W związku z uroczystościami na cmentarzu w Przemyślu -Pikulicach zamieszczam pewną ekspertyzę. WOJSKOWE CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ Nr... Dnia... 2012 r. 00 909 Warszawa ul. S. Banacha 2 tel./ fax: 823 50 06, 824 559 tel. 82 45 05 1 / 7
Warszawa, czerwca 2012 r. Sekretarz Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa Pan Dariusz TRACZ 2 / 7
ul. Grunwaldzka 15 35-959 Rzeszów Dotyczy: weryfikacji danych dotyczących upamiętnienia na Ukraińskim Cmentarzu Wojennym Szanowny Panie, odpowiadając na pismo nr S VI.5212.1.4.2012.MG z 14 maja br., w załączeniu przesyłam opinię Wojskowego Biura Badań Historycznych WCEO dotyczącą weryfikacji merytorycznej nadesłanego tekstu upamiętnienia na Ukraińskim Cmentarzu Wojennym w Przemyślu. 3 / 7
Zał. 1 na 2 ark. (jawne) Z poważaniem DYREKTOR Radomir KORSAK Do wiadomości: Dyrektor Departamentu Wychowania i Promocji Obronności 4 / 7
W.R. 825-875 01.06.2012 r. OPINIA w sprawie weryfikacji danych dotyczących tekstu upamiętnienia na Ukraińskim Cmentarzu Wojennym w Przemyślu Proponowane w piśmie nr S VI.5212.1.4.2012.MG z 14 maja 2012 r. tekst upamiętnienia na Ukraińskim Cmentarzu Wojennym w Przemyślu przy ul. Kasztanowej budzi poważne wątpliwości zarówno odnośnie do treści, jak i danych liczbowych ze względu na: 5 / 7
1. Do czasu utworzenia Obozu Jeńców nr 4 w Pikulicach w rejonie Przemyśla nie funkcjonował ani obóz jeniecki ani internowania. W rejonie tym, gdzie przez pierwszą dekadę listopada 1918 r. trwały walki o miasto i okolicę, jeńców ukraińskich osadzano doraźnie w miejscowym więzieniu śledczym. Na początku grudnia 1918 r. odesłano ich do utworzonego Obozu Jeńców w Dąbiu-Piaskach pod Krakowem. 2. Od kwietnia 1919 r. funkcjonowała w Pikulicach Stacja Zborna dla Jeńców Wojennych, w połowie 1919 r. przemianowana na Stację Rozdzielczą, skąd jeńców wojennych kierowano do obozów jenieckich w Dąbiu-Piaskach i w Wadowicach. [CAW I. 304.1.63, Rozkaz Głównego Kwatermistrzostwa Szt. Gen. WP w Warszawie z 9 kwietnia 1919 r. do Dowództwa Grupy gen. W. Iwaszkiewicza; Oddział IV NDWP (Sekcja Jeńców), t. 34)]. 3. Obóz Jeńców nr 4 w Pikulicach został formalnie utworzony na terenie byłych koszar dopiero rozporządzeniem Ministra Spraw Wojskowych z 26 lipca 1919 r., a pismem MSWojsk z 1 sierpnia 1919 r. uszczegółowiono sprawy związane z formowaniem obozu. [Centralne Archiwum Wojskowe, Oddział I Sztabu MSWojsk, t. 93; Oddział IV Naczelnego Dowództwa WP (Sekcja Jeńców), t. 4]. Faktycznie rozpoczął on funkcjonowanie na przełomie września i października 1919 r. W styczniu 1921 r. został on przemianowany na Obóz Internowania nr 4 w Pikulicach i we wrześniu 1921 r. zlikwidowany. 4. W Obozie Jenieckim nr 4 w Pikulicach przebywało w listopadzie 1919 r. 2036 jeńców sowieckich i zaledwie 699 jeńców ukraińskich. [CAW, Oddział IV NDWP (Sekcja Jeńców), t. ]. W kwietniu 1920 r. skierowano do tego obozu około 4000 internowanych szeregowców rosyjskich z korpusu gen. N. Bredowa, odizolowując ich od jeńców sowieckich. Ze względu na przepełnienie z obozu pikulickiego około 1000 szeregowców rosyjskich przewieziono do obozu w Strzałkowie. Większość z internowanych żołnierzy korpusu Bredowa opuściła obóz w na przełomie lipca i sierpnia 1920 r. Natomiast jeńcy sowieccy opuścili ten obóz w marcu 1921 r. 5. Żołnierze armii Ukraińskiej Republiki Ludowej zostali internowani pod koniec listopada 1920 r. Do stopniowo opróżnianego z jeńców sowieckich obozu zaczęto kierować na początku grudnia 1920 r. grupy internowanych. [CAW, Oddział I Sztabu MSWojsk, t. 116]. Na początku trzeciej dekady grudnia 1920 r. przebywało w pikulickim obozie 3013 internowanych żołnierzy ukraińskich i 734 jeńców sowieckich, a w marcu 1921 r. odpowiednio 1746 i 738. [CAW, Oddział I Sztabu MSWojsk, t. 118; Archiwum Akt Nowych, Prezydium Rady Ministrów, t. 9247/1921]. Najwięcej żołnierzy internowanych znajdowało się w obozie w styczniu 1921 r. 3468. Ostatnich 576 internowanych opuściło obóz w pierwszej dekadzie września 1921 r. 6. Z przedstawionych informacji dotyczących pobytu jeńców i internowanych w obozie pikulickim wynika, że najprawdopodobniej tylko około połowy pochowanych stanowili jeńcy i internowani żołnierze ukraińscy, a drugą połowę jeńcy sowieccy i internowani żołnierzy rosyjscy. 7. Z zachowanych akt w Centralnym Archiwum Wojskowym wynika, że liczba wszystkich żołnierzy ukraińskich i rosyjskich internowanych na całym terytorium Polski w listopadzie 1920 r. wynosiła około 30 tys. (około 15,5 tys. Ukraińców, ok. 7 tys. z oddziałów gen. S. Bułak-Bałachowicza, ok. 6,3 tys. z jednostek gen. B. Peremykina i ok. 1,5 tys. kozaków esauła Jakowlewa). [AAN, Protokoły posiedzeń Rady Ministrów RP, k. 414]. W związku z tym przywoływana liczba 30 tys. więzionych żołnierzy obu formacji jest błędna. 6 / 7
W świetle powyższych uwag tekst upamiętnienia powinien zostać ponownie zredagowany. Ze względu na złożoność tematu wskazane byłoby skonsultowanie nowo zredagowanego tekstu, by uniknąć nieporozumień na tym tle. Wojskowe Biuro Badań Historycznych 7 / 7