- wersja do konsultacji społecznych - GRUDZIEŃ GRUPA CDE SP. Z O.O. Katowicka MIKOŁÓW

ANALIZA KOSZTÓW I KORZYŚCI związanych z wykorzystaniem przy świadczeniu usług komunikacji miejskiej w Częstochowie autobusów zeroemisyjnych oraz innych środków transportu - wersja do konsultacji społecznych - GRUDZIEŃ 2018 GRUPA CDE SP. Z O.O. Katowicka 80 43-190 MIKOŁÓW

Opracowanie: Grupa CDE Sp. z o.o. Biuro: ul. Katowicka 80 43-190 Mikołów Tel/fax: 32 326 78 16 e-mail: biuro@ekocde.pl Zespół autorów: Agnieszka Kopańska Michał Mroskowiak Anna Piotrowska Wojciech Płachetka Iwona Szczepanik Aleksandra Szlachta Łukasz Witosz STRONA 2

Spis treści I. Cel i podstawa przeprowadzenia analizy... 5 II. Metodyka przeprowadzenia analizy... 8 III. Charakterystyka aktualnego systemu komunikacji miejskiej... 10 IV. Możliwe scenariusze inwestycyjne... 28 V. Analiza techniczna... 31 VI. Analiza finansowa... 49 VII. Oszacowanie efektów środowiskowych wariantów inwestycyjnych... 61 VIII. Analiza społeczno - ekonomiczna... 64 IX. Analiza wrażliwości i ryzyka... 72 X. Wnioski i rekomendacje... 74 XI. Spis tabel... 77 XII. Spis ilustracji... 78 STRONA 3

Słownik pojęć 1) Analiza/AKK - Analiza kosztów i korzyści związanych z wykorzystaniem, przy świadczeniu usług komunikacji miejskiej, autobusów zeroemisyjnych oraz innych środków transportu, w których do napędu wykorzystywane są wyłącznie silniki, których cykl pracy nie powoduje emisji gazów cieplarnianych lub innych substancji objętych systemem zarządzania emisjami gazów cieplarnianych, o którym mowa w ustawie z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji. 2) Obszar transportowy obszar na którym za organizację transportu zbiorowego odpowiada Miejski Zarząd Dróg i Transportu w Częstochowie. 3) Operator - samorządowy zakład budżetowy oraz przedsiębiorca uprawniony do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie przewozu osób, który zawarł z organizatorem publicznego transportu zbiorowego umowę o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego, na linii komunikacyjnej określonej w umowie. 4) Organizator - właściwa jednostka samorządu terytorialnego albo minister właściwy do spraw transportu, zapewniający funkcjonowanie publicznego transportu zbiorowego na danym obszarze. Organizator publicznego transportu zbiorowego jest właściwym organem, o którym mowa w przepisach rozporządzenia (WE) nr 1370/2007; 5) Sieć komunikacyjna - układ linii komunikacyjnych obejmujących obszar działania organizatora publicznego transportu zbiorowego lub część tego obszaru. 6) Stopa dyskonta stopa zrzeczenia się przyszłych środków finansowych na rzecz aktualnie dostępnych środków. Istnienie stopy dyskontowej wynika ze zmienności wartości pieniądza w czasie i obrazuje stosunek, w jakim przyszły kapitał zrównuje swoją efektywną wartość z kapitałem bieżącym. 7) Ustawa/Ustawa o elektromobilności - Ustawa o elektromobilności i paliwach alternatywnych z dnia 11 stycznia 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 317, 1356). STRONA 4

I. CEL I PODSTAWA PRZEPROWADZENIA ANALIZY Ustawa o elektromobilności i paliwach alternatywnych z dnia 11 stycznia 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 317, 1356) zobowiązuje jednostki samorządu terytorialnego (z wyłączeniem gmin i powiatów, których liczba mieszkańców nie przekracza 50 000), do świadczenia usług lub zlecenia świadczenia usługi komunikacji miejskiej w rozumieniu ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz. U. z 2017 r. poz. 2136 i 2371 oraz z 2018 r. poz. 317) podmiotowi, którego udział autobusów zeroemisyjnych we flocie użytkowanych pojazdów na obszarze tej jednostki samorządu terytorialnego wynosi co najmniej 30% 1. Powyższy obowiązek w pełni zostanie wprowadzony w życie 1 stycznia 2028 r., jednakże Ustawa definiuje kolejne stopnie udziału autobusów zeroemisyjnych w użytkowanej flocie, które wynoszą: 1) 5% od 1 stycznia 2021 r. 2) 10% od 1 stycznia 2023 r. 3) 20% od 1 stycznia 2025 r. 2 Równocześnie zobowiązana jednostka samorządu terytorialnego, o której mowa powyżej sporządza, co 36 miesięcy, analizę kosztów i korzyści związanych z wykorzystaniem, przy świadczeniu usług komunikacji miejskiej, autobusów zeroemisyjnych oraz innych środków transportu, w których do napędu wykorzystywane są wyłącznie silniki, których cykl pracy nie powoduje emisji gazów cieplarnianych lub innych substancji objętych systemem zarządzania emisjami gazów cieplarnianych, o którym mowa w ustawie z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji 3. Zgodnie z art. 37 ust. 2 Ustawy, Analiza kosztów i korzyści obejmować powinna w szczególności: 1) analizę finansowo-ekonomiczną; 2) oszacowanie efektów środowiskowych związanych z emisją szkodliwych substancji dla środowiska naturalnego i zdrowia ludzi; 3) analizę społeczno-ekonomiczną uwzględniającą wycenę kosztów związanych z emisją szkodliwych substancji 3. Analiza rozstrzygać powinna o zasadności udziału autobusów zeroemisyjnych w użytkowanej flocie pojazdów, a w przypadku w którym analiza wykaże brak korzyści z wykorzystywania autobusów 1 Art. 35 Ustawy o elektromobilności z dnia 11 stycznia 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 317, 1356) 2 Art. 68 Ustawy o elektromobilności z dnia 11 stycznia 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 317, 1356) 3 Art. 37 Ustawy o elektromobilności z dnia 11 stycznia 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 317, 1356) STRONA 5

zeroemisyjnych, jednostka samorządu terytorialnego, może nie realizować obowiązku osiągnięcia poziomu udziału autobusów zeroemisyjnych o którym mowa w art. 36 Ustawy. Termin na sporządzenie analizy po raz pierwszy mija 31 grudnia 2018 r 4. W przypadku, w którym Analiza wskaże jednak na zasadność wykorzystania w publicznym transporcie zbiorowym autobusów zeroemisyjnych, wnioski i zmiany wynikające z Analizy należy uwzględnić w projekcie bądź aktualizacji planu transportowego 5. W czasie opracowania analizy należy również zapewnić możliwość udziału społeczeństwa, na zasadach określonych w dziale III w rozdziałach 1 i 3 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2017 r. poz. 1405, 1566 i 1999) 6. Niezwłocznie po sporządzeniu, Analizę należy przekazać: 1) ministrowi właściwemu do spraw energii, 2) ministrowi właściwemu do spraw gospodarki, 3) ministrowi właściwemu do spraw środowiska. Kolejne Analizy, weryfikujące zasadność wykorzystania autobusów zeroemisyjnych na potrzeby świadczenia usług komunikacji miejskiej sporządzić należy w interwałach nie dłuższych niż co 36 miesięcy. Z uwagi na fakt, iż Częstochowę zamieszkiwało na dzień 31 grudnia 2017 r. 224 376 mieszkańców 7, w stosunku do Miasta aktualizuje się obowiązek sporządzenia Analizy Kosztów i Korzyści o której mowa w art. 36 Ustawy. Z uwagi na powyższe wykonanie Analizy zlecono przedsiębiorstwu Grupa CDE Sp. z o.o. z siedzibą w Mikołowie na podstawie umowy zawartej pomiędzy Miejskim Zarządem Dróg i Transportu w Częstochowie, a Grupą CDE Sp. z o.o. Ramowy harmonogram przeprowadzenia Analizy zgodnie z zapisami ustawy o elektromobilności przedstawiono na rysunku zamieszczonym poniżej. 4 Art. 72 Ustawy o elektromobilności z dnia 11 stycznia 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 317, 1356) 5 Art. 12 ust. 2a Ustawy o publicznym transporcie zbiorowym z dnia 16 grudnia 2010 r. (Dz. U. 2017 r. poz. 2136 i 2371) 6 Art. 37 Ustawy o elektromobilności z dnia 11 stycznia 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 317, 1356) 7 Dane Głównego Urzędu Statystycznego: LUDNOŚĆ WEDŁUG WIEKU, PŁCI I GMIN W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2017 R. STRONA 6

Przystąpienie do sporządzenia Analizy Kosztów i Korzyści Weryfikacja czy w stosunku do Miasta Częstochowa aktualizuje się obowiązek określony w Art. 36 Ustawy. Konsultacje społeczne projektu Analizy oraz przekazanie Analizy właściwym ministrom Udział społeczeństwa w opracowaniu analizy, należy zapewnić w zgodnie z ustawą z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2017 r. poz. 1405 ze zm.) Stwierdzenie zasadności wykorzystania autobusów zeroemisyjnych w transporcie zbiorowym Stwierdzenie braku zasadności wykorzystania autobusów zeroemisyjnych w transporcie zbiorowym Aktualizacja Planu Transportowego Wykonanie ponownej Analizy w terminie nie dłuższym niż 36 miesięcy Osiągnięcia kolejnych stopni udziału autobusów zeroemisyjnych w użytkowanej flocie Wykonanie ponownych analiz w interwałach nie dłuższych niż 36 miesięcy Rysunek 1 Graficzny schemat wykonania obowiązku ustawowego w zakresie sporządzenia Analizy Kosztów i Korzyści STRONA 7

II. METODYKA PRZEPROWADZENIA ANALIZY Określony w art. 37 ust. 2 ustawy o elektromobilności minimalny zakres Analizy, nie determinuje wiążącego sposobu jej przeprowadzenia, w związku z czym metodykę analizy oparto o wytyczne przeprowadzania analiz projektów transportowych współfinansowanych ze środków finansowych Unii Europejskiej. Materiały metodyczne stanowiące podstawę wykonania analizy: 1) Niebieska księga - Sektor Transportu Publicznego w miastach, aglomeracjach i regionach, Jaspers, 2015 r.; 2) Analiza kosztów i korzyści projektów Transportowych współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej. Vademecum Beneficjenta", Centrum Unijnych Projektów Transportowych, Warszawa 2016 r.; 3) Przewodnik po analizie kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych. Narzędzie analizy ekonomicznej polityki spójności 2014-2020", Komisja Europejska, 2014 r.; 4) Najlepsze praktyki w analizach kosztów i korzyści projektów transportowych wspófinansowanych ze środków unijnych Dla rozwoju infrastruktury i środowiska", Centrum Unijnych Projektów Transportowych, Warszawa 2014 r.; 5) Wytyczne w zakresie zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód i projektów hybrydowych na lata 2014-2020, Ministerstwo Rozwoju i Finansów, Warszawa 2017 r.; 6) Zasady opracowania analizy kosztów i korzyści związanych z wykorzystaniem przy świadczeniu usług komunikacji miejskiej autobusów zeroemisyjnych wymaganej ustawą o elektromobilności i paliwach alternatywnych", Izba Gospodarki Komunikacji Miejskiej, Warszawa 2018 r.; W kontekście wskazanych wyżej dokumentów przeprowadzona analiza posiada następującą strukturę: 1) Charakterystyka aktualnego systemu komunikacji miejskiej; 2) Wskazanie możliwych scenariuszy inwestycyjnych; 3) Analiza techniczna; 4) Analiza finansowa; 5) Oszacowanie efektów środowiskowych scenariuszy inwestycyjnych; 6) Analiza społeczno-ekonomiczna; 7) Analiza ryzyka i wrażliwości; 8) Wnioski i rekomendacje. STRONA 8

Dane źródłowe do przeprowadzenia analizy udostępnione przez Miejski Zarząd Dróg i Transportu w Częstochowie (MZDiT w Częstochowie) obejmują: 1) Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Miasta Częstochowy uchwalonego uchwałą Nr 238.XX.2015 Rady Miasta Częstochowy z dnia 30 grudnia 2015 r., zmienionego uchwałą Nr 545.XL.2017 Rady Miasta Częstochowy z dnia 24 kwietnia 2017 r.; 2) Wykaz autobusów na stanie za rok 2017 stanowiących tabor komunikacji miejskiej wraz z informacją o zużyciu paliwa, przebiegu oraz parametrach technicznych danego pojazdu; 3) Rozkład jazdy linii autobusowych; 4) Schemat połączeń; 5) Zestawienie wozokilometrów liniowych autobusowych ogółem dla MZDiT w 2017 r. i za 10 miesięcy 2018 r. Pozostałe podstawy prawne uwzględnione w opracowaniu: 1) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/94/UE z dnia 22 października 2014 r. w sprawie rozwoju infrastruktury paliw alternatywnych (Dz. Urz. UE z dnia 28 października 2014 r. poz. L 307/1); 2) Ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz. U. z 2017 r., poz. 2136 ze zm.); 3) Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. z 2017 r. poz. 286, z późn. zm.); STRONA 9

III. CHARAKTERYSTYKA AKTUALNEGO SYSTEMU KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ Zgodnie z ustawą z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz. U. z 2017 r., poz. 2136 ze zm.) organizatorem publicznego transportu zbiorowego jest właściwa jednostka samorządu terytorialnego albo minister właściwy do spraw transportu, zapewniający funkcjonowanie transportu publicznego na danym obszarze 8. Właściwość organizatora transportu zbiorowego określa obszar terytorialny poddany analizie. Zgodnie z art. 7 pkt ustawy o publicznym transporcie zbiorowym, jest nim gmina na linii komunikacyjnej albo sieci komunikacyjnej w gminnych przewozach pasażerskich, lub której powierzono zadanie organizacji publicznego transportu zbiorowego na mocy porozumienia między gminami na linii komunikacyjnej albo sieci komunikacyjnej w gminnych przewozach pasażerskich, na obszarze gmin, które zawarły porozumienie. Formalnie więc analizowany obszar transportowy obejmuje nie tylko Miasto Częstochowa ale również gminy: Poczesna, Olsztyn, Mstów, Konopiska oraz Blachownia. Z wymienionymi gminami Miasto Częstochowa zawarło porozumienia o wykonywaniu zadań w zakresie prowadzenia lokalnego transportu zbiorowego na terenie danej Gminy na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 4 i art. 74 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.). Na mocy tych porozumień gminy powierzają Miastu Częstochowa prowadzenie lokalnego transportu zbiorowego na ich terenie i zobowiązują się do częściowego ponoszenia kosztów realizacji powierzonego Miastu Częstochowa zadania własnego. Łączna powierzchnia analizowanego obszaru transportowego, obejmuje 874,33 km 2, z czego: 1) Częstochowa: 160 km 2 ; 2) Poczesna: 60 km 2 ; 3) Olsztyn: 109 km 2 ; 4) Mstów: 120 km 2 ; 5) Konopiska: 79 km 2 ; 6) Blachownia: 67 km 2. Łącznie analizowany obszar transportowy zamieszkuje 275 583 osób 9, z czego: 1) Częstochowę: 224 376 mieszkańców; 2) Poczesną: 12 705 mieszkańców; 3) Olsztyn: 3 886 mieszkańców; 8 Art. 4 ust 1 pkt 9 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz. U. z 2017 r., poz. 2136 ze zm.) 9 Stan na 31.12.2017 r. wg. danych GUS. STRONA 10

4) Mstów: 10 785 mieszkańców; 5) Konopiska: 10 775 mieszkańców; 6) Blachownia: 13 056 mieszkańców. Rysunek 2 Obszar transportowy mapa Gminy Olsztyn i Poczesna, w pełni objęte są systemem komunikacyjnym (w Gminie Olsztyn funkcjonują linie: 57, 58, 59, 67, a w Gminie Poczesna linie: 53, 65, 68, 69) natomiast na terenach gmin Mstów, Blachownia oraz Konopiska komunikacja prowadzona jest w ograniczonym zakresie obsługi kilku przystanków. Organizatorem publicznego transportu zbiorowego na zdefiniowanym wyżej obszarze jest Miejski Zarząd Dróg i Transportu w Częstochowie (MZDiT), będący jednostką budżetową Miasta Częstochowa. Zwierzchni nadzór nad działalnością Zarządu sprawuje Rada Miasta Częstochowy, zaś nadzór bezpośredni Prezydent Miasta Częstochowy. Zgodnie z zapisami statutu, przedmiotem działania MZDiT w zakresie publicznego transportu zbiorowego jest: 1) przygotowywanie projektów przepisów porządkowych w odniesieniu do gminnego transportu zbiorowego, STRONA 11

2) przygotowywanie propozycji cen urzędowych za usługi przewozowe gminnego transportu zbiorowego, realizowanych na zlecenie Miejskiego Zarządu Dróg i Transportu w Częstochowie, 3) prowadzenie badań rynkowych w celu określenia publicznych potrzeb transportowych, 4) kształtowanie oferty przewozowej, 5) kontraktowanie usług przewozowych świadczonych przez licencjonowanych przewoźników, 6) kontrolę realizacji usług przewozowych gminnego transportu zbiorowego, realizowanych na zlecenie Miejskiego Zarządu Dróg i Transportu w Częstochowie, nadzór i regulacja ruchu środków transportu publicznego, 7) rozliczenia zapłaty za wykonane usług przewozowe realizowanych na zlecenie Miejskiego Zarządu Dróg i Transportu w Częstochowie, 8) emisja i sprzedaż biletów uprawniających do korzystania z usług przewozowych gminnego transportu zbiorowego, realizowanych na zlecenie Miejskiego Zarządu Dróg i Transportu w Częstochowie, 9) kontrolę biletów i dokumentów uprawniających do przejazdów środkami gminnego transportu zbiorowego, realizowanych na zlecenie Miejskiego Zarządu Dróg i Transportu w Częstochowie, 10) prowadzenie ewidencji dochodów (należności, wpływy, zaległości) oraz windykowanie należności, 11) informowanie o usługach przewozowych, prowadzenie działalności marketingowej, reklamowej i promocyjnej, 12) przyjmowanie i rozpatrywanie skarg oraz wniosków pasażerów dotyczących funkcjonowania transportu publicznego, 13) wyznaczanie miejsc i ustalanie warunków postoju lub zatrzymania środków transportu publicznego na terenie Miasta Częstochowa, zlecanie urządzania przystanków (perony, wiaty, oznakowanie), 14) ustalanie dla przewoźników zasad korzystania z przystanków komunikacji miejskiej zlokalizowanych na terenie Miasta Częstochowa, 15) utrzymanie i remont infrastruktury transportu publicznego torów tramwajowych, trakcji, stacji zasilania oraz przystanków itp., zlokalizowanych na terenie Miasta Częstochowa, 16) promowanie transportu publicznego (strategia marketingowa, przedsięwzięcia promocyjne), 17) inicjowanie przedsięwzięć zmierzających do płynnego i bezkolizyjnego ruchu środków transportu publicznego (wydzielone pasy ruchu, preferencje w systemie sterowania ruchem), 18) inicjowanie przedsięwzięć inwestycyjnych w zakresie budowy, rozbudowy i modernizacji infrastruktury transportu publicznego, 19) działania w celu zintegrowania usług przewozowych w transporcie publicznym na obszarze Miasta Częstochowa i gmin leżących w jego sąsiedztwie i funkcjonalnie z nim powiązanych, STRONA 12

20) prowadzenie konsultacji społecznych z organami dzielnic Gminy Częstochowa, oraz innych gmin, w ramach zawartych porozumień w zakresie wspólnego prowadzenia transportu zbiorowego, 21) wdrażanie postępu technicznego, organizacyjnego i ekonomicznego w ramach prowadzonej przez jednostkę działalności. Obsługa wszystkich linii autobusowych podlegających MZDiT w Częstochowie, realizowana jest poprzez Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Częstochowie Sp. z o.o. (MPK w Częstochowie) działające w roli operatora. Na obszarze transportowym funkcjonują również sieci komunikacyjne kolejowe, tramwajowe a także międzymiastowe linie przewoźników prywatnych jednakże jako nieobjęte Analizą nie przedstawiono ich wykazu oraz charakterystyki w niniejszym opracowaniu. Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Częstochowie powstało 1 marca 1950 roku, w roku 1991 zmieniło nazwę na Miejski Zakład Komunikacji (MZK) a 9 lat później, 1 kwietnia po przekształceniu w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością (Spółka z o.o.), ponownie przyjęło nazwę Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Częstochowie sp. z o.o. Miasto Częstochowa powierzyło obsługę całej sieci komunikacji miejskiej MPK: do roku 2020 dla linii autobusowych i do 2025 r. dla tramwajowych. Według danych MZDiT w Częstochowie, miejska sieć komunikacyjna obejmuje 33 linie autobusowe miejskie (w tym 1 linia nocna oraz 4 linie nocne weekendowe), 8 linii autobusowych podmiejskich oraz 3 linie tramwajowe. Praca przewozowa realizowana w roku 2017 wyniosła 11 682 227 wozokilometrów. Aktualny wykaz linii autobusowych organizowanych przez MZDiT w Częstochowie wskazano w tabeli zamieszczonej poniżej. Tabela 1 Wykaz linii MZDiT w Częstochowie Liczba Lp. Linia Typ linii Kierunek linii przystanków BŁESZNO PARKITKA - SZPITAL 24 1 10 miejska PARKITKA - SZPITAL BŁESZNO 23 2 11 miejska 3 12 miejska KUSIĘCKA - KSSE CMENTARZ ŚW. ROCHA 25 CMENTARZ ŚW. ROCHA KUSIĘCKA - KSSE 26 LEGIONÓW CMENTARZ ŚW. ROCHA 26 CMENTARZ ŚW. ROCHA LEGIONÓW 27 CMENTARZ ŚW. ROCHA D.H. CENTRUM 14 GNASZYN - DWORZEC PKP RAKÓW - DWORZEC PKP GNASZYN - DWORZEC PKP RAKÓW - DWORZEC PKP 4 13 miejska KUCELIN HUTA KIEDRZYN 25 35 39 STRONA 13

Lp. Linia Typ linii Kierunek linii Liczba przystanków KIEDRZYN KUCELIN HUTA 25 5 14 miejska 6 15 miejska 7 16 miejska 8 17 miejska 9 18 miejska 10 19 miejska 11 20 miejska 12 21 miejska 13 22 miejska WALCOWNIA KIEDRZYN 29 HUTA - WYDZIAŁ TRANSPORTU KIEDRZYN 30 KIEDRZYN WALCOWNIA 29 KIEDRZYN HUTA - WYDZIAŁ TRANSPORTU 30 KORKOWA RZĄSAWA 38 RZĄSAWA KORKOWA 37 BRZEZINY RZĄSAWA 34 KORKOWA RZĄSAWA DWORZEC PKP 39 RZĄSAWA DWORZEC PKP KORKOWA 38 SABINOWSKA BRZEZINY 10 KUKUCZKI KORKOWA 30 KORKOWA KUKUCZKI 30 DOJAZDOWA KORKOWA 7 KORKOWA DOJAZDOWA 7 KUKUCZKI STRADOM DWORZEC PKP 26 STRADOM DWORZEC PKP 27 WYCZERPY OSIEDLE LISZKA DOLNA 30 LISZKA DOLNA WYCZERPY OSIEDLE 31 KAWODRZA GÓRNA WYCZERPY - OSIEDLE 28 DWORZEC GŁÓWNY PKP BATALIONÓW CHŁOPSKICH BATALIONÓW CHŁOPSKICH DWORZEC GŁÓWNY PKP DWORZEC GŁÓWNY PKP BATALIONÓW CHŁOPSKICH DWORZEC GŁÓOWNY PKP BATALIONÓW CHŁOPSKICH BATALONÓW CHŁOPSKICH DWORZEC GŁÓWNY PKP BATALIONÓW CHŁOPSKICH DWORZEC GŁÓWNY PKP KUCELIN HUTA ŻABINIEC 38 ŻABINIEC KUCELIN HUTA 40 WALCOWNIA ŻABINIEC 42 ŻABINIEC WALCOWNIA 44 WYCZERPY OSIEDLE KORKOWA 38 KORKOWA WYCZERPY OSIEDLE 36 WYCZERPY OSIEDLE BRZEZINY 42 BRZEZINY WYCZERPY OSIEDLE 40 OLSZTYŃSKA KSSE SKORKI 25 KSSE SKORKI OLSZTYŃSKA 39 GOMBROWICZA ŁOJKI 29 ŁOJKI GOMBROWICZA 28 21 20 20 29 19 28 STRONA 14

Lp. Linia Typ linii Kierunek linii Liczba przystanków GNASZYN DWORZEC PKP GOMBROWICZA 26 14 23 miejska 15 24 miejska 16 25 miejska 17 26 miejska 18 27 miejska 19 28 miejska 20 29 miejska 21 30 miejska 22 31 miejska 23 32 miejska KORCZAKA GOMBROWICZA 16 KSSE SKORKI REJTANA 36 REJTANA KSSE SKORKI 33 DWORZEC PKS REJTANA 14 SABINOWSKA KSSE - SKORKI 16 KUKUCZKI JESIENNA 28 JESIENNA KUKUCZKI 30 WYCZERPY OSIEDLE MALOWNICZA 47 MALOWNICZA WYCZERPY OSIEDLE 45 BRZEZINY WYCZERPY OSIEDE 40 JAGIELLOŃSKA WYCZERPY OSIEDLE 30 GRABÓWKA MIRÓW PEGAZ 29 MIRÓW PEGAZ GRABÓWKA 28 GRABÓWKA SIEDLEC 33 GRABÓWKA BURSZTYNOWA 29 GRABÓWKA MIRÓW PEGAZ 35 MIRÓW PEGAZ GRABÓWKA 34 SIEDLEC GRABÓWKA 32 STRADOM DWORZEC PKP KUSIĘCKA KSSE 24 KUSIĘCKA KSSE STRADOM DWORZEC PKP 20 KUCELIN HUTA PARKITKA SZPITAL 24 PARKITKA SZPITAL. KUCELIN HUTA 23 WALCOWNIA PARKITKA SZPITAL 28 HUTA WUDZIAŁ TRANSPORTU PARKITKA SZPITAL ALEJA JANA PAWŁA II PARKITKA SZPITAL 11 PARKITKA SZPITAL WALCOWNIA 27 PARKITKA SZPITAL HUTA WYDZIAŁ TRANSPORTU GOMBROWICZA CMENTARZ KOMUNALNY 31 CMENTARZ KOMUNALNY GOMBROWICZA 30 BATALIONÓW CHŁOPSKICH BATALIONÓW CHŁOPSKICH JASKRÓW WILLE BATALIONÓW CHŁOPSKICH 29 BATALIONÓW CHŁOPSKICH JASKRÓW - WILLE 29 CMANTARZ KOMUNALNY KRĘCIWILK 36 KRĘCIWILK CMENTARZ KOMUNALNY 36 ESTAKADA KRĘCIWILK 9 RAKÓW DWORZEC PKP WIELKOBORSKA 32 WIELKOBORSKA RAKÓW DWORZEC PKP 32 RAKÓW DWORZEC PKP STARA GORZELNIA 34 STARA GORZELNIA RAKÓ DWORZEC PKP 34 29 28 27 STRONA 15

Lp. Linia Typ linii Kierunek linii Liczba przystanków WĄSOSZ PIŁSUDSKIEGO 26 24 33 miejska 25 34 miejska 26 35 miejska 27 36 miejska 28 38 miejska 29 80 miejska nocna 30 81 31 82 32 83 33 84 34 57 35 58 36 59 37 67 38 53 miejska nocna weekendowa miejska nocna weekendowa miejska nocna weekendowa miejska nocna weekendowa podmiejska (g. Olsztyn) podmiejska (g. Olsztyn) podmiejska (g. Olsztyn) podmiejska (g. Olsztyn) podmiejska (g. Poczesna) PIŁSUDSKIEGO WĄSOSZ 26 PRZYJEMNA PIŁSUDSKIEGO 23 JAGIELLOŃSKA PIŁSUDSKIEGO 10 RAKÓW DWORZEC PKP GNASZYN DOSPEL 34 GNASZYN DOSPEL RAKÓW DWORZEC PKP 38 KUSIĘCKA KSSE KUSIĘCKA KSSE 32 KUSIĘCKA KSSE LEGIONÓW 36 LEGIONÓW ESTAKADA 26 KUSIECKA KSSE KUSIĘCKA KSSE 33 KUSIĘCKA KSSE LEGIONÓW 37 LEGIONÓW KUSIĘCKA KSSE 37 DŹBÓW RAKÓW DWORZEC PKP 27 RAKÓW DWORZEC PKP DŹBÓW 28 ESTAKADA DŹBÓW 25 KUKUCZKI RAKÓW DWORZEC PKP 37 RAKÓW DWORZEC PKP KUKUCZKI 33 KUKUCZKI ZAJEZDNIA MPK 22 ZAJEZDNIA MPK RAKÓW DWORZEC PKP 17 RAKÓW DWORZEC PKP ZAJEZDNIA MPK 15 ZAJEZDNIA MPK KUKUCZKI 20 DŹBÓW DWORZEC GŁÓWNY PKP 17 DWORZEC GLÓWNY PKP DŹBÓW 17 RZĄSAWA DWORZEC GLÓWNY PKP 23 DWORZEC GLÓWNY PKP RZĄSAWA 23 DWORZEC GLÓWNY PKP DWORZEC GLÓWNY PKP 42 DWORZEC GLÓWNY PKP DWORZEC GLÓWNY PKP 41 PIŁSUDSKIEGO OLSZTYN RYNEK 17 PIŁSUDSKIEGO OLSZTYN RYNEK 19 OS. POD WILCZĄ GÓRĄ OLSZTYN RYNEK 6 PIŁSUDSKIEGO PIŁSUDSKIEGO 41 PIŁSUDSKIEGO PIŁSUDSKIEGO 41 PIŁSUDSKIEGO ESTAKADA 35 PIŁSUDSKIEGO BISKUPICE 25 BISKUPICE PIŁSUDSKIEGO 24 PIŁSUDSKIEGO BISKUPICE 28 BISKUPICE PIŁSUDSKIEGO 27 BISKUPICE ESTAKADA 20 PIŁSUDSKIEGO POCZESNA OSP 30 POCZESNA OSP PIŁSUDSKIEGO 29 STRONA 16

Lp. Linia Typ linii Kierunek linii Liczba przystanków PIŁSUDSKIEGO POCZESNA POŁUDNIOWA 21 39 65 40 68 41 69 podmiejska (g. Poczesna) podmiejska (g. Poczesna) podmiejska (g. Poczesna) POCZESNA POŁUDNIOWA ESTAKADA 15 PIŁSUDSKIEGO ZAWODZIE 36 ZAWODZIE PIŁSUDSKIEGO 34 ZAWODZIE ESTAKADA 28 ZAWODZIE ESTAKADA 23 PIŁSUDSKIEGO NIERADA 33 NIERADA PIŁSUDSKIEGO 28 NIERADA ESTAKADA 22 DWORZEC GŁÓWNY PKP NIERADA SZKOŁA 26 NIERADA SZKOŁA DWORZEC GŁÓWNY PKP 28 DWORZEC GŁÓWNY PKP NIERADA 30 DWORZEC GŁÓWNY PKP MALOWNICZA 21 NIERADA DWORZEC GŁÓWNY PKP 33 Celem analizy kosztów i korzyści nie jest wytyczenie nowych, modyfikacja istniejących tras komunikacyjnych, bądź analiza potoków pasażerskich. Elementy te podlegają pogłębionej charakterystyce w ramach planu transportowego. Analiza kosztów i korzyści, skupia się przede wszystkim na aspektach dotyczących taboru. Poniżej zatem przedstawiono wyciąg danych kluczowych z perspektywy zastosowania autobusów zeroemisyjnych w komunikacji. Do danych tych należą: 1) Aktualna struktura taboru stanowi podstawę do określenia zakresu koniecznych inwestycji taborowych; 2) Przystanki krańcowe i węzłowe w przypadku transportu wykonywanego autobusami elektrycznymi z bateryjnymi zasobnikami energii, konieczne jest doładowywanie autobusów w czasie wykonywania kursów (z uwagi na ich ograniczony zasięg), stąd w wariancie analizującym zasadność zakupu autobusów elektrycznych konieczne jest wytypowanie miejsc w których montaż stacji ładowania byłby najbardziej uzasadniony. Ad. 1 Charakterystyka taboru Za obsługę linii komunikacyjnych odpowiedzialny jest wewnętrzny operator (MPK w Częstochowie) realizujący obsługę linii z wykorzystaniem własnego taboru autobusowego. Szczegółowe zestawienie taboru będącego w posiadaniu MPK w Częstochowie, według stanu na koniec 2017 roku, zamieszczono w tabeli. STRONA 17

L.p. Nr. Inwentarz owy Tabela 2 Wykaz autobusów użytkowanych przez MPK w Częstochowie w roku 2017 Marka Model Rok budowy Napęd Norma ES Rodzaj nadwozia Długość [m] Średnie spalanie na 100 km 1 1 Solaris Urbino 12 2014 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,98 2 2 Solaris Urbino 12 2014 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,24 3 3 Solaris Urbino 12 2014 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,86 4 4 Solaris Urbino 12 2014 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,53 5 5 Solaris Urbino 12 2014 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,02 6 6 Solaris Urbino 12 2014 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,69 7 7 Solaris Urbino 12 2014 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,18 8 8 Solaris Urbino 12 2014 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,98 9 9 Solaris Urbino 12 2014 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 39,17 10 10 Solaris Urbino 12 2014 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,93 11 11 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 54,29 12 12 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 56,34 13 13 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 51,11 14 14 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 55,15 15 15 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 0 16 16 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 56,72 17 17 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 55,33 18 18 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 55,94 19 19 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 60,96 20 20 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 0 21 21 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 52,82 22 22 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 57 23 23 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 57,02 24 24 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 39,86 25 25 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 55,62 26 26 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 63,11 27 27 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 58,56 28 28 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 59,19 29 29 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 0 30 30 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 57,38 31 31 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 55,69 32 32 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 53,92 33 33 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 57,6 34 34 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 55,44 35 35 Solbus SM12 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 12 56,4 36 36 Solbus SM12 DC 2016 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,25 37 37 Solbus SM12 DC 2016 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,94 38 38 Solbus SM12 DC 2016 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 33,38 39 39 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 37,55 STRONA 18

L.p. Nr. Inwentarz owy Marka Model Rok budowy Napęd Norma ES Rodzaj nadwozia Długość [m] Średnie spalanie na 100 km 40 40 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,53 41 41 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 34,97 42 42 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 34,95 43 43 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,44 44 44 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,12 45 45 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,36 46 46 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,05 47 47 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 34,71 48 48 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,42 49 49 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,28 50 50 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 34,85 51 51 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,37 52 52 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,84 53 53 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,91 54 54 MAN EL283 2006 Diesel Euro 4 niskopodłogowe 12 40,73 55 55 MAN EL283 2006 Diesel Euro 4 niskopodłogowe 12 45,28 56 56 MAN EL283 2006 Diesel Euro 4 niskopodłogowe 12 42,7 57 57 MAN EL283 2006 Diesel Euro 4 niskopodłogowe 12 42,52 58 58 MAN EL283 2006 Diesel Euro 4 niskopodłogowe 12 43,28 59 59 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,28 60 60 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 3,63 61 61 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,49 62 62 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,22 63 63 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,58 64 64 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,89 65 65 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,08 66 66 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,48 67 67 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 34,95 68 68 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 34,97 69 69 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,07 70 70 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,37 71 71 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,53 72 72 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,08 73 73 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,43 74 75 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,82 75 76 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,36 76 77 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 37,06 77 78 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 36,95 78 79 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 33,79 79 80 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 37,92 STRONA 19

L.p. Nr. Inwentarz owy Marka Model Rok budowy Napęd Norma ES Rodzaj nadwozia Długość [m] Średnie spalanie na 100 km 80 81 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,95 81 82 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 37,97 82 83 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,19 83 84 Solaris Urbino 12 2017 Diesel Euro 6 niskopodłogowe 12 35,88 84 85 MAN NL222 2000 Diesel Euro 2 niskopodłogowe 12 32,92 85 86 MAN NL222 2000 Diesel Euro 2 niskopodłogowe 12 33,32 86 87 MAN NL222 2000 Diesel Euro 2 niskopodłogowe 12 35,78 87 88 MAN NL222 2000 Diesel Euro 2 niskopodłogowe 12 33,51 88 89 MAN NL222 2000 Diesel Euro 2 niskopodłogowe 12 32,64 89 90 MAN NL222 2000 Diesel Euro 2 niskopodłogowe 12 33,5 90 91 MAN NL222 2000 Diesel Euro 2 niskopodłogowe 12 37,28 91 92 MAN NL222 2000 Diesel Euro 2 niskopodłogowe 12 36,88 92 93 Solaris Urbino 12 2002 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 37,43 93 94 Solaris Urbino 12 2002 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 37,78 94 95 Solaris Urbino 12 2002 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 36,09 95 96 Solaris Urbino 12 2002 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 37,54 96 97 Solaris Urbino 12 2002 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 35,85 97 98 Solaris Urbino 12 2002 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 37,13 98 99 Solaris Urbino 12 2002 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 35,14 99 100 Solaris Urbino 12 2002 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 34,85 100 101 Solaris Urbino 12 2002 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 37,87 101 108 Mercedes O530 2006 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 39,53 102 109 Mercedes O530 2006 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 42,47 103 110 Mercedes O530 2006 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 39,94 104 111 Mercedes O530 2006 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 40,28 105 112 Mercedes O530 2006 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 38,28 106 113 Mercedes O530 2006 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 39,12 107 114 Mercedes O530 2006 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 38,98 108 115 Mercedes O530 2006 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 38,52 109 116 Mercedes O530 2006 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 40,14 110 117 Mercedes O530 2006 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 40,13 111 118 Mercedes O530 2007 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 39,15 112 119 Mercedes O530 2008 Diesel Euro 4 niskopodłogowe 12 37,66 113 120 Mercedes O530 2008 Diesel Euro 4 niskopodłogowe 12 37,37 114 121 Mercedes O530 2008 Diesel Euro 4 niskopodłogowe 12 39,98 115 122 Mercedes O530 2008 Diesel Euro 4 niskopodłogowe 12 37,75 116 123 Mercedes O530 2008 Diesel Euro 4 niskopodłogowe 12 37,83 117 124 Mercedes O530 2008 Diesel Euro 4 niskopodłogowe 12 35,88 118 125 Mercedes O530 2008 Diesel Euro 4 niskopodłogowe 12 38,48 119 126 Mercedes O530 2008 Diesel Euro 4 niskopodłogowe 12 36,96 STRONA 20

L.p. Nr. Inwentarz owy Marka Model Rok budowy Napęd Norma ES Rodzaj nadwozia Długość [m] Średnie spalanie na 100 km 120 127 Mercedes O530 2008 Diesel Euro 4 niskopodłogowe 12 37,65 121 128 Mercedes O530 2008 Diesel Euro 4 niskopodłogowe 12 36,72 122 129 Mercedes O530 2009 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 12 36,57 123 130 Mercedes O530 2009 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 12 37,82 124 131 Mercedes O530 2009 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 12 38,03 125 132 Mercedes O530 2009 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 12 36,71 126 133 Mercedes O530 2009 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 12 36,96 127 134 Mercedes O530 2009 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 12 37,66 128 135 Mercedes O530 2009 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 12 38,1 129 136 Mercedes O530 2009 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 12 36,07 130 137 Mercedes O530 2010 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 12 36,52 131 138 Mercedes O530 2010 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 12 34,88 132 139 Mercedes O530 2010 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 12 38,01 133 140 Mercedes O530 2010 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 12 37,23 134 141 Mercedes O530 2010 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 12 36,35 135 142 Mercedes O530 2010 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 12 35,24 136 143 Mercedes O530 CNG 2006 CNG Euro 4 niskopodłogowe 12 63,25 137 144 Mercedes O530 CNG 2006 CNG Euro 4 niskopodłogowe 12 64,62 138 145 Jelcz M121MB/1 2002 Diesel Euro 1 niskopodłogowe 12 43,33 139 146 Jelcz M121MB/1 2002 Diesel Euro 1 niskopodłogowe 12 0 140 147 Jelcz M121MB/1 2002 Diesel Euro 1 niskopodłogowe 12 0 141 153 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 46,26 142 154 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 49,57 143 160 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 46,98 144 161 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 47,75 145 162 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 46,07 146 163 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 47,96 147 164 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 46,87 148 165 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 45,5 149 166 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 46,23 150 167 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 46,8 151 168 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 46,62 152 169 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 45,69 153 170 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 47,4 154 171 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 47,25 155 172 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 45,03 156 173 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 48,35 157 174 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 46,2 158 175 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 45,16 159 176 Ikarus 280.70E 1997 Diesel Euro 1 wysokopodłogowe 18 44,76 STRONA 21

L.p. Nr. Inwentarz owy Marka Model Rok budowy Napęd Norma ES Rodzaj nadwozia Długość [m] Średnie spalanie na 100 km 160 177 Mercedes O345G 2006 Diesel Euro 3 wysokopodłogowe 18 49,87 161 178 Mercedes O345G 2006 Diesel Euro 3 wysokopodłogowe 18 49,26 162 179 Mercedes O345G 2006 Diesel Euro 3 wysokopodłogowe 18 48,42 163 180 Mercedes O345G 2006 Diesel Euro 3 wysokopodłogowe 18 49,05 164 181 Mercedes O345G 2006 Diesel Euro 3 wysokopodłogowe 18 48,33 165 182 Mercedes O345G 2006 Diesel Euro 3 wysokopodłogowe 18 49,9 166 183 Mercedes O345G 2006 Diesel Euro 3 wysokopodłogowe 18 48,11 167 184 Mercedes O345G 2006 Diesel Euro 3 wysokopodłogowe 18 48,76 168 185 Mercedes O530G 2009 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 18 48,42 169 186 Mercedes O530G 2009 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 18 52,39 170 187 Mercedes O530G 2009 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 18 44,25 171 188 Mercedes O530G 2009 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 18 47,73 172 189 Mercedes O530G 2009 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 18 48,18 173 190 Mercedes O530G 2009 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 18 47,59 174 191 Mercedes O530G 2010 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 18 46,99 175 192 Mercedes O530G 2010 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 18 47,41 176 193 Mercedes O530G 2010 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 18 46,39 177 194 Mercedes O530G 2010 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 18 47,44 178 195 Mercedes O530G 2010 Diesel Euro 5 niskopodłogowe 18 48,85 179 196 Solbus SM18 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 18 0 180 197 Solbus SM18 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 18 63,76 181 198 Solbus SM18 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 18 0 182 199 Solbus SM18 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 18 61,72 183 200 Solbus SM18 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 18 0 184 201 Solbus SM18 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 18 60,51 185 202 Solbus SM18 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 18 69,84 186 203 Solbus SM18 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 18 62,75 187 204 Solbus SM18 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 18 0 188 205 Solbus SM18 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 18 0 189 206 Solbus SM18 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 18 0 190 207 Solbus SM18 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 18 64,15 191 208 Solbus SM18 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 18 67,3 192 209 Solbus SM18 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 18 67,12 193 210 Solbus SM18 HL 2015 CNG+Elektr. Euro 6 niskopodłogowe 18 63,29 194 211 Jelcz M181MB/3 2007 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 18 67,46 195 212 Jelcz M181MB/3 2007 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 18 0 196 213 Jelcz M181MB/3 2007 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 18 54,98 197 214 Jelcz M181MB/3 2007 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 18 58,1 198 215 Jelcz M181MB/3 2007 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 18 0 199 216 Jelcz M181MB/3 2007 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 18 59,96 STRONA 22

L.p. Nr. Inwentarz owy Marka Model Rok budowy Napęd Norma ES Rodzaj nadwozia Długość [m] Średnie spalanie na 100 km 200 288 Ikarus 280.02 1982 Diesel - wysokopodłogowe 18 47,35 201 358 Ikarus 280.58 1991 Diesel - wysokopodłogowe 18 50,97 202 367 MAN NG272 1991 Diesel - niskopodłogowe 18 49,79 203 401 MAN NL202 1996 Diesel Euro 1 niskopodłogowe 12 39,59 204 402 MAN NL263 Wypoż. 1996 Diesel Euro 1 niskopodłogowe 12 45,49 205 403 MAN A78 Wypoż. 1997 Diesel Euro 1 niskopodłogowe 12 47,3 206 404 MAN A78 Wypoż. 1998 Diesel Euro 1 niskopodłogowe 12 49,93 207 405 MAN A78 Wypoż. 1999 Diesel Euro 2 niskopodłogowe 12 58,39 208 406 MAN A21 2000 Diesel Euro 3 niskopodłogowe 12 43,23 209 407 MAN NL202 1995 Diesel Euro 1 niskopodłogowe 12 35,46 Zgodnie z zamieszczonymi powyżej danymi, łączny tabor przedsiębiorstwa w roku 2017 liczył 209 pojazdów, autobusy przegubowe klasy MEGA średniorocznie wykonały 44 240,77 km, zaś autobusy klasy MAXI 61 240,35 km. Łącznie w roku 2017 taborem należącym do MPK w Częstochowie na potrzeby przewozu pasażerów pokonano 11 682 227 wozokilometrów. Całkowita ilość zużytego paliwa ON wyniosła 4 406 229,09 l, zaś zużytego gazu CNG 352 077,280 m 3. W 1990 roku, w UE wprowadzono normę emisji spalin EURO, którą zaczęto stosować w silnikach nowo produkowanych pojazdów, w tym w autobusach. Co kilka lat normy emisji spalin EURO są zaostrzane. W przypadku autobusów poziom emisji spalin mierzony jest w zależności od mocy silnika. Ilość pojazdów stanowiących tabor MPK w Częstochowie w zależności od spełnianej normy prezentuje się następująco: 93 pojazdy spełniające Normę EURO 6; 25 pojazdów spełniających Normę EURO 5; 17 pojazdów spełniających Normę EURO 4; 35 pojazdów spełniających Normę EURO 3; 9 pojazdów spełniających Normę EURO 2; 30 pojazdów spełniających Normę EURO 1. 147 spośród pojazdów stanowią autobusy klasy MAXI (długość pojazdu około 12 metrów), pozostałe 62 sztuki pojazdów to autobusy klasy MEGA, (w przypadku taboru MPK w Częstochowie to pojazdy o długości około 18 metrów). Średnie zużycia paliwa w całym taborze wynosi 40,72 l/100 km. Przy czym odnotować należy różnice w zużyciu paliwa między autobusami poszczególnych klas: 39,75 l/ 100 km wynosi średnie spalanie autobusów klasy MAXI, STRONA 23

43,03 l/ 100 km wynosi średnie spalanie autobusów klasy MEGA. Różnice w zużyciu paliwa odnotować można również z uwagi na rodzaj paliwa wykorzystywanego przez autobusy: 39,38 l/100 km wynosi średnie spalanie w przypadku autobusów zasilanych ON, 58,59 m 3 CNG/100 km wynosi średnie spalanie w przypadku autobusów zasilanych CNG. Realizując założenia proekologicznej polityki transportowej, założonej dla MZDiT w Częstochowie miedzy innymi w Planie zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Miasta Częstochowy spółka zakupiła w 2015 roku pierwsze 40 hybrydowych autobusów o napędzie gazowoelektrycznym marki Solbus, z czego 25 pojazdów jednoczłonowych i 15 przegubowych. Zaadaptowano wówczas do ich obsługi, poddając kapitalnemu remontowi budynek zajezdni autobusowej oraz przystąpiono do budowy własnej stacji tankowania gazem CNG. Autobusy hybrydowe wprowadzono do eksploatacji na początku 2016 roku, w uzgodnieniu z MZDiT, skierowano do obsługi linii komunikacyjnych: 10, 11, 12, 13, 16, 19, 24, 28, 29 i 31. Na pozostałych liniach pojawiały się sporadycznie, przeważnie w ramach rezerwy za planowany autobus, który uległ awarii. Eksploatacja autobusów hybrydowych została wstrzymana w kwietniu 2017 r. po pożarze jednego z pojazdów i upadłości producenta autobusów stawiającej pod znakiem zapytania bezpieczeństwo ich dalszego użytkowania. Należy mieć na względzie jednak, że fakt trudnych doświadczeń współpracy z jednym dostawców i wykorzystania technologii hybrydowej, nie powinien wykluczać z analizy stosowania samego zasilania CNG, które z powodzeniem stosowane jest w Polsce i na świecie 10. Ponieważ w świetle art. 36 ustawy o elektromobilności w analizie uwzględnić należy pojazdy faktycznie użytkowane, tym samym z floty użytkowanych pojazdów wyłączeniu podlegać będzie 40 autobusów hybrydowych odstawionych od pracy przewozowej 11 oraz cztery autobusy wypożyczone w roku 2017 (nr. Inwentarzowe: 402-405). Jako faktyczny stan taborowy do dalszych obliczeń (na rok 2019 i lata kolejne) przyjęto w związku z powyższym liczbę 165 pojazdów. 10 https://cng.auto.pl/2784/tychy-pkm-wdrozylo-28-autobusow-na-cng/ ; https://www.transportpubliczny.pl/wiadomosci/kielce-chca-kupic-60-autobusow-cng-w-ciagu-najblizszych-lat-59190.html 11 https://dziennikzachodni.pl/autobusy-hybrydowe-solbus-wycofane-z-ruchu-po-pozarze-mpkczestochowa-kieruje-sprawe-do-prokuratury/ar/12036240 STRONA 24

Ad. 2 Przystanki węzłowe i końcowe Na analizowanym obszarze transportowym można wyróżnić 45 przystanki krańcowe/początkowe. Najwięcej linii obsługuje Przystanek Piłsudskiego (8 lini), Dworzec Główny PKP (6 linii), Raków Dworzec PKP (5 linii) oraz Kukuczki i Kusięcka KSSE (po 4 linie). Przystanek Piłsudskiego, choć stanowi najbardziej rozwinięty węzeł komunikacyjny, obsługujący aż 8 linii autobusowych posiada charakter jedynie przelotowy, co uniemożliwia ładowanie autobusów z napędem elektrycznym pantografowymi stacjami ładowania z uwagi na zbyt krótki okres postojowy. W przypadku Dworca PKS, pełni on funkcję pętli wyłącznie dla jednej linii autobusowej. Możliwość rozwoju sieci autobusów z napędem elektrycznym bez konieczności zmiany układu komunikacyjnego miasta możliwa jest przy wykorzystaniu wyłącznie istniejących pętli autobusowych, które z powodzeniem mogą spełniać rolę punktów ładowania. W takim zawężonym kryterium obsługą największej ilości linii charakteryzują się przystanek Raków Dworzec PKP (5 linii) oraz przystanek Kukuczki (4 linie autobusowe), ponadto ze względu na strategiczną lokalizacje w układzie komunikacyjnym Częstochowy jako lokalizację kwalifikującą się do objęcia infrastrukturą szybkiego ładowania autobusów elektrycznych przewiduje się przystanek Stradom Dworzec PKP. Wskazane przystanki posiadają pętle autobusowe na których odbywają się postoje techniczne autobusów. Poniższy schemat wskazuje potencjalną lokalizację punktów pantografowych stacji ładowania autobusów komunikacji miejskiej na tle układu linii autobusowych. Rysunek 3 Przykładowa lokalizacja pantografowych stacji ładowania STRONA 25

Tabela 3 Krańcowe/początkowe przystanki autobusowe wraz z obsługiwanymi liniami Lp. Nazwa przystanku Ilość obsługiwanych Nr Linii linii 1 Batalionów Chłopskich 2 18, 30 2 Błeszno 1 10 3 Brzeziny 3 14, 20, 25 4 Bursztynowa 1 26 5 Cmentarz Komunalny 2 29, 31 6 Cmentarz Św. Rocha 1 11 7 Dworzec Główny PKP 6 18, 69, 81, 82, 83, 84 8 Dworzec PKS 1 23 9 Dźbów 2 38, 81 10 Gnaszyn - Dospel 1 34 11 Gnaszyn - Dworzec PKP 2 12, 22 12 Gombrowicza 2 22, 29 13 Grabówka 1 26 14 Hektarowa 1 18 15 Huta - Wydział Transportu 2 13, 28 16 Jaskrów - WIlle 1 30 17 Jesienna 1 24 18 Kawodrza Górna 1 17 19 Kiedrzyn 1 13 20 Korkowa 3 14, 15, 20 21 Kręciwilk 1 31 22 KSSE Skorki 2 21, 23 23 Kucelin Huta 3 13, 19, 28 24 Kukuczki 4 15, 16, 24, 80 25 Kusięcka - KSSE 4 11, 27, 35, 36 26 Legionów 3 11, 35, 36 27 Łojki 1 22 28 Malownicza 1 25 29 Mirów - Pegaz 1 26 30 Olsztyńska 1 21 31 Parkitka - Szpital 2 10, 28 32 Piłsudskiego 8 33, 53, 57, 58, 59, 65, 67, 68 33 Przyjemna 1 33 34 Raków - Dworzec PKP 5 12, 32, 34, 38, 80 35 Rejtana 1 23 36 Rząsawa 2 14, 82 37 Rząsawa - Dworzec PKP 1 14 38 Siedlec 1 26 39 Stara Gorzelnia 1 32 40 Stradom - Dworzec PKP 2 16, 27 41 Walcownia 3 13, 28, 19 STRONA 26

Lp. Nazwa przystanku Ilość obsługiwanych Nr Linii linii 42 Wąsosz 1 33 43 Wielkoborska 1 32 44 Wyczerpy - Osiedle 3 17, 20, 25 45 Żabiniec 1 19 STRONA 27

IV. MOŻLIWE SCENARIUSZE INWESTYCYJNE Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt 1 ustawy o elektromobilności za autobus zeroemisyjny, uznać można autobus wykorzystujący do napędu: 1) energię elektryczną wytworzoną z wodoru w zainstalowanych w nim ogniwach paliwowych, 2) wyłącznie silnik, którego cykl pracy nie prowadzi do emisji gazów cieplarnianych (pojazd z napędem elektrycznym bateryjnym bądź sieciowym trolejbus), Definicja pojazdu zeroemisyjnego nie jest równoważna z definicją pojazdu z napędem alternatywnym, gdyż do pojazdów zasilanych paliwami alternatywnymi zgodnie z art. 1 pkt 11 ustawy o elektromobilności należą pojazdy wykorzystujące do napędu: 1) energię elektryczną, 2) wodór, 3) biopaliwa ciekłe, 4) paliwa syntetyczne i parafinowe, 5) sprężony gaz ziemny (CNG), w tym pochodzący z biometanu, 6) skroplony gaz ziemny (LNG), w tym pochodzący z biometanu, 7) gaz płynny (LPG); Zasadniczo zamierzeniem ustawodawcy jest dążenie do zwiększenia udziału pojazdów zeroemisyjnych w miejskich taborach autobusowych, jednakże mając na uwadze wysokie koszty takiej transformacji i podjęte już przez liczne samorządy inwestycje z zakresu zakupu autobusów napędzanych gazem ziemnym, planuje się dopuszczenie do udziału w miksie taborowym pojazdów napędzanych gazem CNG oraz LNG 12. Spełniając wymogi Ustawy, w ramach analizy odniesiono się zatem do możliwości modernizacji aktualnej floty pojazdami uznawanymi za spełniające wymogi art. 35-36 Ustawy o elektromobilności. Analizowane warianty inwestycyjne przedstawiają się zatem następująco: 1) Wariant bazowy służy oszacowaniu kosztów świadczenia usług komunikacyjnych, z wykorzystaniem zmodernizowanego taboru o napędzie konwencjonalnym spełniającym wymogi normy EURO6. Wariant bazowy stanowi punkt odniesienia dla analiz pozostałych wariantów w zakresie porównania efektywności kosztowej, społecznej i środowiskowej. 12 https://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/1276473,elektromobilnosc-rusza-ale-wspomaganagazem.html?fbclid=iwar2vqiuh9afzvsgid5h-a2n6 0Pm4D2av89yNSNAj4x5rSJbUli029JCW8 STRONA 28

2) Wariant I tabor zasilany energią elektryczną wariant realizacji wymogów ustawy o elektromobilności, z wykorzystaniem autobusów z napędem elektrycznym, dla których zasilanie zapewniają pokładowe magazyny bateryjne. 3) Wariant II tabor zasilany sprężonym gazem ziemnym (CNG) - wariant realizacji wymogów ustawy o elektromobilności, z wykorzystaniem autobusów zasilanych sprężonym gazem ziemnym. 4) Wariant III tabor zasilany paliwem wodorowym wariant realizacji wymogów ustawy o elektromobilności, z wykorzystaniem autobusów z napędem wodorowym. W każdym z analizowanych wariantów aktualna flota przewozowa zostałaby uzupełniona o autobusy w zakresie spełniającym minima ustawowe, a więc zgodnie z tabelą: Tabela 4 Planowany udział zmodernizowanych pojazdów w całkowitym taborze miejskim Termin Wymagany udział pojazdów zeroemisyjnych we flocie Liczba pojazdów we flocie Liczba pojazdów zeroemisyjnych Faktyczny udział pojazdów zeroemisyjnych we flocie 1 stycznia 2018 0% 165 0 0 1 stycznia 2021 5% 165 9 5,45% 1 stycznia 2023 10% 165 18 10,91% 1 stycznia 2025 20% 165 34 20,61% 1 stycznia 2028 30% 165 50 30,30% Przedstawione powyżej warianty poddano analizie w następujących ujęciach: kryterium techniczne odpowiadające na pytanie, czy wariant jest technicznie możliwy do realizacji i wdrożenia w systemie komunikacyjnym Miasta Częstochowa. Na etapie tym warianty nie są oceniane pod względem finansowym, a badana jest ich wykonalność w horyzoncie czasowym Analizy. kryterium finansowe oceniające zasadność finansową analizowanych wariantów z perspektywy całkowitych kosztów inwestycyjnych oraz eksploatacyjnych w przyjętym okresie żywotności pojazdów. kryterium środowiskowe porównujące skutki ekologiczne poszczególnych wariantów w odniesieniu do emisji zanieczyszczeń, pyłów oraz emisji dwutlenku węgla. kryterium społeczne poddające ocenie skutki inwestycji z perspektywy społecznej - mieszkańców oraz użytkowników komunikacji. W szczególności w zakresie obciążenia hałasem związanym z przemieszczaniem się pojazdów komunikacji miejskiej oraz emisji zanieczyszczeń. STRONA 29

Kryterium techniczne ma charakter rozstrzygający tj. w przypadku braku możliwości technicznej realizacji analizowanego wariantu, dalszej analizy nie przeprowadza się z uwagi na jej bezcelowość dla inwestycji, która nie jest technicznie możliwa nie jest możliwe oszacowanie kosztów, bądź efektów jej realizacji. Pozostałe kryteria mają charakter ocenny, co oznacza, że ostateczna rekomendacja jest wypadkową wszystkich analizowanych kryteriów, a nie wyłącznie jednego wybranego czynnika czy to ekonomicznego, czy środowiskowego. STRONA 30

V. ANALIZA TECHNICZNA Dokonując oceny wytypowanych wariantów inwestycyjnych z perspektywy technicznej, uwzględniono następujące uwarunkowania: 1) Aktualny stan wiedzy oraz dostępne na rynku rozwiązania techniczne; 2) Uwarunkowania lokalne; Ad. 1 Dostępne rozwiązania techniczne Wariant bazowy opracowania to wymiana obecnych autobusów na nowe pojazdy o napędzie konwencjonalnym (silnik wysokoprężny zasilany olejem napędowym) spełniające normę spalin EURO6. Wariant ten stanowi punkt odniesienia dla pozostałych wariantów. Norma EURO6 ma charakter obligatoryjny dla wszystkich pojazdów użytkowych wyprodukowanych po 2013 roku (Norma weszła w życie końcem 2013 r. z mocy Rozporządzenia Komisji (UE) nr 459/2012). Średnie spalanie autobusu klasy MAXI w normie EURO6 w cyklu miejskim wedle danych producentów kształtuje się na poziomie 33-34 l/100km, natomiast autobusu klasy MEGA 40-45 l/100km 13. Przy cenie 4,25 zł/litr netto oleju napędowego, koszt przejechania 100 km (wyłącznie w zakresie kosztów paliwa) autobusem klasy MAXI wynosi 140,25 zł, a autobusem klasy mega 170,00 zł. Przy standardowym zbiorniku paliwa o pojemności 250 l zasięg autobusu może kształtować się na poziomie do 750 km. Zaznaczyć należy jednakże, że są to wartości niższe, niż średnie spalanie we flocie MPK w Częstochowie, które wynosi 39,75 l/ 100 km dla autobusów klasy MAXI oraz 43,03 l/ 100 km autobusów klasy MEGA. Do dalszych obliczeń przyjęto zatem wyniki realnej eksploatacji. Wykorzystanie autobusów z napędem konwencjonalnym nie wiąże się z koniecznością ponoszenia dodatkowych inwestycji infrastrukturalnych. W zakresie zaopatrzenia w paliwo autobusy mogą korzystać bowiem z istniejącej na terenie miasta infrastruktury stacji paliw, w szczególności w zajezdni. Pierwszym wariantem alternatywnym jest wybór taboru napędzanego energią elektryczną z baterii akumulatorowych. Autobusy elektryczne dostępne są w wariancie hybrydowym (z dodatkowym silnikiem spalinowym) oraz w wariancie całkowicie elektrycznym. Autobusy hybrydowe, w tym flota pojazdów hybrydowych będących w zasobie komunikacyjnym MPK w Częstochowie (40 autobusów) nie spełniają jednak definicji pojazdu zeroemisyjnego, który zgodnie z ustawą jest napędzany wyłącznie przez silnik, którego cykl pracy nie prowadzi do emisji gazów cieplarnianych, tym samym ich zakup/eksploatacja nie będzie rozpatrywana w ramach analizy. 13 http://www.truckauto.pl/wp-content/uploads/2014/06/8.pdf STRONA 31

Autobusy z napędem elektrycznym charakteryzują się niskim poziomem hałasu, drgań i brakiem emisji spalin, tym samym zyskując dużą popularność zarówno w krajach europejskich jak i w Polsce. Autobusy elektryczne obsługują linie komunikacyjne m.in. na terenie Krakowa, Warszawy, Jaworzna, czy Ostrołęki 14. Tym samym dostępne są już liczne dane, wynikające z faktycznej eksploatacji pojazdów w zróżnicowanych warunkach. Za napęd autobusu elektrycznego odpowiadają silniki indukcyjne montowane na poszczególnych osiach. Zasilane są energią elektryczną z akumulatorów zlokalizowanych na dachu oraz w tylnej przestrzeni pojazdu. Dostępne na rynku rozwiązania techniczne pozwalają na zmagazynowanie (przy pełnym naładowaniu) od 200 do 250 kwh. Jak wskazują dane zebrane przez Miejskie Zakłady Autobusowe Sp. z o.o. w Warszawie, zużycie energii w eksploatacji na trakcję wynosi 1,03 kwh/km 15, uwzględniając jednakże wykorzystanie energii na zasilanie pozostałych podzespołów (w szczególności klimatyzacji i ogrzewania) faktyczne zużycie energii w autobusach elektrycznych klasy MAXI wynosi 1,1-1,35 kwh/km 16, co przy koszcie 1 KWh energii elektrycznej wynoszącym ok. 0,397 zł/kwh daje koszt (wyłącznie w zakresie kosztów energii) 44 zł/100 km. Do kosztów energii konieczne będzie jednak doliczenie opłat za moc przyłączeniową stacji ładowania, które zgodnie z aktualnymi taryfami dystrybucyjnymiwynoszą 8400 zł/mw/m-c. Realny zasięg autobusów elektrycznych przy pełnym naładowaniu baterii szacować należy na 150-200 km. Rysunek 4 Schemat budowy autobusu elektrycznego, źródło: https://elektrowoz.pl/wp-content/uploads/2018/07/schematbudowy-elektrycznego-autobusu-ecitaro.jpg 14 https://kurierkolejowy.eu/aktualnosci/31984/autobusy-elektryczne-wkraczaja-do-polskichmiast.html 15 http://www.miastoitransport.il.pw.edu.pl/4_mit2016.pdf 16 http://samochodyelektryczne.org/mza_podsumowuje_pierwsze_dwa_miesiace_uzytkownia_floty_a utobusow_elektrycznych.htm STRONA 32

Sposób funkcjonowania i wykorzystywania autobusów elektrycznych w systemie transportu miejskiego, determinowany jest przez dostępny w danych okolicznościach sposób ładowania. Aktualny stan wiedzy technicznej pozwala wyróżnić trzy systemy ładowania: 1) ładowanie nocne w czasie postoju pojazdu na terenie zajezdni ładowanie za pośrednictwem złącza wtykowego (kabel z ustandaryzowanym wtykiem podłączonym do stacji ładowania); 2) ładowanie na pętlach końcowych w trakcie postoju ładowanie za pośrednictwem stacji pantografowych do złącz montowanych na dachu autobusu; 3) krótkotrwałe doładowywanie autobusów podczas postoju na wybranych przystankach ładowanie za pośrednictwem pętli indukcyjnych poprzez złącza montowane pod podwoziem autobusu (analogicznie do systemu pantografowego) system narażony jest jednak na oddziaływanie warunków atmosferycznych opady śniegu bądź deszczu i nie znalazł jak dotąd zastosowania w warunkach polskich. Czas ładowania pojazdów elektrycznych uzależniony jest od mocy stacji ładowania która powinna wynosić od 22 kw dla systemów ładowania nocnego (z czasem pełnego ładowania wynoszącym ok. 8-10 h) oraz od 200 kw dla systemów ładowania pantografowego bądź indukcyjnego (za czasem pełnego ładowania wynoszącym ok. 1 h, co przy krótkotrwałym doładowaniu w czasie postoju wynoszącym 15 minut pozwoli wydłużyć przebieg pojazdu o ok. 35-40 km). Wyłączenia autobusu z ruchu na czas doładowania tj. około 10-15 min, należy uwzględnić przy planowaniu rozkładu jazdy, odpowiednio wydłużając czasu postoju autobusów na przystankach końcowych lub pętlach. Rysunek 5 Pantografowa stacja ładowania autobusów elektrycznych w Jaworznie, źródło: https://www.transportpubliczny.pl/img/jaworznostacja1.jpg_678-443.jpg STRONA 33

Koszt budowy stacji ładowania zlokalizowanej w zajezdni autobusowej (ładowanie za pośrednictwem złącza wtykowego) o mocy 22 kw to koszt ok. 20 000 zł, dla stacji o mocy 50 100 kw to koszt ok. 100 000 zł, natomiast stacji pantografowej 500 000 zł, przy założeniu, iż nie jest wymagana budowa stacji transformatorowej. W przypadku takiej konieczności, łączną inwestycję w stację ładowania pantografowego należy szacować na 1 mln zł. Trwają również prace nad rozwinięciem technologii PowerSwap, która na pętlach postojowych bądź w zajezdni umożliwiałaby szybką wymianę baterii rozładowanych na naładowane. Autobus z naładowanymi bateriami w ciągu kilku minut poświęconych na wymianę mógłby ruszać na trasę, natomiast baterie trafiły by do stacji ładowania 17. Na dzień sporządzania analizy jednak żaden z producentów autobusów nie posiada w swojej ofercie pojazdów wyposażonych w taką funkcjonalność. Brak również informacji, o ewentualnym komercyjnym wprowadzeniu w życie mechanizmu szybkiej wymiany baterii. W ramach eksploatacji autobusów elektrycznych uwzględnić należy wymianę zużytych baterii, co stanowi dodatkowych koszt 800 000 zł 18. Koszt zakupu samego autobusu klasy maxi to ok. 2,5 mln zł. Drugim wariantem alternatywnym jest zakup autobusów zasilanych sprężonym gazem ziemnym (CNG). Wartość energetyczna 1 m³ CNG jest niższa niż 1 litra oleju napędowego, co oznacza że choć CNG może być wykorzystywane jako wysokooktanowe paliwo w silnikach spalinowych, bądź w układzie hybrydowym (modyfikacja istniejącego w pojeździe silnika spalinowego) bądź jako dedykowana jednostka napędowa, to realne spalanie paliwa jest wyższe niż w pojazdach zasilanych paliwem konwencjonalnym. Rysunek 6 Autobus z napędem hybrydowym ON i CNG, źródło: https://cng-lng.pl/wiadomosci/wspolpraca-z-gazem-wtle,wiadomosc,374.htm 17 http://elektrowoz.pl/transport/szwedzki-powerswap-chce-wymieniac-baterie-na-stacjachbenzynowych/ 18 https://www.transport-publiczny.pl/wiadomosci/mpk-tarnow-przetestowalo-elektrobus-i-wyliczawady-takiego -pojazdu-59229.html STRONA 34

Sprężanie gazu ziemnego w stacji tankowania odbywa się za pomocą wielostopniowych sprężarek do ciśnienia 20-35 MPa. Gaz może być dostarczany do nich za pomocą tradycyjnych sieci dystrybucji surowca, co minimalizuje koszty logistyki (paliwo nie musi być dostarczane do stacji cysternami) i magazynowania (dzięki stałemu podłączeniu do sieci gazowej nie jest konieczna budowa dużych magazynów paliwa bezpośrednio na stacji tankowania). CNG jest niskoemisyjnym paliwem, które stanowi alternatywę dla konwencjonalnych paliw samochodowych. Wadą zastosowania CNG jest relatywnie długi czas tankowania zajmujący nawet do kilku godzin w stacji wolnego ładowania. W stacji szybkiego ładowania, kluczową rolę pełni kompresor gazu podnoszący ciśnienie gazu, w przedziale 20 35MPa. Wpływ na wydajność danego modelu kompresora ma model silnika napędowego i ciśnienie zasilania. Kompresor napędzany silnikiem o mocy 37kW przy ciśnieniu zasilania 0,02 Mpa może osiągnąć wydajność wtłaczania gazu na poziomie 75Nm 3 /h, a napędzany silnikiem 75kW przy tym samym ciśnieniu zasilania osiąga wydajność 193 Nm 3 /h. Przy zwiększonym ciśnieniu zasilania z 0,02 Mpa do 0,1 Mpa, możliwe jest zwiększenie wydajności wtłaczania gazu do 283 Nm 3 /h gazu. Standardowe zbiorniki gazu w autobusach posiadają pojemność 250-320 Nm 3. Tym samym w przypadku stacji szybkiego tankowania CNG, czas całkowitego zbiornika gazy wynosiłby do 60 minut. Realnie jednak sytuacja w której zbiornik gazu przed przystąpienie do procesu tankowania byłby całkowicie opróżniony jest w zasadzie niespotykana. Rysunek 7 Schemat "wolnej" stacji tankowania CNG, źródło: www.afdc.energy.gov STRONA 35

Rysunek 8 Schemat "szybkiej" stacji tankowania CNG, źródło: www.afdc.energy.gov Choć wartość energetyczna 1 m³ CNG jest niższa niż 1 litra oleju napędowego, producenci deklarują, iż spalanie pojazdów zasilanych ON i CNG, powinno kształtować się na zbliżonym poziomie. Zatem choć teoretycznie średnie spalanie autobusu klasy MAXI, w cyklu miejskim kształtować się powinno na poziomie 33-34 Nm 3 /100km, natomiast autobusu klasy MEGA 40-45 Nm 3 /100km 19, to faktyczna eksploatacja pojazdów wykorzystywanych przez MPK Częstochowa wykazują zdecydowane wyższe wartości wynoszące około 58-59 Nm 3 CNG/100km. Aktualna cena gazu ziemnego na stacjach PGNiG wynosi 3,90 zł 20. Cena ta uwzględnia jednak akcyzę, które zwolnienie przewiduje przyjęta 1 czerwca 2018 r. nowelizacja o podatku akcyzowym 21. Warunkiem wejścia zwolnienia w życie jest pozytywna notyfikacja zmian przez Komisję Europejską. Przed obłożeniem CNG podatkiem akcyzowym, cena gazu kształtowała się na poziomie parytetu cenowego wynoszącego 55% rynkowej ceny oleju napędowego. Przy cenie 5,25 zł/litr oleju napędowego na detalicznych stacjach paliw, oznacza to, że można założyć przyszły koszt CNG na poziomie 2,90 zł/nm 3. Przy niższej cenie gazu koszt przejechania 100 km (wyłącznie w zakresie kosztów paliwa) autobusem klasy MAXI wynosiłby 168,20 zł (przy spalaniu 58 Nm 3 CNG/100km). Przy standardowym zbiorniku paliwa o pojemności 250 Nm 3 zasięg autobusu może kształtować się na poziomie do 750 km. Do dalszych obliczeń przyjęto wartość nie teoretycznego, lecz realnego zużycia gazu. 19 http://www.truckauto.pl/wp-content/uploads/2014/06/8.pdf 20 http://pgnig.pl/cng/cennik-cng 21 https://cng.auto.pl/15554/zerowa-stawka-akcyzy-na-gaz-ziemny-cng-i-lng-od-1-czerwca-2018-r/ STRONA 36

Trzecim wariantem alternatywnym jest wybór taboru napędzanego paliwem wodorowym. Choć na dzień sporządzania analizy na polskich drogach (za wyjątkiem projektów badawczych bądź testowych) nie kursują regularne linie autobusów z napędem wodorowym, to istnieją na rynku sprawdzone rozwiązania techniczne stosowane w krajach ościennych. Kilkadziesiąt pojazdów Van Hool A330 FC klasy MAXI, kursuje po ulicach Kolonii i Hamburga. Zasięg tych pojazdów wynosi 350 km, a zużycie wodoru wynosi 8 kg/100 km. Za przeniesienie energii na koła odpowiada silnik elektryczny o mocy 210 kw. Łącznie na europejskich drogach kursuje już ponad 50 autobusów wodorowych tej marki 22. Plan wdrożenia do produkcji autobusów wodorowych ogłosili również polscy producenci Ursus (model Ursus City Smile CS12H) oraz Solaris (model Solaris Urbino 12 Hydrogen). Oba w klasie MAXI, z zasięgiem teoretycznym wynoszącym 350 km. Pod względem funkcjonalnym autobusy wodorowe nie różnią się od swoich elektrycznych odpowiedników. Różnica sprowadza się jedynie do zasobnika energii zamiast baterii, posiadają one zbiornik wodoru. Rysunek 9 Autobus wodorowy Solaris Urbino 12 Hydrogen, źródło: Solaris Bus&Coach Zakup autobusów z napędem wodorowym, jest więc możliwy, jednakże, aktualnie na terenie kraju brak jakiejkolwiek infrastruktury tankowania pojazdów wodorowych. W przypadku wprowadzenia autobusów wodorowych do komunikacji miejskiej, konieczne byłoby przeprowadzenie inwestycji nie tylko w sam tabor, ale również w stację tankowania wodoru oraz kontraktację samego paliwa od zewnętrznych dostawców. Koszt budowy stacji tankowania wodoru, uzależniony jest od jej pojemności i wydajności. Jak wskazuje analiza przeprowadzona przez instytut NREL (National Renewable Energy Laboratory) pn. Hydrogen 22 http://infobus.pl/autobusy-wodorowe-w-praktyce-niemcy-film-_more_106351.html STRONA 37

Refueling Infrastructure Cost Analysis, koszt budowy stacji tankowania wodoru wynosi ok. 3 370 $ na kilogram dziennej przepustowości. Przyjmując dzienny przebieg pojazdu na poziomie maksymalnie 300 km oraz zużycie wodoru zgodne z danymi producentów wynoszące 8 kg/100 km, zużycie paliwa przez jeden autobus wynosi potencjalnie 24 kg wodoru/dobę. Zestawienie szacowanego zużycia wodoru, dla poszczególnej ilości pojazdów zeroemisyjnych przedstawiono w tabeli zamieszczonej poniżej. Tabela 5 Dzienne szacowane zużycie wodoru Termin Wymagany udział pojazdów zeroemisyjnych w flocie Liczba pojazdów zeroemisyjnych Dzienne zużycie paliwa [kg wodoru] 1 stycznia 2018 0% 0 0 1 stycznia 2021 5% 9 216 1 stycznia 2023 10% 18 432 1 stycznia 2025 20% 34 816 1 stycznia 2028 30% 50 1200 Tabela wskazuje, iż docelowa dzienna przepustowość stacji tankowania wodorem powinna wynosić 216 kg/dzień (w pierwszym etapie zakupu autobusów wodorowych w roku 2012) i 1200 kg/dzień (w roku 20128), a zatem koszt budowy stacji ładowania, zgodnie z założeniem przedstawionym powyżej i kursie dolara wynoszącym 3,75 zł/1 $ wynosiłby ok. 2,7 mln zł. Szacunkowe koszty kontraktacji paliwa są bardzo zróżnicowane i szacunkowo mieszczą się w przedziale od 2,30$/kg wodoru tj. ok. 8,60 zł/kg wodoru 23 do ok. 40 zł/kg. 24 Koszt przejechania 100 km autobusem wodorowym (wyłącznie w zakresie kosztów paliwa) wynosiłby zatem od 68,9 zł (przy założeniu najniższej) do 320 zł/kg, podczas gdy sam koszt zakupu autobusu wodorowego klasy MAXI szacować można na kwotę ok. 2,8 mln zł (ok 650 tys. Euro) 25. Specyfika systemu komunikacji miejskiej w Częstochowie, determinuje jednak, że nie każdy wskazany wariant może zostać wdrożony równie skutecznie. 23 http://ieahydrogen.org/pdfs/global-outlook-and-trends-for-hydrogen_dec2017_web.aspx. 24 https://elektrowoz.pl/auta/wodor-drogi-niepraktyczny-z-drogimi-samochodami-i-dlugimtankowaniem-wideo-bjornanylanda/#ceny_wodoru_na_stacji_tankowania_w_norwegii_406_zl_1_kg_100_km 25 ttps://www.fuelcellbuses.eu/sites/default/files/ballard%20-%20fuel%20cell%20electric%20buses.pdf STRONA 38

Ad. 2 Uwarunkowania lokalne MPK w Częstochowie, posiada zajezdnię autobusową zlokalizowaną w Częstochowie przy Alei Niepodległości 30 wyposażoną w zaplecze warsztatowe, nowoczesną halę postojową oraz stację tankowania CNG. Aktualnie MPK w Częstochowie pełni rolę operatora na wszystkich liniach dla których organizatorem przewozów jest MZDiT w Częstochowie. Ma to szczególnie istotne znaczenie z perspektywy analizowanych wariantów alternatywnych: gazowego, wodorowego oraz elektrycznego, w których oprócz zakupu autobusów konieczne jest stworzenie odpowiedniej infrastruktury ładowania/tankowania. Dla wariantu zakupu autobusów elektrycznych, montaż stacji nocnego ładowania możliwy jest na terenie zajezdni przy Alei Niepodległości. Dla każdego z autobusów elektrycznych, należałoby przewidzieć odrębne gniazdo ładowania, celem równoczesnego ładowania wszystkich pojazdów w godzinach nocnego postoju. Rysunek 10 Hala postojowa zajezdna autobusowej MPK w Częstochowie Z uwagi jednak na ograniczony zasięg autobusów, konieczne jest uzupełnienie systemu ładowania nocnego, pantografowymi stacjami ładowania. Potencjalną ich lokalizacją, zgodnie z analizą przeprowadzoną w rozdziale III, stanowią trzy przystanki węzłowe: pętla przy dworcu PKP w Rakowie (przystanek Raków Dworzec PKP), pętla przy ul. Jerzego Kukuczki (przystanek Kukuczki) oraz pętla przy przystanku Stradom Dworzec PKP. STRONA 39

Rysunek 11 Pętla autobusowa przy Dworcu PKP w Rakowie Rysunek 12 Potencjalna lokalizacja stacji pantografowej przy pętli autobusowej Raków Dworzec PKP STRONA 40

Rysunek 13 Pętla autobusowa Kukuczki Rysunek 14 Potencjalna lokalizacja stacji pantografowej Kukuczki STRONA 41

Rysunek 15 Pętla autobusowa przy przystanku Stradom - Dworzec PKP Rysunek 16 Potencjalna lokalizacja stacji pantografowej Stradom - Dworzec PKP STRONA 42

Pantografowa stacja ładowania pojazdów elektrycznych nie jest urządzeniem o dużych gabarytach. Instalacja posiada (w zależności od producenta) około 5 metrów wysokości, zajmuje przy podstawie około 2-3 m 2, a jej eksploatacja przebiega w zasadzie w sposób bezobsługowy. Warunkiem koniecznym inwestycji jest jednak zapewnienie przyłącza energetycznego na średnim napięciu wraz z możliwością podpięcia do stacji transformatorowej. Czas doładowania baterii przez stację pantografową wynosić powinien przynajmniej 15 minut (energia dostarczona w tym czasie powinna wystarczyć na dodatkowe 45 km jazdy autobusu). Wymaga to przeanalizowania rozkładów jazdy pod kątem zmienionych (wydłużonych prędkości przejazdu). Z pętli autobusowych wskazanych jako potencjalne lokalizacje stacji pantografowych swój przystanek początkowy lub końcowy mają następujące linie autobusowe: Raków Dworzec PKP: 12, 32, 34, 38, 80; Kukuczki: 15, 16, 24, 80; Stradom Dworzec PKP: 16, 27. Powyższe linie przeanalizowano pod kątem charakterystyki i możliwości obsłużenia autobusami elektrycznymi. Analizę oparto bazując na prędkościach technicznych przejazdów oraz obowiązujących rozkładach jazdy. W analizie nie przeprowadzono pełnej analizy prędkości eksploatacyjnych pojazdu oraz rozkładu jazdy kierowców (brygad). Sformułowane poniżej wnioski mają zatem charakter wyłącznie rekomendacyjny przed wydzieleniem linii do obsługi pojazdami z napędem elektrycznym, konieczne będzie bowiem przeprowadzenie pogłębionej analizy uwzględniającej: Wydłużenie czasu postojów na pętlach, przeznaczonych na ładowanie baterii przez stacje pantografowe; Wydłużenie czasu pracy brygad o dodatkowe postoje. Powyższe skutkować może obniżeniem prędkości eksploatacyjnych, a tym samym koniecznością przydzielenia do obsługi połączeń komunikacyjnych dodatkowych brygad, bądź pojazdów celem utrzymania obecnej częstotliwości odjazdów. 1) Linia nr 12 Długość linii wynosi 19 km o częściowym przebiegu przez obszar centrum miasta, częściowo, przez obszar podmiejski. Czas przejazdu przez linię wynosi 52 minuty. Aktualna prędkość techniczna linii wynosi 21,9 km/h. Częstotliwość kursowania linii wynosi 30 min w godzinach dziennych. 2) Linia nr 15 Linia miejska o długości 14,1 km. Czas przejazdu przez linię wynosi 39 minut. Aktualna prędkość techniczna linii wynosi 21,7 km/h. Częstotliwość kursowania linii wynosi 30 min w godzinach dziennych i 60 minut w godzinach wieczornych (od godziny 19 do 22). STRONA 43

3) Linia nr 16 Linia miejska o długości 11,1 km. Czas przejazdu przez linię wynosi 35 minut. Aktualna prędkość techniczna linii wynosi 19 km/h. Częstotliwość kursowania linii wynosi 30 min. 4) Linia nr 24 Linia miejska o długości 14,5 km. Czas przejazdu przez linię wynosi 39 minut. Aktualna prędkość techniczna linii wynosi 22,3 km/h. Częstotliwość kursowania linii wynosi 15 min w godzinach dziennych i 30 minut w godzinach wieczornych (od godziny 20 do 22 oraz od godziny 4 do 5 rano). 5) Linia nr 27 - Linia miejska o długości 8,3 km. Czas przejazdu przez linię wynosi 24 minuty. Aktualna prędkość techniczna linii wynosi 20,8 km/h. Częstotliwość kursowania linii wynosi 30 minut od poniedziałku do piątku, po godzinie 18 i w godzinach około południowych co 60 minut, w niedziele linia kursuje co około 80 minut. 6) Linia nr 32 Linia miejska o długości 15,8 km. Czas przejazdu przez linię wynosi 40 minut. Aktualna prędkość techniczna linii wynosi 23,7 km/h. Częstotliwość kursowania linii wynosi 60 minut i więcej. 7) Linia nr 34 Linia miejska o długości 18,6 km. Czas przejazdu przez linię wynosi 56 minut. Aktualna prędkość techniczna linii wynosi 19,9 km/h. Częstotliwość kursowania linii wynosi 30 min. 8) Linia nr 38 Linia miejska o długości 15,4 km. Czas przejazdu przez linię wynosi 34 minuty. Aktualna prędkość techniczna linii wynosi 27,1 km/h. Częstotliwość kursowania linii wynosi 60 min. 9) Linia nr 80 Linia miejska o długości 15,8 km. Czas przejazdu przez linię wynosi 34 minuty. Aktualna prędkość techniczna linii wynosi 27,8 km/h. Częstotliwość kursowania linii wynosi 30 min. Linia kursuje wyłącznie w godzinach nocnych (9 kursów w ciągu nocy). Celem określenia czasu niezbędnego na doładowanie baterii, ilość doładowań w ciągu dnia, ilości energii w baterii oraz zużycia energii na trasie przejazdu, przy planowaniu zmian w rozkładzie, posłużyć się należy matrycą zamieszczoną poniżej. Skład się ona z następujących elementów: 1) Określenia stanu początkowego naładowania baterii oraz odległości dojazdowej od miejsca postoju do przystanku początkowego; 2) Zużycie energii w ramach przejazdu TAM i przejazdu POWRÓT w ramach narastających kursów w ciągu dnia; 3) Energię doładowaną z pantografowych stacji ładowania w czasie postojów między kursami Wzór matrycy, z uzupełnionymi danymi dla linii nr 15 uwzględniającej doładowywanie baterii autobusów zamieszczono poniżej. STRONA 44

miejskiej w Częstochowie autobusów zeroemisyjnych oraz innych środków transportu Tabela 6 Matryca obsługi linii autobusem z zasilaniem bateryjnym Zużycie energii Wydajność ładowania baterii 1,35 kwh/km 3 kwh/min Kolejne kursy Zdarzenie Parametr dojazd 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 powrót Odległość 5 x x x x x x x x x x x Przejazd na przystanek końcowy Stan energii początkowy 200 x x x x x x x x x x x Zmiana 6,75 x x x x x x x x x x x Stan energii końcowy 193,25 x x x x x x x x x x x Czas ładowania x 0 15 0 15 15 15 0 15 0 0 x Doładowanie na przystanku Stan energii początkowy x 193,25 155,18 162,11 124,04 130,97 137,9 144,83 106,76 113,69 75,62 x początkowym Zmiana x 0 45 0 45 45 45 0 45 0 0 x Stan energii końcowy x 193,25 200,18 162,11 169,04 175,97 182,9 144,83 151,76 113,69 75,62 x Odległość x 14,1 14,1 14,1 14,1 14,1 14,1 14,1 14,1 14,1 14,1 x Przejazd "tam" Stan energii początkowy x 193,25 200,18 162,11 169,04 175,97 182,9 144,83 151,76 113,69 75,62 x Zmiana x 19,035 19,035 19,035 19,035 19,035 19,035 19,035 19,035 19,035 19,035 x Stan energii końcowy x 174,215 181,145 143,075 150,005 156,935 163,865 125,795 132,725 94,655 56,585 x Odległość x 14,1 14,1 14,1 14,1 14,1 14,1 14,1 14,1 14,1 14,1 x Przejazd "powrót" Stan energii początkowy x 174,215 181,145 143,075 150,005 156,935 163,865 125,795 132,725 94,655 56,585 x Zmiana x 19,035 19,035 19,035 19,035 19,035 19,035 19,035 19,035 19,035 19,035 x Stan energii końcowy x 155,18 162,11 124,04 130,97 137,9 144,83 106,76 113,69 75,62 37,55 x Odległość x x x x x x x x x x x 5 Powrót do zajezdni Stan energii początkowy x x x x x x x x x x x 37,55 Zmiana x x x x x x x x x x x 6,75 Stan energii końcowy x x x x x x x x x x x 30,8 Łącznie pokonany dystans 292,00 km Zużyta energia 394,20 kwh Doładowana energia 225,00 kwh STRONA 45

W przypadku drugiego wariantu alternatywnego, zasięg autobusów napędzanych paliwem CNG, porównywalny jest z zasięgiem autobusów z napędem konwencjonalnym, tym samym uzupełniające tankowanie pojazdów w czasie pracy przewozowej, nie jest konieczne. Jedynym ograniczeniem w stosunku do pojazdów spalających olej napędowy jest czas wtłaczania gazu do zbiorników. Standardowe zbiorniki gazu w autobusach posiadają pojemność od 250 Nm 3 (dla autobusów klasy MAXI) do 320 Nm 3 (dla autobusów klasy MEGA) i w przypadku stacji wolnego ładowania, czas tankowania pustego zbiornika może trwać nawet kilka godzin (stacje wolnego ładowania posiadają wydajność tłoczenia gazu wynoszącą od 3,4 Nm 3 /h do 60 Nm3/h). Na dzień sporządzania analizy na terenie Miasta Częstochowa istnieje czynna stacja tankowania CNG będąca własnością MPK w Częstochowie. Ze stacji tankowania CNG, korzystać mogą nie tylko miejskie autobusy ale również użytkownicy prywatni właściciele samochodów osobowych oraz dostawczych zasilanych CNG. W przypadku trzeciego wariantu alternatywnego, na potrzeby zasilania autobusów wodorowych konieczna byłaby budowa stacji tankowania pojazdów wodorowych, wyposażona w agregaty tankujące ciśnieniowe zbiorniki gazu (wodór w przeciwieństwie do gazu ziemnego do stacji tankowania jest przywożony przystosowanymi do tego przewozu cysternami). Budowa stacji ładowania pojazdów wodorowych, w warunkach polskich jest przedsięwzięciem nie tylko znaczącym, ale również pionierskim na terenie kraju nie funkcjonuje na dzień sporządzania analizy żadna stacja dystrybucyjna umożliwiająca tankowanie pojazdów wodorowych. Potencjalną lokalizacją dla stacji tankowania wodoru, podobnie jak w przypadku stacji CNG, mogłaby być stacja paliw przy Alei Niepodległości. STRONA 46

Rysunek 17 Stanowisko tankowania wodoru w miejscowości Lesce w Słowenii, źródło: https://fuelcellsworks.com/archives/2013/09/12/petrol-opens-first-hydrogen-filling-station-in-slovenia/ Choć polscy producenci autobusów zapowiadają wdrożenie do produkcji pierwszych modele z napędem wodorowym 26, a technologia budowy samych stacji funkcjonuje choć nie w Polsce, to na terenie Unii Europejskiej, to jednak podstawową przeszkodą dla zakupu autobusów z napędem wodorowym, jest brak możliwości zakupu na terenie kraju paliwa wodorowego na cele transportowe. Na dzień sporządzania analizy nie znaleziono żadnych podmiotów zajmujących się sprzedażą, dystrybucją czy transportem wodoru na terenie kraju. Tym samym budowa własnej stacji tankowania wodoru nie rozwiązuje podstawowego problemu technicznego jakim jest zakup samego paliwa. 26 https://forsal.pl/artykuly/1142863,autobus-wodorowy-od-solarisa-w-2019-roku-premiera-pojazdunowej-generacji.html STRONA 47