Charakterystyka grup jednostek fizjograficznych znajdujących się na terenie Małopolski

Transkrypt

1 Wyżyna Małopolska (341, 342) Na obszarze Małopolski leżą dwie zachodnie podprowincje Wyżyny Małopolskiej: Wyżyna Śląsko-Krakowska (341) i Wyżyna Środkowomałopolska (342). Wyżyna Śląsko-Krakowska (341) Wyżyna Śląsko-Krakowska (341) leży w północno-zachodniej części Małopolski i zajmuje obszar km 2. Dzieli się na trzy makroregiony: Wyżynę Śląską (341.1), Wyżynę Woźnicko-Wieluńską (341.2) i Wyżynę Krakowsko-Częstochowską (341.3). Wyżyna Śląska (341.1) Podstawę stanowią skały karbońskie przykryte dolomitami i wapieniami środkowotriasowymi. Na badanym obszarze leży tylko część Wyżyny o pow km 2. Obejmuje mezoregion Pagóry Jaworznickie (341.14) i fragmenty dwóch mezoregionów: Garbu Tarnogórskiego (341.11) i Wyżyny Katowickiej (341.13). Wyżyna Woźnicko-Wieluńska (341.2) 1 / 9

2 Zbudowana jest ze skał górnotriasowych i jurajskich przykrytych na ogół osadami czwartorzędowymi, które w niektórych miejscach tworzą małe wzgórza morenowe. Wyróżniono tu pięć mezoregionów: Wyżynę Wieluńską (341.21), Obniżenie Liswarty-Prosny (341.22), Próg Woźnicki (341.23), Próg Herbski (341.24) i Obniżenie Górnej Warty (341.25). Wyżyna Krakowsko-Częstochowska (341.3) Zbudowana jest z wapieni górnojurajskich wyniesionych od 300 do 500 m n.p.m.. W wielu miejscach Wyżyny znajdują się ostańcowe skałki wapienne. Wyróżniono tu cztery mezoregiony: Wyżynę Częstochowską (341.31), Wyżynę Olkuską (341.32), Rów Krzeszowicki (341.33), Garb Tenczyński (341.34). Wyżyna Środkowomałopolska (342) Wyżyna Środkowomałopolska (342) leży w północno-wschodniej części Małopolski i zajmuje obszar km 2. W jej skład wchodzi Wyżyna Przedborska (342.1), Niecka Nidziańska (342.2) i Wyżyna Kielecka (342.3). Wyżyna Przedborska (342.1) leży po obu stronach Pilicy i zbudowana jest ze skał kredowych i jurajskich przykrytych w wielu miejscach piaskami i glinami pochodzącymi ze zlodowacenia 2 / 9

3 środkowopolskiego. Wyróżniono tu 6 mezoregionów. Są to: Wzgórza Radomszczańskie (342.11), Wzgórza Opoczyńskie (342.12), Próg Lelowski (342.13), Niecka Włoszczowska (342.14), Pasmo Przedborsko-Małogoskie (342.15), Wzgórza Łopuszańskie (342.16). Niecka Nidziańska (342.2) Położona jest wzdłuż doliny Nidy. Całość zbudowana jest ze skał wapiennych z osadami młodotrzeciorzędowego morza, wśród których oprócz wapieni występują piaskowce, iły i gipsy. 3 / 9

4 Charakterystyczne są tu garby i niecki, które dały podstawę do wyróżnienia ośmiu mezoregionów: Płaskowyż Jędrzejowski (342.21), Wyżyna Miechowska (342.22), Płaskowyż Proszowicki (342.23), Garb Wodzisławski (342.24), Dolina Nidy (342.25), Niecka Solecka (342.26), Garb Pińczowski (342.27) i Niecka Połaniecka (342.28). Wyżyna Kielecka (342.3) Posiada złożoną budowę geologiczną. Znajdują się tu wychodnie skał paleozoicznych, triasowych i jurajskich. Najwyższym wyniesieniem Wyżyny jest pasmo Gór Świętokrzyskich (342.34). Północną część Wyżyny stanowią łagodne wzgórza zbudowane z triasowych piaskowców. Są to mezoregiony: Płaskowyż Suchedniowski (342.31), Garb Gielniowski (342.32), Przedgórze Iłżeckie (342.33). Południowo--wschodnią bardziej płaską część Wyżyny pokrytą lessami tworzy Wyżyna Sandomierska (342.35). Najbardziej na południe leży Pogórze Szydłowskie (342.36). Podkarpacie (Północne Podkarpacie) (512) Podkarpacie (512) jest obniżeniem tektonicznym leżącym między Karpatami, a Wyżyną Małopolską. Całe Podkarpacie było objęte w plejstocenie zlodowaceniem krakowskim. W wyniku jego cofania się rze?xba terenu została ukształtowana przez tworzące się licznie rzeki. Północne Podkarpacie podzielono na cztery makroregiony: Kotlinę Ostrawską (512.1), Kotlinę Oświęcimską (512.2), Bramę Krakowską (512.3) i Kotlinę Sandomierską (512.4/5). Omówiono tu także Płaskowyż Chyrowski (521.1) należący do Wschodniego Podkarpacia (521.1), gdyż na terenie Polski jest on reprezentowany tylko przez niewielki obszar. Kotlina Ostrawska (512.1) w Polsce zajmuje tylko 128 km 2 i jest obszarem leżącym w sąsiedztwie doliny Olzy. 4 / 9

5 Kotlina Oświęcimska (512.2) leży w dolinie górnej Wisły o wyniesieniu od m n.p.m.. Wydzielono tu trzy mezoregiony: Pokrytą w znacznym stopniu lasami Równinę Pszczyńską (512.21) Dolinę Górnej Wisły (512.22) z licznymi stawami rybnymi i Zb.Goczałkowickim Pogórze Wilamowickie (512.23) Brama Krakowska (512.3) Jest rowem tektonicznym wypełnionym osadami morza mioceńskiego, oddzielającym Kotlinę Oświęcimską (512.2) i Sandomierską (512.4/5). Obejmuje obszar 273 km 2. Kotlina Sandomierska (512.4/5) Jest największym makroregionem Północnego Podkarpacia. Granicę wschodnią stanowi dział wodny Wisły i Dniestru. Doliny Wisły, Raby, Dunajca, Wisłoka, Wisłoki, Sanu i Tanwi dzielą Kotlinę na mniejsze jednostki. Duży obszar w przeszłości zajmowały tu lasy mieszane, z których pozostały obecnie Puszcza Niepołomicka, Sandomierska i Solska. Wydzielono tu 11 mezoregionów. Są to: Nizina Nadwiślańska (512.41), Pogórze Bocheńskie (512.42), Płaskowyż Tarnowski (512.43), Dolina Dolnej Wisłoki (512.44), Równina Tarnobrzeska (512.45), Dolina Dolnego Sanu (512.46), Równina Biłgorajska (512.47), Płaskowyż Kolbuszowski (512.48), Płaskowyż Tarnogrodzki (512.49), Pradolina Podkarpacka (512.51) i Pogórze Rzeszowskie (512.52). 5 / 9

6 Płaskowyż Chyrowski (521.1) Leży na obszarze wododziału Sanu i Dniestru. Jest to obszar najdalszego zasięgu zlodowacenia skandynawskiego. Karpaty (513,514,522) Karpaty są młodymi górami fałdowymi o wysokości na ogół do m n.p.m. z wyjątkiem niewielkich obszarów wyniesionych wyżej w centralnej części Karpat. Tworzy je flisz karpacki złożony z piaskowców, łupków, margli i zlepieńców pochodzących z osadów od dolnej kredy po oligocen. Jedynie część centralna odróżnia się występowaniem skał węglanowych i krystalicznych. Na obszarze Polski znajdują się dwie prowincje: Karpaty Zachodnie (51) i Karpaty Południowo--Wschodnie (52). Reprezentowane są przez podprowincje: Zewnętrzne Karpaty Zachodnie (513), Centralne Karpaty Zachodnie (514) i Beskidy Wschodnie (522). Zewnętrzne Karpaty Zachodnie (513) W Zewnętrznych Karpatach Zachodnich (513) wyróżniono cztery makroregiony: Pogórze Zachodniobeskidzkie (513.3), Beskidy Zachodnie (513.4/5), Pogórze Środkowobeskidzkie (513.6) i Beskidy Srodkowe (513.7). 6 / 9

7 Pogórze Zachodniobeskidzkie (513.3) Jest terenem wyżynnym wyniesionym od 350 do 450 m n.p.m.. Dolina rzeki Skawy i Raby dzieli je na trzy mezoregiony: Pogórze?Sląskie (513.32), Pogórze Wielickie (513.33) i Pogórze Wiśnickie (513.34). Beskidy Zachodnie (513.4/5) zaliczane są do gór średnich o wysokości na ogół od 600 do m n.p.m.. Soła i Dunajec tworzą tu szerokie kotliny, które wyróżniono jako odrębne mezoregiony: Kotlinę żywiecką (513.46) i Kotlinę Sądecką (513.53). Najwyższe partie Beskidów Zachodnich leżą w mezoregionie Beskid żywiecki (513.51) i mają dobrze wykształcone piętra roślinne regla dolnego, górnego, subalpejskie i alpejskie, co najlepiej widać na zboczach Babiej Góry (1.725 m n.p.m.), jedynego szczytu w tym makroregionie posiadającego piętro alpejskie. Poza wymienionymi wyróżniono tu mezoregiony: Beskid Sląski (513.45), Beskid Mały (513.47), Beskid Makowski (513.48), Beskid Wyspowy (513.49), Gorce (513.52) i Beskid Sądecki (513.54). Pogórze Środkowobeskidzkie (513.6) Jest największym makroregionem Karpat Zachodnich. Obejmuje pas wzgórz i kotlin o wysokościach na ogół od 300 do 500 m n.p.m.. Podobnie jak w Kotlinie Sandomierskiej (512.4/5) podział fizjograficzny determinowany jest przez doliny największych rzek, które dzielą go na 9 mezoregionów. Są to: Pogórze Rożnowskie (513.61), Pogórze Ciężkowickie (513.62), Pogórze Strzyżowskie (513.63), Pogórze Dynowskie (513.64), Pogórze Przemyskie (513.65), Obniżenie Gorlickie (513.66), Kotlina Jasielsko-Krośnieńska (513.67), Pogórze Jasielskie (513.68), Pogórze Bukowskie (513.69). 7 / 9

8 Beskidy Środkowe (513.7) Stanowią obszar przejściowy między Beskidami Zachodnimi, a Beskidami Wschodnimi. W granicach Polski leży tylko mezoregion Beskid Niski (513.71). Wysokość szczytów nie przekracza m n.p.m. Beskidy Wschodnie (522) Beskidy Wschodnie (522) reprezentowane są na obszarze Polski przez północno-zachodnią część Beskidów Lesistych. Wyróżniono tu dwa mezoregiony: Góry Sanocko-Turczańskie (522.11) i Bieszczady (522.12). W Bieszczadach najwyższe partie szczytów znajdują się ponad górną granicą lasu i pokryte są trawiastymi łąkami górskimi - połoninami. Centralne Karpaty Zachodnie (514) Centralne Karpaty Zachodnie (514) charakteryzują się w odróżnieniu od pozostałej części Karpat dominacją skał węglanowych - wapieni i dolomitów oraz w częściach najbardziej wypiętrzonych występowaniem skał krystalicznych i metamorficznych. Dało to podstawę do podziału na dwa makroregiony: Obniżenie Orawsko-Podhalańskie (514.1) i Tatry (łańcuch Tatrzański) (514.5). Obniżenie Orawsko-Podhalańskie (514.1) Obejmuje najniżej położoną Kotlinę Orawsko-Nowotarską (514.11) sąsiadującą z pasmem 8 / 9

9 Pienin (514.12) i Pogórzem Spisko-Gubałowskim (514.13) oraz Rowem Podtatrzańskim (514.14) stanowiącym zespół dolin u progu Tatr. Tatry (514.5) Stanowią najwyższą część polskich Karpat. Są dobrze wyodrębnione spośród otaczających je jednostek fizjograficznych. Zlodowacenia plejstoceńskie ukształtowały powierzchnię Tatr, pozostawiając po sobie szereg zagłębień i wałów oraz jezior wysokogórskich. W Tatrach występują prawie wszystkie piętra roślinności. łańcuch Tatrzański dzieli się na dwa mezoregiony: Tatry Wschodnie (514.53) z najwyższym szczytem polskich Tatr - Rysami (2.499 m n.p.m.) i niższe o m Tatry Zachodnie (514.52). - opracował Kazimierz Walasz 9 / 9