AKTYWNOŚĆ UCZELNI W ZAKRESIE E-EDUKACJI NA PRZYKŁADZIE SGH

Marcin Dąbrowski Szkoła Główna Handlowa w Warszawie AKTYWNOŚĆ UCZELNI W ZAKRESIE E-EDUKACJI NA PRZYKŁADZIE SGH Uczelnia rozpoczynająca działalność e-edukacyjną stoi przed trudnym wyborem dotyczącym technologii oraz sposobu organizacji tej działalności. Decyzje te zależne są od przyjętej strategii rozwoju e-edukacji w uczelni, w tym przede wszystkim oczekiwanego stopnia implementacji nowoczesnych technologii w ofertę dydaktyczną uczelni. W niniejszym referacie zostanie zaprezentowany przykład aktywności uczelni w zakresie stosowania metod nauczania przez internet. Możliwe kierunki aktywności uczelni w zakresie e-edukacji Możliwości rozwoju e-edukacji w szkolnictwie wyższym są bardzo duże. Dotyczą one sfery dotychczasowej działalności dydaktycznej oraz nowych kierunków jej rozwoju. Możliwy zakres aktywności uczelni prezentuje tabela 1. Tabela 1. Zakres aktywności e-edukacyjnej uczelni 1

W przypadku wdrażania e-learningu w ramy tradycyjnego procesu kształcenia możemy wyróżnić następujące formy: 1. wspieranie toku kształcenia, 2. uzupełnianie programowe i godzinowe toku kształcenia, 3. zmiana metod przekazu wiedzy w części realizowanego programu. Wspieranie toku kształcenia ma na celu podniesienie jakości oraz wzbogacenie tego procesu o dodatkowe treści i może przybierać postać: - swobodnego i indywidualnego uzupełniania zajęć przez zainteresowanych tą technologią nauczycieli, - sformalizowanego procesu wspierania materiałami i zajęciami online odgórnie określonych przedmiotów. Uzupełnianie programowe i godzinowe toku kształcenia ma na celu podniesienie jakości i wyrównanie programu, uzupełnianego w ten sposób, w stosunku do przyjętego standardu. Standardem może być m.in. wzorcowy program kształcenia, minima godzinowe lub programowe, określone wewnętrznie lub ustawowo. Model ten może przybrać jedynie formę sformalizowanego, ustalonego odgórnie procesu uzupełniania zajęć. Zmiana metod przekazu wiedzy w części realizowanego programu to model oparty na zastąpieniu pewnych elementów tradycyjnej formy prowadzenia zajęć formą e-learningową. Model ten zmniejsza liczbę spotkań stacjonarnych, zastępując je wirtualnymi. Dobrze skonstruowany model nie powinien mieć negatywnego wpływu na jakość kształcenia. Efektem jego wdrożenia może być zmniejszenie kosztów oraz możliwość umasowienia tej formy kształcenia. Nowe kierunki rozwoju oferty uczelni, dzięki zastosowaniu metod e-edukacji, mogą przybierać postać: - pojedynczych i grup wykładów prowadzonych w formie online, - pełnych kursów online, - studiów podyplomowych, - pełnych studiów, - inicjatyw e-edukacyjnych (w tym projekty międzyuczelniane, prace rozwojowe itp.), - kształcenia nieformalnego. 2

W świetle powyżej zaprezentowanych możliwych kierunków rozwoju e-edukacji w ośrodkach akademickich w dalszej części referatu zostanie zaprezentowana aktywność Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie na tym polu. Zarys działalności SGH SGH zapoczątkowała wspieranie dydaktyki formami e-learningowymi w 2001 roku. W tym czasie została powołana jednostka organizacyjna odpowiedzialna za rozwój e-edukacji w SGH, od 2003 r. funkcjonująca pod nazwą Centrum Rozwoju Edukacji Niestacjonarnej (CREN SGH). Z chwilą rozpoczęcia działalności e-edukacyjnej podjęto decyzję o budowie własnej, autorskiej platformy nauczania przez internet: www.e-sgh.pl. Obecnie system ten jest bardzo złożonym narzędziem do przekazywania treści dydaktycznych. Jest również porównywalny z platformami wykorzystywanymi w innych ośrodkach akademickich, które prowadzą zaawansowaną działalność w tym zakresie, a także ofertą firm informatycznych. Sama platforma, jak również mechanizmy procesu uzupełniania zajęć cały czas są rozwijane. Na początku roku akademickiego 2004/2005 system został dostosowany do międzynarodowych standardów SCORM. Materiały dydaktyczne przedstawiane są z podziałem na kursy, składające się z modułów. Moduły są odpowiednikami tradycyjnych zajęć. Każdy moduł lekcyjny posiada od kilku do kilkudziesięciu slajdów. Prezentacja materiału w formie jednoekranowych slajdów pozwala łatwo usystematyzować wiadomości zawarte w kolejnych częściach wykładu, a także zapoznać się z jego treścią przez wyświetlanie każdorazowo optymalnej ilości tekstu, którą można bez wysiłku przeczytać, nie błądząc wzrokiem między kolejnymi liniami tekstu. Każdy ze slajdów składa się z dwóch, a czasem trzech, części: - pierwsza zawiera zasadniczą część każdego ze slajdów - najistotniejsze elementy wykładu, wzory, dane, twierdzenia, obrazy, animacje, interaktywne testy, zadania, pytania kontrolne itp.; - poniżej znajduje się komentarz do danego slajdu - jest to jedna z dostępnych dla wykładowcy form wypowiedzi, pozwalająca na omawianie materiału prezentowanego na slajdzie (innymi formami są komentarze audio i wideo udostępnione w postaci plików dźwiękowych i audiowizualnych); 3

- oddzielnie otwierające się okno - jeżeli potrzebny jest dodatkowy komunikat lub materiał, który jest przypisany do kilku, kilkunastu slajdów (np. treść zadania głównego, tabele z wzorami, dane niezbędne do przestudiowania materiałów zawartych w głównej części slajdu). Dostęp do kolejnych slajdów może zostać ograniczony, np. w przypadku braku wskazania prawidłowej odpowiedzi w zadaniu. Testy mogą zawierać również materiały pomocnicze, naprowadzające na prawidłową odpowiedź. Dodatkowo system zapamiętuje historię rozwiązywanych testów i umożliwia ponowne podejście np. tylko do tych pytań, które sprawiły użytkownikowi najwięcej trudności. Platforma zawiera narzędzia pomocne w prowadzeniu zajęć, takie jak forum dyskusyjne, czat dla potrzeb wirtualnych konsultacji (także z przekazem audio i audiowideo), wirtualny dziennik oraz do wspólnej pracy np. aplikację do zarządzania studiami przypadków. Dostęp do tych, jak również innych narzędzi możliwy jest przez menu systemowe. Do pozostałych, podstawowych funkcji w menu należą: kalendarz, w którym zapisywane notatki są dostępne tylko dla danego użytkownika, e-mail do wykładowcy, odtwarzanie plików dźwiękowych i wideo oraz informacje o grupie. Moduł zawierający informacje o grupie stanowi podstawę do tworzenia społeczności internetowej. W module tym, w ramach jednej grupy, studenci mogą prezentować swoją osobę, załączać fotografie, nawiązywać znajomości. Funkcje menu w module uzupełnia drzewo tematyczne, zawierające odnośniki do określonych bloków danego materiału. Drzewo to ma za zadanie ułatwiać nawigację. Pod głównym slajdem znajdują się dodatkowo przyciski nawigacyjne oraz funkcje, tj. system zakładek, tworzenie własnego komentarza do danego slajdu oraz jego edycja. Każdy nowy użytkownik, który chce korzystać z platformy, musi się zarejestrować się, a wówczas otrzymuje unikatowy login i hasło. Obecnie w ofercie e-edukacyjnej Uczelni znajduje się ponad 90 kursów, na które składają się 493 moduły lekcyjne - prawie 8 tys. slajdów (w tym ponad 2,2 tys. interaktywnych zadań) oraz dodatkowo prawie 60 wykładów w plikach PowerPoint i 400 materiałów uzupełniających z plikach pdf. Z zasobów e-sgh korzysta przeszło 8 tys. użytkowników 1. Uczelnia rozpoczęła działania w zakresie e-edukacji dwutorowo: wspieranie tradycyjnego procesu kształcenia oraz prowadzenie pełnych kursów 1 Por. dane statystyczne dostępne w serwisie www.e-sgh.pl; stan na 02.11.2004. 4

e-learningowych. Obecnie w znaczący sposób została rozszerzona działalność związana z uzupełnianiem tradycyjnych zajęć, jak również zainicjowano szereg innych projektów. Kierunki rozwoju działalności SGH w zakresie e-edukacji przedstawia rysunek 1. Rysunek 1. Aktywność SGH w zakresie e-edukacji Najważniejszym elementem działalności SGH w zakresie e-edukacji jest wspieranie i uzupełnianie tradycyjnego procesu kształcenia. Działalność ta przejawia się: fakultatywnym uzupełnianiem zajęć przez indywidualnych nauczycieli, powszechnym uzupełnianiem studiów zaocznych oraz, w mniejszym stopniu, wspieraniem kształcenia na studiach podyplomowych i MBA. Fakultatywne uzupełnianie zajęć przez indywidualnych nauczycieli prowadzone jest od 2001 roku i przybiera bardzo zróżnicowany charakter. Zwykle nauczyciel przygotowuje materiał uzupełniający konkretne zajęcia, w formie dodatkowych treści dydaktycznych, zbiorów zadań i interaktywnych testów. Część nauczycieli ogranicza się do umożliwienia zaadaptowania prezentacji multimedialnych prezentowanych zwykle w czasie wykładu do formy internetowej. Taka postać jest dopuszczalna, szczególnie w początkowej fazie współpracy z konkretnym nauczycielem. Następne CREN SGH stara się przekonać autora o zaletach budowy bardziej zaawansowanych materiałów. Często efektem jest 5

pełnowartościowy materiał e-learningowy. Występują również przypadki, w których nauczyciel (lub ich grupa) od początku chce w pełni zaangażować się w proces e-edukacji, przygotowując np. bardzo rozbudowany materiał wspomagający ćwiczenia prowadzone dla kilku bądź kilkunastu grup studenckich, przez wiele semestrów. Są również osoby, które prowadzą pełne wykłady online dla studentów studiów dziennych, chcą korzystać jedynie z forum dyskusyjnego z możliwością zamieszczania dodatkowych plików czy też z aplikacji z anglojęzycznym interfejsem, co jest szczególnie ważne w przypadku prowadzenia całych zajęć w tym języku. Uczelnia promuje fakultatywne uzupełnianie zajęć wśród pracowników akademickich i wspomaga jego rozwój. Najistotniejszym projektem SGH w zakresie e-edukacji jest powszechne uzupełnianie studiów zaocznych. Proces uzupełniania rozpoczął się w roku akademickim 2004/2005. Studia zostaną wzbogacone zajęciami realizowanymi przez internet łącznie w wymiarze ponad 2500 godzin, z czego student na danym kierunku zrealizuje blisko 1700 godzin. Projekt zakłada programowe i godzinowe wyrównanie toku kształcenia realizowanego na studiach zaocznych z prowadzonym na studiach dziennych. Projekt składa się trzech z elementów: uzupełnienie przedmiotów podstawowych, uzupełnienie przedmiotów kierunkowych oraz budowa pełnych przedmiotów prowadzonych przez internet. W pierwszej fazie przygotowywane są materiały uzupełniające przedmioty podstawowe. Po określeniu różnic programowych i godzinowych, a także formy i zakresu materiału online, zostały sformułowane składy zespołów tworzących treści dydaktyczne dla poszczególnych przedmiotów. Zespoły takie budują internetowe treści dydaktyczne w imieniu nauczycieli mogących prowadzić zajęcia z danego przedmiotu na studiach zaocznych. Materiały takie budowane są na podstawie standardów tworzenia treści dydaktycznych online 2. Członkowie zespołu są wynagradzani w formie dodatku do pensum. Jego wysokość jest uzależniona od czynników takich jak: wielkość i złożoność materiału, pracochłonność, zróżnicowanie wykorzystywanych metod według przyjętego systemu rozliczania aktywności e-learningowej. 2 Por. M. Dąbrowski, Standardy tworzenia i prowadzenia zajęć online, e-mentor, nr 4 (6), październik 2004. 6

Następnie, w przypadku tych przedmiotów podstawowych, dla których materiały zostały już przygotowane, powołane zostały również zespoły prowadzące zajęcia online lub też opiekujące się kursem w zależności od ustaleń z koordynatorem przedmiotu. W stadium wdrażania projektu możliwy jest różny charakter wirtualnych zajęć - od opieki nad forum, poprzez formy stymulowania studentów do nauki, po pełnowartościowe modele pracy grupowej i nauki w czasie wirtualnych zajęć. W przypadku prowadzenia zajęć online skład zespołu powinien być zaakceptowany przez wszystkich prowadzących dany przedmiot na studiach zaocznych, tak aby opinie na temat aktywności studentów na tych zajęciach były respektowane przez egzaminatorów (szczególnie ważne w odniesieniu do formy ćwiczeniowej). Członkowie tego zespołu również są wynagradzani w formie dodatku do pensum. Jego wysokość uzależniona jest od czynników, takich jak: czas poświęcony na pracę ze studentami, liczba studentów objętych opieką oraz charakter kontaktu z nimi czat, forum, e-mail, konsultacje przy rozwiązywaniu kejsów, a także stopień wykorzystania wyżej wymienionych narzędzi. Projektem uzupełnienia treściami dydaktycznymi online oraz prowadzenia wirtualnych zajęć, według ściśle określonych standardów, objęte jest ponad 20 przedmiotów podstawowych. Ta część projektu, z powodu jej wielkości, realizowana jest w dwóch etapach i obejmuje łącznie program odpowiadający ponad 1200 godzinom realizowanym w sposób tradycyjny. Podobny program działania obowiązuje przy realizacji materiałów uzupełniających i prowadzeniu wirtualnych zajęć dla przedmiotów kierunkowych. W tym przypadku efektem końcowym powinno być uzupełnienie ponad 35 przedmiotów kierunkowych o 9-16 godzin każdy, zależnie od specyfiki danego przedmiotu łącznie ponad 400 godzin dydaktycznych. W ramach omawianego modelu SGH planuje uzupełnić nie tylko wyznaczone zajęcia, ale również cały program kształcenia na studiach zaocznych. Zostanie przygotowanych 30 przedmiotów prowadzonych online, z których co semestr, poczynając od IV semestru studiów licencjackich studenci będą wybierali dwa. W ten sposób, w ciągu 7 semestrów (3 semestry studiów licencjackich oraz 4 uzupełniających studiów magisterskich) cały program kształcenia zostanie wzbogacony o 14 przedmiotów, odpowiadających 420 godzinom realizowanym w sposób tradycyjny. Aby osiągnąć taki efekt, zostanie przygotowanych dla 7

30 przedmiotów 900 godzin dydaktycznych online. Zadanie to będzie realizowane w dwóch etapach. I etap obejmuje stworzenie 20 programów wybieralnych przedmiotów online i zobligowanie studentów do realizacji w ciągu 7 semestrów po jednym. II etap polega na dokooptowaniu następnych 10 przedmiotów oraz zwiększeniu realizacji wirtualnych zajęć do 2 pełnych przedmiotów. SGH wspiera również proces kształcenia na studiach podyplomowych i MBA. Organizatorzy tych form studiów w różnym sposób próbują wykorzystać platformę e-sgh dla swoich potrzeb od umieszczania syllabusów po publikowanie rozbudowanych materiałów uzupełniających wykłady na poszczególnych zjazdach. Pełne internetowe kursy również są rozwijane w naszej Uczelni. Ta forma była pierwszą próbą aktywności e-edukacyjnej SGH, rozpoczętej w 2001 r. Był to kurs przygotowawczy do testu kwalifikacyjnego na drugi stopień studiów zaocznych studiów magisterskich. Składał się z dwóch modułów ekonomii i języka angielskiego, trwał 6 tygodni i był odpłatny dla uczestników. Jego popularność pozwoliła na uruchamianie kolejnych edycji (również w wersji kursu przygotowawczego do studiowania - po pomyślnym zakwalifikowaniu się na studia). Łącznie zrealizowano dotychczas 10 edycji tego kursu (w tym 3 w formie kursu przygotowawczego do studiowania). W planach CREN SGH jest rozwój pełnych kursów internetowych adresowanych do przedsiębiorstw, jak również uruchomienie podyplomowych studiów prowadzonych tą metodą. W obecnej fazie jej rozwoju i wykorzystania w ośrodkach akademickich e-edukacji niezwykle istotna jest także jej promocja. Nauczyciele SGH zachęcani są w różny sposób do podejmowania się przygotowywania materiałów e-learningowych. Przede wszystkim ważnym czynnikiem zachęcającym do tego jest duże wsparcie nauczyciela ze strony uczelni. Pracownik akademicki przygotowujący materiał jest odpowiedzialny jedynie za treść, którą przygotowuje zwykle w edytorze tekstu. Jego uporządkowaniem, przerobieniem na wersję internetową, często też opatrzeniem dodatkowymi elementami graficznymi i ilustracyjnymi, a także ścieżką audio, zajmuje się wykwalifikowany zespół osób. Nauczyciel może również liczyć na pomoc pedagogiczną ze strony metodyka nauczania online. Ważnym elementem promocji i czynnikiem rozwoju e-edukacji w uczelni jest strona edukacyjna i informacyjna w tym celu zostało rozpoczęte wydawanie dwumiesięcznika e-mentor, organizowane są również szkolenia i spotkania informacyjne. E-mentor w fazie początkowej był pismem przede wszystkim 8

nastawionym na promocję e-learningu i adresowany do nauczycieli SGH. Obecnie pismo równolegle rozwija następujące działy: e-edukacja, zarządzanie wiedzą, e-biznes, kształcenie ustawiczne oraz programy, metody i formy kształcenia. Pismo w formie drukowanej, o nakładzie 1200 egz., dystrybuowane jest w kilkudziesięciu ośrodkach akademickich w Polsce, a wersję internetową odwiedziło już ponad 35 tys. czytelników 3. Nauczyciele zachęcani są również do rozpoczęcia działalności e-edukacyjnej poprzez reklamy w uczelnianych pismach i innych nośnikach informacyjnych, jak i tablice reklamowe. Pewne rezultaty daje również zachęcanie do aktywności tzn. około e-edukacyjnej, jak np. do tworzenia internetowych krzyżówek edukacyjnych, co następnie umożliwia szersze zainteresowanie nauczyciela możliwościami zastosowania ITC w edukacji. Równie znacząca, co sama e-dydaktyka i promocja nauczania przez internet, jest działalność w zakresie prac rozwojowych i badawczych. CREN SGH w roku akademickim 2004/2005 prowadzi projekt badawczy zatytułowany Ewaluacja kursów online w systemie e-sgh.pl 4. W pierwszym etapie prowadzone są ankiety wśród nauczycieli (po przygotowaniu materiału oraz po zakończeniu kursu), jak również wśród studentów (przed i po zakończeniu wirtualnych zajęć). Podstawą badania były dotychczas przeprowadzone kwestionariusze wśród nauczycieli i studentów 5. Ponadto Centrum jest jednym z partnerów w międzynarodowym projekcie Rozwój metodologii jednostek kształcenia online w europejskim szkolnictwie wyższym - emodula, przedłożonym Komisji Europejskiej w ramach elearning programme 6. Poza aktywnością Centrum poszczególni pracownicy SGH prowadzą badania w zakresie rozwoju technik e-edukacyjnych. Przykładem może służyć zespół nauczycieli statystyki, który w ramach projektu badawczego, odnalazł i przeanalizował dziesiątki internetowych portali oraz prywatnych stron poświęconych naukom statystycznym w Polsce i na świecie. Taka działalność, poprzez wskazanie dobrych wzorców, może przynosić wymierne korzyści w rozwoju e-edukacji w uczelni. 3 Wszystkie wydania, jak również szczegółowe statystyki odwiedzin strony dostępne są pod adresem: www.ementor.edu.pl. 4 Zarys projektu dostępny jest na stronie Centrum: www.cren.pl. 5 Por. M. Dąbrowski, e-edukacja wspiera, Gazeta SGH, nr 196, 29.09.2004. 6 Zarys projektu dostępny jest na stronie Centrum: www.cren.pl. 9

Do pozostałych form aktywności e-edukacyjnej uczelni można zaliczyć, na przykładzie SGH, wykorzystanie platformy e-learningowej w szkoleniach wewnętrznych. Od semestru letniego roku akademickiego 2003/2004 wszyscy pracownicy SGH mogą uczestniczyć w kursie językowym Brush your English mały poradnik językowy. Co tydzień udostępniane są krótkie lekcje zawierające materiał dla mniej i bardziej zaawansowanych, pożyteczne zwroty i najbardziej potrzebne słownictwo w pracy oraz zasady gramatyczne. Nauczyciel opiekujący się kursem czeka na pytania uczestników na forum dyskusyjnym, jak również na cotygodniowych wirtualnych spotkaniach na czacie. Materiał wyposażony jest także w ścieżkę dźwiękową. W planach CREN SGH jest uruchomienie podobnego kursu z języka niemieckiego. Zaprezentowany zarys działalności e-edukacyjnej SGH, jako przykład aktywności uczelni, nie wyczerpuje możliwych kierunków działania, jakie niesie ze sobą wdrażanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w dydaktykę. Uczelnia rozpoczynająca taką działalność nie tylko powinna wybrać optymalny dla siebie kierunek wdrażania e-edukacji w ofertę dydaktyczną, ale również określić ramy organizacji, wybrać technologię, a także przyjąć standardy pracy. Organizacja tej działalności, w tym stworzenie właściwego otoczenia projektów e-learningowych, to warunek konieczny dla pomyślnego realizowania zakładanych celów i zadań. W ramach technologii możliwy jest wybór platform oferowanych odpłatnie na rynku, systemów typu open source bądź budowa własnej platformy, ściśle dostosowanej do potrzeb danej uczelni. Warto również przyjąć standardy organizacji pracy, tworzenia i klasyfikowania materiałów, a także prowadzenia zajęć, ponieważ dotyczą one nie tylko pracy nauczycieli, ale także metodyków nauczania online oraz zespołów odpowiedzialnych za tworzenie wersji e-learningowych treści dydaktycznych. Z ich pomocą, działanie wszystkich grup uczestniczących w projektach e-edukacyjnych może okazać się znacznie efektywniejsze. Abstract A university which is beginning its e-learning activity faces difficult choices concerning technology and organization. These choices and decisions depend on 10

a strategy of online education development, which the university has and, above all, expected level of modern technologies implementations in educational offer. The proceedings will present an example of e-learning activity, especially methods of online education, in Polish university. BIBLIOGRAFIA: M. Dąbrowski, Standardy tworzenia i prowadzenia zajęć online, e-mentor, nr 4 (6), październik 2004. M. Dąbrowski, E-edukacja w szkolnictwie wyższym, Forum Akademickie, nr 10, październik 2004. M. Dąbrowski, E-edukacja wspiera, Gazeta SGH, nr 196, 29.09.2004. M. Dąbrowski, E-edukacja w SGH, e-mentor, nr 3 (5), czerwiec 2004. M. Dąbrowski, E-sgh w procesie kształcenia na studiach zaocznych, e-mentor, nr 1, październik 2003. A. Grabowska, M. Dąbrowski, E-learning przez internet w szkolnictwie wyższym, Pismo PG, marzec 2004. M. Krawczyk, Moje doświadczenia z e-edukacją, e-mentor, nr 1, październik 2003. J. Mischke, Rozwój e-learning [wywiad], e-mentor, nr 1 (3), luty 2004. Z. Misiak, E-sgh w oczach studenta, e-mentor, nr 1 (3), luty 2004. D. Nojszewski, Platformy e-learningowe w polskich instytucjach edukacyjnych, nr 2, grudzień 2003. K. Piech, Wybrane doświadczenia i wnioski z kształcenia w systemie e-sgh, e-mentor, nr 2 (4), kwiecień 2004. M. Zając, Dydaktyczne aspekty tworzenia kursów online, e-mentor, nr 4 (6), październik 2004. 11

NETOGRAFIA: M. Dąbrowski, Opportunities and Development of Polish E-Learning Platform e- sgh.pl, portal elearningeuropa.info, czerwiec 2004 http://www.elearningeuropa.info/ doc.php?lng=1&id=5089&doclng=1&sid=757302c584f7acd942a1f1c9b0b67709&p3=1 Platforma nauczania przez internet e-sgh: www.e-sgh.pl. Serwis internetowy Centrum Rozwoju Edukacji Niestacjonarnej SGH www.cren.pl. 12