Poczet władców Polski od X do XVIII wieku

Poczet władców Polski od X do XVIII wieku

PIASTOWIE MIESZKO I (963-992) twórca państwa polskiego zawarł sojusz z Czechami przyjął chrzest w 966 r. i utworzył pierwsze biskupstwo w Poznaniu (968) przyłączył Pomorze Zachodnie (972) przyłączył Śląsk (990) utracił Grody Czerwieńskie (981) utrzymywał dobre stosunki z cesarzami niemieckimi Ottonem I i Ottonem II, ale walczył z margrabiami niemieckimi Geronem i Hodonem

PIASTOWIE BOLESŁAW CHROBRY (992 1025) pierwszy król Polski 1025 utrzymywał dobre stosunki z cesarzem Ottonem III wyraził zgodę na misję biskupa Wojciecha w Prusach 997 r. zjazd gnieźnieński (1000) i utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie (arcybiskupem Radzim Gaudenty); podlegają trzy biskupstwa w Krakowie, Kołobrzegu i Wrocławiu wojny z cesarzem Henrykiem II 1003 1018 (pokój w Budziszynie). Przyłączył Łużyce, Milsko, Miśnię, Słowację, Morawy. 1018 wyprawa na Ruś, zdobył Kijów, przyłączył Grody Czerwieńskie

PIASTOWIE MIESZKO II (1025 1034) koronowany w 1025 na króla młodszy syn Bolesława Chrobrego, wykształcony za jego panowania nastąpił kryzys państwowości polskiej: odpadły ziemie przyłączone przez Bolesława, stracił koronę po śmierci Mieszka wybuchł bunt możnych (1034), a około 1037 r. bunt ludowy zniszczenie polskiej organizacji kościelnej w 1038 nastąpił najazd księcia czeskiego Brzetysława, który spustoszył Wielkopolskę, zagarnął Małopolskę i Śląsk

PIASTOWIE - KAZIMIERZ ODNOWICIEL (1034 1058) Odzyskał Wielkopolskę, Mazowsze, Małopolskę i Śląsk Musiał płacić trybut ze Śląska Czechom Przeniósł stolicę do Krakowa Nie udało mu się odbudować arcybiskupstwa w Gnieźnie oraz odzyskać Pomorza Gdańskiego i Zachodniego Nadał wojom ziemię w zamian za służbę rycerską początek systemu

PIASTOWIE BOLESŁAW II ŚMIAŁY (1058 1079) Przystąpił do obozu gregoriańskiego wielokrotnie wyprawiał się na Węgry by osadzić na tronie sprzymierzeńców papieża Grzegorza VII Odbudował arcybiskupstwo w Gnieźnie (1075) Koronowany na króla 1076 Przyłączył do Polski Grody Czerwieńskie Przestał płacić trybut ze Śląska Czechom Został wygnany po zamordowaniu biskupa krakowskiego Stanisława (1079)

PIASTOWIE WŁADYSŁAW I HERMAN (1079 1102) Młodszy brat Bolesława II Śmiałego Przystąpił do obozu cesarskiego i ponownie zaczął płacić trybut ze Śląska Czechom Nie koronował się na króla Władzę faktycznie sprawował palatyn Sieciech W 1097 r. podzielił kraj między swoich synów pozostawiając sobie Mazowsze: Zbigniew poparcie możnych, władał Wielkopolską, Kujawami i ziemia sieradzko łęczycką Bolesław Krzywousty poparcie rycerstwa, władał Śląskiem i Małopolską

PIASTOWIE BOLESŁAW III KRZYWOUSTY (1102 1138) Po śmierci ojca pokonał brata Zbigniewa i zjednoczył kraj Powstrzymał najazd cesarza Henryka V Przyłączył Pomorze Gdańskie 1116-1119 Podporządkował sobie Pomorze Zachodnie 1121-1222 książę Warcisław złożył mu hołd lenny Na zjeździe w Merseburgu złożył hołd lenny cesarzowi Lotarowi III w zamian za pełną suwerenność polskiej organizacji kościelnej W 1138 ogłosił statut, w którym podzielił kraj pomiędzy swoich synów i ustanowił zasadę senioratu i pryncypatu statut zapoczątkował okres rozbicia dzielnicowego

PIASTOWIE WŁADYSŁAW II WYGNANIEC Najstarszy syn Bolesława Krzywoustego Na mocy statutu otrzymał Śląsk i tytuł seniora Wygnany przez braci w 1146 r. BOLESŁAW IV KĘDZIERZAWY Na mocy statutu otrzymał Mazowsze Był seniorem w klatach 1146-1173

PIASTOWIE MIESZKO III STARY Na mocy statutu otrzymał Wielkopolskę Dwukrotnie próbował zgodnie z prawem przejąć kontrolę nad dzielnicą senioralną po śmierci Bolesława Kędzierzawego i Kazimierza Sprawiedliwego

PIASTOWIE KAZIMIERZ SPRAWIEDLIWY Nie otrzymał ziemi na mocy statutu, prawdopodobnie był pogrobowcem Pozbawił władzy seniora Mieszka III i przejął w dziedziczne władanie Małopolskę z Krakowem. Uzyskał na to zgodę duchowieństwa i dostojników krakowskich po zjeździe w Łęczycy w 1180. Jego rządy kończą okres pryncypatu. LESZEK BIAŁY Syn Kazimierza Sprawiedliwego. Rządził Małopolską z Krakowem od 1202 r. Jego panowanie rozpoczyna okres pełnego rozbicia

PIASTOWIE KONRAD MAZOWIECKI Młodszy syn Kazimierza Sprawiedliwego na mocy układu z bratem Leszkiem Białym w 1202 otrzymał dzielnicę składającą się z Mazowsza, Kujaw, Sieradza i Łęczycy W 1226 r. sprowadził Zakon Krzyżacki do Polski i oddał im w lenno ziemię chełmińską

PIASTOWIE HENRYK I BRODATY Wnuk Władysława II Twórca tzw. monarchii Henryków śląskich. Przejął kontrolę nad dużą ilością dzielnic: księstwem wrocławskim, Małopolską z Krakowem, Wielkopolską HENRYK II POBOŻNY Syn Henryka I Brodatego Poległ w bitwie pod Legnicą w 1241 r. z Mongołami

PIASTOWIE PRZEMYSŁ II Książę wielkopolski Władał Wielkopolską i Pomorzem Gdańskim, dzięki umowie na przeżycie z księciem Mszczujem II Koronował się na króla Polski w 1295 r. Zginął w 1296 r.

PRZEMYŚLIDZI WACŁAW II CZESKI (1300 1305) 1300 koronował się na króla Polski Władał: Małopolską, częścią Śląska, Wielkopolską, Pomorzem Gdańskim. Hołd lenny złożyły mu Mazowsze i Kujawy Wprowadził do Polski urząd starosty

PIASTOWIE WŁADYSŁAW ŁOKIETEK (1306 1333) Książę brzesko kujawski Przejął władzę nad Kujawami i Małopolską w 1306 r. Wielkopolskę dzierżył od 1314 r. Utracił Pomorze Gdańskie w 1308 r. i rozpoczął spór polsko krzyżacki 1320 koronował się na króla 1329 1332 wojna polsko krzyżacka Łokietek stracił ziemię dobrzyńską i Kujawy 1331 bitwa pod Płowcami Zawarł sojusz z Węgrami

PIASTOWIE KAZIMIERZ WIELKI (1333 1370) Syn Władysława Łokietka skodyfikował prawo (statuty wiślicko piotrkowskie 1346/7) Wprowadził nowy podział administracyjny - ziemie, na czele których mieli stać starostowie Wprowadził urzędy centralne: kanclerza i podskarbiego Ufortyfikował kraj i zreformował siły zbrojne (chorągwie) Zawarł wieczysty pokój z Krzyżakami w Kaliszu 1343 odzyskał Kujawy i ziemię dobrzyńską; w rękach Krzyżaków Pomorze Gdańskie i ziemia chełmińska Utracił Śląsk na rzecz Czech Przyłączył Ruś Halicko - Włodzimierską

ANDEGAWENOWIE LUDWIK WĘGIERSKI (1370 1382) Syn Karola Roberta Andegaweńskiego i Elżbiety Łokietkówny Nadał szlachcie polskiej pierwszy przywilej generalny w Koszycach (1374) by uzyskać zgodę na dziedziczenie tronu polskiego przez córkę Jadwiga (1384 1399) Młodsza córka Ludwika Koronowana na króla w 1384 r.

JAGIELLONOWIE WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO (1386 1434) Książę litewski, zasiadł na tronie polskim po unii z Litwą w Krewie unia personalna Mąż Jadwigi Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim 1409 1411 (bitwa pod Grunwaldem 15.07.1410) zakończona I pokojem toruńskim odzyskał ziemię dobrzyńską; Żmudź ma wrócić do Litwy 1413 unia z Litwą w Horodle potwierdzenie odrębności Litwy, Witold wielkim księciem, włączenie 50 rodów litewskich do herbów polskich 1423 przywilej warcki 1430-33 wydał przywileje jedlneńsko krakowskie by uzyskać zgodę szlachty na dziedziczenie tronu przez swoich synów. Szlachta uzyskała nietykalność osobistą i majątkową.

JAGIELLONOWIE WŁADYSŁAW III WARNEŃCZYK (1434 1444) Król Polski od 1434, król Węgier od 1440 Zginął w bitwie pod Warną z Turkami w 1444 r.

JAGIELLONOWIE KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK (1447 1492) Wielki książę litewski od 1440, król Polski od 1447 Nadał bojarom litewskim prawa równe szlachcie polskiej Inkorporował Prusy i Pomorze Gdańskie (6.03.1454) co doprowadziło do wybuchu wojny trzynastoletniej z Zakonem Krzyżackim. Pokój zawarto w 1466 (II pokój toruński) Polska odzyskała Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską. Przyłączono do Polski Warmię, Malbork i Elbląg. (= Prusy Królewskie) 1454 nadał szlachcie przywileje cerkwicko nieszawskie by uzyskać zgodę na wojnę król musiał mieć zgodę sejmików ziemskich na zwoływanie pospolitego ruszenia i stanowienie nowych praw. Król opierał swe rządy na średniej szlachcie

JAGIELLONOWIE JAN I OLBRACHT (1492 1501) Syn Kazimierza Jagiellończyka Król Polski od 1492 r. W 1493 r. zwołano pierwszy polski sejm dwuizbowy wykrystalizowała się izba poselska 1496 uchwalono II przywilej piotrkowski wzmocnienie pozycji ekonom. szlachty Na mocy tzw. unii wileńskiej (1499) Polska i Litwa pozostawały niezależnymi państwami posiadającymi odrębnych władców, zobowiązanych jednak do wzajemnej pomocy przeciwko wrogom zewnętrznym rozluźnienie unii polsko - litewskiej

JAGIELLONOWIE ALEKSANDER JAGIELLOŃCZYK (1501 1505) Wielki książę litewski od 1492, król Polski od 1501 Gdy został wielkim księciem litewskim, Jan Olbracht został królem polskim zerwanie unii polsko litewskiej prowadził wojny z Moskwą W latach 1492-1494 i 1500-1503 Litwa utraciła tereny na wschód od środkowego Dniepru Za jego panowania uchwalono konstytucję Nihil novi (1505) nic nowego o nas bez nas co doprowadziło do wykształcenia się ustroju demokracji szlacheckiej

JAGIELLONOWIE ZYGMUNT I STARY (1506 1548) Najmłodszy syn Kazimierza Jagiellończyka Od 1506 Wielki książę litewski i król Polski Prowadził wojny z Rosją (m.in. 1507-1508, 1512-1522), które mimo zwycięstwa pod Orszą (1514) zakończyły się utratą Smoleńska 1515 r. zjazd w Wiedniu rozbicie sojuszu moskiewsko krzyżacko habsburskiego; układy dynastyczne z Habsburgami 1519 1521 wojna z Zakonem Krzyżackim zakończona pokojem krakowskim (1525) sekularyzacja Zakonu, powstanie księstwa pruskiego, które zostało księstwem lennym Królestwa Polskiego 10.05.1525 hołd pruski hołd lenny księcia Prus Albrechta Hohenzollerna 1526 włączył Mazowsze do Polski Doprowadził do wybrania swego syna Zygmunta II Augusta na wielkiego księcia Litwy i króla polskiego, jeszcze za swojego życia (vivente rege) Za jego panowania wybuchł bunt szlachty nazywany wojną kokoszą (1537)

JAGIELLONOWIE ZYGMUNT II AUGUST (1548 1572) Wielki książę litewski od 1522 Król Polski od 1529 wybrany vivente rege; przejął faktyczną władzę po śmierci ojca w 1548 Układ w Wilnie (1561) z mistrzem Zakonu Kawalerów Mieczowych Gotthardem Kettlerem Pd. Inflanty (Kurlandia i Semigalia) stały się lennem Polski i Litwy Wybuchła wojna północna (1563-1570) o pozostałe ziemie Inflant. Była to część wojny o Dominium Maris Baltici miedzy Moskwą, Polską, Szwecją i Danią (1558 1583). Ten etap walk zakończył rozejm z Rosją w 1570 r. 1569 unia realna z Litwą w Lublinie powstaje Rzeczpospolita Obojga Narodów; do Korony przyłączono Wołyń, Podole i ziemię kijowską Zygmunt II August popierał stronnictwo szlacheckie w walce z magnaterią - ruch egzekucyjny

KRÓLOWIE ELEKCYJNI HENRYK WALEZJUSZ (1573 1574) Pierwszy król elekcyjny z dynastii Walezjuszy, brat króla Francji Karola IX, król Polski od 1573 Uciekł z kraju w 1574 r. by objąć tron francuski jako Henryk III

KRÓLOWIE ELEKCYJNI STEFAN BATORY (1576 1586) Książę Siedmiogrodu, król Polski od 1576 r. Ożenił się z królową Anną Jagiellonką 1577 spacyfikował zbuntowany Gdańsk za cenę rezygnacji ze statutów Karnkowskiego 1578 1582 wojna z Moskwą o Inflanty; wyprawy połocka, wielkołucka i pskowska doprowadziły do rozejmu w Jamie Zapolskim (1582) Utworzył piechotę wybraniecką 1 żołnierz utrzymywany przez 20 chłopów z dóbr królewskich ustalił podział jazdy na ciężkozbrojną husarię, chorągwie kozackie i jazdę lekką. 1579 założył Akademię Wileńską

KRÓLOWIE ELEKCYJNI - ZYGMUNT III WAZA WAZOWIE (1587 1632) Syn króla Szwecji Jana III Wazy i Katarzyny Jagiellonki Połączył Rzeczypospolitą i Szwecję unią personalną w 1593 r. Szwedzi zdetronizowali Zygmunta III w 1599 1606 1609 rokosz sandomierski (Mikołaja Zebrzydowskiego) początek oligarchii magnackiej 1600 inkorporował Estonię czym doprowadził do wybuchu wojen ze Szwecją: 1600 1611, 1617 1622, 1626 1629. Skutek RP utraciła Inflanty Za jego panowania magnateria wmieszała się w wewnętrzne sprawy Rosji dymitriady 1604 1605, 1607 1609 Wypowiedział wojnę Rosji 1609 1619 ; zwycięstwo Żółkiewskiego pod Kłuszynem, zajęcie Kremla, zdobycie Smoleńska. Skutek do RP przyłączono ziemię smoleńską, czernihowską i siewierską Wojna z Turcją 1620 1621 zakończona pokojem chocimskim granicą rzeka Dniestr Zwolennik kontrreformacji. W 1596 r. zawarto unię brzeską część biskupów prawosławnych uznała zwierzchność papieża zachowując obrządek prawosławny unici.

KRÓLOWIE ELEKCYJNI - WAZOWIE WŁADYSŁAW IV WAZA (1632 1648) Syn Zygmunta III, wybrany w 1632 1632 1634 Rosjanie wszczęli wojnę o Smoleńsk, którą zakończył pokój w Polanowie; potwierdzał wcześniejsze polskie zdobycze (1619 Dywilino) 1635 zawarł rozejm ze Szwecją w Sztumskiej Wsi potwierdzał postanowienia rozejmu w Mittawie; Inflanty w rękach szwedzkich Zmarł gdy szykował się do wojny z Turcją

KRÓLOWIE ELEKCYJNI - JAN KAZIMIERZ WAZA WAZOWIE (1648 1668) Młodszy brat Władysława IV; jego panowanie jest okresem ciągłych wojen 1648 1654 powstanie kozackie Bohdana Chmielnickiego; 1654 ugoda w Perejasławiu kozacy uznają zwierzchność cara rosyjskiego 1654 1667 wojna z Rosją (przerwa w latach 1655 60). Na mocy rozejmu w Andruszowie (1667) RP traci Ukrainę na wschód od Dniepru wraz z Kijowem oraz ziemię smoleńską, czernihowską i siewierską. Ostateczny pokój podpisano w Moskwie w 1686 r. 1655 1660 potop szwedzki; pokój w Oliwie król rezygnuje s tronu szwedzkiego, potwierdzono przekazanie Inflant Szwecji 1657 traktaty welawsko bydgoskie Prusy uzyskują suwerenność 1652 po raz pierwszy zerwano sejm dzięki liberum veto Abdykował w 1668

KRÓLOWIE ELEKCYJNI MICHAŁ KORYBUT WIŚNIOWIECKI (1669 1673) Syn księcia Jeremiego Wiśniowieckiego Za jego panowania w RP ścierały się dwa stronnictwa prohabsburskie i profrancuskie 1672 najazd turecki zakończył się zdobyciem Kamieńca Podolskiego przez Turków i podpisaniem hańbiącego układu w Buczaczu RP traci Podole i Kamieniec Podolski, musi płacić haracz Turcji

KRÓLOWIE ELEKCYJNI JAN III SOBIESKI (1674 1696) Wielki wódz polski epoki XVII w. brał udział w walkach ze Szwedami, Rosją, kozakami, tatarami, Turkami. Od 1667 hetman wielki koronny Pokonał Turków w drugiej bitwie pod Chocimiem (1673); Zwycięstwo to wyniosło go na tron. Na mocy traktatu w Żórawnie (1676) RP nadal traciła Podole ale nie musiała płacić haraczu. Król od 1674 r. Pod naciskiem magnatów zawarł przymierze zaczepno odporne z Habsburgami przeciwko Turcji 1683 odsiecz Wiednia 1686 zawarł pokój wieczysty z Rosją w Moskwie

KRÓLOWIE AUGUST II MOCNY ELEKCYJNI (1697 1706, WETTINOWIE / SASI 1709 1733) Elektor saski z dynastii Wettinów Wplatał RP w wojnę północną 1700 1721 Abdykował w 1706 i uznał prawa Stanisława Leszczyńskiego do tronu Powrócił do RP w 1709 r. gdy car Piotr I pokonał króla Szwecji Karola XII Spór szlachty z królem konfederacja tarnogrodzka (1715) zakończył się mediacją Piotra I i sejmem niemym (1717) Sejm niemy zatwierdzał umowę miedzy konfederatami a Augustem II, ograniczył wpływy króla; pierwsza ingerencja rosyjska w sprawy polskie

KRÓLOWIE ELEKCYJNI STANISŁAW LESZCZYŃSKI (1704 1709, 1733 1736) Otrzymał tron polski, w trakcie wojny północnej, przy poparciu Szwecji 1705 zawarł przymierze z królem szwedzkim zezwalające Karolowi XII na utrzymywanie wojska w Polsce oraz na werbunek żołnierzy, co doprowadziło do wybuchu wojny domowej Opuścił kraj po powrocie Augusta II w 1709 Jego córka została żoną króla Francji Ludwika XV Wybrany na króla w 1733 r. Na skutek interwencji wojskowej Rosji i opozycji magnackiej abdykował w 1736

KRÓLOWIE ELEKCYJNI WETTINOWIE / SASI AUGUST III SAS (1736 1763) Syn Augusta II z dynastii Wettinów zasiadł na tronie przy zbrojnej pomocy Austrii i Rosji po rozbiciu wojsk konfederacji dzikowskiej 1735 Uznany za króla w 1736 Oparł swoje panowanie na trwałym sojuszu z Rosją i na Familii obozie Czartoryskich

KRÓLOWIE ELEKCYJNI STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI (1764 1795) Kandydat Familii do tronu polskiego Wielki reformator i mecenas sztuki 1765 powołał Szkołę Rycerską Reformy sejmu konwokacyjnego i króla zaniepokoiły Rosję, która wywołała sprawę przywrócenia pełnych praw innowiercom. Podzieliła ona Polaków konfederacje przeciwko innowiercom i reformom. Na sejmie 1767-1768 uchwalono tzw. prawa kardynalne, których gwarantem została Rosja. 1768 1772 konfederacja barska zawiązana przeciwko innowiercom, reformom, królowi i Rosji 1772 I rozbiór Polski 1788-1792 obrady Sejmu Wielkiego 3.05.1791 uchwalenie konstytucji 3 Maja ustrój monarchii konstytucyjnej 1792 konfederacja targowicka 1793 II rozbiór Polski 1794 powstanie kościuszkowskie 1795 III rozbiór Polski i abdykacja Stanisława Augusta.

Poczet władców Polski od X do XVIII wieku