URZĄD MIASTA FRAMPOL PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY FRAMPOL

URZĄD MIASTA FRAMPOL PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY FRAMPOL

Frampol, maj 2004

Główni autorzy opracowania: EKO-GEO Pracownia Geologii i Ochrony Środowiska w Lublinie. mgr inż. Anna Majka - Smuszkiewicz mgr inż. Maria Jarosz mgr inż. Kazimierz Smuszkiewicz Zofia Makuch 1.1. Wprowadzenie. 7 1.2. Cel programu. 8 1.3. Tło programu. 8 1.4. Zakresy i formy realizacji. 9 1.5. Struktura programu. 9 1.6. Instrumenty i akty prawne. 10 2. Opis stanu istniejącego. 12 Spis treści 1. Wstęp. 7

2.1. Położenie gminy i podział administracyjny. 12 2.2. Ludność, struktura zabudowy, infrastruktura techniczna, gospodarka gminy. 13 2.2.1. Ludność i struktura zabudowy. 13 2.2.2. Infrastruktura techniczna. 14 2.2.3. Gospodarka. 17 2.2.3.1. Przemysł. 17 2.2.3.2. Rolnictwo. 18 2.2.3.3. Gospodarka leśna. 18 2.2.3.4. Gospodarka łowiecka. 20 2.3. Opis zasobów naturalnych. 21 2.3.1. Geomorfologia. 21 2.3.2. Budowa geologiczna. 23 2.3.3. Klimat. 27 2.3.4. Wody powierzchniowe. 28 2.3.5. Wody podziemne. 28 2.3.6. Gleby. 32 2.3.7. Flora i fauna. 34 2.3.7.1 Flora. 34 2.3.7.2. Fauna. 36 3. Przyrodniczy system gminy Frampol. 36 3.1. Istniejący system ochrony przyrody gminy Frampol. 36 3.1.1. Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy. 36 3.1.2. Pomniki przyrody. 38 3.1.3. Zabytki architektury w gminie Frampol. 39 3.1.4. Stanowiska archeologiczne. 42 4. Stan i źródła przeobrażeń środowiska przyrodniczego. 42 4.1. Źródła przeobrażeń wód powierzchniowych i ich stan czystości. 42 4.1.1. Monitoring wód powierzchniowych. 43 4.2. Źródła przeobrażeń wód podziemnych i ich stan czystości. 44 4.2.1. Monitoring wód podziemnych. 45 4.3. Źródła przeobrażeń i stan czystości powietrza atmosferycznego. 46 4.4. Hałas. 47 4.5. Stan i źródła przeobrażeń powierzchni terenu. 48 4.6. Opis pól elektromagnetycznych. 49 4.6.1. Promieniowanie naturalne i skażenie promieniotwórcze. 49 4.6.2. Pole elektromagnetyczne niejonizujące. 50 4.6.3. Oddziaływanie na zdrowie i bezpieczeństwo ludzi. 51

4.7. Poważne awarie oraz bezpieczeństwo biologiczne i chemiczne na terenie gminy Frampol. 52 4.8. Gospodarka odpadami. 53 5. Działania priorytetowe dla gminy Frampol w zakresie ochrony środowiska. 54 5.1. Ochrona wód. 54 5.1.1. Modernizacja sieci wodociągowej. 55 5.1.2. Budowa i rozbudowa sieci kanalizacyjnej. 55 5.2. Ochrona powietrza. 56 5.2.1. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń pochodzących z tzw. niskiej emisji. 57 5.2.2. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych. 57 5.3. Ochrona gleb. 58 6. Długoterminowa strategia działania w zakresie ochrony środowiska. 58 6.1. Cele polityki ekologicznej gminy. 58 6.1.1.Gospodarka wodno ściekowa. 59 6.1.2. Jakość powietrza. 60 6.1.3. Ochrona gleb. 62 6.1.4. Ochrona krajobrazowa. 63 6.1.4.1. Udział gminy w projektowanej Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000. 63 6.1.5. Różnorodność biologiczna. 65 6.1.6. Gospodarka odpadami. 66 6.1.7. Zadania w zakresie gminnego monitoringu środowiska. 66 6.2. Strategia działania. 66 6.2.1. Gospodarka powiatu. 66 6.2.2. Rolnictwo. 68 6.2.2.1. Rolnictwo ekologiczne. 69 6.2.3. Gospodarka leśna. 70 6.2.4. Osadnictwo. 71 6.2.5.Turystyka. 72 6.2.6. Infrastruktura. 73 6.2.7. Gospodarka odpadami. 74 6.2.8. Ograniczanie emisji i oszczędność energii. 74 6.2.9. Transport i komunikacja. 75 7. Potrzeby inwestycyjne i organizacyjne służące racjonalnemu wykorzystaniu zasobów naturalnych oraz poprawie jakości powietrza. 76 8. Możliwości wariantowego wykonania rozwiązań technicznych. 78 9. Uzasadnienie proponowanych przedsięwzięć przed ich negatywnymi skutkami. 78 10. Analiza ekonomiczna, aspekty finansowe służące realizacji zamierzonych celów. 80 10.1. Wprowadzenie. 80

10.2. Struktura finansowania Programu. 80 10.3. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 81 10.4. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 82 10.5 Powiatowe i Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 82 10.5.1. Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 82 10.5.2. Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 84 10.5.3. Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych. 84 10.5.4. Fundusz Leśny. 85 10.6. Ekofundusz. 86 10.7. Banki. 86 10.8. Fundusze inwestycyjne. 87 10.9. Programy pomocowe Unii Europejskiej. 87 10.9.1. CRAFT/6 Program Ramowy Unii Europejskiej w zakresie Rozwoju Technologicznego. 88 10.10. Programy bilateralne. 88 10.10.1. Fundusze strukturalne. 89 10.10.2. Leasing. 91 11. Organizacja zarządzania środowiskiem na podstawie Programu Ochrony Środowiska. 91 11.1. Wprowadzenie. 91 11.2. Harmonogram wdrożenia programu. 92 11.3. Współpraca. 92 12. Piśmiennictwo. 94

Spis tabel Tab. nr 1. Stan sieci wodociągowej (stan na 31 12 2002 r.). 14 Tab. nr 2. Charakterystyka oczyszczalni. 15 Tab. nr 3. Rejestr obwodów łowieckich w gminie Frampol. 21 Tab. nr 4. Wykaz złóż surowców mineralnych zarejestrowanych w granicach gminy Frampol. 26 Tab. nr 5.Wykaz ujęć wody w gminie Frampol. 45 Tab. nr 6. Program robót inwestycyjnych w zakresie drogownictwa. 77

Spis rysunków rys. 1 Położenie gminy Frampol na tle powiatu biłgorajskiego. 13 rys. 2. Lokalizacja oczyszczalni ścieków. 16 rys. 3. Rozmieszczenie lasów na obszarze gminy Frampol. 19 rys. 4. Obwody łowieckie w gminie Frampol. 21 rys. 5. Podział fizjograficzny gminy Frampol. 22 rys. 6. Obszary chronione. 39 rys. 7. Stan czystości wód w gminie Frampol. 44 rys. 8.Położenie gminy Frampol na tle Natura 2000. 65 rys. 9. Szlaki turystyczne w gminie Frampol. 72

1. Wstęp. 1.1. Wprowadzenie. Ideą polityki ochrony środowiska na każdym szczeblu zarządzania jest, wg przyjętej Konstytucji RP, zasada zrównoważonego rozwoju, polegająca na takim korzystaniu ze środowiska, które pozwoli na zachowanie jego zasobów i walorów dla obecnych i przyszłych pokoleń zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska, nawiązując do podpisanej przez rząd Rzeczypospolitej Polskiej w 1992 roku w Rio De Janeiro deklaracji, nazwanej Agendą 21, wprowadza obowiązek realizacji programów ochrony środowiska - dla obszarów gmin, powiatów, województw i kraju. Zasada zrównoważonego rozwoju opiera się na integracji polityki ekologicznej z polityką społeczno-gospodarczą, planowaniem społeczno-gospodarczym, przestrzennym i urbanistycznym oraz wdrażaniem nowoczesnych, przyjaznych dla środowiska wzorców produkcji i konsumpcji. Potrzeba oparcia dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego na zasadzie rozwoju zrównoważonego wynika z niekorzystnych skutków (dla środowiska, zdrowia ludzkiego i w coraz większym stopniu także dla działalności gospodarczej) dotychczasowego, intensywnego rozwoju gospodarki przy niekontrolowanym, często nieracjonalnym korzystaniu z zasobów naturalnych. Ochrona środowiska naturalnego i jego racjonalne wykorzystanie staje się więc coraz ważniejszym problemem na terenie gminy. Zmierza ona do zapewnienia współczesnym i przyszłym pokoleniom ludzi korzystnych warunków życia, oraz prawa korzystania z zasobów środowiska i jego wartości. Realizowana obecnie tzw. II Polityka ekologiczna Państwa ma na celu wytyczenie strategii zrównoważonego rozwoju oraz wdrożenie takiego modelu rozwoju, który zapewni skuteczną reglamentację dostępu do środowiska. Postępy we wdrażaniu strategii określać będą, między innymi, wskaźniki tempa wdrażania modelu zrównoważonego rozwoju (jak wzrost PKB, wzrost poziomu życia obywateli, zmniejszenie zużycia energii i surowców, wzrost dochodów z rolnictwa czy wzrost lesistości kraju) oraz wskaźniki stanu środowiska i efektywności polityki ekologicznej jak poprawa jakości powietrza i wód, zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów czy zmniejszenie powierzchni zdegradowanych. II Polityka ekologiczna Państwa zakłada również doskonalenie systemów zarządzania środowiskiem na wszystkich poziomach administracji państwowej i samorządowej. 1.2. Cel programu. Uregulowania prawne dotyczące ochrony środowiska oraz wprowadzona w 1999 r. reforma

ustrojowa państwa obligują do opracowania programów ochrony środowiska na wszystkich szczeblach samorządowych. Ich celem jest określenie polityki ochrony środowiska w regionie, przy założeniu harmonijnego i zrównoważonego rozwoju. Podstawowym zadaniem programów ochrony środowiska ma być pomoc w rozwiązywaniu istniejących problemów, jak również przeciwdziałanie zagrożeniom, które mogą pojawić się w przyszłości. Opracowane na wszystkich szczeblach Programy.. winny uwzględniać aktualną sytuacje i specyfikę jednostek wchodzących w ich skład. Opracowany dla gminy Frampol Program Ochrony Środowiska, zgodnie z obowiązującymi wymogami, inwentaryzuje aktualny stan środowiska i system monitorowania jego zmian oraz określa niezbędne działania dla ochrony środowiska, w ścisłym powiązaniu z głównymi kierunkami rozwoju powiatu. Program ten może i powinien stanowić płaszczyznę koordynacji działań w skali ponadlokalnej (ponadgminnej) na rzecz środowiska. Określa on ramy działań w takich dziedzinach jak ochrona zlewni rzek i obszarów o wysokich walorach przyrodniczo-krajobrazowych oraz gospodarka odpadami. Zmniejszenie presji na środowisko i określona poprawa stanu środowiska możliwe są jedynie przez wdrażanie mechanizmów prawnych i ekonomicznych polityki ekologicznej, oraz wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa, która powinna się wyrażać nie tylko dostrzeganiem problemów w dziedzinie środowiska, ale także zrozumieniem ich przyczyn, zdawaniem sobie sprawy z uwarunkowań odnoszących się do możliwych sposobów ich rozwiązania oraz umiejętnością odniesienia tych problemów do własnej osoby i własnych działań - w miejscu pracy, zamieszkania i wypoczynku. 1.3. Tło programu. Prawo ochrony środowiska tworzą różne akty prawne, które zapewniają każdemu obywatelowi możliwość korzystania ze środowiska, ale i zobowiązują każdego do jego ochrony. Szczegółowe przepisy ochrony środowiska, stanowiące podstawy zrównoważonego rozwoju zawarte są w różnych ustawach i rozporządzeniach wykonawczych. Poza krajowym ustawodawstwem chroniącym środowisko istnieją konwencje międzynarodowe oraz porozumienia ratyfikowane przez Polskę. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U Nr 62 poz. 627) nakłada na wszystkie szczeble administracji w tym gminy, obowiązek opracowania programów ochrony środowiska w celu realizacji przyjętej polityki ekologicznej państwa. Taki sam obowiązek nakłada również ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. ( Dz. U. Nr 62 poz. 628). Zgodnie z zapisami w/w ustaw oba dokumenty są opiniowane przez Urząd Marszałkowski i Zarząd Powiatu, a uchwalone przez Radę Miejską.

1.4. Zakresy i formy realizacji. Przedmiot zamówienia opracowany został w formie dwóch dokumentów: - Programu ochrony środowiska dla gminy Frampol na lata 2004-2020, - Planu gospodarki odpadami dla gminy Frampol na lata 2004-2020. Powyższe dokumenty określają zadania gminy w zakresie ochrony środowiska i gospodarki odpadami oraz precyzują kierunki działań ponadlokalnych na rzecz ochrony środowiska. 1.5. Struktura programu. Struktura programu opiera się w swej treści o trzy najważniejsze dokumenty tj. 1. Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. definiujące ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Zgodnie z wymaganiami stawianymi przez tę ustawę Program Ochrony Środowiska określa w szczególności: - cele ekologiczne, - priorytety ekologiczne, - rodzaje i harmonogram działań proekologicznych oraz środków niezbędnych do osiągnięcia celów określających mechanizmy prawno - ekonomiczne i środki finansowe. 1. II Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006 uwzględniająca perspektywy na lata 2007-2010 dostosowane do wymagań ustawy Prawo ochrony środowiska. Cele i zadania programu w kontekście polityki ekologicznej ujęte zostały w oparciu o: - wytyczne do sporządzenia programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, które podają zadania i sposób uwzględnienia polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska, - wytyczne dotyczące zasad i zakresu uwzględniania zagadnień ochrony środowiska w programach sektorowych. Zgodnie z wytycznymi w programie uwzględniono: - zadania własne gminy, tj. przedsięwzięcia które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gminy, - zadania koordynowane tzn. finansowane w całości lub części ze środków przedsiębiorstw oraz środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego. 3. Narodowy Program Edukacji Ekologicznej, określający podstawowe zadania edukacyjne, podmioty odpowiedzialne za ich realizacje oraz źródła finansowania. W programie uwzględniono również zapisy Prawo Ochrony Środowiska wskazujące, iż Program Ochrony Środowiska przyjmuje się na 4 lata, a Burmistrz zobowiązany jest do sporządzania co 2

lata raportów o jego wykonaniu i przedkładania ich Radzie Miasta. Opracowany program ma formę otwartą, co oznacza, że w przypadku zmiany wymagań prawnych, pojawianiu się nowych problemów bądź braku możliwości wykonania niektórych przedsięwzięć w terminach przewidzianych w tym programie, dokument programu będzie cyklicznie co 4 lata aktualizowany. Program Ochrony Środowiska dla gminy Frampol jest spójny z założeniami Programu Ochrony Środowiska dla Województwa Lubelskiego, Programem Ochrony Środowiska Powiatu Biłgorajskiego, Strategią Rozwoju Województwa Lubelskiego, Strategią Rozwoju Starostwa Biłgoraj, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Frampol oraz Ekofizjografią Miasta i Gminy Frampol. 1.6. Instrumenty i akty prawne. Instrumentami zapewniającymi przestrzeganie przez korzystających ze środowiska zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska są przepisy prawne i administracyjne dające kompetencje poszczególnym jednostkom administracji rządowej lub samorządowej. Powyższe zagadnienia dotyczące ochrony środowiska są uregulowane szeregiem aktualnie obowiązujących ustaw, z których największe znaczenie mają: - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.), - Ustawa z dnia 27 lipca 2001r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach ( Dz. U. Nr 62, poz. 628), - Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229 z p. zm.), - Ustawa z dnia 16 października 1991 roku o ochronie przyrody (Dz.U. z 2001r. Nr 99, poz. 1079 z późn. zm.) - reguluje warunki ochrony rezerwatów pomników przyrody obszarów chronionych utworzeniu parków, uznaniu rezerwatów czy wprowadzeniu określonych form ochrony, - Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 1994 r. Nr 27, poz. 96 z późn. zm.), - Ustawa z dnia 19 lipca 2000 roku o lasach (Dz.U. Nr56, poz.679 z późn. zm.), - Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych(dz. U. Nr 16, poz.. 78, z późn. zm.), - Ustawa z dnia 20 kwietnia 2002 roku Prawo łowieckie (Dz.U Nr 42, poz.372, z późn. zm.), - Ustawa z dnia 12 grudnia 2002r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (Dz.U. Nr 229, poz.2279), - Ustawa z dnia 19 listopada 1999r. Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101,

poz.1178, z późn. zm.), - Ustawa z dn. 15 września 2003 r. o ochronie dóbr kultury (Dz. U. Nr 160, poz. 1568). Do wymienionych ustaw wydawane są przepisy wykonawcze, najczęściej w formie rozporządzeń Rady Ministrów lub rozporządzeń poszczególnych ministrów, zwłaszcza Ministra Środowiska. Winny być uwzględniane również: - dyrektywy Unii Europejskiej dotyczące całości zagadnień gospodarki odpadami, - wytyczne Komisji Unii Europejskiej zawarte w tzw. Zielonej Karcie wydanej w Brukseli w 1990 r i w Nowej Karcie Ateńskiej z 1998 r. (kształtowanie nowej zabudowy). Podstawowe zadania w zakresie ochrony środowiska to: - wydawanie opinii w sprawie uzyskiwanych efektów ekologicznych na potrzeby podmiotów ubiegających się o uzyskanie dotacji z Narodowego, Wojewódzkiego i Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, - udzielanie wsparcia finansowego z Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na realizację przedsięwzięć i zakupów w zakresie zgodnym z ustawą Prawo Ochrony Środowiska, a mianowicie na: - edukację ekologiczną oraz propagowanie działań proekologicznych i zasady zrównoważonego rozwoju, - wspomaganie realizacji zadań państwowego monitoringu środowiska, - wspomaganie innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz badań stanu środowiska, a także systemów pomiarowych zużycia wody i ciepła, - realizowanie zadań modernizacyjnych i inwestycyjnych, służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, w tym instalacji lub urządzeń ochrony przeciwpowodziowej i obiektów małej retencji wodnej, - urządzanie i utrzymywanie terenów zieleni, zadrzewień, zakrzewień oraz parków, - realizację przedsięwzięć związanych z gospodarką odpadami, - wspieranie działań przeciwdziałających zanieczyszczeniom, - profilaktykę zdrowotną dzieci na obszarach, na których występują przekroczenia standardów jakości środowiska, - wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc dla wprowadzania bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii, - wspieranie ekologicznych form transportu, - działania z zakresu rolnictwa ekologicznego bezpośrednio oddziałujące na stan gleby, powietrza i wód, w szczególności na prowadzenie gospodarstw rolnych produkujących metodami ekologicznymi, położonych na obszarach szczególnie chronionych na podstawie przepisów ustawy

o ochronie przyrody, realizację przedsięwzięć związanych z ochroną powierzchni ziemi. 2. Opis stanu istniejącego. 2.1. Położenie gminy i podział administracyjny. Gmina Frampol położona jest w północnej części powiatu biłgorajskiego. Jej powierzchnia wynosi 261,4 km 2. Od północy graniczy z gminą Goraj, od wschodu z gminą Radecznica, leżącą w powiecie zamojskim, od południa z gminą Biłgoraj, a od zachodu z gminą Dzwola przynależną do powiatu janowskiego. Frampol prawa miejskie odzyskał w 1993 roku. W latach 1975 1998 gmina wchodziła w skład województwa zamojskiego. Po ostatniej reformie administracyjnej, ponownie znajduje się w granicach reaktywowanego powiatu biłgorajskiego. Siedziba gminy znajduje się w mieście Frampol. Położenie gminy na tle powiatu biłgorajskiego przedstawiono na rys.1.

rys. 1 Położenie gminy Frampol na tle powiatu biłgorajskiego. 2.2. Ludność, struktura zabudowy, infrastruktura techniczna, gospodarka gminy. 2.2.1. Ludność i struktura zabudowy. Na terenie gminy Frampol znajduje się miasto Frampol i 21 wsi zgrupowanych w 15 sołectwach. Miasto Frampol posiada 1 568 mieszkańców, a gminę Frampol zamieszkuje obecnie 5 220 osób. Największe miejscowości pod względem liczby ludności to Frampol, Radzięcin i Teodorówka. Ludność w wieku produkcyjnym stanowi prawie 60 %, w wieku przedprodukcyjnym ponad 25%, zaś w wieku poprodukcyjnym około 15 %. Ponad 500 osób pozostaje bez pracy, z tego powyżej 90 % bez prawa do zasiłku. Osadnictwo na terenie gminy rozwinęło się głównie wzdłuż doliny rzeki i ciągów

komunikacyjnych. Istniejący układ przestrzenny charakteryzuje się występowaniem zarówno zwartych jak i rozproszonych form osadnictwa. W części południowej gminy przeważają wsie budowane w formie łańcuchówki natomiast w części północnej przeważa zabudowa rzędowa. W zabudowie dominuje charakter zespołów mieszkaniowych jednorodzinnych i zagrodowych, w których zlokalizowane są ośrodki usług i miejsc pracy związanej z rolnictwem lub działalnością pozarolniczą. Zabudowa Frampola reprezentuje typ zabudowy małomiasteczkowej i w niewielkim stopniu nawiązuje do zabudowy tradycyjnej. 2.2.2. Infrastruktura techniczna. Infrastruktura ma bardzo duże znaczenie w procesie wielofunkcyjnego rozwoju, ponieważ stanowi ona podstawę wszelkiej działalności gospodarczej. Poziom rozwoju infrastruktury może decydować o atrakcyjności lub nieatrakcyjności gminy bądź miejscowości, a więc stanowić o szansach lub barierach ich dalszego rozwoju. Ogólny stan infrastruktury w gminie Frampol można określić jako zadawalający, chociaż słaby jest stopień rozwoju sieci kanalizacyjnej; niewystarczający jest również rozwój sieci gazowej. Sieć wodociągowa w gminie Frampol jest dobrze rozwinięta, prawie 100 % gospodarstw ma możliwość korzystania z wodociągów. Łączna długość sieci wodociągowej wynosi 79,4 km, posiada ona 1 675 przyłączy do gospodarstw i budynków mieszkalnych. Źródłem zaopatrzenia w wodę dla miasta i gminy są 4 podstawowe ujęcia głębinowe wód, na bazie których pracują wodociągi grupowe (tab. nr 1). Tab. nr 1. Stan sieci wodociągowej (stan na 31 12 2002 r.). L.p. Wodociąg 1 Miasto Frampol Sokołówka Rzeczyce Kąty 2,3 Długość sieci (km) 6,8 2,2 2,2 Długość przyłączy (km) 7,0 1,8 209 2,6 Ilość przyłączy 349 Razem 13,5 14,3 510 49 65 47

L.p. Wodociąg 2 3 Radzięcin Teodorówka Komodzianka Smoryń Kolonia Teodorówka Stara Wieś Wola Radzięcka Wola Kątecka Długość sieci (km) 13,1 8,8 5,9 5,6 3,4 1,8 4,0 4,1. Długość przyłączy (km) 5,2 3,1 2,6 2,8 1,8 1,7 3,5 2,0 Ilość przyłączy 185 183 Razem 46,7 22,7 810 Korytków Mały Karolówka 2,4 5,8 2,5 3,1 Razem 8,2 5,6 159 4 Pulczynów 1,1 1,4 52 5 Chłopków b.d. b.d. 144 wg danych uzyskanych w U.G. Łącznie 79,4 44,0 1 675 Kanalizacja zbiorcza stanowi najsłabiej zagospodarowaną dziedzinę z zakresu usług komunalnych. Ścieki bytowo-gospodarcze na terenie gminy przeważnie odprowadzane są do indywidualnych zbiorników bezodpływowych i wozami asenizacyjnymi wywożone do oczyszczalni ścieków będącej własnością Gminnej Spółdzielni S Ch we Frampolu. Sieć kanalizacyjną posiada Frampol, jej długość wynosi 1 km (7 przyłączy). Druga oczyszczalnia ścieków znajduje się w Radzięcinie, podłączone do niej są budynki mieszkalne dawnego PGR; długość sieci kanalizacyjnej wynosi 0,3 km. Charakterystykę oczyszczalni przedstawiono w tab. nr 2. 90 99 40 55 95 63 80 79 Tab. nr 2. Charakterystyka oczyszczalni. Nr na Miejscowość mapie 1 Radzięcin 2 Frampol Użytkownik Gosp. Mieszk. Wł. Rol. Sk. P. GS Sam. Chłopska Typ oczyszczalni Przepustowość (m 3 /dobę) Ilość ścieków (m 3 /dobę) Zrzut biologiczna 50 5 Biała Łada mechanicznobiologiczna 100 60 Rakowa

rys. 2. Lokalizacja oczyszczalni ścieków. Przez gminę Frampol przebiega wysokoprężny gazociąg. Biegnie on z terenu powiatu janowskiego do Frampola, (gdzie znajduje się stacja redukcyjna WĆ/ŚĆ) i dalej wzdłuż drogi relacji Lublin Biłgoraj do Biłgoraja. Sieć gazowa średnioprężna na terenie gminy ma długość 12 km i posiada 221 przyłączy domowych. Do gazociągu podłączone jest miasto Frampol oraz Sokołówka. Gmina posiada program gazyfikacji całości obszaru. Budowa średnioprężnego gazociągu przesyłowego pozwoli w perspektywie zgazyfikować kolejne miejscowości gminy. Gmina Frampol posiada pełne zelektryfikowanie. Odbiorcy korzystają z Głównego Punktu Zasilania 30/15 kv poprzez linie napowietrzne średniego napięcia wyprowadzone z Biłgoraja. Na terenie gminy nie występuje deficyt mocy i energii elektrycznej. Przez teren gminy ma przebiegać projektowana sieć wysokiego napięcia 400 kv relacji Rzeszów Biłgoraj Zamość. Przez teren gminy przebiega telefoniczny międzyokręgowy kabel światłowodowy Obsługę gminy w zakresie telefonii przewodowej zapewnia Telekomunikacja Polska S.A. Gmina posiada automatyczne połączenia telefoniczne. Usługi telekomunikacyjne w gminie Frampol tylko częściowo zaspokajają potrzeby jej mieszkańców. Teren gminy Frampol jest objęty zasięgiem telefonii komórkowej Era GSM, Plus GSM i IDEA. Na terenie gminy Frampol łącznie znajduje się następująca ilość dróg w podziale na kategorie: - drogi krajowe - 10,759 km, - drogi wojewódzkie - 9,230 km, - drogi powiatowe - 596,451km, - drogi gminne o nadanej kategorii - 37,7 km, Największe znaczenie mają drogi: krajowa nr 74 relacji Janów Lubelski Frampol - Szczebrzeszyn,

wojewódzka: nr 835 - relacji Lublin - Biłgoraj Rzeszów. Stan techniczny dróg przedstawia się na podobnym poziomie jak drogi w innych gminach powiatu. Drogi często nie posiadają właściwych parametrów technicznych. Drogi zwłaszcza gminne i powiatowe wymagają przebudowy i modernizacji z uwagi na ich zły stan. Drogi powiatowe to drogi utwardzone asfaltowe, natomiast drogi gminne często nie są w ogóle utwardzone (występujący żwir i tłuczeń to tylko poprawa przejezdności). Z uwagi na ograniczone środki finansowe przeznaczone przez budżety gmin i posiadane przez Zarząd Dróg Powiatowych, na utrzymanie dróg, dokonuje się modernizacji i napraw poszczególnych odcinków w sposób powierzchowny, co w efekcie prowadzi do tego, że po upływie krótkiego czasu odcinki i miejsca wyremontowane powracają do stanu przed modernizacyjnego. Konieczne są duże inwestycje w tym zakresie. Niezbędne jest działanie na rzecz poprawy układów komunikacyjnych., szczególnie pilną jest budowa obwodnic dla miasta Frampola. Przez zabytkowe centrum Frampola przebiegają drogi o największym natężeniu ruchu (krzyżują się drogi krajowa i wojewódzka). Budowa obwodnic pozwoli na wyeliminowanie ruchu tranzytowego z zabytkowego centrum miasta. 2.2.3. Gospodarka. 2.2.3.1. Przemysł. Przemysł jako dział gospodarki w gminie Frampol nie zajmuje znaczącej pozycji. Zakłady przemysłowe zostały zlokalizowane przede wszystkim w Biłgoraju, zaś miasto stało się największym ośrodkiem przemysłowym tego regionu. Na terenie gminy zarejestrowanych jest 275 podmiotów gospodarczych (119), w tym 14 sektora publicznego (10) i 261 sektora prywatnego (109) - 5 spółek prawa handlowego (wszystkie w mieście), 10 spółek cywilnych (4), 208 osób prowadzących działalność gospodarczą (87) oraz 6 spółdzielni (5). Są to głównie zakłady usługowe świadczące usługi w zakresie handlu i transportu.. Dane w nawiasie dotyczą miasta Frampol. Największe zakłady przemysłowe na terenie gminy Frampol to: - młyn w Smoryniu (o zdolności przerobu ok. 110 ton zboża w ciągu doby), - PPHU Sokół w Biłgoraju wyroby z drewna, - BA - KU - usługi budowlane, - ZPH KAMBUD w Karolówce produkcja wyrobów z betonu, - Zakład drzewny we Frampolu, - PPH KLEJ POL w Kątach konfekcjonowanie i sprzedaż kleju stolarskiego, - GRAFFITI zakład odzieżowy we Frampolu. 2.2.3.2. Rolnictwo. Rolnictwo jest podstawowym działem gospodarki gminy, a praca w rolnictwie jest głównym źródłem utrzymania około 80% mieszkańców gminy Frampol. Gminę charakteryzuje duże

rozdrobnienie gospodarstw indywidualnych (liczba gospodarstw rolnych wynosi ponad 2 287, przy średniej powierzchni gospodarstwa 4,47 ha). Stopień zmechanizowania rolnictwa w gminie generalnie nie odbiega od średniego poziomu powiatu. Grunty użytkowane rolniczo stanowią 68% ogólnej powierzchni gminy. W uprawach dominują przede wszystkim zboża i ziemniaki. Głównym kierunkiem produkcji zwierzęcej jest chów trzody chlewnej i bydła. Użytkowy podział gruntów przedstawia się następująco: grunty orne sady łąki pastwiska lasy pozostałe i nieużytki 5 232 ha 530 ha 715 ha 260 ha 3 478 ha 573 ha Gospodarstwa cechuje niska dochodowość. Sytuacja w rolnictwie jest bardzo trudna. Ze względu na znaczną nadwyżkę podaży nad popytem praktycznie niemal wszystkie kierunki produkcji rolnej są nieopłacalne. Bez istotnych przeobrażeń strukturalnych rolnictwo tego regionu, w warunkach wolnego rynku surowców i żywności, ma niewielkie szanse rozwoju. 2.2.3.3. Gospodarka leśna. Lasy zajmują powierzchnię 3 478 ha, co daje lesistość 32.32 % (w powiecie biłgorajskim 38.5 %). Kompleksy leśne są nierównomiernie rozmieszczone, największe skupiska lasów znajdują się w południowej części gminy (rys. 3). rys. 3. Rozmieszczenie lasów na obszarze gminy Frampol. Lasy pełnią istotną rolę w środowisku przyrodniczym i mają wielkie znaczenie gospodarcze.

Warunkują rozwój wielu branż gospodarki i są odnawialnym surowcem ekologicznym; zapewniają również miejsca pracy w sektorze leśnym. Funkcje ekologiczne lasu to retencja i stabilizacja warunków wodnych, zmniejszenie zagrożenia powodziowego, łagodzenie okresowych niedoborów wody, regulacja klimatu oraz redukcja zanieczyszczeń powietrza. Mają również wpływ na poprawę efektu cieplarnianego poprzez akumulację węgla atmosferycznego. Lasy stanowią również miejsce wypoczynku, turystyki i rekreacji. Lasy państwowe gminy Frampol znajdują się pod zarządem Nadleśnictwa Biłgoraj. Podstawą do prowadzenia prawidłowej gospodarki w lasach są plany urządzenia lasów opracowywane co 10 lat. Nadzór nad gospodarką leśną w lasach nie będących własnością Skarbu Państwa wykonuje Starostwo przy pomocy własnych służb ds. leśnictwa. Lasy gminy Frampol znajdują się pod zarządem obwodu nadzorczego Kąty. Dla lasów nie będących własnością Skarbu Państwa sporządzono uproszczony plan urządzenia lasów. Właściwa gospodarka leśna ma na celu: - wykluczenie przeznaczania gruntów leśnych na cele nieleśne, - zachowanie i ochronę istniejących powierzchni leśnych, - pielęgnacja upraw i drzewostanów, - planowe pozyskiwanie drewna, - zapobieganie szkodom wyrządzonym przez zwierzęta leśne, - wykonywanie zabiegów ochroniarskich w lasach (w tym preferowanie biologicznych zasad ochrony lasów), - zalesianie gleb nieprzydatnych dla rolnictwa, - tworzenie leśnych rezerwatów i pomników przyrody, użytków ekologicznych oraz kształtowaniu drożności korytarzy ekologicznych przez zalesienia, - nadawanie proekologicznego charakteru planom urządzenia lasu, - zachowanie śródleśnych cieków i zbiorników wodnych, - zachowanie ostoi rzadkich roślin i zwierząt, - zachowanie w stanie naturalnym śródleśnych nieużytków (zabagnień), - preferowanie zabiegów profilaktycznych oraz biologicznych i mechanicznych dla utrzymania zdrowia i żywotności ekosystemów leśnych, - ograniczenie zrębów zupełnych i unikanie prostych linii zrębowych, - tworzenie na obrzeżach lasów pasa ochronnego o szerokości 20-30m, złożonego z roślinności zielonej, krzewów i niskich drzew jako strefy ekotonowej na granicy rolno-leśnej, Zwiększenie lesistości na terenie gminy realizowane jest poprzez: - zalesienie gruntów porolnych i nieużytków, - odnawianie i zalesianie halizn, płazowin i zrębów.

2.2.3.4. Gospodarka łowiecka. Łowiectwo jest elementem ochrony środowiska przyrodniczego. Koła łowieckie zajmują się ochroną zwierząt łownych i gospodarowaniem ich zasobami w zgodzie z zasadami racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej. Celem łowiectwa jest ochrona i zachowanie różnorodności oraz gospodarowanie populacjami zwierząt łownych, a także ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego na rzecz poprawy warunków bytowania zwierzyny, uzyskiwanie możliwie wysokiej kondycji osobniczej, jakości trofeów, właściwej liczebności populacji poszczególnych gatunków zwierzyny przy zachowaniu równowagi środowiska przyrodniczego. Łowiectwo ma również za zadanie spełnianie potrzeb społecznych w zakresie uprawiania myślistwa, kultywowania tradycji oraz krzewienia etyki i kultury łowieckiej. Na terenie gminy Frampol znajduje się 5 obwodów łowieckich. Są to obwody leśne i polne. Dzierżawcami obwodów łowieckich są koła łowieckie zrzeszone w Polskim Związku Łowieckim; obwody polne wydzierżawia starosta, natomiast obwody leśne wydzierżawia dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych. Umowy dzierżawne zostały zawarte na okres 10 lat. Działalność kół łowieckich prowadzona jest w oparciu o plany hodowlano łowieckie. Tab. nr 3. Rejestr obwodów łowieckich w gminie Frampol. Nr Obw. Pow. Obw. [ha] Razem Ra zem LASY [ha] w tym: lasy i grunty ALP. Lasy i grunty innych właścicieli Lesistość [%] Kategoria Obwodu 43 Polny Klasyfikacja 44 8090 1518-1518 18.8 Polny 4 45 5530 3250 454 2796 58.8 Leśny 4 66 5420 4622 3822 800 85.3 Leśny 4 67 4600 3280 2055 1225 71.3 Leśny 4 Charakterystykę obwodów łowieckich przedstawiono w tab. nr 3, natomiast ich zasięg obrazuje rys. 4.

rys. 4. Obwody łowieckie w gminie Frampol. 2.3. Opis zasobów naturalnych. 2.3.1. Geomorfologia. Gmina Frampol leży w obrębie następujących jednostek fizyczno-geograficznych (wg Kondrackiego): I Wyżyna Małopolska (34) 1. Wyżyna Wschodniomałopolska (343) 1.1 Roztocze (343.2) a. Roztocze Zachodnie (343.21) II Podkarpacie (51) 1. Podkarpacie Północne (512) 1.1 Kotlina Sandomierska (512.4) b. Równina Biłgorajska (512.47)

rys. 5. Podział fizjograficzny gminy Frampol. Północno - zachodnia część gminy Frampol leży w obrębie Roztocza Zachodniego, a południowo zachodnia część należy do Równiny Biłgorajskiej. Roztocze do Kotliny Sandomierskiej (ku południowemu zachodowi) opada wyraźną krawędzią typu tektonicznego, a strefa ich bezpośredniego kontaktu charakteryzuje się silnymi kontrastami w krajobrazie. Charakterystycznym rysem w geomorfologii jest krawędź Roztocza - jedyny w Polsce, wyraźnie zaznaczony w rzeźbie terenu fragment granicy geologicznej między fałdową Europą Zachodnią, a płytową Wschodnią. Roztocze Zachodnie charakteryzuje się zróżnicowana rzeźbą terenu i wykazuje typowo lessowy charakter. Pokrywa lessowa jest silnie rozcięta poprzez bardzo liczne suche dolinki i gęstą sieć wąwozów, które są charakterystycznym elementem rzeźby Roztocza Zachodniego. Tworzą gęstą sieć form w różnym stadium rozwoju, od form młodych, intensywnie rozwijających się, do form dojrzałych i utrwalonych. Rozcinają one dna suchych dolin oraz stoki tworząc silnie rozgałęzione systemy, w których główna forma osiąga długość kilku, a nawet kilkunastu kilometrów. Ich głębokość wynosi od kilku do 15 m, a zbocza są strome (35 50 o ). Szerokość dna waha się od 1 do 20 m. Równina Biłgorajska to rozległe obniżenie, które stanowi fragment Zapadliska Przedkarpackiego wypełnionego głównie mało odpornymi iłami i piaskami trzeciorzędu, przykrytego osadami czwartorzędu. Równina Biłgorajska ma charakter tarasu nadzalewowego o powierzchni łagodnie zapadającej od krawędzi Roztocza ku dolinie Tanwi. Charakterystycznymi formami są wydmy oraz bagna i torfowiska. Monotonny krajobraz urozmaicają wały wydmowe długości kilku kilometrów i wysokości względnej do 20 m. Urozmaicenie w rzeźbie stanowią również nieliczne doliny rzek spływających z Roztocza.

Silne kontrasty krajobrazu wynikającego z dużych różnic wysokości, najbardziej podkreślają lasy rozciągające się u podnóża krawędzi. Na samym Roztoczu występują jedynie większe lub mniejsze płaty leśne, pomiędzy którymi odsłania się urozmaicona rzeźba powierzchni. Roztocze jest obszarem stosunkowo suchym, o głębokim poziomie wód gruntowych. Liczne źródła, wysięki i drobne strumienie pojawiające się dopiero u podnóża krawędzi Roztocza przyczyniają się do zabagnienia terenu Równiny Biłgorajskiej. Rzędne terenu wahają się od 210 m n.p.m (przy południowej granicy gminy w dolinie Łady), do 329.2 m n.p.m.(w rejonie Teodorówki). 2.3.2. Budowa geologiczna. Gmina Frampol położona jest w obrębie dwóch jednostek geologicznych. Północno wschodnia część gminy wchodzi w skład Synklinorium Brzeżnego, natomiast południowo zachodnia część gminy należy do Zapadliska Przedkarpackiego. Granicą pomiędzy dwoma jednostkami strukturalnymi jest strefa tektoniczna złożona z serii uskoków opadających w kierunku zapadliska przedkarpackiego. Kredowe i trzeciorzędowe (przede wszystkim węglanowe) osady niecki zapadają pod ilaste utwory trzeciorzędu (miocenu) wypełniające zapadlisko. Synklinorium Brzeżne wypełniają osady kredowe wykształcone jako opoki, opoki margliste, margle i wapienie (na omawianym obszarze przeważają twarde opoki). Ich strop znajduje się na głębokości od ok. 10 do 60 m. Miąższość kredy dochodzi do 500 m. Powierzchnia utworów kredowych obniża się generalnie z północnego wschodu na południowy zachód. Osady kredowe są silnie spękane. Na osadach kredowych leżą utwory trzeciorzędowe. Ich strop występuje na głębokości od kilku do ok. 25 m p. p. t. Fragmenty trzeciorzędu odsłaniają się na powierzchni w rejonie Radzięcina, Starej Wsi, Woli Kąteckiej. Miąższość osadów trzeciorzędowych waha się od 10 do 40 m. Są to wapienie litotamniowe, rafowe oraz piaski i piaskowce. Utwory kredowe i trzeciorzędowe są pocięte pionowymi i poziomymi spękaniami o przebiegu głównie NNW SSE. W pliocenie w obrębie strefy krawędziowej Roztocza ukształtowały się rysy obecnej rzeźby terenu. W czwartorzędzie strefę krawędziową Roztocza objęło zlodowacenie południowopolskie. Miąższość utworów polodowcowych dochodzi tu od 10 do 15 m. Wykształcone są one w postaci glin zwałowych oraz piasków. Na obszarach wierzchowinowych Roztocza oraz na stokach wzniesień wapienie trzeciorzędowe przykryte są warstwą lessów z okresu zlodowacenia północnopolskiego o miąższości od kilku do ok. 20 m. W dolinach rzecznych utwory czwartorzędu występują najczęściej w postaci mułków, torfów i utworów piaszczysto-mułkowych. Równinę Biłgorajską nie objęło morze kredowe, dlatego też w jej obrębie bezpośrednio na utworach jurajskich zalegają osady trzeciorzędowe. W pobliżu progu wyżynnego utwory jurajskie wykształcone w postaci margli, dolomitów i wapieni występujących na głębokości 80 145 m p. p.

t. W miocenie na obszarze Kotliny Sandomierskiej wystąpiły ruchy tektoniczne oraz powstało zapadlisko przedkarpackie. Trzeciorzęd reprezentują osady miocenu środkowego wykształcone jako piaski, piaskowce, zlepieńce oraz wapienie litotamniowe i rafowe. Ich miąższość wynosi od 25 do ok. 35 m, a zalegają na głębokości od 40 do 145 m. Wyżej zalegają iły i mułowce oraz margle ilaste z przewarstwieniami piasku i piaskowca. Najmłodsze osady trzeciorzędu to iły krakowieckie. Kompleks tych osadów tworzą szare iły, iłołupki, mułowce piaszczyste i mułki z przewarstwieniami piaskowców i piasków. Miąższość iłów krakowieckich w pobliżu Roztocza wynosi ok. 18 40 m i wzrasta w kierunku południowo zachodnim. Powierzchnia trzeciorzędowa jest zróżnicowana morfologicznie; jest to wynik intensywnej działalności rzecznej zachodzącej w pliocenie. Plioceńska sieć rzeczna wydrążyła na przedpolu Roztocza rynnę, w której osadziły się później osady czwartorzędowe. Efektem tej działalności jest między innymi kopalna dolina Biłgoraj Lubaczów, występująca w południowo zachodniej części gminy Frampol. Rynna ma swój początek u podnóża Roztocza (w rejonie Korytkowa Małego) i kontynuuje się w kierunku południowo wschodnim do Biłgoraja. W północnej części kopalnej struktury utwory czwartorzędowe osiągają miąższość 70 85 m, natomiast w okolicy Biłgoraja 45 70 m. Z początkiem zlodowacenia południowopolskiego nastąpiła, przy współudziale wód lodowcowych, akumulacja piasków drobno- i średnioziarnistych oraz mułkowatych, rzadziej piasków gruboziarnistych ze żwirami; miąższość warstwy piaszczystej waha się od 8 do 20 m. Osady piaszczyste przykrywa seria mułków i mułków piaszczystych o miąższości od kilku do 60 m, a ich strop występuje na głębokości od kilku do 55 m p.p.t. Wyżej zalegają gliny zwałowe, których miąższość waha się od 5 do ok. 20 m. W wielu miejscach gliny zwałowe przykrywa kilkumetrowa warstwa piasków lodowcowych i wodnolodowcowych ze żwirami. W okresie interglacjału mazowieckiego silna erozja boczna i wgłębna spowodowała rozcięcie pokryw lodowcowych oraz akumulację osadów piaszczystych i zastoiskowych (mułki i iły) wielkich rozlewisk rzecznych. Na przedpolu Roztocza utworzyła się wtedy, w promieniu ok. 10 15 km od strefy krawędziowej Roztocza, wielka równina akumulacyjna, której główny rozwój przypadł na okres zlodowacenia środkowopolskiego i południowopolskiego. Osady tego wieku odsłaniają się na powierzchni. Ich miąższość wynosi od kilku do ok. 60 m. Leżą one bezpośrednio na glinach zwałowych i mułkach zlodowacenia południowopolskiego bądź bezpośrednio na iłach trzeciorzędowych. Na znacznych terenach profil geologiczny równiny budują mułki, mułki piaszczyste, piaski mułkowate i iły oraz osady piaszczyste, w których dominują piaski drobnoziarniste. Charakterystycznym elementem morfologicznym nizinnej części gminy są wydmy. Ich rozprzestrzenienie jest duże. Wały wydmowe i pola piasków eolicznych osiągają rozmiary kilkuset metrów i miąższość 15 20 m.

Surowce mineralne Surowce mineralne gminy Frampol związane są z utworami trzeciorzędu i czwartorzędu. Z trzeciorzędem związane są utwory węglanowe, które są wykorzystywane jako kamienie drogowe i budowlane. Utwory czwartorzędowe to kruszywo naturalne, piaski kwarcowe do produkcji cegły wapienno-piaskowej oraz torfy. Na terenie gminy Frampol znajduje się złoże piasków kwarcowych do produkcji cegły wapiennopiaskowej Dyle, które ma znaczenie regionalne. Prócz tego znajdują się 6 udokumentowanych złóż o znaczeniu lokalnym. W obrębie gminy Frampol znajdują się torfy. Ich występowanie związane jest z dolinami rzecznymi bezodpływowymi zagłębieniami. Torfowiska spełniają istotną rolę jako obszary retencji wód oraz naturalne siedlisko roślin rzadkich i chronionych i jako takie nie powinny być przedmiotem eksploatacji. Należy przeznaczyć je na obszary chronione stanowiące integralną część systemu ochrony środowiska. Na terenie gmin sąsiadujących z gminą Frampol prowadzone były prace poszukiwawcze za gazem ziemnym, nawiercono wówczas solanki o podwyższonej temperaturze (najbliższy otwór znajdował się w miejscowości Dyle). Przy granicy Synklinorium Brzeżnego i Zapadliska Przedkarpackiego w interwale 1 050 1 540 m (jura górna) można spodziewać się przypływu wód o temperaturze 40 - -45 0 C o mineralizacji ~70 g/l i wydajności powyżej 50 m 3 /h. Tab. nr 4. Wykaz złóż surowców mineralnych zarejestrowanych w granicach gminy Frampol. Wg stanu na dzień 31.12.2002 Złoża kruszywa naturalnego (tys. ton) L.p. Nazwa złoża 1 Dyle dz.285/2,286 Stan zagospodarowania Zasoby bilansowe przemysłowe Wydobycie za rok 2001 R 35 - - Uwagi 2 Frampol R 164 - - 3 Kąty dz.962,963 E 70 42 16 koncesja 4 Kolonia Kąty E 296 296 15 5 Sokołówka R 138 113 -

L.p. Kamienie drogowe i budowlane Nazwa złoża Stan zagospodarowania Zasoby bilansowe przemysłowe Wydobycie za rok 2001 1 Smoryń Z 1 003 - - (tys. ton) Uwagi L.p. Piaski kwarcowe do produkcji cegły wapienno-piaskowej (tys. m 3 ) Nazwa złoża Stan zagospodarowania Zasoby bilansowe przemysłowe Wydobycie za rok 2001 Uwagi 1 Dyle E 1 547 1 008 11 koncesja 2.3.3. Klimat. Według podziału na regiony klimatyczne W. Okołowicza, gmina Frampol należy do regionów: nizinnego sandomierskiego i wyżynnego lubelskiego. Klimat kształtowany jest przez zmienny w swym zasięgu masyw powietrza morskiego (z zachodu) i kontynentalnego ( ze wschodu) przy przewadze wpływów kontynentalnych. Zróżnicowanie rzeźby terenu obu regionów sprawia, że ilość opadów atmosferycznych również znacznie się różni. W obrębie regionu nizinnego sandomierskiego opad rzeczywisty wynosi ok. 540 mm/r. Maksimum opadowe przypada na lipiec i wynosi ok. 80 mm/miesiąc, natomiast minimum występuje w lutym i wynosi ok. 17 mm/miesiąc. W obrębie regionu wyżynnego lubelskiego opad rzeczywisty wynosi ok. 650 mm/r. Maksimum opadowe przypada na lipiec i wynosi ok. 100 mm/miesiąc, natomiast minimum występuje w lutym i wynosi ok. 19 mm/miesiąc. Obszar Roztocza wyróżnia się wśród terenów sąsiadujących jako chłodniejszy. Warunki termiczne są tutaj dość ostre o wyraźnych cechach kontynentalnych. Najzimniejszym miesiącem jest styczeń (-4,2 o C), a najcieplejszym lipiec (17,4 0 C). Niekorzystną cechą klimatu są przymrozki występujące w okresie wegetacyjnym. Zazwyczaj ostatnie przymrozki wiosenne występują 20 maja, zaś jesienne 20 września. Okres wegetacyjny wynosi 203 dni. Równina Biłgorajska należy do najcieplejszych regionów Polski - stopień nasłonecznienia wynosi 62,5 kcal/cm 2 rok. Charakteryzuje się długim i ciepłym latem, ciepłą i słoneczną jesienią oraz niezbyt ostrą zimą. Średnia temperatura roczna wynosi 7,6 o C, najzimniejszym miesiącem jest styczeń (- 3.2 o C), a najcieplejszy to lipiec (18,6 o C). Średnie opady roczne wynoszą 600 mm, najobfitsze opady występują w lipcu. Pokrywa śnieżna zalega przez 80-85 dni. Niekorzystną cechą klimatu są przymrozki występujące w okresie wegetacyjnym (średnia temperatura dobowa powyżej 5 o C), który trwa 210 dni.

temperatura występuje w lipcu ok. 17.8 C, natomiast najniższa w styczniu (-4.2 C). Największe nasłonecznienie wykazują miesiące: sierpień, lipiec czerwiec i wrzesień, a z miesięcy zimowych luty. Dominują wiatry z kierunków zachodniego i południowo zachodniego; najmniejszy udział mają wiatry północne. Urozmaicona rzeźba terenu i udział powierzchni leśnych wpływa na zróżnicowanie warunków mikroklimatycznych, co odzwierciedla się w: - lepszym nasłonecznieniem stoków o ekspozycji południowej południowo wschodniej i południowo zachodniej; - występowaniu inwersji termicznych w dolinach rzek i obniżeniach terenu; - słabą wentylacją dolin i obniżeń, sprzyjającą tworzeniu się mrozowisk, mgieł, zaleganiu zanieczyszczeń powietrza; - dłuższym zaleganiu i większej grubości pokrywy śnieżnej na terenach zawietrznych 2.3.4. Wody powierzchniowe. Gmina Frampol prawie w całości należy do zlewni rzeki San, jedynie wschodnie fragmenty odwadniane są przez rzekę Por lewobrzeżny dopływ Wieprza. Sieć hydrologiczna jest słabo rozwinięta. Dorzecze Białej Łady składa się z dwóch kontrastujących ze sobą części roztoczańskiej i nizinnej. Biała Łada wypływa ze źródeł znajdujących się w Chrzanowie w powiecie janowskim. Jej długość od źródeł do ujścia wynosi około 56 km, z czego 18,8 km na obszarze gminy Frampol. Na obszarze Roztocza Zachodniego płynie w wąskiej dolinie, która poprzez pokrywę lessową wcina się głęboko w podłoże kredowe i zasilana jest wodami z licznych źródeł. Przed opuszczeniem Roztocza rzeka zatacza podwójny łuk, tworząc efektowny przełom w strefie krawędziowej. Na roztoczańskim odcinku rzeka nie przejmuje żadnego dopływu. Przez Równiną Biłgorajską Biała Łada płynie prawie południkowo w kierunku Biłgoraja. Ma charakter rzeki meandrującej i płynie wciętą na kilka metrów dolinką. Bezpośrednio do Sanu uchodzi rzeka Bukowa, która ma swoje źródła na terenie omawianej gminy i odwadnia jej południowo zachodnią część. Płynie uregulowanym korytem w kierunku południowo-zachodnim (prawie równolegle do granicy). Wody stojące na Równinie Biłgorajskiej reprezentowane są przez mokradła i bagna. Przyczyną występowania podmokłości jest płytkie zaleganie słabo przepuszczalnych warstw glin, mułków i iłów, na których osadziły się piaski. W zaklęsłościach woda gromadzi się stale lub okresowo. Większość z nich zajęta jest przez lasy i łąki. Na terenie gminy Frampol znajduje się zbiornik wodny o powierzchni 4,5 ha zasilany wodami Białej Łady poprzez przepompownię, który pełni rolę zbiornika retencyjnego, a jednocześnie wykorzystywany jest do celów rekreacyjnych.

2.3.5. Wody podziemne. Na terenie gminy Frampol wody podziemne gromadzą się w utworach czwartorzędowych, trzeciorzędowych i kredowych. Czwartorzęd. Czwartorzędowe piętro wodonośne występuje w nizinnej części gminy obejmującej Równinę Biłgorajską. Związane jest z kopalnymi i współczesnymi dolinami rzecznymi oraz rozległym obszarem równiny akumulacyjnej występującej na przedpolu Roztocza. Na obszarze Równiny Biłgorajskiej można wyróżnić dwa czwartorzędowe poziomy wodonośne: poziom występujący w stropie osadów czwartorzędowych (nie izolowany osadami słabo przepuszczalnymi) oraz poziom związany z warstwą wodonośną znajdującą się w spągu czwartorzędu (poziom podmułkowy). Poziom wodonośny występujący w stropie utworów czwartorzędowych obejmuje obszary usytuowane od podnóża Roztocza do Biłgoraja. Warstwę wodonośną stanowią tu utwory zlodowacenia środkowopolskiego i północnopolskiego wykształcone jako piaski drobnoziarniste i mułkowate, rzadziej średnioziarniste i gruboziarniste ze żwirem. Miąższość serii wodonośnej waha się od 5 do 20 m. Zwierciadło wody ma głównie charakter swobodny. Na przeważającej części równiny lustro wody występuje na głębokości poniżej 5 m. U podnóża Roztocza oraz na obszarach wydmowych głębokość jego występowania zawiera się pomiędzy 5 a 15 m p.p.t. Sezonowe wahania zwierciadła wody wynoszą 1 2 m. Zasilanie wód podziemnych odbywa się w wyniku bezpośredniej infiltracji wód opadowych. Wody podziemne drenowane są przez przepływające przez równinę rzeki: Bukową i Białą Ładę. W obrębie zlewni rzeki Bukowej spływ wód podziemnych odbywa się w kierunku południowo zachodnim, natomiast w zlewni Białej Łady generalnie w kierunku południowym i południowo wschodnim. Poziom wodonośny związany z warstwą wodonośną znajdującą się w spągu utworów czwartorzędowych występuje w obrębie kopalnej doliny Korytków Biłgoraj. Kopalna dolina Korytków Biłgoraj zaczyna się u podnóża Roztocza, w rejonie Korytkowa Małego i biegnie w kierunku południowo wschodnim do Biłgoraja. Jej szerokość w północnej części wynosi 700 1500 m, natomiast w Biłgoraju dochodzi do 2000 3000 m. Warstwę wodonośną budują piaski drobno i średnioziarniste, rzadziej piaski pylaste i gruboziarniste. Najkorzystniej wykształcona jest ona w rejonie Biłgoraja. Serię piaszczystą przykrywa kilkudziesięciometrowa warstwa mułków i glin zwałowych. Strop warstwy wodonośnej występuje na głębokości 30 65 m p.p.t., a jej miąższość waha się od 8 do 20 m. Zwierciadło wody ma charakter napięty i stabilizuje się generalnie kilkadziesiąt cm poniżej lub powyżej powierzchni terenu. W rejonie Korytkowa, gdzie występuje dwudzielność piętra czwartorzędowego wody podziemne poziomu dolnego stabilizują kilkadziesiąt cm powyżej poziomu górnego. Więź hydrauliczna pomiędzy obydwoma poziomami

jest utrudniona ze względu na rozdzielającą je 45 m warstwę mułków i glin. Zasilanie poziomu dolnego odbywa się w wyniku pionowego przesączania się wód opadowych oraz dopływu bocznego z warstwy swobodnej. Od północy struktury istnieje też dopływ boczny z trzeciorzędowych wapieni i piaskowców, które z kolei zasilają wody pochodzące z Roztocza. Spływ wód podziemnych odbywa się w kierunku południowo wschodnim. Bazą drenażu jest rzeka Biała Łada. Rzędne zwierciadła wody zawierają się pomiędzy 190 a 217 m n.p.m. Trzeciorzęd. W obrębie Równiny Biłgorajskiej obecność wodonośnych utworów trzeciorzędowych ograniczona jest do jej północno wschodniej części. Osady te należą do miocenu i wykształcone są w postaci wapieni litotamniowych i rafowych oraz piasków, piaskowców i zlepieńców. Ich strop występuje na głębokości ok. 40 50 m p.p.t. Miąższość waha się od 25 do 35 m. Wody podziemne poziomu mioceńskiego gromadzą się w porach osadów klastycznych oraz szczelinach osadów węglanowych. Zwierciadło wody ma charakter napięty. Kontakt pomiędzy wodami poziomów: czwartorzędowego i trzeciorzędowego jest utrudniony poprzez występowanie pomiędzy nimi pakietu iłów krakowieckich oraz czwartorzędowych mułków i iłów o łącznej miąższości od 30 do 40 m. Łatwy kontakt boczny istnieje z wodami występującymi w utworach kredowych na Roztoczu, gdyż warstwy wodonośne obu poziomów w wyniku istnienia pomiędzy nimi strefy uskokowej przylegają do siebie. Spływ wód podziemnych w utworach trzeciorzędowych odbywa się w kierunku południowo zachodnim. Bazą drenażu jest rzeka Biała Łada. Trzeciorzęd i Kreda. W obrębie strefy krawędziowej Roztocza wodonośne osady miocenu reprezentowane przez wapienie detrytyczne, litotamniowe, rafowe i serpulowe oraz piaski i piaskowce osiągają miąższość od 10 do 40 m. Bezpośrednio pod nimi leżą węglanowe zawodnione osady kredy. Bliski kontakt obu warstw wodonośnych sprawia, że wody podziemne poziomów trzeciorzędowego i kredowego są w ścisłym związku hydraulicznym tworząc jeden zbiornik wód podziemnych. Piaski czwartorzędowe doliny Białej Łady ze względu na bardzo ograniczony zasięg mają znikomy udział w objętości zbiornika. Trzeciorzędowo kredowy poziom wodonośny traktowany jest w strefie krawędziowej Roztocza jako główny użytkowy poziom wód podziemnych o charakterze szczelinowo porowym. Na obszarach gdzie brak jest osadów trzeciorzędowych lub występują one powyżej osadów zawodnionych, kompleks wodonośny stanowią opoki, opoki margliste, margle i wapienie Kredy. W wyniku intensywnych ruchów tektonicznych obszar Roztocza został pocięty serią uskoków, które tworzą uprzywilejowane strumienie przepływu wód podziemnych. Gęsta sieć mniejszych spękań towarzysząca dyslokacjom utworzyła strefy charakteryzujące się dużą wodonośnością. W stropowej części górotworu na sieć spękań tektonicznych nakładają się jeszcze szczeliny pochodzenia wietrzeniowego, które odgrywają ważną rolę w procesie infiltracji wód do