Polska ukształtowanie i walory naturalne Sabina Tkocz Kraków 2006 Źródło: http://geotur.republika.pl
POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE: Rozciągłość południkowa wynosi 5 0 50 najdalej na północ wysunięty punkt: Przylądek Rozewie: 54 0 50 N (szerokości geograficzne północnej) najdalej na południe wysunięty punkt: szczyt Opołonek (Bieszczady): 49 0 00 N (szerokości geograficznej północnej) Rozciągłość równoleżnikowa wynosi 10 0 01 najdalej na wschód wysunięty punkt: kolano Bugu k. Horodła: 24 0 09 E rozciągłości równoleżnikowej najdalej na zachód wysunięty punkt: okolice Cedyni, zakole Odry: 14 0 08 E rozciągłości równoleżnikowej Polska leży z środkowej części wielkiej strefy nizin europejskich, rozciągających się od Pireneje po Ural. Ukształtowanie powierzchni Polski ma charakter równoleżnikowy (pasowy), jest to wynikiem fałdowań górotwórczych, spowodowany naciskiem na Europę od południa we wczesnych epokach geologicznych. Wyraźnie efekty tych fałdowań widać w górach. Drugim czynnikiem, który spowodował, iż mamy w Polsce pasowe ukształtowanie obszaru były działania lądolodu czwartorzędowego, który kilkakrotnie nasuwał się z północy. Mamy kolejno pasy ukształtowania powierzchni (krajobrazy): Góry: rozciągnięte równoleżnikowo Karpaty młode góry, z fałdowania Alpejskiego, zbudowane głównie z młodych skał osadowych i zlepieńców. Część Karpat nosi nazwę Beskidów, do których należą nie tylko Tatry i Pieniny, ale również: Przedgórze Karpackie, Beskidy Zachodnie, Środkowe (Beskid Niski) i Beskidy Wschodnie (Bieszczady); Sudety stare góry (hercyńskie) składające się z Przedgórza Sudeckiego i Pogórza Zachodniosudeckiego oraz Sudetów Zachodnich, Środkowych i Wschodnich. Obniżenia podkarpackie: Kotlina Sandomierska, Brama Krakowska, Kotlina Oświęcimska. Wyżyn: Śląska, Małopolska (z Wyżyną Krakowsko-Częstochowską, Górami Świętokrzyskimi, Niecką Nidziańską), Niziny Środkowopolskie: równinny obszar, powstały w wyniku działania topniejących wód lądolodu, ostatniego zlodowacenia i późniejszych działalności rzek. Nizina Śląska, Wielkopolska, Mazowiecka, Podlaska, można także zaliczyć tu fragment Polesia Lubelskiego. Pojezierze: obszar ukształtowany przez ostatnie zlodowacenie (lądolód bałtycki), Dominują tu jeziora, moreny, sandry, szerokie doliny rzeczne tzw. pradoliny i torfowiska. Należą do tego pasma: Pojezierze Wielkopolskie (Poj. Lubuskie, Poznańskie, Gnieźnieńskie, Kujawskie), Pojezierze Pomorskie, młodsze (Poj. Myśliborskie, Wałeckie, Drawskie, Krajeńskie, Kaszubskie i Równina Borów Tucholskich), Pojezierze Mazurskie (Iławskie, Chełmińskie, Dobrzyńskie, Brodnickie, Olsztyńskie, Mrągowskie, Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, poj. Ełckie); Położone najbardziej na Wschód Pojezierze Suwalskie zaliczane jest już do Pojezierza Litewskiego. Pobrzeża: Pobrzeże Południowobałtyckie zostało ukształtowane po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia przez działanie morza i rzek (delta Wisły i Odry). Dominują tu piaszczyste plaże rozciągające się do klifowego brzegu Polska ukształtowanie i walory naturalne 1
lub wału wydmowego; Wydmy (najwyższe na Mierzei Łebskiej), mierzeje (Helska, Wiślana) i jeziora przybrzeżne (Łebsko, Gardno, Jamno, Bukowo, Wicko), delta Odry stanowiąca ośrodek Niziny Szczecińskiej i delta Wisły (Żuławy Wiślane, z depresją), Zalew Szczeciński i Zalew Wiślany. W skład pobrzeża wchodzą m.in.: Nizina Szczecińska, Pobrzeże Słowińskie, Pobrzeże Kaszubskie, Żuławy Wiślane, Wysoczyzna Elbląska. Każdy z wymienionych pasów ukształtowania terenu ma swoje specyficzne cechy, które mogą świadczyć o atrakcyjności dla turystów. Ocena atrakcyjności turystycznej danego obszaru (czy pasa krajobrazu) i jego przydatności na potrzeby turystyki zależy od założeń przyjętych przez oceniającego i jego subiektywnego podejścia. Możemy jednak, na podstawie obserwacji wieloletnich przyjąć pewne cechy walory za podstawę do rozwoju turystyki. Możemy na tej podstawie wyszukać przyczyn zainteresowania turystycznego Polską i jej szczególnymi walorami, mianowicie: walory środowiska naturalnego, nagromadzenie walorów kulturowych (duże ośrodki turystyczne), bogaty folklor i zróżnicowanie regionów oraz liczne imprezy folklorystyczne, specjalności kuchni polskiej różnych regionów, tranzytowe położenie i wzrastająca rola Polski jako kraju tranzytowego, ceny, walory naturalne Walory kulturowe szczególnie atrakcyjne (w tym dla turystów zagranicznych) to przede wszystkim pomniki historii i obiekty Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO Każdy z wymienionych pasów krajobrazu Polski ma swoje specyficzne walory przyrodnicze, szczególnie atrakcyjne dla turystyki. Pobrzeża plażowe wybrzeża, wydmy, klimat morski (wydmy Mierzei Łebskiej największe, w tym Ruchowe Wydmy, jeziora przybrzeżne, mierzeje Helska i Wiślana, Wybrzeża klifowe, Parki Narodowe: Woliński i Słowiński, o osobliwości skalne: wydmy: występują wzdłuż niskiego brzegu Bałtyku, najwyższe na mierzei Łebskiej, o osobliwości wodne: jeziora: Łebsko, Gardno, Jamno, Bukowo, Wicko; o osobliwości fauny i flory: Parki Narodowe Woliński i Słowiński; Pojezierza jeziora polodowcowe (np. rynnowe), w tym pasie istnieje ok. 9600 jezior, w tym największe jeziora Polski: Śniardwy, Mamry, Niegocin, zespoły leśne np. Bory Tucholskie, rzeki liczne, wykorzystywane jako szlaki kajakowe (np. Wda, Brda, Gwda, Draw, Drwęca, Łyna Pisa, Czarna Hańcza, moreny czołowe wykorzystywane jako punkty widokowe, Parki Narodowe: Drawieński, Ujścia Warty, Borów Tucholskich, Wielkopolski, Węgierski. o osobliwości skalne: wzniesienia morenowe, o osobliwości wodne: jeziora: najdłuższe Jeziorak (27,5 km), najgłębsze Hańcza (108,5m), największe Śniardwy (113,8 km 2 ), liczne rzeki, o osobliwości fauny i flory: Drawieński, Ujścia Warty, Borów Tucholskich, Wielkopolski, Węgierski; zespół leśny Bory Tucholskie; Niziny Środkowopolskie pradoliny i wielkie obszary bagienne nad Biebrzą, Parki Narodowe: Kampinoski, Biebrzański, Narwiański, Białowieski, Poleski. Polska ukształtowanie i walory naturalne 2
o osobliwości skalne: wydmy w pradolinie Wisły (Puszcza Kampinoska); o osobliwości fauny i flory: Parki Narodowe: Kampinoski, Biebrzański, Narwiański, Białowieski, Poleski; Wyżyny skałki wapienne i jaskinie na Wyżynie Krakowsko- Częstochowskiej (ok. 100 jaskiń) i Wyżynie Kieleckiej (jaskinia Raj) pasmo Łysicy w Górach Świętokrzyskich, wąwozy lessowe na Wyżynie Lubelskiej (Kazimierz Dolny) i Wyżynie Sandomierskiej (Opatów, Sandomierz), Parki Narodowe (Ojcowski, Roztoczański). o osobliwości skalne: skałki wapienne Wyż. Krak-Częst. (zespól Jurajskich PK); o - wydmy, Pustynia Błędowska (wyż. Krak.-Częst.); o osobliwości wodne: jeziora na Wyż. Krak.-Częst.; o - zjawiska krasowe: jaskinia solna w Wieliczce, o osobliwości fauny i flory: Parki Narodowe: Ojcowski, Roztoczański; Obniżenie podkarpackie o Osobliwości skalne: stożki wulkaniczne; Góry najbardziej atrakcyjne turystycznie pasmo Polski, z najliczniejszymi osobliwościami i naturalnymi walorami; o osobliwości skalne: skałki i grupy skalne, pojedyncze wzniesienia jako punkty widokowe; skałki wapienne w Tatrach Zachodnich, Górach Świętokrzyskich, skały krystaliczne Tatr Wysokich, piaskowce w Górach Stołowych; wąwozy i doliny rzeczne (przełomy), w Sudetach Bardo, Borowy Jar w Jeleniej Górze, W Karpatach Dolina Kościeliska, przełom Dunajca; stożki wulkaniczne: Przedgórze Sudecki (Ślęża), Kotlina Jeleniogórska; głazy narzutowe i głazowiska: w Górach Świętokrzyskich, w Łysogórach, o osobliwości wodne: jeziora: tatrzańskie Wielki Staw w Dolinie 5-ciu Stawów (79,3m głębokości), Czarny Staw nad Morskim Okiem (76,4 m głębokości); wodospady i źródła: Wielka Siklawa w Karpatach, Wodogrzmoty Mickiewicza w Tatrach, Sobotnia Wielka w Beskidzie Żywieckim, Kamieńczyk, Szklarka, Międzygórze w Sudetach; źródła: w Tatrach Jaszczurówka, Kalatówki, Kiry; wywierzyska Pilicy, Łyny i Przemszy; zjawiska krasowe: jaskinie w Tatrach Zachodnich istnieje ok. 400 jaskiń; najdłuższe- Wielka Śnieżna (22km),Za Siedmiu Progami (11,66km), Miętusia (10,5 km); najgłębsze Wielka Śnieżna (814 m), Śnieżna Studnia (763 m); jaskinie są jednocześnie zaliczane do walorów specjalistycznych. W Polsce niewielka ilość jaskini posiada walory turystyczne, gdyż nie jest udostępniona dla ruchu turystycznego; dla ruchu turystycznego są udostępnione nst jaskinie: Mroźna, Mylna, Raptawicka, Obłazkowa Jama, Smocza Jama, Dziura; jaskinie istnieją również w Sudetach (Masyw Śnieżnika, Góry Złote, Góry Kaczawskie), w Pieninach i Górach Świętokrzyskich, Polska ukształtowanie i walory naturalne 3
osobliwości fauny i flory: Parki Narodowe: Babiogórski, Bieszczadzki, Gorczański, Karkonoski, Mazurski, Pieniński, Gór stołowych, Tatrzański, Polska ukształtowanie i walory naturalne 4