Umowy w obrocie gospodarczym

Umowy w obrocie gospodarczym pod redakcją Andrzeja Kocha Jacka Napierały 2. wydanie Warszawa 2011

Spis treści Wykaz skrótów... 19 Rozdział pierwszy Umowy gospodarcze. Część ogólna... 23 I. Uwagi wstępne... 23 II. Swoboda umów gospodarczych... 23 III. Zawarcie umowy gospodarczej... 27 IV. Charakter prawny czynności przygotowujących zawarcie umowy... 31 V. Wzorce umów... 41 VI. Wykonanie umów handlowych... 47 VII. Przedawnienie roszczeń... 51 Literatura... 54 Rozdział drugi Umowy handlowe w obrocie transgranicznym: problematyka kolizyjnoprawna i jurysdykcyjna... 56 I. Zagadnienia wstępne... 56 1. Zakres przedmiotowy... 56 2. Źródła prawa prywatnego międzynarodowego w polskim porządku prawnym... 57 2.1. Ustawodawstwo polskie... 57 2.2. Akty prawne Unii Europejskiej... 58 2.3. Umowy międzynarodowe (bilateralne i multilateralne)... 59 II. Wybrane zagadnienia ogólne prawa prywatnego międzynarodowego... 59 1. Kwalifikacja pojęć występujących w przepisach prawa prywatnego międzynarodowego... 59 2. Odesłanie... 60 3. Klauzula porządku publicznego (ordre public, public policy)... 61 4. Przepisy wymuszające swoje zastosowanie... 62 III. Prawo właściwe dla zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych osób fizycznych... 63 1. Regulacja ogólna... 63 2. Regulacje szczególne... 64 IV. Prawo właściwe dla osób prawnych... 65

V. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych... 66 1. Uwagi wstępne... 66 2. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych według rozporządzenia Rzym I... 68 2.1. Przedmiotowy zakres zastosowania... 68 2.2. Swoboda wyboru prawa... 71 2.3. Prawo właściwe w przypadku braku wyboru prawa regulacja ogólna... 72 2.4. Regulacje szczególne... 74 2.4.1. Umowy przewozu... 74 2.4.2. Umowy konsumenckie... 75 2.4.3. Umowy ubezpieczenia... 76 2.5. Niektóre inne regulacje kolizyjnoprawne... 78 2.5.1. Porozumienie stron i ważność materialna umowy... 78 2.5.2. Zakres statutu kontraktowego... 78 2.5.3. Przelew wierzytelności oraz subrogacja umowna... 79 3. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych według konwencji rzymskiej... 79 4. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych według ustawy prawo prywatne międzynarodowe... 81 VI. Prawo właściwe dla formy umów zobowiązaniowych... 83 1. Uwagi wstępne... 83 2. Ważność formalna umów zobowiązaniowych według rozporządzenia Rzym I... 83 3. Forma umów zobowiązaniowych według konwencji rzymskiej... 84 VII. Prawo właściwe dla przedawnienia roszczeń wynikających z zobowiązań umownych... 85 VIII. Jurysdykcja, uznawanie i wykonywanie orzeczeń... 85 1. Ustawodawstwo polskie... 85 2. Prawo Unii Europejskiej i umowy międzynarodowe... 86 2.1. Jurysdykcja sądów państw członkowskich Unii Europejskiej według rozporządzenia 44/2001... 88 2.2. Uznawanie i wykonywanie orzeczeń sądowych (informacje podstawowe)... 91 2.3. Wykonywanie zagranicznych orzeczeń arbitrażowych (wzmianka)... 92 Literatura... 93 Rozdział trzeci Umowa międzynarodowej sprzedaży towarów... 94 I. Wprowadzenie... 94 II. Zastosowanie konwencji o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów... 94 1. Umowa sprzedaży towarów... 95 2. Siedziba przedsiębiorcy... 96

III. Zawarcie umowy międzynarodowej sprzedaży towarów... 96 1. Uwaga ogólna... 96 2. Oferta... 96 2.1. Treść oferty... 96 2.2. Cofnięcie i odwołanie oferty... 97 3. Reakcje adresata oferty... 97 3.1. Odrzucenie oferty... 97 3.2. Zmiany treści oferty... 98 3.3. Milczenie adresata oferty... 98 IV. Źródła treści stosunku zobowiązaniowego... 98 1. Treść umowy... 99 2. Postanowienia konwencji... 99 3. Prawo krajowe... 100 4. Zwyczaje i praktyki handlowe... 101 5. Dyrektywy interpretacyjne... 101 V. Naruszenie zobowiązania jako przesłanka odpowiedzialności... 102 VI. Zakres odpowiedzialności... 103 1. Żądanie wykonania zobowiązania... 103 2. Obniżenie ceny... 104 3. Odsetki... 104 4. Odstąpienie od umowy... 105 5. Odszkodowanie... 105 Literatura... 108 Rozdział czwarty Umowa o roboty budowlane... 110 I. Podstawy prawne... 110 II. Kwalifikacja prawna umowy... 110 1. Nazwa i definicja umowy... 110 2. Charakter umowy... 111 3. Strony umowy... 111 3.1. Inwestor... 111 3.2. Wykonawca... 112 3.3. Podwykonawca... 112 3.4. Wielkie organizacje budowlane... 112 3.5. Deweloper... 113 III. Zawarcie umowy... 113 IV. Treść umowy i sytuacja prawna stron... 114 1. Obowiązki inwestora... 114 1.1. Przygotowanie robót budowlanych... 114 1.2. Współdziałanie przy wykonywaniu budynku... 115 1.3. Zakończenie budowy i odebranie obiektu... 115 2. Obowiązki wykonawcy... 115 2.1. Zabezpieczenie terenu budowy... 115 2.2. Wykonanie obiektu... 116 2.3. Oddanie do użytku wybudowanego obiektu budowlanego... 116

3. Zapłata wynagrodzenia... 117 3.1. Określenie wysokości wynagrodzenia... 117 3.2. Wynagrodzenie kosztorysowe... 117 3.3. Wynagrodzenie ryczałtowe... 118 V. Zakończenie umowy... 118 1. Odstąpienie od umowy... 118 1.1. Odstąpienie z określonych powodów... 118 1.2. Odstąpienie bez podania powodów... 119 VI. Odpowiedzialność stron... 119 1. Odpowiedzialność za wady... 120 1.1. Wadliwe wskazówki, materiały lub urządzenia... 120 1.2. Wadliwość obiektu budowlanego... 120 1.3. Rękojmia... 121 VII. Przedawnienie roszczeń... 121 VIII. Gwarancja zapłaty za roboty budowlane... 122 1. Koszty gwarancji zapłaty... 122 2. Sposoby gwarancji zapłaty... 123 3. Prawo odstąpienia wobec braku gwarancji zapłaty... 124 Literatura... 124 Rozdział piąty Umowa leasingu... 126 I. Wprowadzenie... 126 II. Essentialia negotii umowy leasingu... 127 III. Wykonanie umowy leasingu... 128 IV. Opcja leasingowa... 132 V. Inne zagadnienia... 133 Literatura... 133 Rozdział szósty Umowa agencyjna... 135 I. Podstawa prawna... 135 II. Zawarcie umowy... 135 1. Strony umowy... 135 2. Forma umowy... 136 3. Treść umowy... 136 3.1. Essentialia negotii... 136 3.2. Accidentalia negotii... 137 III. Wykonywanie zobowiązania... 138 1. Umocowanie agenta... 138 2. Obowiązek lojalności... 139 3. Obowiązki współdziałania przy wykonywaniu umowy agencji... 139 4. Prowizja agenta... 139 4.1. Prowizja jako postać wynagrodzenia... 139 4.2. Wysokość prowizji... 140

4.3. Rodzaje prowizji... 141 4.3.1. Prowizja zwykła... 141 4.3.2. Prowizja jako sankcja naruszenia prawa wyłączności... 141 4.3.3. Prowizja od umowy zawartej po rozwiązaniu umowy agencyjnej... 141 4.3.4. Prowizja del credere... 141 4.4. Nabycie prawa do prowizji... 142 IV. Wygaśnięcie stosunku prawnego agencji... 143 1. Wypowiedzenie umowy... 143 1.1. Wypowiedzenie z zachowaniem terminów... 143 1.2. Wypowiedzenie bez zachowania terminów wypowiedzenia... 143 1.3. Skutki wypowiedzenia... 143 1.3.1. Odszkodowanie... 143 1.3.2. Wypowiedzenie a ograniczenie działalności konkurencyjnej... 144 2. Obowiązek zapłaty świadczenia wyrównawczego... 144 Literatura... 145 Rozdział siódmy Umowa komisu... 146 I. Treść umowy komisu... 146 II. Komis kupna... 147 1. Relacja między komisantem a sprzedawcą... 147 2. Relacja między komisantem a komitentem... 147 2.1. Sytuacja prawna komisanta... 147 2.2. Sytuacja prawna komitenta... 148 III. Komis sprzedaży... 149 1. Relacja między komisantem a komitentem... 149 2. Relacja między komisantem a kupującym... 150 2.1. Nabycie własności rzeczy przez kupującego... 150 2.2. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej przez komisanta... 150 2.2.1. Reguła ogólna... 150 2.2.2. Uwolnienie komisanta od odpowiedzialności... 150 3. Relacja między komitentem a kupującym... 152 Literatura... 152 Rozdział ósmy Umowa dealerska (wyłącznej koncesji handlowej, dystrybucji wyłącznej)... 153 Literatura... 156 Rozdział dziewiąty Umowa franchisingowa... 157 I. Założenia i cele gospodarcze... 157 II. Definicja i charakterystyka umowy franchisingowej... 158 Literatura... 160

Rozdział dziesiąty Umowa przewozu rzeczy... 161 I. Źródła... 161 II. Umowa przewozu... 162 1. Zawarcie umowy przewozu... 162 2. Strony umowy... 162 3. Treść umowy... 163 III. Wykonywanie umowy przewozu... 163 1. Obowiązki przewoźnika... 163 2. Obowiązki wysyłającego... 165 3. Prawa i obowiązki odbiorcy... 165 IV. Odpowiedzialność przewoźnika za szkody transportowe... 166 1. Szkody transportowe... 166 2. Okoliczności uwalniające przewoźnika od odpowiedzialności... 167 3. Odszkodowanie... 168 Literatura... 168 Rozdział jedenasty Umowa spedycji... 170 I. Wprowadzenie... 170 II. Usługi spedycyjne... 170 III. Obowiązki stron umowy... 172 IV. Odpowiedzialność kontraktowa spedytora... 173 V. Zabezpieczenie i przedawnienie roszczeń... 174 Literatura... 175 Rozdział dwunasty Umowa ubezpieczenia... 176 I. Istota i kwalifikacja prawna umowy ubezpieczenia... 176 1. Pojęcie umowy ubezpieczenia... 176 2. Zdarzenie losowe i wypadek ubezpieczeniowy... 177 3. Interes ubezpieczeniowy... 178 4. Umowa jako źródło powstania stosunku prawnego ubezpieczenia... 179 5. Inne cechy umowy ubezpieczenia... 180 II. Zawarcie umowy ubezpieczenia... 181 1. Oferta zawarcia umowy ubezpieczenia i jej przyjęcie... 181 1.1. Ofertowy tryb zawarcia umowy ubezpieczenia... 181 1.2. Procedura zawierania umowy ubezpieczenia w przypadku wprowadzenia przez zakład ubezpieczeń zmian w ofercie... 182 2. Zawarcie umowy ubezpieczenia w innych trybach... 183 3. Obowiązki ubezpieczyciela przy zawieraniu umowy... 183 4. Zawarcie umowy ubezpieczenia a rozpoczęcie świadczenia ochrony ubezpieczeniowej... 184 5. Obowiązek zawierania ustawowo wskazanych umów ubezpieczenia... 184 10

III. Strony umowy ubezpieczenia i podmioty związane ze stosunkiem prawnym ubezpieczenia... 186 1. Ubezpieczyciel (zakład ubezpieczeń)... 187 2. Ubezpieczający... 187 3. Inne podmioty związane ze stosunkiem prawnym ubezpieczenia... 188 3.1. Ubezpieczony... 188 3.2. Uposażony... 189 3.3. Poszkodowany w ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej... 190 IV. Świadczenia ubezpieczyciela... 190 1. Świadczenie ochrony ubezpieczeniowej... 190 1.1. Wartość ubezpieczeniowa... 191 1.2. Suma ubezpieczenia... 191 1.3. Nadubezpieczenie i niedoubezpieczenie. Systemy odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. Ubezpieczenie podwójne... 192 1.4. Franszyzy: integralna i redukcyjna. Udział własny... 193 2. Świadczenie pieniężne ubezpieczyciela... 194 2.1. Świadczenie pieniężne w ubezpieczeniach osobowych... 194 2.2. Świadczenie pieniężne w ubezpieczeniach majątkowych... 194 2.3. Termin spełnienia świadczenia pieniężnego. Przedawnienie roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela... 195 V. Świadczenie ubezpieczającego zapłata składki ubezpieczeniowej... 196 1. Uwagi ogólne... 196 2. Zmiana wysokości składki w czasie stosunku prawnego ubezpieczenia... 197 VI. Powinności ubezpieczającego... 198 1. Pojęcie powinności... 198 2. Wybrane powinności nałożone na ubezpieczającego przez ustawę... 199 VII. Zakończenie stosunku prawnego ubezpieczenia... 201 1. Odstąpienie od umowy ubezpieczenia i jej wypowiedzenie. Spełnienie świadczeń jako przyczyna wygaśnięcia stosunku prawnego ubezpieczenia... 201 2. Unicestwienie przedmiotu ochrony ubezpieczeniowej... 202 Literatura... 203 Rozdział trzynasty Umowy zawierane przez brokera ubezpieczeniowego... 204 I. Uwagi wstępne... 204 II. Pośrednictwo ubezpieczeniowe... 205 1. Pojęcie pośrednictwa... 205 2. Typologie pośrednictwa... 205 3. Pośrednictwo ubezpieczeniowe... 206 III. Umowa brokerska... 207 1. Pojęcie umowy brokerskiej... 207 2. Strony umowy... 209 3. Specyfika umowy brokerskiej mechanizm wynagradzania brokera... 209 11

4. Obowiązki brokera ubezpieczeniowego... 210 4.1. Obowiązek podjęcia starań o zawarcie umowy ubezpieczenia... 210 4.2. Obowiązek udzielenia rekomendacji... 211 4.3. Obowiązek lojalności... 212 4.4. Obowiązek stosowania się do wskazówek ubezpieczającego... 212 4.5. Obowiązek zachowania tajemnicy... 212 4.6. Klauzula del credere... 213 5. Obowiązki zleceniodawcy brokera ubezpieczeniowego... 213 5.1. Obowiązek współdziałania... 213 5.2. Obowiązek zapłaty wynagrodzenia brokerowi ubezpieczeniowemu w razie odmowy zawarcia lub w razie niewykonania umowy ubezpieczenia... 214 5.3. Obowiązek zachowania wyłączności... 215 6. Możliwość zawarcia jednostronnie zobowiązującej umowy brokerskiej... 215 7. Kwalifikacja prawna umowy brokerskiej... 215 IV. Porozumienie prowizyjne... 216 1. Dopuszczalność zawierania porozumień prowizyjnych... 216 2. Zawarcie porozumienia prowizyjnego... 217 3. Obowiązki ubezpieczyciela... 218 4. Kwalifikacja prawna porozumienia prowizyjnego... 219 V. Powiązanie pomiędzy umową brokerską oraz porozumieniem prowizyjnym... 219 Literatura... 220 Rozdział czternasty Umowa składu... 221 I. Podstawa prawna... 221 II. Kwalifikacja umowy składu... 221 III. Obowiązki stron umowy składu... 223 1. Obowiązek pieczy nad rzeczą... 223 2. Obowiązek konserwacji... 224 3. Obowiązek udostępnienia składającemu pomieszczeń składowych... 225 4. Obowiązki ochrony interesu składającego... 225 4.1. Obowiązek zawiadamiania składającego... 225 4.2. Obowiązek ubezpieczenia rzeczy... 225 4.3. Obowiązek zabezpieczenia praw składającego... 226 5. Obowiązek zwrotu składowanej rzeczy... 226 6. Obowiązek wydania pokwitowania... 226 7. Obowiązek wydania dowodu składowego... 227 8. Obowiązek zapłaty wynagrodzenia... 229 IV. Odpowiedzialność przedsiębiorcy składowego... 230 V. Wygaśnięcie, zabezpieczenie i przedawnienie roszczeń... 230 Literatura... 231 12

Rozdział piętnasty Spółka cywilna... 233 I. Konstrukcja prawna i zastosowanie spółki cywilnej... 233 1. Charakterystyka ogólna... 233 II. Umowa spółki cywilnej... 234 1. Obligacyjny stosunek spółki cywilnej... 234 2. Wspólny cel gospodarczy... 235 3. Obowiązek działania wspólników... 236 4. Obowiązek wniesienia wkładów... 237 5. Wielkość wkładów... 238 III. Stosunki wewnętrzne i zewnętrzne spółki cywilnej... 239 IV. Majątek spółki (wspólny majątek wspólników)... 239 V. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki... 241 VI. Reprezentowanie spółki w stosunkach zewnętrznych... 242 VII. Prowadzenie spraw spółki... 244 VIII. Pozostałe prawa i obowiązki wspólników... 246 1. Prawa majątkowe... 246 2. Prawo do podziału i wypłaty zysku... 246 3. Uprawnienie do otrzymania części majątku w przypadku wystąpienia ze spółki... 248 4. Uprawnienia do otrzymania części majątku w przypadku rozwiązania spółki... 249 5. Obowiązki majątkowe... 249 IX. Zmiana umowy spółki i jej składu osobowego... 250 1. Zmiana postanowień umowy... 250 2. Zmiana składu osobowego spółki... 250 X. Rozwiązanie spółki... 251 Literatura... 252 Rozdział szesnasty Umowa spółki cichej... 253 Literatura... 255 Rozdział siedemnasty Czynności bankowe... 257 I. Zagadnienia ogólne... 257 1. Istota działalności bankowej... 257 2. Pojęcie banku... 258 3. Pojęcia pokrewne... 258 4. Nadzór nad działalnością bankową... 260 5. Bank jako przedsiębiorca... 260 6. Reglamentacja działalności bankowej... 261 7. Ochrona nazwy bank i kasa... 261 8. Uprzywilejowana pozycja banków... 262 9. Pojęcie i rodzaje czynności bankowych... 263 13

14 10. Monopol banków na świadczenie niektórych usług finansowych... 266 10.1. Uwagi ogólne... 266 10.2. Bezwzględna wyłączność banków w zakresie przyjmowania depozytów... 266 10.3. Wyłączność banków w dziedzinie kreacji pieniądza... 267 10.4. Wątpliwy monopol banków w dziedzinie kredytowania... 267 10.5. Nieskuteczność zakazu udzielania kredytów przez podmioty niebankowe... 269 10.6. Sankcje cywilne za naruszenie wyłączności usługowej banków... 270 II. Rachunki bankowe... 271 1. Wieloznaczność pojęcia rachunek bankowy... 271 2. Przymus posiadania rachunku bankowego... 271 3. Rodzaje rachunków bankowych... 274 4. Prawna charakterystyka umowy rachunku bankowego... 275 5. Treść umowy... 277 5.1. Elementy podstawowe... 277 5.2. Elementy dodatkowe... 278 5.3. Oprocentowanie środków na rachunku... 279 5.4. Termin zwrotu... 280 5.5. Prawny charakter debetu... 281 5.6. Ograniczenie swobody dysponowania środkami na rachunku... 281 5.7. Tajemnica bankowa... 282 6. Odpowiedzialność stron... 283 7. Zakończenie stosunku rachunku bankowego... 285 III. Rozliczenia pieniężne... 286 1. Zasady wykonywania zobowiązań pieniężnych... 286 2. Źródła regulacji rozliczeń przeprowadzanych za pośrednictwem banków... 287 3. Zasady przeprowadzania rozliczeń za pośrednictwem banków... 288 4. Formy rozliczeń za pośrednictwem banków... 289 4.1. Uwagi ogólne... 289 4.2. Płatność gotówkowa... 289 4.3. Czek gotówkowy... 290 4.4. Czek rozrachunkowy... 290 4.5. Polecenie przelewu... 291 4.6. Polecenie zapłaty... 292 4.7. Karty płatnicze... 293 4.8. Akredytywa... 295 5. Miejsce i data zapłaty w rozliczeniach bezgotówkowych... 296 6. Odpowiedzialność za nieterminowe lub nieprawidłowe przeprowadzenie rozliczenia... 298 IV. Czynności o charakterze kredytowym... 299 1. Umowa kredytu bankowego... 299 1.1. Nazwa... 299 1.2. Definicja ustawowa... 300

1.3. Strony umowy... 300 1.4. Zdolność kredytowa... 301 1.5. Prawne zabezpieczenie spłaty kredytu... 302 1.6. Istota umowy... 303 1.7. Celowość kredytu... 304 1.8. Oddanie do dyspozycji, wykorzystanie i spłata kredytu... 305 1.9. Oprocentowanie kredytu... 306 1.10. Obniżenie kwoty kredytu lub wypowiedzenie umowy... 307 1.11. Odpowiedzialność stron... 308 2. Pożyczka bankowa... 309 2.1. Uwagi ogólne... 309 2.2. Przedmiot i sposób wydania pożyczki pieniężnej... 309 2.3. Zasadnicze obowiązki stron... 310 2.4. Odstąpienie od umowy... 311 2.5. Cel pożyczki... 311 2.6. Odpłatność i terminowość pożyczki bankowej... 311 2.7. Odpowiedzialność stron... 312 3. Kredyt bankowy a pożyczka bankowa... 312 Literatura... 314 Rozdział osiemnasty Umowa gwarancji bankowej... 316 I. Pojęcie i charakterystyka ogólna... 316 II. Funkcja gospodarcza i sposób realizacji gwarancji... 317 III. Płaszczyzny posługiwania się zabezpieczeniem gwarancyjnym... 318 IV. Umowa jako źródło stosunku gwarancji bankowej... 319 V. Treść umowy gwarancji bankowej... 319 VI. Właściwości umowy i stosunku gwarancji bankowej... 320 VII. Aktualizacja powinności zapłaty... 321 VIII. Przyczyny wygaśnięcia zobowiązania gwarancji bankowej... 323 Literatura... 323 Rozdział dziewiętnasty Umowy związane z obrotem instrumentami finansowymi na rynku kapitałowym... 325 I. Pojęcie rynku kapitałowego... 325 II. Umowy związane z obrotem pierwotnym i pierwszą ofertą publiczną papierów wartościowych (underwriting)... 327 1. Umowa o oferowanie instrumentów finansowych... 328 2. Umowa o subemisję inwestycyjną... 333 3. Umowa o subemisję usługową... 337 III. Umowy związane z wtórnym obrotem papierami wartościowymi... 339 1. Umowa o wykonywanie zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych... 340 2. Umowa o zarządzanie portfelem instrumentów finansowych... 343 Literatura... 346 15

Rozdział dwudziesty Umowy licencyjne o korzystanie z elektronicznych baz danych... 348 I. Wprowadzenie... 348 II. Bazy danych jako dobro chronione za pośrednictwem praw własności intelektualnej... 349 III. Charakterystyka umowy licencyjnej o korzystanie z elektronicznych baz danych... 352 IV. Prawa i obowiązki stron umowy licencyjnej... 353 1. Obowiązki licencjodawcy... 353 1.1. Obowiązek zapewnienia dostępu do bazy danych... 353 1.2. Obowiązek udostępniania zawartości o określonych właściwościach... 353 1.3. Pozostałe obowiązki licencjodawcy... 355 2. Obowiązki licencjobiorcy... 355 2.1. Obowiązek korzystania z bazy danych w sposób określony w umowie... 355 2.2. Dopuszczalność kontraktowego ograniczania tzw. dozwolonego użytku... 358 2.3. Obowiązek zapłaty opłat licencyjnych... 359 2.4. Inne obowiązki licencjobiorcy... 360 V. Odpowiedzialność za nienależyte wykonanie zobowiązania... 361 1. Odpowiedzialność licencjodawcy... 361 2. Odpowiedzialność licencjobiorcy... 363 VI. Zakończenie stosunku licencji... 364 1. Wypowiedzenie umowy licencyjnej... 364 2. Obowiązki stron po ustaniu umowy licencyjnej... 365 3. Prawo właściwe... 366 Literatura... 367 Rozdział dwudziesty pierwszy Umowy dotyczące oprogramowania... 368 I. Wprowadzenie... 368 II. Umowy licencyjne o korzystanie z programów standardowych wybrane zagadnienia... 369 III. Umowy o stworzenie, wdrożenie oraz korzystanie z oprogramowania... 374 IV. Aktualizacja i serwisowanie oprogramowania, wsparcie dla użytkowników... 381 V. Umowa o przechowanie kodu oprogramowania... 382 Literatura... 383 Rozdział dwudziesty drugi Zapis na sąd polubowny... 384 I. Uwagi wprowadzające... 384 II. Zakres spraw, które mogą być poddane pod rozstrzygnięcie sądu polubownego... 387 III. Charakter prawny zapisu na sąd polubowny... 388 16

IV. Typologia zapisów na sąd polubowny... 389 V. Forma zapisu na sąd polubowny... 390 VI. Treść zapisu na sąd polubowny... 391 1. Treść obligatoryjna... 391 2. Treść fakultatywna... 391 VII. Pełnomocnictwo do zawarcia zapisu na sąd polubowny... 393 VIII. Ważność i skuteczność zapisu na sąd polubowny... 394 IX. Wygaśnięcie (utrata mocy) zapisu na sąd polubowny... 394 X. Zakres związania zapisem na sąd polubowny... 395 Literatura... 396 17

18

Wykaz skrótów Akty prawne k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.h. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.) k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) k.m. ustawa z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 217, poz. 1689 z późn. zm.) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) k.s.h. ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.) k.z. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań (Dz. U. Nr 82, poz. 598) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) konwencja Konwencja o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń brukselska w sprawach cywilnych i handlowych z 1968 r. (tekst skonsolidowany Dz. Urz. WE z 1998 r. C 27, s. 1) konwencja rzymska Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań umownych, otwarta do podpisu w Rzymie dnia 19 czerwca 1980 r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 10, poz. 57, tekst skonsolidowany Dz. Urz. UE z 2005 r. C 334, s. 1) konwencja Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowiedeńska wej sprzedaży towarów, sporządzona w Wiedniu dnia 11 kwietnia 1980 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 45, poz. 286) konwencja Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych z Lugano w sprawach cywilnych i handlowych, sporządzona w Lugano dnia 16 września 1988 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 10, poz. 132) p.p.m. ustawa z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 46, poz. 290 z późn. zm.) p.w.k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.) 19

pr. aut. pr. bank. ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) pr. bud. ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623) pr. lot. ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696 z późn. zm.) pr. przew. pr. up. i n. ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601 z późn. zm.) ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 z późn. zm.) rozporządzenie rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. WE z 2001 r. L 12, s. 1) rozporządzenie rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 Rzym I rozporządzenie Rzym II TFUE TUE TWE u.d.s. z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I), (Dz. Urz. UE L 177, s. 6) rozporządzenie (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II), (Dz. Urz. UE L 199, s. 40) Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE z 2010 r. C 83, s. 47) Traktat o Unii Europejskiej, sporządzony w Maastricht dnia 7 lutego 1992 r. (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE z 2010 r. C 83, s. 13) Traktat z dnia 25 marca 1957 r. ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2 z późn. zm.); od dnia 1 grudnia 2009 r. nosi nazwę Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o domach składowych oraz o zmianie Kodeksu cywilnego, Kodeksu postępowania cywilnego i innych ustaw (Dz. U. Nr 114, poz. 1191 z późn. zm.) u.d.u. ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66 z późn. zm.) u.o.b.d. ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz. U. Nr 128, u.p.u. u.s.d.g. u.w.l. poz. 1402 z późn. zm.) ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. Nr 124, poz. 1154 z późn. zm.) ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.) ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 z późn. zm.) 20

Periodyki Biul. Bank. Biuletyn Bankowy CPH Czasopismo Prawno-Historyczne Dz. U. Dziennik Ustaw Dz. Urz. UE Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Dz. Urz. WE Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich GSP Gdańskie Studia Prawnicze KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego KSP Krakowskie Studia Prawnicze Mon. Praw. Monitor Prawniczy NP Nowe Prawo ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego ONSAiWSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódzkich sądów administracyjnych OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNAP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zbiór urzędowy, Seria A PiP Państwo i Prawo POP Przegląd Orzecznictwa Podatkowego PPH Przegląd Prawa Handlowego PPHZ Problemy Prawne Handlu Zagranicznego PPP Przegląd Prawa Publicznego Pr. Bank. Prawo Bankowe Pr. Gosp. Prawo Gospodarcze Pr. Sp. Prawo Spółek Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo Prz. Pod. Przegląd Podatkowy Prz. Sąd. Przegląd Sądowy PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego R. Pr. Radca Prawny RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SC Studia Cywilistyczne SIS Studia Iuridica Silesiana SP Studia Prawnicze TPP Transformacje Prawa Prywatnego 21

Zb. Orz. ZNUJ PWiOWI Zbiór Orzeczeń Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej Inne ETS GKA KNF nb NBP NSA o.w.u. SA SN TK UE ZPP Europejski Trybunał Sprawiedliwości (obecnie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej) Główna Komisja Arbitrażowa Komisja Nadzoru Finansowego numer boczny Narodowy Bank Polski Naczelny Sąd Administracyjny ogólne warunki ubezpieczenia Sąd Apelacyjny Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny Unia Europejska Zrzeszenie Prawników Polskich 22

Rozdział pierwszy Umowy gospodarcze. Część ogólna I. Uwagi wstępne Analiza prawa kontraktów dokonywana jest w ramach części ogólnej prawa cywilnego oraz prawa zobowiązań. Dotyczy ona również materii umów handlowych. Jednak specyfika tych umów powoduje, że pewne zagadnienia wymagają szerszej charakterystyki, uwzględniającej szczególne uwarunkowania obrotu gospodarczego. Do najistotniejszych cech wyróżniających umowy handlowe doktryna zalicza: 1) długoterminowy charakter kontraktów, co wobec zmieniających się warunków ekonomicznych rodzi konieczność stosowania klauzul dostosowawczych bądź odwołania się do ingerencji sądu w ramach klauzuli rebus sic stantibus, 2) standaryzację umów, która wyraża się w dążeniu do ujednolicania praw i obowiązków kontrahentów określonego typu umowy, w szczególności przez ograniczenie indywidualnego negocjowania wielu postanowień umownych i posłużenie się w tym miejscu wzorcami umów, 3) znaczny zakres swobody kontraktowania; z uwagi na zawodowy charakter działalności podmiotów, granice swobody umów wyznaczają szersze pole działania kontrahentom, 4) podwyższony standard w zakresie wykonywania umów, czyli obowiązek zachowania szczególnej staranności uwzględniającej profesjonalny charakter działania. cechy umów handlowych II. Swoboda umów gospodarczych Zasada swobody umów należy do podstawowych elementów prawa kontraktów. Podmioty prawa cywilnego mają kompetencję do kształtowania wiążących je stosunków obligacyjnych drogą zgodnych oświadczeń woli. Swoboda kontraktowania znalazła swój normatywny wyraz w art. 353 1 k.c. Zgodnie z jego brzmieniem strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek pojęcie 23

Adam Olejniczak swoboda zawarcia umowy swoboda kształtowania treści umowy granice swobody umów prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zasada swobody umów dotyczy wszelkich kontraktów obligacyjnych, ma więc znaczenie powszechne i obejmuje także umowy w obrocie gospodarczym. Przez swobodę kontraktowania rozumie się swobodę w zakresie zawarcia umowy oraz kształtowania jej treści. Swoboda zawarcia umowy to nie tylko możliwość podjęcia według własnego uznania decyzji o zawarciu albo niezawarciu umowy, ale także możliwość wyboru odpowiedniego kontrahenta. Oba elementy są równie istotne, zwłaszcza jeżeli odnotujemy występujący niegdyś w ramach obrotu między jednostkami gospodarki uspołecznionej obowiązek zawarcia umowy, i to z określonym podmiotem. W literaturze dominuje pogląd, że możliwość wyboru formy umowy jest także przejawem swobody kontraktowania. Należy jednak podzielić stanowisko, które nie traktuje dowolności formy kontraktowania jako elementu swobody umów 1. Dopuszczalność złożenia oświadczenia woli przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny (art. 60 k.c.), stanowi regułę prawa cywilnego daleko wykraczającą poza obszar prawa kontraktów. Zasada swobody umów nie jest więc prawnym źródłem możliwości kontrahentów w zakresie formy umowy. Nie można także uznać, że przepisy o szczególnych formach czynności prawnych ograniczają wolność tworzenia stosunków prawnych. Bez względu na kształt regulacji prawnej w zakresie formy umowy kontrahenci zachowują niczym nieumniejszoną kompetencję do kreowania, zmiany lub rozwiązania stosunku prawnego drogą konsensu. Swoboda kształtowania treści umowy oznacza, że kontrahenci, określając w umowie swoje prawa i obowiązki, mogą przyjąć rozwiązania ujęte w normatywnych typach umów, ale mogą także dokonać ich modyfikacji albo całkowicie od nich odstąpić. W zakresie umów obligacyjnych nie występuje więc związanie oznaczonym normatywnie modelem kontraktu, ale istnieje możliwość dostosowania wiążących kontrahentów postanowień umowy do ich potrzeb. Zależnie od okoliczności, według swego uznania, kontrahenci mogą posłużyć się oznaczonym w kodeksie cywilnym lub innych ustawach typem umowy obligacyjnej, jak sprzedaż lub kredyt. Jednak mogą także zawrzeć umowę o treści niestypizowanej (umowę nienazwaną), jak umowa franchisingu lub factoringu. Właśnie zasada swobody umów daje podstawę do rozwoju prawa kontraktów, zwłaszcza przez tworzenie nowych umów handlowych. Wolność kontraktowania nie oznacza przyznania kompetencji niczym nieograniczonej. Granice swobody umów określa art. 353 1 k.c. Stanowią je: właściwość (natura) stosunku, ustawa i zasady współżycia społecznego. 1 Por. Z. Radwański, Teoria umów, Warszawa 1977, s. 101 103; Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania część ogólna, Warszawa 2010, nb 343. 24

Adam Olejniczak Treść i cel umowy nie mogą być sprzeczne z właściwością (naturą) stosunku. Oznacza to nałożenie na strony zawierające umowę obowiązku takiego zachowania, które respektuje charakterystyczne cechy każdego stosunku zobowiązaniowego lub swoiste cechy pewnych rodzajów zobowiązań. Zważywszy na ogólne właściwości zobowiązań, kontrahenci nie mogą naruszać interesów osób trzecich umowa obligacyjna wiąże tylko jej strony; zobowiązania mają charakter względny. Także żaden z kontrahentów nie może uzyskać kompetencji do jednostronnego, dowolnego oznaczenia obowiązków stron umowy istotę umowy stanowi konsens, dzięki któremu możliwe jest realizowanie interesów wszystkich stron umowy. Natomiast swoistość natury zobowiązań starannego działania wyklucza możliwość, aby umowa zobowiązywała dłużnika do osiągnięcia określonego wyniku. Tak np. umowa zlecenia zawarta przez właściciela lokalu z przedsiębiorcą prowadzącym agencję obrotu nieruchomościami nie może nakładać na dłużnika (przedsiębiorcę) obowiązku sprzedaży lokalu, lecz wyłącznie obowiązek podjęcia starań o sprzedaż lokalu. Także właściwości umowy darowizny czynią niemożliwym zastrzeżenie odpłatności po stronie darczyńcy w ramach tego stosunku prawnego. Przy rozstrzyganiu przypadków wątpliwych należy opowiedzieć się za szeroką interpretacją zakresu swobody umów, zwłaszcza w odniesieniu do obrotu profesjonalnego. Dlatego trafny jest pogląd SN, wypowiedziany w kontekście kształtowania umowy gwarancji bankowej, że swoboda kontraktowania określona w art. 353 1 k.c. obejmuje możliwość kreowania czynności abstrakcyjnych 2. Umowy nie mogą być sprzeczne z ustawą. Nie jest dopuszczalne zawarcie kontraktu sprzecznego z bezwzględnie stosowalnymi lub semiimperatywnymi normami prawa. Granice swobody umów wyznaczają nie tylko normy zawarte w przepisach prawa cywilnego, ale także w Konstytucji lub np. prawie karnym, prawie administracyjnym czy prawie pracy. Należy zwłaszcza zauważyć rozwój prawa konsumenckiego, które najczęściej przy pomocy norm semiimperatywnych chroni interesy słabszej strony obrotu gospodarczego. Celem zapewnienia efektywnego i uczciwego gospodarowania środkami publicznymi, swobodę umów limitują ustawy regulujące kontraktowanie przez państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne, np. ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759 z późn. zm.), ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.) lub ustawa z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1700 z późn. zm.). Do podstawowych ograniczeń swobody umów w zakresie prawa handlowego należy zaliczyć zamknięty katalog typów spółek handlowych. Zasada numerus clausus nie pozwala kreować innych spółek handlowych poza okre- 2 Uchwała pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 28 kwietnia 1995 r., III CZP 166/94, OSN 1995, nr 10, poz. 135. 25