II. POPULARYZACJA NAUKI 1. Udział w Krakowskim Festiwalu Nauki Festiwal Nauki w Krakowie to cykliczna impreza popularnonaukowa organizowana przez krakowskie publiczne szkoły wyższe, przy współudziale instytucji naukowych i jednostek konsularnych. Miasteczko namiotowe, które z tej okazji wyrasta na płycie Rynku Głównego w Krakowie na stałe wpisało się w pejzaż tego miejsca, w 2010 roku zostało ustawione w dniach 12-15 maja. Hasło tegorocznej edycji Festiwalu to: Technologia-Sztuka- Życie. Ze strony IFJ PAN organizację koordynował dr Zbigniew Hajduk. Zaprezentowane zostały w namiotach na Rynku Głównym od 13 do 15 maja stanowiska tematyczne: "Technologia" (M. Krupiński, M. Wolny-Marszałek, A. Strzała, Y. Zabila, A. Polit,) Co próżnia robi z...? Co robimy z cienkimi warstwami? Jak "cienka" jest cienka warstwa? Jak działa kriopompa? Jak działa pompa próżniowa? Jak działa twardy dysk komputera? "Życie" (K. Daniel, K. Guguła, W. Pyzioł, A. Sroka, J. Bielecki, E. Dutkiewicz, J. Jałocha- Bratek, Ł. Bratek,) Cyklotron AIC 144 budowa i zastosowanie Mikroskopia sił atomowych w biologii i medycynie Teatrzyk Cieni - zasada działania rentgenowskiej tomografii komputerowej Wielkoskalowa struktura Wszechświata - animacja komputerowa 2. Małopolska Noc Naukowców w IFJ PAN W dniu 24 września 2010 r., od godz. 12:00 do 18:00, w Instytucie Fizyki Jądrowej PAN odbyła się Małopolska Noc Naukowców w IFJ PAN, będąca jednym z wydarzeń Małopolskiej Nocy Naukowców 2010 koordynowanej przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego i dofinansowanej w ramach 7. Programu Ramowego Unii Europejskiej (Magic2Night). Impreza ma na celu przybliżenie szerokiej publiczności tego, jakie tajniki świata przyrody zgłębiają fizycy i w jaki sposób wykorzystują swoje zdobycze dla potrzeb społeczeństwa. Z ramienia IFJ PAN całością koordynował prof. dr hab. Wojciech M. Kwiatek, który przygotował popularnonaukowy program zawierający następujące wydarzenia: a) "Innowacyjne technologie XXI wieku" - zwiedzanie najciekawszych miejsc Instytutu. Goście odwiedzili stanowiska prezentujące: Cyklotron wraz ze stanowiskiem terapii oka przy pomocy wiązki protonów Pracownia akceleratora liniowego typu Van de Graffa wraz z układem mikrowiązki protonowej Laboratorium pomiarów dawek promieniowania oraz monitorowania skażenia w środowisku [LADIS] Pracownie eksperymentów prowadzonych na Wielkim Zderzaczu Hadronów "LHC" Laboratorium tomografii magnetyczno-rezonansowej Projekt ITER - energia dla przyszłych pokoleń; projekt ujarzmiania fuzji jądrowej, który ma doprowadzić do wykorzystania takich samych zjawisk, jak te, które zachodzą na słońcu, do bezpiecznej produkcji energii elektrycznej. 67
b) Spotkanie z nauką i naukowcami Debata oxfordzka uczniów ponadgimnazjalnych szkół małopolskich na temat: "Energetyka jądrowa szansą na rozwój Polski". c) "Jarmark doświadczeń "Zobacz, dotknij i zrozum" - Demonstracje i eksperymenty z udziałem publiczności w holu kina Kijów. Prezentacja mobilnego laboratorium CHIMERA Lab. i pokaz pomiarów promieniotwórczości w środowisku przez pracowników Laboratorium Ekspertyz Radiometrycznych IFJ PAN (dr Jadwiga Mazur, dr Krzysztof Kozak, mgr Dominik Grządziel). Cyklotron (mgr Krzysztof Daniel), akcelerator VdG (mgr E. Dutkiewicz). Prezentacja eksperymentów związanych z formowaniem cienkich warstw i powłok (mgr A. Karczmarska, mgr M. Krupiński, mgr M. Perzanowski, mgr M. Kulij) d) Widowisko teatralne na scenie Kina Kijów w wykonaniu naukowców, pracowników IFJ PAN - Scenariusz i reżyseria: Jerzy Grębosz. Przedstawienie poprzedziła projekcja Kronika filmowa - "Instytut Fizyki Jądrowej PAN innowacyjnym centrum badawczym" przedstawiała ona kierunki badawcze realizowane w Instytucie oraz osiągnięcia naukowe jego pracowników, kronika pokazała także działalność naukową późniejszych aktorów. Największym zainteresowaniem cieszyło się widowisko teatralne - Kabaret Fizyków "Gwiezdne wrota - reaktywacja", które wprowadza widza do platońskiego świata idei, gdzie właśnie trwa dramatyczna wojna między falową, a kwantową teorią światła. Strzały, pościgi, brawurowa akcja, udział publiczności w spektaklu, w którym stawiane jest pytanie, czy uda się ocalić cywilizację dzięki innowacyjnym technologiom XXI wieku. Przedstawienie ukazało widzom głębokie idee leżące u podstaw dążenia do zrozumienie świata, w którym żyjemy oraz wykorzystania tej wiedzy do poprawy warunków życia. Jedną z myśli przewodnich było też ukazanie współczesnego obrazu świata fizycznego poprzez pryzmat historii odkryć w fizyce. 3. Udział w 14. Pikniku Naukowym Polskiego Radia i Centrum Nauki Kopernik Największa w Europie impreza plenerowa popularyzująca naukę - Piknik Naukowy - odbył się 12 czerwca 2010 r. pod hasłem Wielki MikroŚwiat. Piknik Naukowy organizowany jest od 1997 roku corocznie na Rynku Nowego Miasta i Podzamczu w Warszawie, za każdym razem przyciągając tłumy zwiedzających. Ze strony IFJ PAN udział w Pikniku koordynował dr Zbigniew Hajduk W namiocie przygotowanym przez IFJ PAN zwiedzający brali udział w dyskusjach i rozmowach z ekspertami w związku z prezentacjami: - wykład Dwa oblicza atomu dr Krzysztof Kozak - pokazy pomiarów promieniotwórczości w środowisku z udziałem publiczności dr Jadwiga Mazur, dr Krzysztof Kozak, mgr Hayk Hovhannisyan. - pierwsze wyniki fizyczne na LHC- mgr A. Zemła, mgr D. Derendarz. 4. Organizacja zwiedzania Instytutu W roku 2010 r. Instytut odwiedziło 25 wycieczek liczących łącznie 444 osoby, w tym: - ze szkół gimnazjalnych: 32 osoby (2 grupy) - ze szkół średnich i pomaturalnych: 179 osób (9 grup) - ze szkół wyższych: 233 osoby (14 grup) Wycieczki wybierają program zwiedzania spośród udostępnianych laboratoriów. Najczęściej przyjmowały zwiedzających gości następujące pracownie i laboratoria: Cyklotron AIC-144, Pracownia Stosowanej Spektroskopii Jądrowej z akceleratorem Van de Graaffa (mgr E. 68
Dutkiewicz), Laboratorium Skażeń Promieniotwórczych Środowiska (dr hab. W. Mietelski), Pracownia Badań Magnetycznych (dr A. Pacyna), Pracownia Tomografii MR (dr S. Kwieciński), Zakład Astrofizyki Teoretycznej (dr J. Jałocha-Bratek), Zakład Fizyki i Inżynierii Materiałowej: Laboratorium Fizyki Powierzchni i Cienkich Warstw (mgr A. Polit, mgr M. Krupiński) oraz laboratorium implantatora (dr B. Rajchel), Zakład Fizykochemii Ekosystemów (dr hab. I. Śliwka), Zakład Fizyki Transportu Promieniowania z generatorem neutronów (dr hab. K. Drozdowicz), Laboratorium Ekspertyz Radiometrycznych (dr K. Kozak, dr J. Mazur, mgr D. Grządziel), Samodzielna Pracownia Fizykochemii i Inżynierii Powierzchni (dr B. Rajchel), Zakład Badań Strukturalnych: Anihilacja pozytonów (dr hab. inż. J. Dryzek), Pracownia Badań Mikroukładów Biofizycznych (dr hab. M. Lekka, mgr O. Klymenko). Wyświetlane są filmy popularnonaukowe: Tajemniczy świat jąder Atomowych i Badamy tajemnice DNA (aut. dr inż. J. Grębosz, mgr inż. M. Ziębliński), które też nauczyciele otrzymują w prezencie na płycie CD. 5. Udział w projekcie INTERBLOK Społecznego Towarzystwa Oświatowego INTERdyscyplinarny program nauczania BLOKowego przedmiotów matematycznoprzyrodniczych i informatyki w Gimnazjum INTERBLOK. Jest to projekt Innowacyjny dofinansowany z Programu operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet III, Działanie 3.5., który rozpoczął się w lipcu 2010. Projektem kieruje prof. dr hab. Wojciech M. Kwiatek natomiast dr K. Kozak i dr J. Mazur opracowali program wycieczek do IFJ i propozycje wykładów. 6. Udział w projekcie e-akademia Przyszłości. e-akademia Przyszłości to ponadregionalny program rozwijania kompetencji kluczowych ze szczególnym uwzględnieniem nauk matematyczno-przyrodniczych, technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT), języków obcych i przedsiębiorczości. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Działanie 3.3. Poprawa jakości kształcenia. Dla celów projektu prof. dr hab. Wojciech M.Kwiatek opracował jednostki e-lerningowe z fizyki natomiast dr K. Kozak i dr J. Mazur opracowali program Koncepcji funkcjonowania Wirtualnego Koła Naukowego z fizyki. 7. Udział w organizacji XVI Krakowskiego Konkursu Fizycznego Konkurs zorganizowany był w kwietniu i maju 2010 przez Zakład Dydaktyki Akademii Pedagogicznej w Krakowie dla uczniów klas I szkół ponadgimnazjalnych województwa małopolskiego. Konsultantem konkursu był dr hab. Wojciech M. Kwiatek z IFJ PAN, który uczestniczył też w pracach jury. Nagrodą dla laureata w 2010 roku był kilkudniowy staż naukowy w Instytucie Fizyki Jądrowej PAN. 8. IX Małopolski Konkurs z Fizyki i Astronomii Głównym organizatorem jest Kuratorium Oświaty przy współudziale Oddziału Krakowskiego PTF. Konkurs adresowany jest do uczniów gimnazjów województwa małopolskiego. W roku szkolnym 2009/2010 jego finał i zakończenie miało miejsce w lutym 2010. Instytut Fizyki Jądrowej ufundował nagrodę dla jednego z laureatów w postaci aparatu cyfrowego. 9. The 2nd HAMLET Public Outreach Activity Day W ramach europejskiego projektu badawczego HAMLET została zorganizowana przez Health Protection Agency (HPA) w St. Catherine s College 21.01.2010 otwarta konferencja popularyzująca tematykę i wyniki projektu: badania nad narażeniem na promieniowanie kosmiczne astronautów pracujących na orbicie Ziemi. Konferencja skierowana była głównie 69
do studentów i uczniów szkół średnich. Dr Paweł Bilski uczestniczył w pracach organizacyjnych konferencji oraz wygłosił wykład Thermoluminescence Dosimetry. 10. Udział w III Forum Funduszy Europejskich, Warszawa, (1.10.2010) W 2010 Forum odbyło się pod hasłem: Czas ekscytujących przemian. Podczas części otwartej Forum była okazja, by pokazać jak dużo już osiągnęliśmy i jak wiele jeszcze możemy zdziałać dzięki środkom unijnym. Forum było także okazją do zaprezentowania swoich stanowisk i pokazów przez wybranych beneficjentów i instytucje zaangażowane we wdrażanie Funduszy Europejskich. Z IFJ PAN zorganizowano pokazy Badanie skażeń i radioaktywności środowiska oraz Promieniotwórczość wokół nas (Laboratorium Ekspertyz Radiometrycznych: dr J. Mazur, dr K. Kozak, mgr D. Grządziel). 11. Media informacyjne Programy w radiu i telewizji poświęcone nauce: W dniu 30.03.2010 r. w CERN na akceleratorze LHC przeprowadzono pierwsze zderzenia cząstek przy energii 7 TeV. Eksperyment pozwolił potwierdzić, że wszystkie cztery główne detektory (ATLAS, ALICE, CMS i LHCb) pracują poprawnie i zbierają dane w zaplanowany sposób. LHC działa bez przerwy od marca a laboratoria na całym świecie otrzymują masę informacji do analiz. Pierwsze zderzenia protonów w Wielkim Zderzaczu Hadronów były bacznie obserwowane w IFJ. Wielu fizyków i inżynierów z Instytutu uczestniczyło w budowie i naprawie LHC, w tym detektora ATLAS, a obecnie pracuje przy opracowaniu danych, pochodzących z zaprojektowanych przy ich udziale eksperymentów. Przy okazji pierwszego uruchomienia po awarii, wielu badaczy z IFJ PAN udzielało wywiadów: TVN24: LHC z punktu widzenia IFJ 29.03.2010 Rozmowy w RMF FM, w których wypowiadali się: Prof. dr hab. Marek Jeżabek i Dr Grzegorz Polok RMF24: LHC z punktu widzenia IFJ 30.03.2010 Prof. Barbara Wosiek o poszukiwaniach "nowej fizyki" dłuższa rozmowa Dr Zbigniew Hajduk - polscy naukowcy nie są tylko biernymi obserwatorami, wypowiedź o kontroli pracy detektora LHC "na odległość" Dr Marek Stodulski, Anna Chrul, Jaromir Ludwin - inżynierowie z IFJ o budowie i naprawie LHC 30.03.2010 w Kronice Krakowskiej krótkie wypowiedzi: Prof. dr hab. Marek Jeżabek, dr Grzegorz Polok. Inne programy TV Kraków - 6.09.2010: Udało się wyprodukować wytrzymałe implanty wywiad z profesorem Jackiem Rońdą z krakowskiej AGH i Bogusławem Rajchelem z Instytutu Fizyki Jądrowej. TVN24 Fakty, 23.09.2010, wydanie główne, informacja Ważny krok dotycząca powłok węglowych formowanych w IFJ PAN z udziałem dr. B. Rajchela i dr. hab. Marty Wolny- Marszałek TVN24 - Program Inny punkt widzenia wywiad Grzegorza Miecugowa z dr Grzegorzem Polokiem 26.09.2010 na temat udziału inżynierów i fizyków z IFJ PAN w budowie i eksperymentach przy LHC. 70
Radio Kraków - Grudzień 2010 wywiad z prof. M.Turałą i prof. P. Maleckim o LHC RMF24 dział Nauka /RMF Classic 25.12.2010 wywiad z Jerzym Gręboszem Zachwycić, by poinformować rozmowa o produkcji filmów popularnonaukowych "Tajemniczy Świat Jąder Atomowych" i "Badamy Tajemnice DNA". Ten drugi, poświęcony tajemnicom DNA, otrzymał w 2010 r. pierwszą nagrodę i statuetkę "Złotego Kopernika" na I Festiwalu Filmów dla Edukacji. RMF24 dział Nauka - 29.12.2010 wywiad z Dyrektorem IFJ PAN, Prof. Markiem Jeżabkiem, w sprawie powstania w IFJ PAN centrum terapii protonowej Radio Kraków lipiec 2010 wywiad z dr Pawłem T. Jochymem o polskiej wersji Wikipedii Artykuły i wywiady prasowe: 1. Gazeta Krakowska 22.01.2010, Poszukiwacze boskiej cząsteczki Marek Bartosik. Artykuł napisany po rozmowie, między innymi z prof. Markiem Jeżabkiem, prof. Michałem Turałą i dr inż. Markiem Stodulskim. 2. Postępy Fizyki 61, 1,41, XVI Konferencja Epiphany w Krakowie. (M. Nowina-Konopka) 3. Forum Akademickie 2, str.13, Fizycy i trzej królowie. XVI Konferencja Epiphany w Krakowie (M. Nowina-Konopka) 4. Forum Akademickie 2 str. 13-14, Nagroda im. H. Niewodniczańskiego (M. Nowina- Konopka) 5. Postępy Fizyki 61, 2, str.85-86, Jasne światełka dla Ciemnej Materii czyli Nagroda H. Niewodniczańskiego Dla Dr Andrzeja Szelca. (M. Nowina-Konopka) 6. Postępy Fizyki 61, 3, str. 121-123, W CERN ruszył Wielki Zderzacz Hadronów. (M. Nowina-Konopka) 7. Dziennik Polski 5.03.2010. Skazani na atom wywiad z Prof. M.Jeżabkiem, prof. U.Woźnicką, dr K.Kozakiem i dr hab. J.W.Mietelskim dotyczący elektrowni jądrowych w Polsce. 8. Dziennik Polski 30.03.2010 Zderzacz hadronów rusza (KW); zapowiedź relacji MNK. 9. Dziennik Polski 01.04.2010, Wielkie zderzenia w Wielkim Zderzaczu. MNK 10. Postępy Techniki Jądrowej, 3,50-53(2010), IFJ PAN pamięta: 20 rocznica śmierci profesora Zbigniewa Bochnackiego. (M. Nowina-Konopka) 11. Postępy Fizyki 61, 6, Nowy wgląd na pierwotny Wszechświat dzięki LHC. (M. Nowina- Konopka) 12. Postępy Fizyki 61, 6, Dr Małgorzata Jasiurkowska laureatką nagrody H. Niewodniczańskiego. 13. Gazeta Wyborcza, 27.09.2010. Wywiad Kto z Was nie skorzystał z Wikipedii z dr Pawłem Jochymem, założycielem polskiej wersji Wikipedii. 14. Dziennik Polski, 10.07.2010, dr Paweł T. Jochym Wikipedia dziedzictwem ludzkości 12. Wykłady popularyzatorskie na zaproszenie różnych instytucji Prof. dr hab. Stanisław Drożdż wykład otwarty Fizyka na Wall Street, na zaproszenie Uniwersytetu Rzeszowskiego z okazji 10 lecia jego powstania, 25.10.2010 Prof. dr hab. Stanisław Drożdż wykład Nauka o złożoności czyli z Biblią wzdłuż Wall Street, na zaproszenie Politechniki Krakowskiej, 11.12.2010. Mgr Małgorzata Harańczyk, O poszukiwaniach Ciemnej Materii, II LO w Tarnowskich Górach, 4.02.2010, liczba uczestnikow ok.80 Michał Krupiński - zajęcia popularnonaukowe z fizyki dla młodzieży szkół ponadgimnazjalnych z Centrum Młodzieży im. H. Jordana w Krakowie. 1,5 h tygodniowo od października 2009 do maja 2010 71
Michał Krupiński - "Jak zmieścić 50 TB na twardym dysku, czyli o fizyce zapisu informacji" - wykład w ramach Warsztatów Przyrodniczych Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci - Warszawa - 4 marca 2010 Michał Krupiński - "Zmierzyć niemierzalne: wyznaczamy stałą Plancka" - Warsztaty Przyrodnicze Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci - Warszawa - 3-9 marca 2010 Michał Krupiński - "Oswoić promieniotwórczość" - Warsztaty w ramach wielodyscyplinarnego obozu naukowego uczestników programu pomocy wybitnie zdolnym Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci - Świder - 29 maja - 6 czerwca 2010, Michał Krupiński - "A w Krakowie na Brackiej pada deszcz - jesienna plucha oczami fizyka" - wykład specjalny z okazji IX Ogólnopolskiej Sesji Kół Naukowych Fizyków - UMK w Toruniu - 12 listopada 2010 Michał Krupiński - "A w Krakowie na Brackiej pada deszcz - jesienna plucha oczami fizyka" - Wydział Fizyki i Informatyki Stosowanej AGH - 24 listopada 2010 dr Stanisław Kwieciński Wykłady dla nauczycieli, maj 2010 3 godz. Zorganizowane przez wydawnictwo ERA (50.uczestników) dr Stanisław Kwieciński Rezonans magnetyczny czyli jak fizyk pomaga lekarzowi Wykład dla gimnazjalistów, laureatów konkursu na najlepsze doświadczenie fizyczne, projekt FENIKS, czerwiec 2010, Kielce (100 uczestników) dr Krzysztof Kozak - Energetyka jądrowa - technologia i bezpieczeństwo na przykładzie doświadczeń francuskich - Fundacja Wszechnicy Budowlanej, Seminarium Energetyka jądrowa szansą dla polskiego przemysłu budowlanego, (20.01.2010). targi budowlane BUDMA-2010 w Poznaniu. dr Jadwiga Mazur, mgr Dominik Grządziel - Pomiary radioaktywności w środowiskuaparatura i metody stosowane w Laboratorium Ekspertyz Radiometrycznych IFJ PAN w Krakowie - Fundacja Wszechnicy Budowlanej, Seminarium Energetyka jądrowa szansą dla polskiego przemysłu budowlanego, (20.01.2010). Targi budowlane BUDMA-2010 w Poznaniu. dr Krzysztof Kozak Dwa oblicza atomu: militarne i cywilne - I LO Tarnów, Festiwal nauki Blaski i cienie promieniotwórczości (12.02.2010) (100 uczestników) dr Jadwiga Mazur Promieniotwórczość wokół nas - I LO Tarnów, Festiwal nauki Blaski i cienie promieniotwórczości (12.02.2010) (100 uczestników) mgr Dominik Grządziel warsztaty z promieniowania jądrowego dla uczestników Uniwersytetu Dzieci; 15 warsztatów w ciągu roku mgr Dominik Grządziel zajęcia praktyczne z fizyki jądrowej, dla maturzystów British Inrternational Shool of Cracow, 2 warsztaty po 3h w ciągu roku prof. Dr hab. Henryk Wilczyński, Promienie kosmiczne: ciekawostka, uciążliwość czy wielka nauka? wykład dla nauczycieli zorganizowany przez Wydawnictwo Nowa Era, 11.05.2010 Prof. dr hab. Barbara Wosiek LHC-okno na mikroświat. Towarzystwo Naukowe w Uniwersytecie Jagiellońskim Disputationes Academicae/ Collegium Novum UJ, 28.04.2010 Prof. dr hab. Agnieszka Zalewska Polska w CERN, Akademia Podlaska, Siedlce, wykład z okazji otwarcia wystawy poświęconej LHC (8.04.2010) (ok. 100 uczestników) Prof. dr hab. Agnieszka Zalewska Wszechświat w kopalni, Uniwersytet Humanistyczno- Przyrodniczy Jana Kochanowskiego, Kielce, wykład dla uczniów i nauczycieli w ramach projektu Feniks (1.06.2010) (kilkudziesięciu uczestników) Prof. Piotr Zieliński- prowadzenie spotkania nauczycieli z pracownikami IFJ PAN w ramach imprezy Wydawnictwa NOWA ERA- maj 2010. 72