancji). W latach 1994-2003 Agencja wypełniła obowiązki poręczyciela i gwaranta z tytułu 9 kredytów inwestycyjnych, realizując roszczenia banków w łącznej wysokości 0,9 mln zł. Jednocześnie wpływy z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji wyniosły ogółem 0,4 mln zł. Od początku działalności ARiMR prowadziła także szereg działań na rzecz poprawy infrastruktury technicznej wsi oraz na rzecz mieszkańców obszarów wiejskich. Źródłem ich finansowania były zarówno środki krajowe jak i zagraniczne. Agencja m.in. udzielała pożyczek na rozwój małej przedsiębiorczości, wspierała podnoszenie i zmianę kwalifikacji zawodowych, finansowała ekwiwalenty za zalesianie gruntów rolnych, udzielała pomocy tworzącym się grupom producentów i podmiotom zajmującym się utylizacją zwłok zwierzęcych, ponadto prowadziła dopłaty do mleka w klasie ekstra. Zbiorczą informację o efektach pomocy udzielonej przez ARiMR ze środków krajowych w latach 1994-2003 zawiera tabela (Tabela 4). Od 2001 r. Agencja pomagała studentom zamieszkałym na obszarach wiejskich, poręczając spłatę kredytów udzielanych przez banki. 4) Do końca 2003 r. udzielono poręczeń dla 1 112 osób. Łączna kwota udzielonych poręczeń wyniosła 13,4 mln zł. TABELA 4. Wybrane efekty pomocy krajowej udzielonej przez ARiMR w latach 1994-2003 Pomoc w zakresie stosowania dopłat do oprocentowania kredytów inwestycyjnych Wyszczególnienie Liczba zawartych umów Kwota kredytów (mln zł) Kwota dopłat (mln zł) kredytowych Kredyty inwestycyjne (w tym:) 290 437 16 786, 5 5 593,0 Grupa I - MR, KZ, GP 174 939 8 580,8 3 228,8 Grupa II - BR RE 23 139 3 464,3 1 085,3 Grupa III - IP,MP, OR, RP, WP, DA 92 359 4 741,4 1 278, 9 Kredyty obrotowe 3 847 206 53 887,5 3 438,7 Kredyty klęskowe 822 559 3 707,9 727,9 Razem kredyty 4 960 202 74 381,9 9 759,6 Poręczenia i gwarancje spłaty kredytów bankowych Wyszczególnienie Liczba zawartych umów Kwota zabezpieczonych kredytów (mln zł) Poręczenia kredytów inwestycyjnych 149 38,4 Gwarancje kredytów inwestycyjnych 14 3,7 Poręczenia kredytów studenckich 1 112 13,4 Razem poręczenia i gwarancje 1 275 55,4 Działania na rzecz rozwoju terenów wiejskich i ich mieszkańców Liczba gospodarstw Pomoc na infrastrukturę techniczna wsi Liczba zawartych umów Dofinansowanie (mln zł) objętych inwestycjami Wodociągi 4 066 359,9 387 053 4) Ustawa z dnia 17 lipca 1998 r. o pożyczkach i kredytach studenckich (Dz.U. Nr 108, poz. 685 z późn. zm.)

3. Instrumenty pomocy krajowej 19 Kanalizacja 1 677 380,4 111 345 Drogi 2 611 257,1 3 718 838 *) Telefony 485 42,0 79 795 Inne formy pomocy Liczba zawartych umów Dofinansowanie (mln zł) Liczba osób objętych programem Realizacja programu podnoszenia i zmiany 8 365 123,3 666 384 kwalifikacji zawodowych Pożyczki na tworzenia miejsc pracy 6 542 258,8 22 162 Wdrażanie i upowszechnianie rachunkowości 232 56,7 100 000 w gospodarstwach rolnych Razem 23 978 1 478,2 x Pozostałe formy pomocy Wyszczególnienie Kwota dofinansowania (mln zł) Efekty Dopłaty do mleka Extra 692,0 dopłaty do 10 676 mln litrów mleka Zalesianie gruntów rolnych 21,7 19 499,8 ha zalesionych gruntów Wsparcie tworzenia grup producentów 2,9 w 2002 r. 13 grup producentów (1 147 członków), w 2003 r. 31 grup producentów (2 021 członków) uzyskało dofinansowanie Utylizacja zwłok zwierzęcych 2,9 utylizacja ponad 15 tys. padłych Pomoc finansowa dla producentów suszu 0,9 dopłaty do 6 541 305 ton suszu paszowego paszowego Razem 720,4 x *) długość dróg (m) Źródło: dane ARiMR 3.2. Pomoc ze środków krajowych dla wsi i rolnictwa w latach 2004-2005 Preferencyjne kredytowanie rolnictwa w 2004 roku Dopłaty do oprocentowania kredytów inwestycyjnych, obrotowych i klęskowych Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa od początku swej działalności do chwili obecnej stosuje dopłaty do oprocentowania kredytów inwestycyjnych przeznaczonych na realizację celowo wybranych przedsięwzięć. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 1996 r. 5) pomoc finansowa Agencji przeznaczona jest na realizację inwestycji mających na celu: - poprawę efektywności produkcji, polegającą w szczególności na zmniejszeniu kosztów wytwarzania, - lepsze wykorzystanie zasobów pracy, - tworzenie bazy surowcowej upraw przemysłowych, - poprawę jakości produkcji żywnościowej, - zwiększenie oferty towarowej i usługowej oraz jej lepsze dostosowanie do potrzeb rynku krajowego i rynków zagranicznych, - ograniczenie uciążliwości dla środowiska. Przystąpienie do Unii Europejskiej spowodowało zaangażowanie dodatkowych środków finansowych na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w rolnictwie i jego otoczeniu m.in. w celu: dostosowania produkcji do wymogów sanitarno-weterynaryjnych UE, poprawy ochrony środowiska zgodnie ze standardami UE, poprawy gospodarki odpadami, wprowadzenia nowych technologii produkcji i doskonalenia do- 5) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 1996 r. w sprawie szczegółowych kierunków działań ARiMR oraz sposobów ich realizacji (Dz. U. Nr 16, poz. 82 z późn. zm.).

20 ARiMR rok po akcesji tychczasowych jak też rozszerzenia asortymentu produkcji. Ze względu na niedobór kapitału w tych sektorach, działania mające na celu dostosowanie do wymogów UE były i są wspierane środkami publicznymi. W 2004 r. zgodnie z decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi podmioty zamierzające realizować przedsięwzięcia inwestycyjne w rolnictwie, przetwórstwie rolno- -spożywczym lub usługach dla rolnictwa mogły zaciągać kredyty w ramach 13 linii kredytowych: 6) kredyt na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spożywczym i usługach dla rolnictwa - Symbol IP, kredyt na zakup gruntów rolnych - Symbol KZ, kredyt na utworzenie lub urządzenie gospodarstw rolnych przez osoby, które nie przekroczyły 40 roku życia - Symbol MR, kredyt w ramach Branżowego programu wspólnego użytkowania maszyn i urządzeń rolniczych - symbol BR/10, kredyt w ramach Branżowego programu restrukturyzacji przetwórstwa ziemniaka na skrobię w Polsce - symbol BR/13, kredyt branżowy w ramach Programu wspierania restrukturyzacji i modernizacji przemysłu mięsnego i przetwórstwa jaj w Polsce - symbol BR/14, kredyt w ramach Branżowego programu mleczarskiego - symbol BR/15, kredyt w ramach Branżowego programu wspierania restrukturyzacji i modernizacji przemysłu utylizacyjnego w Polsce - Symbol BR/16, kredyt na utworzenie lub urządzenie gospodarstwa rolnego w ramach realizacji zaakceptowanego przez Ministrów Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Finansów programu osadnictwa rolniczego na gruntach Skarbu Państwa - Symbol OR, kredyt na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spożywczym i usługach dla rolnictwa przez grupy producentów rolnych powstałe na mocy ustawy z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych i ich związkach oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 88, poz. 983) Symbol GP, kredyt na zakup nieruchomości rolnych przeznaczonych na utworzenie lub urządzenie gospodarstwa rodzinnego w rozumieniu ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r.o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz. U. Nr 64, poz. 592) - Symbol GR, kredyt na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych, w zakresie nowych technologii produkcji w rolnictwie, w tym wytwarzania surowców do produkcji bioetanolu i biokomponentów, zapewniających wysoką jakość produktu lub w zakresie dostosowania produkcji zwierzęcej do wymogów sanitarnych, ochrony środowiska utrzymywania zwierząt - Symbol NT, kredyt na wznowienie produkcji w gospodarstwach rolnych i działach specjalnych produkcji rolnej znajdujących się na obszarach dotkniętych klęską suszy, gradobicia, nadmiernych opadów atmosferycznych, powodzi, huraganu, pożaru, plagi gryzoni lub osuwisk ziemi - Symbol KL. 6) Ponadto w okresie styczeń - kwiecień 2004 r. funkcjonowały 3 linie kredytowe: - kredyt na przedsięwzięcia inwestycyjne tworzące nowe stałe miejsca pracy w działalnościach pozarolniczych w gminach wiejskich i gminach miejsko-wiejskich oraz miastach do 20 tys. mieszkańców gwarantujących zatrudnienie ludności wiejskiej (MP), - kredyt na realizację przedsięwzięć w rolnictwie i działach specjalnych produkcji rolnej mających na celu wykorzystania posiadanej bazy produkcyjnej gospodarstw rolnych poprzez rozpoczęcie lub zwiększenie produkcji w tych gospodarstwach i działach specjalnych (RP), - kredyt na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w ramach Branżowego programu rozwoju rybołówstwa w Polsce na lata 2000-2006 (BR/12),

3. Instrumenty pomocy krajowej Ponadto, począwszy od 30 kwietnia 2004 r. Agencja mogła zwiększać dopłaty do oprocentowania kredytów inwestycyjnych w przetwórstwie mięsa udzielonych przed dniem 24 września 2002 r. (do poziomu linii BR/14) oraz kredytów udzielonych przed dniem 1 stycznia 2003 roku na realizację inwestycji w gospodarstwach rolnych (do poziomu linii MR). Zgodnie z decyzją MRiRW od dnia 1 maja 2004 r. nie mogą być udzielane nowe kredyty w ramach linii: MP, RP, BR/12. Agencja stosuje dopłaty do kredytów w ramach ww. trzech linii kredytowych, udzielonych do 30 kwietnia 2004 r. Ponadto, w 2004 r. przygotowane zostały zmiany w zasadach udzielania kredytów, które weszły w życie z dniem 1 stycznia 2005 r. Polegały one m. in. na wprowadzeniu w liniach branżowych niższej - jednoprocentowej - wysokości minimalnego oprocentowania płaconego przez kredytobiorcę w odniesieniu do inwestycji w zakresie nowych technologii produkcji zapewniających wysoką jakość produktu lub dostosowania produkcji do wymogów sanitarnych, ochrony środowiska i utrzymywania zwierząt. W 2004 r. 18 banków współpracujących z Agencją udzielało kredytów inwestycyjnych z dopłatami ARiMR do oprocentowania. W 2004 r. udzieliły one ogółem 20 447 kredytów inwestycyjnych z dopłatą Agencji do oprocentowania na łączną kwotę 1 908,1 mln zł. Analizując strukturę kwot kredytów udzielonych w 2004 r., w ramach linii kredytowych, należy stwierdzić, że największe kwoty kredytów inwestycyjnych udzielone zostały w następujących liniach kredytowych (Wykres 5): - kredyty dla młodych rolników - 883,3 mln zł (7 659 kredytów), - kredyty inwestycyjne podstawowe - 355,8 mln zł (4 814 kredyty), - kredyty branżowe - 254,4 mln zł (1 033 kredyty), - kredyty na zakup gruntów - 254,4 mln zł (6 077 kredytów), - kredyty na nowe technologie - 109,4 mln zł (336 kredytów). Pozostałe linie kredytowe cieszyły się znacznie mniejszym zainteresowaniem beneficjentów: - kredyty dla gospodarstw rodzinnych - 38,7 mln zł (398 kredytów), - kredyty na miejsca pracy - 7,6 mln zł (85 kredytów), - kredyty dla grup producentów - 3,7 mln zł (10 kredytów), - kredyty na likwidowanie skutków klęsk żywiołowych - 0,8 mln zł (35 kredytów). Najwięcej kredytów udzielonych zostało na realizację przedsięwzięć w ramach linii kredytowej na utworzenie lub urządzenie gospodarstw rolnych przez osoby, które nie przekroczyły 40 roku życia (MR) - 46,3% kwoty udzielonych kredytów oraz na realizację przedsięwzięć w ramach linii kredytowej przeznaczonej na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spożywczym, działach specjalnych produkcji rolnej oraz usługach dla rolnictwa - (IP) - 18,6% kwoty udzielonych kredytów (Wykres 6). Od lipca 2004 r. sukcesywnie wzrastała liczba i kwota kredytów udzielanych na zakup gruntów rolnych (KZ). 21

22 ARiMR rok po akcesji WYKRES 5. Kwoty preferencyjnych kredytów inwestycyjnych udzielonych w 2004 r. [wg linii kredytowych, w mln zł] MR 547,5 883,3 IP 253,0 355,8 BR 254,4 161,8 KZ 254,4 204,8 NT Pozostałe (GR, GP, KL, MP) 109,4 84,8 50,8 38,8 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1 000 mln zł Cały 2004 rok w tym: po akcesji Źródło: dane ARiMR WYKRES 6. Struktura kwot preferencyjnych kredytów inwestycyjnych udzielonych w 2004 r. [w %] NT 5,7% KZ 13,3% BR 13,3% IP 18,6% Pozostałe (GR,GP, KL, MP) 2,7% MR 46,3% Źródło: dane ARiMR Analizując strukturę preferencyjnych kredytów inwestycyjnych udzielonych w 2004 roku w układzie wojewódzkim należy stwierdzić, że najwięcej kredytów udzielonych zostało w województwach (Wykres 7): - mazowieckim - 4 264 na łączną kwotę 378,6 mln zł, - wielkopolskim - 2 157 na łączną kwotę 247,6 mln zł, - lubelskim - 2 404 na łączną kwotę 165,5 mln zł, - kujawsko-pomorskim - 2 090 na łączną kwotę 163,3 mln zł.

3. Instrumenty pomocy krajowej WYKRES 7. Kwoty preferencyjnych kredytów inwestycyjnych udzielonych w 2004 r. [wg województw w mln zł] mazowieckie 378,6 250,3 247,6 wielkopolskie 179,3 165,5 lubelskie 116,0 163,3 kujawsko-pomorskie 111,1 144,8 podlaskie 84,2 142,7 łódzkie 89,1 131,5 warmińsko-mazurskie 83,0 89,7 dolnośląskie 61,6 76,6 pomorskie 50,9 75,3 opolskie 46,2 71,6 56,7 śląskie 67,0 47,1 zachodniopomorskie świętokrzyskie 44,4 37,1 małopolskie 43,7 31,2 lubuskie 41,1 28,8 24,7 18,2 podkarpackie 0 100 150 200 Cały 2004 rok 250 300 350 400 NMO [ w tym: po akcesji Źródło: dane ARiMR Kredyty inwestycyjne zaciągane przez młodych rolników w 2004 r. w 91 % przeznaczane były na rozwój istniejących gospodarstw, tylko 9% kwoty kredytów udzielonych w ramach tej linii przeznaczona została na utworzenie nowych gospodarstw rolnych. Analizując strukturę kredytów inwestycyjnych podstawowych (IP) udzielonych w 2004 roku, należy stwierdzić, że były one zaciągane głównie na inwestycje w gospodarstwach rolnych (ok. 91 %). W 2004 r. w ramach branżowego programu mleczarskiego udzielono 807 kredytów na łączną kwotę 98 mln zł, z tego 787 kredytów na przedsięwzięcia realizowane przez producentów rolnych, na łączną kwotę 77,6 mln zł, oraz 19 kredytów dla przetwórstwa, na kwotę 20,4 mln zł. W 2004 r. rolnicy zaciągnęli 6 077 kredytów na zakup gruntów rolnych, na kwotę 254,4 mln zł, w tym 5 915 kredytów miało na celu powiększenie gospodarstwa rolnego, a 162 utworzenie nowego gospodarstwa. Przy udziale preferencyjnych kredytów inwestycyjnych z linii KZ rolnicy w 2004 r. zakupili 53 680 ha gruntów. Ogółem w 2004 roku zakupiono 102 030 ha gruntów rolnych przy współfinansowaniu kredytami preferencyjnymi z linii: KZ, GR, IP, MR. Zgodnie z zasadami udzielania kredytów klęskowych w 2004 r. kredyty te mogły być udzielane przez banki za zgodą Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi wyrażoną na 23

24 ARiMR rok po akcesji wniosek właściwego wojewody, zgłoszony w okresie 2 miesięcy od wystąpienia klęski. Wniosek wojewody zgłaszany był pod warunkiem dokonania, w ciągu 30 dni od wystąpienia klęski, oszcowania strat przez komisję powołaną przez wojewodę. W okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2004 r. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wyraził 70 zgód na uruchomienie kredytów na wznowienie produkcji po klęskach żywiołowych m.in. gradobicia, nadmiernych opadów atmosferycznych, wymarznięcia, powodzi, huraganu, suszy, mających miejsce w 2004 r. Oszacowana przez komisje wojewódzkie kwota strat poniesionych w wyniku ww. klęsk żywiołowych, zaakceptowana przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, wyniosła 81,1 mln zł, natomiast liczba gospodarstw poszkodowanych w wyniku klęsk 21,8 tys. W okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2004 r. banki, na podstawie 20 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30.01.1996 r., na wznowienie produkcji na obszarach dotkniętych klęskami żywiołowymi udzieliły 18 209 kredytów na łączną kwotę 236,2 mln zł, w tym: - 35 kredytów klęskowych inwestycyjnych na łączną kwotę 0,8 mln zł, - 18 174 kredytów klęskowych obrotowych na łączną kwotę 235,4 mln zł. Ww. kredyty udzielane były również na podstawie zgód MRiRW wyrażonych w okresie od 1 czerwca 2003 r. do 31 grudnia 2003 r. 7) W 2004 r. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w ramach zadań zleconych udzielała dopłat do oprocentowania kredytów na cele rolnicze na podstawie umowy z dnia 14 marca 1995 r. zawartej pomiędzy Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi a ARiMR. Kredyty obrotowe udzielane były na: zakup rzeczowych środków do produkcji rolnej, skup i przechowywanie płodów rolnych: owoców i warzyw, zbóż, rzepaku, materiału siewnego zbóż i rzepaku, buraków cukrowych i pozostałych płodów rolnych, skup i przechowywanie zapasów ryb morskich (kredyty udzielane były do dnia 30 kwietnia 2004 r.). W 2004 r. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w ramach zadań zleconych udzielała dopłat do oprocentowania kredytów na cele rolnicze na podstawie umowy z dnia 14 marca 1995 r. zawartej pomiędzy Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi a ARiMR. W dniu 30 kwietnia 2004 r. weszła w życie zmiana rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 1996 roku w sprawie szczegółowych kierunków działań ARiMR oraz sposobów ich realizacji wprowadzająca do w/w rozporządzenia 23g, co umożliwiło rolnikom zakup środków do produkcji rolnej niezbędnych do przeprowadzenia wiosennych prac polowych. Agencja zawarła z 14 bankami umowy o współpracy w zakresie przekazywania dopłat do oprocentowania kredytów udzielanych w oparciu o w/w paragraf. W ustawie z dnia 5 stycznia 1995 roku o dopłatach do oprocentowania niektórych kredytów bankowych wprowadzono m.in. możliwość zastosowania dopłat do oprocentowania kredytów zaciągniętych od dnia 1 lipca 2003 r. do dnia 30 kwietnia 2004 r. przez krajowych przedsiębiorców prowadzących produkcję rolniczą, z przeznaczeniem na zakup rzeczowych środków do produkcji rolniczej za okres nie dłuższy niż 24 miesiące od dnia otrzymania kredytu. Powyższa zmiana ustawy obowiązuje od dnia 30 kwietnia 2004 r. i od tej daty Banki współpracujące mogą zawierać z kredytobiorcami stosowane aneksy do poszczególnych umów kredytu. Agencja zawarła aneksy do umów z 15 bankami współpracującymi w zakresie udzielania kredytów na cele rolnicze. 7) W okresie 01.06.2003 r. 31.12.2003 r. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wyraził 87 zgód na kwotę 2.216,1 mln zł.