Zapalenie ucha środkowego Poradnik dla pacjenta Dr Maciej Starachowski
Ostre zapalenie ucha środkowego. Co to jest? Ostre zapalenie ucha środkowego jest rozpoznawane w przypadku zmian zapalnych w uchu środkowym przebiegających z objawami klinicznymi. Jest najczęstszą przyczyną bólu ucha. W uchu środkowym gromadzi się ropa, co w krótkim czasie prowadzi do wystąpienia jednego lub więcej objawów: ból ucha, rozpychanie w uchu, krwawienie z ucha, gorączka, drażliwość, jadłowstręt, wymioty lub biegunka.
Jak często występuje zapalenie ucha środkowego? Ponad połowa (około 60 proc.) wszystkich dzieci przebywa co najmniej jeden epizod ostrego zapalenia ucha środkowego do trzeciego roku życia. Do siódmego roku życia co najmniej raz choruje ponad 90 proc. dzieci. Ostre zapalenie ucha środkowego występuje rzadko u osób w okresie dojrzewania i u młodych dorosłych, a także u dorosłych starszych. Warto zauważyć, że w okresie ostatnich lat częstość nawracającego zapalenia ucha środkowego zwiększyła się o kilkadziesiąt procent. Wydaje się, że wzrost ten jest następstwem większej chorobowości z powodu alergii wieku dziecięcego.
Jak dochodzi do rozwoju zapalenia ucha środkowego? Ostre zapalenie ucha środkowego jest zwykle następstwem dysfunkcji trąbki Eustachiusza (to cienki kanalik łączący gardło z jamą bębenkową), co wiąże się z zaburzeniem drenażu płynu z ucha środkowego. Do dysfunkcji trąbki Eustachiusza przeważnie dochodzi w mechanizmie infekcji. Najczęściej zakażenie wirusowe górnych dróg oddechowych lub alergiczny nieżyt nosa wywołują zastój, zapalenie i niedrożność trąbki Eustachiusza, co uniemożliwia drenaż płynu z ucha środkowego do nosogardła. Płyn gromadzi się w uchu środkowym i staje się podłożem dla rozmnażania bakterii i wirusów.
Kto jest szczególnie narażony na rozwój ostrego zapalenia ucha środkowego? Ryzyko wystąpienia ostrego zapalenia ucha środkowego u niemowląt jest większe przy karmieniu w pozycji twarzą w dół, szczególnie w trakcie pierwszych czterech miesięcy życia. Innymi czynnikami ryzyka są: alergia w rodzinie, płeć męska oraz nawracające zapalenie ucha środkowego u rodzeństwa. Podatność dziecka na ostre zapalenie ucha środkowego zwiększa także ekspozycja na dym tytoniowy.
Jak lekarz rozpoznaje ostre zapalenie ucha środkowego? Zapalenie ucha środkowego zwykle manifestuje się jako ostra, rozlana infekcja. Częstymi objawami są: świąd, tkliwość i ból ucha. Ponadto, niektórzy pacjenci skarżą się na utratę słuchu i uczucie zatkania ucha. Najczęściej do postawienia rozpoznania wystarczą typowe objawy i wziernikowanie ucha. Podczas wziernikowania stwierdza się błonę bębenkową, uwypukloną lub wklęśniętą. Ponadto, błona bębenkowa w przebiegu zapalenia ucha środkowego z wysiękiem jest zwykle matowa lub przezroczysta.
Zapalenie ucha środkowego z wysiękiem Zapalenie ucha środkowego z wysiękiem, wcześniej znane jako surowicze zapalenie ucha środkowego, jest definiowane jako obecność surowiczego płynu w uchu środkowym, ale bez klinicznych objawów zakażenia. Jeśli wysięk utrzymuje się dłużej niż przez dwa do trzech miesięcy, stan określany jest mianem przewlekłego. Wśród objawów występują: zapalenie, ból ucha, drażliwość, problemy z karmieniem i bezsenność. Zapalenie ucha środkowego z wysiękiem może występować u zdrowych dzieci, ale zwykle pojawia się po wcześniejszym epizodzie ostrego zapalenia ucha środkowego. Po trzech miesiącach od leczenia ostrego zapalenia ucha środkowego, u około jednej trzeciej dzieci utrzymuje się surowiczy wysięk. Zapalenie ucha środkowego z wysiękiem występuje częściej u dzieci w wieku od roku do trzech lat.
W jaki sposób leczy się ostre zapalenie ucha środkowego? Ostre zapalenie ucha środkowego często przebiega z bólem i gorączką. Dlatego postępowaniem z wyboru jest stosowanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych. Najczęściej podaje się niesteroidowe leki przeciwzapalne. U dzieci, z uwagi na ryzyko zespołu Reye a (gwałtownie postępująca ciężka niewydolność wątroby), przeciwwskazana jest aspiryna. Lekarze często przepisują leki przeciwhistaminowe i zmniejszające przekrwienie, jednak nie ma przekonujących dowodów na ich skuteczność w leczeniu ostrego zapalenia ucha środkowego. Często choroba ma przebieg samoograniczający, dlatego odchodzi się obecnie od rutynowego stosowania antybiotyków w leczeniu typowego i niepowikłanego ostrego zapalenia ucha środkowego.
Jakie mogą być powikłania zapalenia ucha środkowego? Okresowe osłabienie słuchu - zdarza się często w ostrym zapaleniu ucha środkowego. Utrzymujący się wysięk bywa przyczyną długotrwałej utraty słuchu. U bardzo małych dzieci utrata słuchu może być przyczyną opóźnienia rozwoju mowy. U starszych dzieci manifestuje się zwykle zmianami w zachowaniu, często mylonymi z zespołem nadpobudliwości. Uszkodzenie błony bębenkowej i łańcucha kosteczek słuchowych Niekiedy dochodzi do przewlekłej perforacji błony bębenkowej. Jest ona przyczyną głuchoty przewodzeniowej i może prowadzić do powstania perlaka, który zwykle wymaga
interwencji chirurgicznej. Zapalenie ucha środkowego może być również przyczyną rozerwania lub unieruchomienia łańcucha kosteczek słuchowych, co prowadzi do głuchoty przewodzeniowej. Zapalenie wyrostka sutkowatego Zapalenie ucha środkowego może rozprzestrzeniać się na komórki powietrzne wyrostka sutkowatego, co prowadzi do jego zapalenia. Zapalenie wyrostka sutkowatego jest dość rzadkie, głównie z powodu częstego stosowania antybiotyków w infekcjach ucha. Występuje najczęściej u dzieci poniżej szóstego roku życia. Zazwyczaj stwierdza się gorączkę związaną z przedłużającym się ropnym epizodem ostrego zapalenia ucha środkowego, ból i tkliwość w okolicy za uchem.