Program ESPON krok po kroku

1 Program ESPON krok po kroku

Czym jest ESPON? 2 ESPON jest Europejską Siecią Obserwacyjną Rozwoju Terytorialnego i Spójności Terytorialnej. Jest to program badawczy dotyczący rozwoju przestrzennego, związany z Funduszami Strukturalnymi UE. Program rozpoczął się w 2002 roku i początkowo był finansowany ze środków Programu Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III oraz częściowo przez kraje członkowskie oraz Islandię, Norwegię i Szwajcarię. Obecnie program jest realizowany w ramach Celu 3 Funduszy Strukturalnych Europejska Współpraca Terytorialna. Finansowanie Programu zapewnia Komisja Europejska, a resztę kraje członkowskie UE oraz kraje partnerskie biorące udział programie. ESPON 2013 będzie realizowany w 31 krajach. Główna instytucja zarządzająca programu mieści się w Luksemburgu. Celem programu jest zapewnienie politykom i praktykom na poziomie wspólnotowym, krajowym oraz regionalnym systematycznej, nowej i porównywalnej wiedzy na temat trendów rozwoju terytorialnego Europy oraz wpływu wdrażanych polityk na regiony i obszary europejskie. Wiedza ta ma bezpośrednio wspierać formułowanie i realizowanie zadań strategicznych. Program ESPON ma dostarczać wiedzy wykraczającej poza standardowe, tradycyjne analizy sporządzane przez Komisję Europejską. W sumie ponad 130 instytucji badawczych z całej Europy jest zaangażowanych w projekty badawcze, działania wspierające i koordynujące Programu. Krajowe Punkty Kontaktowe ESPON tworzą sieć i służą jako łączniki pomiędzy środowiskami praktyków i badaczy we wszystkich krajach członkowskich. Zadaniem przedstawicieli szczebla ministerialnego ze wszystkich krajów zaangażowanych w Program ESPON oraz przedstawicieli Komisji Europejskiej zasiadających w Komitecie Monitorującym jest zapewnienie praktycznego wymiaru realizowanych badań. Więcej informacji na temat program ESPON 2013 można znaleźć w Dokumencie Programowym, który znajduje się na stronie Punktu Kontaktowego ESPON.

Kto jest kim w Programie ESPON? Na poziomie wspólnotowym 3 Managing Authority Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Luksemburga Paying Authority Ministerstwo Finansów Luksemburga Coordination Unit (Sekretariat ESPON) Luksemburg, Esh-sur-Allzette Coordination Commitee 3 członków: przedstawiciel kraju z aktualną prezydencją Rady UE, przedstawiciel Komisji Europejskiej, przedstawiciel Coordination Unit Monitoring Commitee przedstawiciele 31 państw (UE27, Islandia, Szwajcaria, Norwegia, Liechtenstein) Na poziomie krajowym Komitet Monitorujący - Ministerstwo Rozwoju Regionalnego I poziom kontroli Władza Wdrażająca Programy Europejskie II poziom kontroli Ministerstwo Finansów Punkt Kontaktowy - EUROREG, Uniwersytet Warszawski Priorytety Programu ESPON 2013 Zadania Programu ESPON 2013 koncentrują się na 5 podstawowych priorytetach odzwierciedlających strategię Programu i jego ogólne przesłanki: Priorytet 1: Badania rozwoju terytorialnego, konkurencyjności i spójności: długoterminowe trendy w zjawiskach terytorialnych, perspektywy i wpływ polityk. Priorytet 2: Analiza celowa nastawiona na potrzeby praktyków: rozwój różnych typów obszarów z perspektywy europejskiej. Priorytet 3: Platforma naukowa i narzędzia: dane i wskaźniki terytorialne, narzędzia analityczne i wsparcie naukowe. Priorytet 4: Wykorzystanie wyników, prawa autorskie i partycypacja: rozwijanie potencjału, dialog, tworzenie sieci współpracy. Priorytet 5: Pomoc techniczna, wsparcie eksperckie i komunikacja. Priorytety 1-3 dotyczą odbiorców programu, i to w ich ramach koncentrują się wszystkie działania merytoryczne. Pozostałe dwa priorytety są skierowane do instytucji wdrażających program.

Priorytet 1. BADANIA STOSOWANE 4 Badania rozwoju terytorialnego, konkurencyjności i spójności: długoterminowe trendy w zjawiskach terytorialnych, perspektywy i wpływ polityki. Cel: Przedstawianie europejskich trendów, perspektyw i wpływu polityk Główne typy działań: Analizy tematyczne i przekrojowe (cross-thematic) określające potencjał oraz wyzwania terytorialne, włączając w to badania trendów przestrzennych i studia prospektywne Wpływ przestrzennych polityk UE System Wspierania Wiedzy (Knowledge Support System - KSS) - pula ekspertów Kierunek tematyczny: Tematy wybierane w oparciu o strategię Programu Oczekiwany rezultat: Ponad 30 projektów w ciągu 2007-2013 Równa liczba grup (task forces) i grup ekspertów (sounding boards) Zasady: W każdej rundzie wybierana jest tylko 1 oferta do realizacji danego projektu tematycznego, zatem każdy projekt realizowany jest tylko przez jedno konsorcjum. Badanie musi obejmować wszystkie 31 krajów obszaru ESPON. Główni odbiorcy: Instytucje badawcze, uniwersytety zorganizowane w Transnarodowe Grupy Projektowe (TPG), czyli konsorcja, w których skład wchodzą instytucje z minimum 3 krajów obszaru ESPON (UE27, Islandia, Szwajcaria, Norwegia, Liechtenstein). Eksperci. Uwaga! Wymóg TPG nie dotyczy projektów o budżecie do 200.000

Priorytet 2. PRAKTYCY 5 Analiza celowa nastawiona na potrzeby praktyków: rozwój różnych typów obszarów z perspektywy europejskiej. Kulisy Priorytetu: Analiza dotychczasowych osiągnięć Programu ESPON 2006 pokazała, że wyniki badań miały słabe podstawy i były stosowane przez praktyków i polityków w zaledwie niewielkim stopniu. Dlatego większe wykorzystanie wyników badań ES- PON stało się priorytetem w drugiej edycji Programu. Praktycy wszystkich szczebli administracyjnych są kluczowymi partnerami dla Programu ESPON, ponieważ poprzez swoje bezpośrednie i pośrednie działania przyczyniają się do realizacji założeń polityki Unii Europejskiej związanej z rozwojem terytorialnym. Priorytet 2 Programu ESPON ma charakter eksperymentalny i skierowany jest do praktyków i twórców polityk. To właśnie praktycy proponują tematy badawcze związane ze specyficznymi cechami swoich regionów. Następnie, w oparciu o zaproponowane tematy organizowany jest konkurs dla badaczy i instytucji akademickich. Przedstawiciele praktyków uczestniczą w projektach badawczych jako obserwatorzy i mają wpływ na kształt projektów na każdym ich etapie. Cel: Wykorzystanie wyników na poziomie europejskim, transnarodowym, narodowym, transgranicznym oraz regionalnym/lokalnym Główne typy działań: Badania zintegrowane i analizy tematyczne Panel ekspertów jako działanie eksperymentalne i innowacyjne Połączone działania z innymi programami funduszy strukturalnymi Wyszukiwanie tematów badawczych (przynajmniej 2-3 razy w trakcie trwania programu) angażujące praktyków (tzw. stakeholders ) Propozycje tematyczne: Od Instytucji UE i państw członkowskich, programów funduszy strukturalnych (wystarczy 1 instytucja) Od grup regionów i miast (reprezentujące minimum 3 kraje obszaru ESPON) Kryteria: Obszar Europy i możliwość transponowania (transferability) wyników w innych układach terytorialnych.

Oczekiwany rezultat : 20-40 analiz celowych analysis (mniejszych i większych projektów) Główni odbiorcy: Praktycy, gremia decyzyjne, instytucje wdrażające programy, polityki i strategie, szczególnie te związane z Funduszami Strukturalnymi, rozwojem i współpracą terytorialną jako proponujący tematy badawcze. 6 Instytucje badawcze, uniwersytety zorganizowane w Transnarodowe Grupy Projektowe (TPG), czyli konsorcja, w których skład wchodzą instytucje z minimum 3 krajów obszaru ESPON (UE27, Islandia, Szwajcaria, Norwegia, Liechtenstein) jako instytucje realizujące projekty badawcze. Uwaga! Wymóg TPG nie dotyczy projektów o budżecie do 200.000 Priorytet 3. PLATFORMA NAUKOWA Platforma naukowa i narzędzia: dane i wskaźniki terytorialne, narzędzia analityczne i wsparcie naukowe. Cel: Rozwijanie i stała aktualizacja platformy naukowej dla celowych badań przestrzennych Główne typy działań: Baza danych ESPON i rozwój danych, włączając w to weryfikacje i ulepszanie Wskaźniki terytorialne/indeksy i narzędzia System Monitoringu Przestrzennego i Raporty Działania skierowane na uaktualnienie wskaźników i map Oczekiwany rezultat: Uaktualnienie i rozszerzenie bazy danych ESPON Nowe wskaźniki/indeksy jak np.: dla pojęcia spójności terytorialnej Nowe i uaktualnione narzędzia mapowana i narzędzia kartograficzne 5-10 działań dotyczących metodologii, modeli i narzędzi 2-3 Raporty Monitoringu Przestrzennego

Główni odbiorcy: Instytucje badawcze, uniwersytety zorganizowane w Transnarodowe Grupy Projektowe (TPG), czyli konsorcja, w których skład wchodzą instytucje z minimum trzech krajów obszaru ESPON (UE27, Islandia, Szwajcaria, Norwegia, Liechtenstein). Uwaga! Wymóg TPG nie dotyczy projektów o budżecie do 200.000 7 Budżet Programu ESPON 2013 Priorytet kwota w 1. Badania stosowane 19.241.512 2. Analizy na potrzeby praktyków 6.536.250 3. Platforma naukowa 6.148.000 4. Rozpowszechnianie wyników 5.514.100 5. Pomoc techniczna 7.938.159 SUMA 45.378.012

Formy uczestnictwa w działaniach Programu ESPON 8 Lead Partner Podjęcie się funkcji partnera wiodącego (Lead Partner) wiąże się z konstruowaniem konsorcjum spośród instytucji naukowo-badawczych.. Lead Partner to instytucja, która w trakcie realizacji projektu przewodzi całemu TPG, czyli konsorcjum. To właśnie z LP podpisywana jest umowa na realizacje projektu. Obowiązki: Utworzenie konsorcjum (TPG). Sporządzenie oferty wspólnie z partnerami, zgromadzenie wszystkich niezbędnych dokumentów, terminowe złożenie oferty. Adekwatny podział obowiązków i środków między partnerów. Podpisanie umowy z programem ESPON. Podpisanie umowy z partnerami. Odpowiedzialność merytoryczna, finansowa i koordynacyjna za realizację projektu. Nadzór nad sprawną realizacją projektu. Dokonywanie wypłat. Ostateczny kształt raportu. Przygotowanie ostatecznego sprawozdania merytorycznego i finansowego raportu. Partner Uczestniczenie w projekcie ESPON w charakterze partnera projektu (Project Partner) może być wynikiem bezpośredniego zaproszenia do konsorcjum skierowanego przez potencjalnego partnera wiodącego. Instytucja naukowo-badawcza może również zgłosić swoje zainteresowanie wybranym projektem badawczym. Partner wiodący (LP) nie może żadnemu z partnerów narzucić charakteru wykonywanego zadania. Każdy z partnerów powinien wynegocjować sobie zarówno zakres zadań, jak też wysokość środków na ich realizację. Obowiązki: Przygotowanie niezbędnych dokumentów wymaganych przez partnera wiodącego. Aktywna praca w przygotowywaniu oferty. Podpisanie umowy z partnerem wiodącym. Odpowiedzialność za realizację przydzielonego pakietu zadaniowego (Work Package) i napisanie przydzielonej części raportu. Rozliczenie się z wydatków z partnerem wiodącym oraz poddanie się kontroli 1. stopnia.

Ekspert Eksperci są częścią systemu wspierania wiedzy (Knowledge Suport System), który funkcjonuje w ramach działań Priorytetu 1. Są oni wyłaniani w innej procedurze niż konsorcja badawcze. Jest to procedura zgłaszania zainteresowania (Call for expression of interest). Eksperci są przydzielani przez Sekretariat ESPON (ESPON CU) każdemu konsorcjum i uczestniczą w jego pracach jako ciała doradcze (Sounding Boards) przydzielane dla każdego projektu. Celem działalności ekspertów jest zapewnienie wysokiej jakości wyników projektów badawczych poprzez merytoryczne wsparcie transnarodowych grup projektowych (TPG) na każdym etapie realizacji projektu. 9 Osoby te muszą posiadać szerokie doświadczenie zawodowe w danej dziedzinie stosowanych badań terytorialnych (weryfikowane w oparciu o CV) oraz bardzo dobrze znać język angielski w mowie i w piśmie. Bardzo dobra znajomość Programu ESPON 2006 i 2013 jest również istotna przy ocenie kandydatów. Do głównych zadań ekspertów należą: ocena propozycji projektów, udział w spotkaniach TPG; konstruktywne uwagi dotyczące raportów cząstkowych projektu (interim reports); oraz recenzja raportu ostatecznego (final report). Umowa podpisywana jest indywidualnie pomiędzy wybranym ekspertem a władzą zarządzającą ESPON w Luksemburgu (Managing Authority). Umowa jest ważna przez cały okres realizacji projektu. Podwykonawca Podwykonawca nie uczestniczy we wszystkich pracach TPG, a tylko realizuje przydzielone zadania w wąskim zakresie. Nie jest zaangażowany w prace związane z koordynacją projektu, jest instytucją o charakterze zewnętrznym. Nie może zatem decydować o kształcie i sposobach realizacji projektu. Podwykonawcy muszą być uwzględnieni w realizacji projektu już na etapie przygotowywania przez konsorcjum oferty. Skorzystanie ze wsparcia podwykonawców musi być merytorycznie uzasadnione. Podwykonawcą może być organizacja pozarządowa, prywatna firma lub instytucja spoza obszaru ESPON (np. uniwersytet z Ukrainy). Praktyk Jest to instytucja wdrażająca programy, polityki i strategie, szczególnie te związane z Funduszami Strukturalnymi, rozwojem i współpracą terytorialną. Są to również instytucje samorządu terytorialnego (regionalnego i lokalnego) oraz instytucje administracji centralnej. Praktycy są z jednej strony odbiorcami wyników Programu ESPON, z drugiej strony w ramach działań Priorytetu 2 mogą proponować własne tematy badawcze.

Program ESPON w pytaniach i odpowiedziach 10 1. Jakie instytucje mogą realizować projekty badawcze ESPON? W charakterze partnerów i partnerów wiodących mogą uczestniczyć wyłącznie instytucje publiczne lub podmioty prawa publicznego w rozumieniu Dyrektywy 2004/18 (EC), Article 1. W praktyce są to instytucje sektora publicznego, agencje rządowe, organizacje międzynarodowe oraz organizacje pozarządowe, w których co najmniej 50% statutowych członków zarządu stanowią przedstawiciele instytucji publicznych. Trwają prace nad możliwością aplikowania instytucji prywatnych i organizacji pozarządowych. 2. Czy instytucje niepubliczne, takie jak organizacje pozarządowe i firmy badawcze mogą uczestniczyć w projektach ESPON? Tak. Organizacje pozarządowe, w których co najmniej 50% statutowych członków zarządu stanowią przedstawiciele instytucji publicznych (np. stowarzyszenia gmin) mogą uczestniczyć w projektach w charakterze partnerów i partnerów wiodących. Pozostałe organizacje pozarządowe oraz prywatne firmy mogą uczestniczyć w projektach ESPON w charakterze podwykonawców. Jednak o swoją obecność w projekcie powinny zadbać już na etapie przygotowywania oferty przez TPG (konsorcjum), z którym chcą współpracować. 3. Czy można samodzielnie realizować projekt ESPON, czy koniecznie trzeba mieć partnerów? Projekty o budżecie powyżej 100.000 trzeba realizować w Transnarodowej Grupie Projektowej (TPG), czyli w ramach konsorcjum instytucji badawczych. TPG musi składać się z instytucji reprezentujących przynajmniej 3 kraje obszaru ESPON (np. Polskę, Szwajcarię i Włochy). Jednak w projektach o budżecie do 100.000 nie ma tego wymogu i instytucje badawcze mogą samodzielnie składać oferty realizacji projektu. Najczęściej tego typu projekty dotyczą Priorytetów 2 i 3.

4. Co to jest TPG? Jest to Transnarodowa Grupa Projektowa (Transnational Project Group), czyli konsorcjum instytucji badawczych realizujących projekt ESPON. TPG składa się z jednego partnera wiodącego oraz co najmniej dwóch partnerów projektu. Nie ma ograniczeń co do ilości partnerów w TPG, jednak praktyka pokazuje, że optymalny skład nie powinien przekraczać 6-7 instytucji. 11 5. Jak szukać partnerów? Najczęściej stosowanym sposobem poszukiwania partnerów projektu jest wykorzystanie dotychczasowych kontaktów międzynarodowych instytucji badawczonaukowej i zaproszenie do TPG instytucji, z którymi prowadzona była współpraca już wcześniej. Zatem zachęcamy wszystkie instytucje zainteresowane udziałem w projektach ESPON do skorzystania z tej formy poszukiwania partnerów w pierwszej kolejności. Innymi sposobami na poszukiwanie partnerów są: 5.1 Przeszukanie bazy danych ESPON Partner Café Sekretariat Programu ESPON 2013 uruchomił specjalną procedurę tworzenia bazy danych o potencjalnych partnerach i podwykonawcach. Celem stworzenia tej bazy jest ułatwienie powstawania Transnarodowych Grup Projektowych (TPG), jak również umożliwienie nowym instytucjom uczestniczenia w działaniach Programu. Baza już została opublikowana na oficjalnej stronie Programu ESPON i jest na bieżąco aktualizowana:

W tym celu należy wypełnić formularz informacji o partnerze (Partner Information Form), który jest dostępny zarówno na głównej stronie internetowej programu ESPON (www.espon.eu), jak również na stronie Krajowego Punktu Kontaktowego ESPON (www.espon.pl). Formularz należy wypełnić zgodnie z instrukcjami, a następnie kopię elektroniczną przesłać e-mailem, a kopię wydrukowaną wraz z pieczątkami i podpisem kierownika jednostki przesłać faksem lub pocztą na adres Sekretariatu ESPON (ESPON CU). 5.2 Umieszczenie instytucji w bazie danych ESPON Partner Café 5.3 Zwrócenie się do doświadczonych instytucji Partnerów projektu można poszukiwać wśród instytucji zagranicznych i krajowych, które brały udział w projektach ESPON realizowanym w latach 2002-2006. Najlepiej od razu zwracać się do instytucji, które realizowały projekty o tematyce zbliżonej to tego, który jest aktualnie przedmiotem zainteresowania. Wykaz tych instytucji wraz z danymi kontaktowymi znajduje się na stronie www.espon.eu w zakładce Projects, przy opisie poszczególnych projektów. Na stronie Punktu Kontaktowego ESPON w zakładce Partnerzy/Instytucje zagraniczne znajduje się pełna baza danych tych instytucji wraz z informacjami kontaktowymi. 12

5.4 Skorzystanie z pośrednictwa Punktu Kontaktowego ESPON Wreszcie, rolę instytucji pośredniczącej w poszukiwaniach potencjalnych partnerów do współpracy pełni Polski Krajowy Punkt Kontaktowy ESPON. Na prośbę zainteresowanej instytucji KPK może wykorzystać swoje powiązania z innymi punktami kontaktowymi ESPON. Wystarczy napisać krótkie dossier instytucji (ostatnie projekty, najważniejsze publikacje, doświadczenie zespołu, dane kontaktowe), które następnie punkt kontaktowy upowszechni poprzez sieć swoich kontaktów zagranicznych. 13 6. Jak zgłosić własny temat badawczy? Z zasady nie ma możliwości zgłaszania własnych tematów badawczych w ramach Priorytetów 1 i 3. Są one z góry wyznaczone przez cele strategiczne Programu ESPON. Zgłoszenie tematu badawczego jest możliwe tylko w ramach działań Priorytetu 2. Mogą to uczynić wyłącznie instytucje o charakterze praktyków. 7. Ile ofert jest wybieranych do realizacji każdego tematu badawczego? Tylko jedna, najwyżej oceniona. Każdy temat badawczy to jeden projekt. 8. Jak często odbywają się rundy projektów ESPON? Rundy projektów ESPON odbywają się co 6 miesięcy, najczęściej wczesną wiosną i wczesną jesienią. Za każdym razem przedmiotem rundy są nowe tematy badawcze z różnych priorytetów. Oznacza to, że w jednej rundzie są np. tylko projekty z priorytetów 1 i 3.

9. Jak napisać dobrą ofertę? Aby napisać dobrą ofertę należy przede wszystkim znaleźć kompetentnych i silnych merytorycznie partnerów. Następnie należy uważnie zapoznać się ze specyfikacją danego projektu oraz podręcznikiem ESPON (ESPON Manual), które zawsze wchodzą w skład pakietu aplikacyjnego. Pakiety aplikacyjne są zawsze dostępne w momencie oficjalnego ogłoszenia konkursu ofert (Call for Proposals) są również dostępne na stronie Punktu Kontaktowego ESPON (www.espon.pl). 14 W formułowaniu oferty należy odwoływać się do dokumentów wspólnotowych (Agenda Terytorialna, Karta Lipska, Strategia Lizbońska i Goteborska) oraz uwzględnić rekomendacje badawcze zawarte w raportach z tematycznie zbliżonych projektów ESPON 2006. Inspirujące może okazać się również przestudiowanie ofert (tzw. Tender) konsorcjów z poprzedniej edycji Programu ESPON, które są zamieszczone w zakładce Projects przy opisie każdego z projektów.

10. W jakim języku należy wypełniać dokumenty? Językiem Programu ESPON jest angielski. 15 11. Czy w projektach ESPON wymagany jest tzw. wkład własny? Nie. Wydatki na realizację projektów Programu ESPON są finansowane w 100%. Jednak odbywa się to na zasadzie zwrotu kosztów. Oznacza to, że wypłaty dokonywane są w półrocznych transzach zgodnie z harmonogramem i budżetem zamieszczonym w ofercie. Transze otrzymuje partner wiodący (LP), a następnie przekazuje odpowiednie kwoty poszczególnym partnerom. Ze względu na 100% finansowanie projektów ESPON, nie można ich łączyć z projektami realizowanymi w ramach innych programów badawczych i grantowych.

16 Krajowy Punkt Kontaktowy ESPON Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych EUROREG Uniwersytet Warszawski ul. Krakowskie Przedmieście 30 00-927 Warszawa tel. (022) 55 20 748 espon@espon.pl www.espon.pl