XIV Międzynarodowe Targi Energetyki ENEX 2011 Doświadczenia z zakresu występujących barier i przeszkód w procesie rozwoju sektora biogazu pochodzenia rolniczego wynikające z działań projektu EU FARMAGAS Janusz Turski SITR
Plan prezentacji: 1. Krótki opis projektu 2. Bariery wynikające z uwarunkowań prawnych 3. Bariery wynikające z uwarunkowań biurokratycznych 4 Bariery wynikające z uwarunkowań finansowych 5. Ograniczenia związane z dostępem do wiedzy i informacji 6. Wnioski 2
KRÓTKI OPIS PROJEKTU: Projekt FARMAGAS - jest rozwinięciem wybranych działań wcześniej zakończonego projektu badawczego pn. AGROBIOGAS (www.agrobiogas.eu), finansowanego przez VI Program Ramowy UE. Poprzedni projekt pn. AGROBIOGAS - dostarczył rolnikom informacji, wskazówek oraz baz danych nt. potencjału ukrytego w odpadach rolniczych, a także w biomasie pochodzenia rolniczego - z których można produkować biogaz. 3
KRÓTKI OPIS PROJEKTU: Cel projektu: Promocja i wsparcie rozwoju sektora biogazu w krajach o wysokim potencjale rolniczym poprzez przekazanie know-how oraz doświadczeń krajów UE, tj. kluczy do efektywnego wykorzystania rolniczych odpadów w gospodarstwach wiejskich. Głównymi krajami beneficjentami są: Węgry, Polska oraz Rumunia. 4
KRÓTKI OPIS PROJEKTU: P1: Koordynacja i zarządzanie projektem P5: Działania informacyjne dla Inteligent Energy Europe (IEE) 1. Tworzenie i aktualizacja wiadomości o projekcie dla systemów informacyjnych IEE. P2: Ocena, adaptacje i tłumaczenia materiałów oraz narzędzi z projektu AGROBIOGAS. Stworzenie strategii szkoleniowej oraz dystrybucji informacji. 1. Zebranie materiałów i narzędzi projektu AGROBIOGAS. 2. Ocena materiałów i narzędzi projektu AGROBIOGAS. Wskazanie braków i nieścisłości. 3. Aktualizacja materiałów i narzędzi projektu AGROBIOGAS oraz adaptacja/tłumaczenie na języki krajów beneficjentów 4. Stworzenie odpowiednich strategii szkoleń oraz dystrybucji informacji. 2. Opracowanie dodatkowych materiałów informacyjnych. P3: Szkolenia 3. Uczestniczenie w powszechnych wydarzeniach informacyjnych związanych z EACI (Executive Agency for Competitiveness & Innovation) lub innymi znaczącymi programami UE. 1. Wdrażanie narodowych kampanii informacyjnych P4: Rozpowszechnienie rezultatów projektu 2. Stworzenie i utrzymanie strony internetowej projektu FARMAGAS 3. Materiały informacyjne 4. Przygotowanie przyszłych działań informacyjnych 5
KRÓTKI OPIS PROJEKTU: Planowane rezultaty: Popularyzacja wiedzy, doświadczenia oraz know-how w nowych krajach nt. beztlenowej fermentacji wypracowanych w projekcie AGROBIOGAS Zwiększenie świadomości wśród rolników europejskich o potencjale płynącym z sektora biogazu Przekazanie wiedzy rolnikom oraz kluczowym grupom społ. mającym wpływ w wybranych krajach na promocję oraz rozwój sektora biogazu Zmierzenie się z głównymi przeszkodami i barierami natury formalnej stojącymi na drodze rozwoju produkcji biogazu Wzmocnienie istniejących kanałów promocji oraz sposobów szkoleń w zakresie produkcji biogazu w czasie trwania projektu, jak również po jego zakończeniu Wzmocnienie strategii prowadzącej do zwiększenia ilości inicjatyw w sektorze biogazu 6
KRÓTKI OPIS PROJEKTU: Materiały i Narzędzia oferowane przez projekt FARMAGAS: Symulator beztlenowej fermentacji z bazą substratów * Wytyczne Operacyjne * Zalecenia dotyczące wykorzystania osadu z AD jako bionawozu * Biogaz rolniczy - analiza sytuacji w kraju * Prezentacje i dokumenty szkoleniowe: - Symulator Beztlenowej Fermentacji - Symulator Beztlenowej Fermentacji - studium przypadku - Narzędzie Decyzji Inwestycyjnej - Ćwiczenia z Symulatora Beztlenowej Fermentacji 7
Bariery wynikające z uwarunkowań prawnych: Dotychczas, w Polsce w rozumieniu przepisów Ustawy z dn. 2 lipca 2004 roku, o Swobodzie prowadzenia działalności gospodarczej (Dz. U. nr.155, poz.1095 z późn. zmianami) - nie można było prowadzić wytwarzania biogazu, ta działalność t a zastrzeżona była wyłącznie dla przedsiębiorstw energetycznych. 8
Bariery wynikające z uwarunkowań prawnych: Zgodnie z dotychczasowymi przepisami prawa krajowego, każdy kto zamierzał wykonywać działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu, przetwarzaniu, magazynowaniu, przesyłaniu, dystrybucji oraz obrocie paliwami lub energią, skraplaniu gazu ziemnego i re-gazyfikacji skroplonego gazu ziemnego, podlegającą koncesjonowaniu musi ubiegać się o wydanie koncesji. Osoba fizyczna, zgodnie z przepisami dotychczasowego Prawa energetycznego (PE) - nie mogła otrzymać koncesji na wytwarzanie energii oraz świadectwa pochodzenia. Rolnik prowadzący gospodarstwo rolne ma status osoby fizycznej. 9
Bariery wynikające z uwarunkowań prawnych: W ustawodawstwie krajowym brak było definicji normatywnej - biogazownia rolnicza. Ograniczenie rodzajów odpadów, które mogą być wykorzystywane do produkcji biogazu - określone w Rozp. Min. rodowiska z 14 listopada 2007 r., w sprawie procesu odzysku R102 (Dz. U. z dnia 7 grudnia 2007 r.) wydane na podstawie art. 13 ust. 2b Ustawy z dnia 27kwietnia 2001 r. o Odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 i Nr 88, poz. 587) - nie uwzględniają dopuszczenia tak istotnych odpadów, które mogą być substratem dla produkcji biogazu pochodzenia rolniczego jak: - gliceryny (odpadu przy produkcji biodiesla); - odpadów tłuszczowych rzeźni; - odpadów (pozostałości) przy produkcji karmy dla zwierząt. Przedmiotowe rozporządzenie weszło w życie w dniu 8 marca 2008 r. (po 3 miesiącach vacatio legis) i stało sie zgodnie z art. 87 Konstytucji RP prawem powszechnie obowiązującym. Zgodnie z prawem ustawodawca stwierdził, że odpadem są: - wytłoki i inne odpady z przetwórstwa produktów roślinnych (z wyłączeniem 02 03 81); - wysłodki; - ciecze z beztlenowego rozkładu gnojowicy, odpadów roślinnych lub roślin; - przefermentowane odpady z beztlenowego rozkładu gnojowicy, odpadów roślinnych i zwierzęcych; - wytłoki, osady moszczowe i pofermentacyjne, wywary (niezawierające części mineralnych). 10
Bariery wynikające z uwarunkowań prawnych: Poważną barierą jest konieczność podporządkowania się dotychczasowym przepisom ustawy o Nawozach i nawożeniu, z dnia 10 lipca 2007 r. (Dz.U. Nr 147, poz. 1033) - w zakresie obowiązku zatwierdzanie przez Okręgowe Stacje Chemiczno-Rolnicze planów nawożenia, w których wykorzystane będą pozostałości pofermentacyjne pochodzące z biogazowni rolniczych. Brak jest rozszerzenia definicji nawozów naturalnych - o przetworzone i nieprzetworzone produkty powstałe w biogazowni rolniczej w procesie metanowej fermentacji biomasy. 11
Bariery wynikające z uwarunkowań prawnych: Produkcja biogazu nie została ujęta wprost w PKD w przepisach Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). W PKD, w treści sekcji D jest wpisane - wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodna, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych. Wytwarzanie biogazu z odchodów zwierzęcych i odpadów produkcji rolnej dotychczas nie znajduje się w spisie działalności działów specjalnych produkcji rolnej w ustawie o Podatku dochodowym od osób fizycznych. Bez wpisania produkcji biogazu w spisie działalności działów specjalnych produkcji rolnej, określającego stosowne wymogi techniczne, rolnik nie może uzyskać zwolnienia od podatku dochodowego. 12
Bariery wynikające z uwarunkowań biurokratycznych: Prowadzący gospodarstwa rolne, zainteresowani inwestycjami w biogazownie, napotykają bariery, które są związane z koniecznością zadośćuczynienia wielu skomplikowanym wymogom proceduralno-administracyjnym. Dostęp do podejmowania tego rodzaju działalności, zastrzeżony jedynie dla tych osób fizycznych lub prawnych, które otrzymały promesy koncesyjne. Jedynie, w przypadku planu wybudowania biogazowni na własne potrzeby o pojemności zbiornika do 25 m3 procedura zwalnia rolnika indywidualnego z obowiązku uzyskiwania wielu uzgodnień administracyjnych i pozwoleń (włącznie z budowlanym). 13
Bariery wynikające z uwarunkowań biurokratycznych: Konieczność uzyskania pozwolenia na budowę - jej otrzymanie jest koniecznie, kiedy planowane prace dotyczą inwestycji na terenie pozbawionym miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Bardzo często, przed wystąpieniem z wnioskiem o wydanie pozwolenia na budowę, niezbędna jest decyzja ustalająca warunki zabudowy. Konieczność uzgodnienia warunków zabudowy - wymaga opracowania projektu budowlanego, zgodnie z wymaganiami prawa budowlanego i odpowiednimi ekspertyzami (pożarowa, geodezyjna, bhp i higieniczno-sanitarna). 14
Bariery wynikające z uwarunkowań biurokratycznych: Konieczność przygotowania i złożenia wniosku o wydanie warunków środowiskowych jego poprawne wypełnienie wymaga specjalistycznej wiedzy z zakresu technologii. We wniosku, m/in powinien znajdować się szczegółowy opis inwestycji biogazowej. Chodzi m/in o uwzględnienie sposobu rozwiązania problemu zagospodarowania pulpy pofermentacyjnej. Potrzeba przeprowadzenia negocjacji w sprawie wydania decyzji o warunkach środowiskowych - wymaga najczęściej umiejętności przygotowania dodatkowych informacji o charakterze szczegółowym w relacjach z terenowymi organami i instytucjami państwowymi (wojewoda, wojewódzki inspektorem sanitarny). 15
Bariery wynikające z uwarunkowań biurokratycznych: Konieczność sporządzenia tzw. raportu oddziaływania na środowisko - rzadko kiedy przedsięwzięcie może zostać realizowane z ograniczeniem do prowadzenia tzw. karty informacyjnej. Konieczność złożenia wniosku o określenie warunków przyłączenia do operatora sieci energetycznych dla danej lokalizacji inwestycji (art. 7 ust. 8d ustawy PE). - Wniosek musi zawierać tytuł prawny oraz plan zabudowy obiektu, dane odnośnie instalacji, a zwłaszcza z zakresu charakterystyki technicznej planowanego generatora, przewidywaną wielkość produkcji energii elektrycznej.. Operator może wydać warunki związane z zawarciem umowy o przyłączenie do sieci energetycznych, ale po spełnieniu wymagania związanego z wykonaniem projektu przyłącza. 16
Bariery wynikające z uwarunkowań biurokratycznych: Rolnik- Inwestor, ma obowiązek zawiadomienia powiatowego inspektora nadzoru budowlanego o zamierzonym terminie rozpoczęcia budowy. Po wybudowaniu obiektu, jeszcze przed uruchomieniem produkcji, niezbędne jest formalne potwierdzenie godność warunków techniczno-eksploatacyjnych danej instalacji - z udziałem różnych inspekcji, jak np. nadzór budowlany, przeciwpożarowy, środowiskowy, sanitarny, energetyczny. Czynności te są warunkiem uzyskania administracyjnej zgody na oddania obiektu do użytkowania. 17
Bariery wynikające z uwarunkowań biurokratycznych: Zasady udzielania dofinansowania nie zostały ujednolicone i zależą najczęściej od rodzaju zadania oraz instytucji, która zajmuje się jego realizacją. Regionalne Programy Operacyjne (RPO) - stworzone są odrębnie dla każdego województwa i w całości współfinansowane są z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W ramach programu realizowanych jest wiele priorytetów, które ustalane są indywidualnie dla województw. Priorytety dla dofinansowania ze źródeł Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). są z kolei ustalane/zmieniane corocznie. 18
Bariery wynikające z uwarunkowań finansowych: Brak wprowadzenia ulg podatkowych dla inwestujących w biogazownie i dla korzystających z zastosowania biogazu. Chodzi tu o: - zwolnienie z podatku dochodowego,; - zharmonizowanie z prawodawstwem UE podatku VAT na materiały, urządzenia i systemy ekologiczne; - wprowadzenie ulg podatkowych dla przemysłu i innych instytucji inwestujących w badania naukowe; - wprowadzenie i utrzymanie minimalnego (dopuszczonego regulacjami prawnymi UE) poziomu stawki podatku akcyzowego na biogaz. 19
Bariery wynikające z uwarunkowań finansowych: Oferta jaką stwarza uruchomienie przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (lipiec 2010 r) naboru wniosków w ramach programu priorytetowego System Zielonych Inwestycji część 2) Biogazownie rolnicze - zależy jednakże od wielkości wpływów pochodzących ze sprzedaży przez Polskę jednostek przyznanej emisji (Assigned Amount Units; AAU) w ramach handlu jednostkami AAU prowadzonego na podstawie art. 17 Protokołu z Kioto. 20
Ograniczenia związane z dostępem do wiedzy i informacji: Zdecydowana większość rolników nie zapoznała się jeszcze dokładnie z znowelizowanymi przepisami Ustawy PE; zawierającej m/in zapisy definicji - biogazu rolniczego /art. 3 pkt. 20a Ustawy PE/. Nowe brzmienie definicji paliw gazowych (art. 3 pkt. 3a): paliwa gazowe gaz ziemny wysokometanowy lub zaazotowany, w tym skroplony gaz ziemny oraz propan-butan lub inne rodzaje gazu palnego, dostarczane za pomocą sieci gazowej, a także biogaz rolniczy, niezależnie od ich przeznaczenia. Ci, którzy to uczynili, mają dalej poważne trudności interpretacyjne Często inicjatywy potencjalnych inwestorów indywidualnych, napotykają na brak wsparcia o charakterze konsultacji - już w fazie początkowej planowania przedsięwzięcia. 21
Ograniczenia związane z dostępem do wiedzy i informacji: Jedynie nieliczni rolnicy potencjalni inwestorzy, są poinformowania z zakresu najnowszych zmian w prawodawstwie krajowym, dotyczących możliwości wytwarzania energii elektrycznej z biogazu rolniczego. Także, tylko nieliczni, są poinformowani o możliwości dokonania wpisu do rejestru przedsiębiorstw energetycznych, zajmujących się wytwarzaniem biogazu. Oganem prowadzącym rejestr dla rolników w myśl zapisów ustawy PE - jest prezes Agencji Rynku Rolnego (ARR), zwanym odtąd organem rejestrowym. 22
Ograniczenia związane z dostępem do wiedzy i informacji: Niewielu rolników potencjalnych inwestorów posiada wiedzę z zakresu założeń rządowego dokumentu pn. Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce w latach 2010-2020. opracowanego wspólnie przez Min. Gospodarki i Min. Rolnictwa i Rozwoju Wsi /w dn. 3 lipca 2010 r, przyjętego przez Radę Ministrów Rządu RP/. Podobnie, sytuacja wygląda ze znajomością koncepcji i zapisów Programu Działań Wykonawczy na lata 2009-2012, stanowiącego załącznik (Nr.3) do dokumentu Polityka energetyczna Polski do roku 2030. 23
Ograniczenia związane z dostępem do wiedzy i informacji: Na poziomie lokalnym i regionalnym, brakuje przygotowanych poradników inwestorskich, w tym szczegółowego opisu i interpretacji procedur, informacji o substratach, procesach i technologiach oraz kosztów referencyjnych i kalkulatorów. W porównaniu z innymi krajami, które charakteryzuje dynamiczny rozwój biogazowni, - w Polsce brak jest dostatecznej ilości profesjonalnie przygotowanych firm projektujących i zdolnych do budowy zróżnicowanych typów instalacji biogazowych. 24
Ograniczenia związane z dostępem do wiedzy i informacji: W zakresie zasad i sposobów możliwego dofinansowania projektów dotyczących wytwarzania lub dystrybucji energii ze źródeł odnawialnych, w miejscowościach o liczbie mieszkańców nie przekraczającej 5 tys. - w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2007-2013. PROW ma na celu wspieranie rozwoju obszarów wiejskich przy pomocy funduszy z Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich. W PROW, określone zostały priorytetowe kierunki wsparcia obszarów wiejskich. W ramach nich zdefiniowano 4 osie. Dzięki dwóm z nich można uzyskać pomoc w finansowaniu inwestycji jaką jest biogazownia. 25
Wnioski: Polska zajmuje w UE odległe miejsce w produkcji biogazu w przeliczeniu na 1 mieszkańca, tj. pod koniec drugiej dziesiątki. Do końca 2010 roku, wybudowano w naszym kraju zaledwie kilka biogazowni rolniczych, wyposażonych w system produkcji biogazu, a następnie przetwarzających go na energię elektryczną i cieplną. Przyczyna dotychczasowego braku dynamicznego rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce, tkwiła głównie w niekorzystnych uwarunkowaniach prawnych, a także w braku dostatecznej promocji tego kierunku produkcji przez organy i instytucje państwowe. 26
Wnioski: Pomimo niewątpliwie rosnącego wsparcia elit politycznych i decydentów dla rozwoju sektora biogazu pochodzenia rolniczego - wciąż istnieje szereg barier i przeszkód w dynamicznym rozwoju tego sektora. W szczególności chodzi o ten zakres uregulowań, który wyznacza procedury prawno-administracyjne związane z wdrażaniem technologii i lokalizacją instalacji wykorzystujących OZE. Wydaje się,że konieczne staje się wprowadzenie zmian w Ustawie. o Gospodarce nieruchomościami oraz w Ustawie o Planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym - określających, że biogazownie rolnicze są inwestycjami celu publicznego. 27
Wnioski: Dotychczas, istotnym czynnikiem społecznym spowalniającym rozwój biogazowni rolniczych był brak dostatecznej wiedzy o procesach i technologiach wytwarzania i zagospodarowania wytworzonego biogazu, a także o procedurach postępowania przy lokalizacji inwestycji, dostępie do technologii i źródeł finansowania, jak i z braku znajomości problematyki w administracji publicznej. Nie ma pewności, czy zostanie w pełni zrealizowana zapowiedź ze strony gremiów polityczno-rządowych, że w latach 2010-2011, we współpracy z samorządem lokalnym zostanie przeprowadzona ogólnopolska kampania informacyjna, poświęcona przekazaniu klarownej informacji na temat korzyści wynikających z inwestycje w biogazownie rolnicze. 28
Wnioski: W warunkach krajowych, Biogazownie - to ciągle nowość, a to oznacza, że technologie są stosunkowo mało znane lub wymagają zakupu z zagranicy. Jeśli jednak rynek się rozwinie, to w kraju powinny powstać zdecydowanie tańsze technologie i instalacje w porównaniu z kosztami obecnie dostępnych projektów.. Nie dość, że istnieje brak dostatecznej ilości instalacji do wytwarzania biogazu rolniczego - to jednocześnie, brak jest technicznych warunków przyłączenia powstających lub planowanych instalacji do sieci dystrybucyjnej gazowej. 29
Wnioski: Duże nadzieje wśród rolników budzi zapowiedź Ministra Gospodarki /poł. 2010 r./ dotycząca sporządzenia Przewodnika dla inwestorów, który adresowany ma być do zainteresowanych budową i uruchomieniem biogazowni rolniczych. Jego przygotowanie zlecone zostało Instytutowi Energetyki Odnawialnej. W jego materiale znaleźć będzie można m.in. typowe projekty biogazowni. Ponadto, zawarte będą użyteczne informacje jak: - kryteria wyboru lokalizacji pod inwestycje biogazowni, - wariantowe wyliczenia opłacalności inwestycji w zależności od rodzaju substratów do produkcji biogazu, - wskazanie potencjalnych źródeł finansowania, - identyfikacja podstawowych zagrożeń dla procesu inwestycyjnego i możliwości ograniczenia ryzyka na etapie eksploatacji urządzeń do wytwarzania biogazu, - podstawy zarządzania środowiskowego; wykaz instytucji i kontaktów przydatnych dla inwestorów. 30
Wnioski: Wysokie koszty inwestycji w produkcję biogazu rolniczego wymagają zaangażowania dodatkowych działań efektywnie wspierających indywidualnych producentów rolnych. Należałoby pilnie podjąć decyzje o znaczeniu strategicznym, na najwyższych szczeblach rządowych, w zakresie wyboru skuteczniejszych niż dotychczas sposobów systemowego wsparcia rozwoju dwóch modeli tworzenia biogazowni rolniczych w Polsce: - Biogazownie scentralizowane oparte na partnerstwie publiczno-prywatnym: wielu zainteresowanych inwestycjami w biogazownie rolnicze: rolnicy, grupy producenckie, gminy, zakłady przemysłu spożywczego, dostawcy technologii i inne - Biogazownie indywidualne: wykorzystujące własny surowiec i produkujące głównie na potrzeby własne. 31
Dziękuję Państwu za uwagę Janusz Turski Zarząd Główny SITR Ul. Czackiego 3/5 00-043 Warszawa sitr@sitr.pl 32