I. YNGLINGOWIE DOM Z VESTFOLD

I. YNGLINGOWIE DOM Z VESTFOLD HARALD I PIĘKNOWŁOSY (S. 11) ERYK I KRWAWY TOPÓR (S. 27) HAAKON I DOBRY (S. 31) HARALD II SZARA OPOŃCZA (S. 32) JARL HAAKON SIGURDSSON (S. 33) OLAF I TRYGWASON (S. 36) JARLOWIE SWEN I ERYK HAAKONSSONOWIE (S. 39) OLAF II ŚWIĘTY (S. 43) JARL HAAKON ERIKSSON (S. 45) SWEN ALFIVASON (S. 46) MAGNUS I DOBRY (S. 49) HARALD III SUROWY (S. 50) MAGNUS II HARALDSSON (S. 52) OLAF III SPOKOJNY (S. 53) HAAKON MAGNUSSON (S. 54) MAGNUS III BOSY (S. 55) EYSTEIN I MAGNUSSON (S. 58) SIGURD I KRZYŻOWIEC (S. 59) OLAF MAGNUSSON (S. 61) MAGNUS IV ŚLEPY (S. 62) HARALD IV GILLE (S. 63) SIGURD ZŁY DIAKON (S. 66) INGE I GARBATY (S. 67) SIGURD II GĘBA (S. 69) EYSTEIN II HARALDSSON (S. 71) MAGNUS HARALDSSON (S. 72) HAAKON II BARCZYSTY (S. 73) SIGURD MARKUSFOSTRE (S. 73) MAGNUS V ERLINGSSON (S. 74) EYSTEIN DZIEWECZKA (S. 78) 9

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII 10

YNGLINGOWIE DOM Z VESTFOLD HARALD I PIĘKNOWŁOSY O J C I E C: Halfdan Od barwy włosów zwany Czarnym, był on przypuszczalnie synem Gudröda Myśliwego, króla Vestfold w południowej Norwegii (syna króla Eysteina), oraz jego drugiej żony Asy, córki króla Haralda z Agder. Jego ród wywodził się od mitycznych władców Uppsali (w Szwecji), Ynglingów, którzy po wygnaniu ze swojej ojczyzny przenieśli się w okolice południowej Norwegii do krainy Viken; z tego względu dynastia królów norweskich potomków Halfdana zwana jest Ynglingami. Urodził się zapewne ok. 820 lub 830 r. Wedle Snorri Sturlassona (Saga o Halfdanie Czarnym, część Heimskringli) po śmierci ojca matka zabrała go do Agder, gdzie został królem w wieku lat osiemnastu. W tym samym czasie powrócił do Vestfold i podzielił się władzą nad tym królestwem z przyrodnim bratem Olafem, synem Gudröda z pierwszego małżeństwa. Rozszerzył granice swojego władztwa o kolejne części wschodniej Norwegii. Zginął w wieku 40 lat, gdy załamał się pod nim lód na jeziorze Rand (Randsfjord); stało się to zapewne ok. 860/61 r. (wedle innych źródeł ok. 870 r.). Miejsce pochówku króla nie jest znane (Ringerike?); według Snorriego ciało Halfdana zostało rozczłonkowane, a każda z części pochowana w jednej z czterech prowincji jego królestwa. M A T K A: Ragnhilda Opracowania nie są zgodne odnośnie filiacji żony Halfdana a matki Haralda Pięknowłosego, przeważają jednak dwie hipotezy: a) była ona córką Haralda zwanego Złotobrodym, króla Sogn, i jego małżonki Selwary; b) jej ojcem był Sigurd Helgasson zwany Jeleniem, król Ringerike, a matką poślubiona mu Thorna (Thyrne). Snorri Sturlasson podaje w Sadze o Halfdanie Czarnym, że pierwsza z wymienionych Ragnhild urodziła Halfdanowi syna imieniem Harald, który jednak zmarł licząc 10 lat, poprzedzony przez matkę, zmarłą zimą poprzedniego roku, a następnie Halfdan ożenił się z córką króla Ringerike i to z nią począł Haralda 11

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII Pięknowłosego. Informacje przekazane przez Snorriego podważa autor polskiej biografii Haralda, Witold Chrzanowski, który dowodzi przekonywująco, iż matką króla była właśnie Ragnhilda Haraldsdatter, natomiast jej śmierć oraz zgon jej syna uznaje on za wymysł islandzkiego sagamandra. BR A T (?): Y 1 Harald Według Snorriego Sturlassona miał on być przyrodnim bratem Haralda Pięknowłosego, synem Halfdana Czarnego i Ragnhildy, córki Haralda Złotobrodego, króla Sogn, wyznaczonym przez tego ostatniego na następcę tronu Sogn i zmarłym wiosną w wieku lat 10. Cytowany wyżej W. Chrzanowski obala jednak wersję Snorriego, uznając Haralda Pięknowłosego synem Ragnhildy z Sogn. HARALD I Na świat przyszedł ok. 850/55 (853/54) r. lub ok. 860 r. Po śmierci ojca i objęciu władzy w Vestfold (początkowo pod regencją wuja Guttorma) zainicjował podbój lokalnych królestw norweskich. Ok. 870 r. zajął Rogaland, Hordaland, Møre i Romsdal, a w latach 885 90 (dawniej przyjmowano rok 872 lub 873) pokonał w bitwie morskiej na wodach Hafrsfjørdu połączone floty władców norweskich i rozszerzył swoje panowanie na Trøndelag (okolice dzisiejszego Trondheim) w północnej części półwyspu, co pozwoliło mu zjednoczyć Norwegię. W późniejszych latach zajął Sztelandy i Wyspy Owcze oraz przejściowo Hebrydy. Ok. 900/01 r. przeprowadził podział posiadanych terytoriów pomiędzy licznych synów, przyznając każdemu z nich tytuł królewski, samemu jednak zachowując władzę zwierzchnią. Pierwszą żoną Haralda I została zapewne zimą 866/67 r.: Asa Była ona córką Haakona Grjotgardsona, jarla z Lade (koło późniejszego Trondheim), ciotką jarla Haakona Mocnego, regenta Norwegii (zob. s. 33). Jej małżeństwo z królem zakończyło się przypuszczalnie ok. 870/71 r., dalsze losy Asy nie są znane. Synowie {1 4}: 1 Guttorm Otrzymał imię na cześć księcia Guttorma, przypuszczalnego wuja Haralda Pięknowłosego i regenta za jego małoletniości, który następnie władał z ramienia Haralda prowincją Viken. Urodził się zapewne jesienią 867 r. Został usynowiony przez księcia Gut- 12

YNGLINGOWIE DOM Z VESTFOLD torma, a po jego śmierci ok. 890 r. objął tron Viken. Podczas podziału terytoriów norweskich, dokonanego przez Haralda I ok. 900/01 r., został ponadto wyznaczony królem ziem rozciągających się od Ranrike do rzeki Goty i Svinesundu na pograniczu norwesko-szwedzkim. Poległ podczas obrony Viken przed wikingami pod wodzą króla piratów Solve Kolve, co jak się obecnie zakłada miało miejsce przed 915 r. 2 Halfdan Zwany Czarnym (Svarti), urodził się przypuszczalnie u schyłku 868 r. i był bliźniakiem Halfdana Białego. Wedle Snorriego Sturlassona na mocy z ojcowskiego podziału Norwegii (900/01) wraz z braćmi Halfdanem oraz Sigurdem został osadzony na tronie Trøndelagu, jednak wobec faktycznej władzy tam jarlów z Lade (Grjortgardsonów) owa nominacja o ile miała miejsce była raczej tytularna. Po zamordowaniu w latach 20. X w. przez Eryka I Krwawego Topora Björna i Ragnwalda Haraldssonów (zob. ss. 17 i 23) stanął w opozycji do przyrodniego brata i usiłował go zgładzić (ok. 927/29). W odpowiedzi na wyniesienie Eryka na tron w 930 r., z poparciem jarla Sigurda z Lade ogłosił się w Trøndelagu królem zwierzchnim. Zmarł nagle w 932 (933) r., według Sturlassona otruty podczas uczty przez wiedźmę wynajętą przez królową Gunhildę, małżonkę Krwawego Topora. 3 Halfdan Zwany Białym (Hvide), był on bliźniakiem Halfdana Czarnego i urodził się zapewne w drugiej połowie 868 r. Wedle Snorriego Sturlassona w przeprowadzonym ok. 900/01 r. podziale królestwa Harald I przeznaczył dla trzech synów Asy: Halfdanów Czarnego i Białego oraz Sigurda, ziemie w Trøndelagu ze stolicą w Lade (koło obecnego Trondheim), co jednak wydaje się niepewne, skoro faktyczna władza należała tam do rodu jarlów Lade (Grjortgardsonów). Halfdan Biały zginął podczas bitwy, zapewne podczas wikingu w Eistlandzie (obecna Estonia), co miało miejsce w nieokreślonym czasie po 901 r., a być może po 915 r. 4 Sigurd (Sigfrod) Urodził się zapewne w 869 r. Według Snorriego Sturlassona podczas podziału Norwegii, dokonanego ok. 900/01 r. przez Haralda I, otrzymał wespół z braćmi, Halfdanami Czarnym i Białym, ziemie w Trøndelagu, jednak wydaje się, że owo wyniesienie miało charakter tytularny, zważywszy na władających tam z woli Pięknowłosego jarlów z Lade. Po śmierci Halfdana Czar- 13

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII nego w 932 (933) r. został wybrany królem Trøndelagu, jednak wydaje się, że nie zyskał, tak jak poprzednik, poparcia potężnego jarla Sigurda z Lade. Próbując utrzymać niezawisłe rządy w swoim królestwie połączył siły z wojskami przyrodniego brata Olafa Geirstadaalfa, króla Viken (zob. s. 15), oboje zostali jednak pokonani w 934 r. pod Tønsbergiem przez armię Eryka I Krwawego Topora i zginęli w trakcie bitwy. Drugą żoną Haralda I została zapewne w I połowie lat 70. IX w.: Gyda (Gytha) Jej ojcem był Eryk, król Hordalandu. Polski biograf Haralda, Witold Chrzanowski przypuszcza, że w kolejności związków władcy wyprzedza ją Snefryda, uważana powszechnie za czwartą małżonkę norweskiego króla. Warto tutaj nadmienić, że Harald jako poganin mógł mieć (i najpewniej miał) kilka żon w jednym czasie. Potomstwo {1 5}: 1 Alof Jedna z części Heimskringli, wzmiankowana już wcześniej Saga o Halfdanie Czarnym, wymienia ją na pierwszym miejscu wśród dzieci króla Haralda I i Gydy; zwano ją Aarbod. Urodziła się przypuszczalnie ok. 874/75 r. Jej mężem został ok. 891 r. Thore (Ragnvaldsson) Milczący, jarl Møre od 891 r., przypuszczalnie syn Ragnwalda Mądrego, jarla Møre, zamordowanego przez synów króla Haralda, Halfdana Halega i Gudröda Ljome (zob. ss. 22 i 23). Miała z nim córkę: 1 Bergljot, żona jarla Sigurda z Lade, matka Haakona Sigurdssona, regenta Norwegii (zob. s. 34 w jego biogr.). Alof Aarbod zmarła w bliżej nieokreślonym czasie po 890 r. 2 Rörik (Horik) Snorri Sturlasson opisuje go jako najstarszego spośród synów Haralda I i jego żony Gydy z Hordalandu. W. Chrzanowski przypuszcza, że mógł przyjść na świat w drugiej połowie 875 r. Podczas podziału Norwegii ok. 900/01 r. otrzymał od ojca Hordaland oraz Sogn. Dalsze jego losy nie są znane. 3 Sigtryg (Siggtrygg) Snorri wymienia go na drugim miejscu wśród synów Haralda I i Gydy, natomiast spisana przez mnicha Teodoryka w początkach XIII w. kronika Historia Norvegiæ (wydana przez G. Storma w 1880 r. w Kopenhadze w zbiorze Monumenta Historica Norvegiæ Latine scripta) czyni go dwunastym synem królewskim; W. Chrzanowski datuje jego narodziny na 876 r. Podczas podziału Norwe- 14

YNGLINGOWIE DOM Z VESTFOLD gii dokonanego z woli Haralda I Pięknowłosego ok. 900/01 r. Sigtryg otrzymał prowincję Vigulmark lub Romerike. Nic więcej o nim nie wiadomo. 4 Frode Według Sturlassona trzeci syn Haralda Pięknowłosego i Gydy, urodzony wedle przypuszczeń W. Chrzanowskiego w 877 r. Podczas rozdziału terytoriów rodzinnych ok. 900/01 r. wraz ze swoim młodszym bratem Thorgilsem otrzymał Telemark, niewykluczone jednak, że nadanie to miało charakter zaoczny, gdyż w tym mniej więcej czasie obaj bracia najechali Szkocję, a następnie Irlandię. gdzie zostali obwołani królami Dublina. Frode zmarł w Dublinie, wedle Snorriego Sturlassona otruty. Miało to miejsce w 902 r.; w tymże roku wikingowie zostali wygnani z Dublina. 5 Thorgils Wedle niektórych autorów on oraz Frode (zob. powyżej) to ta sama osoba, natomiast J.P.F. Kønigsfeldt wzmiankuje jeszcze jednego syna Haralda I imieniem Trygwe i to jego czyni królem Dublina wraz z Frodem. Heimskringla Snorriego Sturlassona wymienia Thorgilsa na ostatnim miejscu wśród synów Haralda I i Gydy, zaś W. Chrzanowski datuje jego narodziny na koniec 877 lub początek 878 r. Ok. 900/01 r. wraz z Frodem Haraldssonem został z woli ojca osadzony jako król w prowincji Telemark. Niebawem wspólnie z bratem najechał wybrzeża Szkocji i Irlandię, gdzie w 902 r. obwołano braci królami Dublina. Thorgils zginął z rąk Irlandczyków, zapewne jeszcze w tym samym roku, kiedy to oddziały wikingów zostały wyparte z Dublina. Trzecią żoną Haralda I została zapewne ok. 884 r.: Swanhilda (Hilda) Była ona córką Eysteina zwanego Glumra, jarla w Opplandzie. Synowie {1 3}: 1 Olaf (Alf) Zwany Geirstadaalf (Geirstad-Alf); według wzmiankowanej wyżej kroniki Historia Norvegiæ (XIII w.) był trzecim synem Haralda Pięknowłosego. Urodził się przypuszczalnie ok. 884 r. Na mocy podziału królestwa dokonanego ok. 900/01 r. przez Haralda I został królem, przypuszczalnie w prowincji Vigulmark. Po śmierci przyrodniego brata Guttorma (przed 915), odziedziczył jego królestwo rozciągające się od Glommen po Svinesund i Ranrike, a po śmierci brata Björna Farmanna (ok. 927) zdołał zająć tron Vestfoldu. Po abdykacji Haralda Pięknowłosego i objęciu tronu 15

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII Norwegii przez Eryka I Krwawego Topora (930) został wbrew woli ojca wybrany przez lud Vestfoldu królem zwierzchnim. Próbując utrzymać autonomię swojego królestwa, połączył siły ze swoim przyrodnim bratem Sigurdem, królem Trøndelagu (zob. s. 13), jednak w 934 r. pod Tønsbergiem (Vestfold) ich koalicja uległa armii Eryka, a oni sami polegli w trakcie bitwy. Z nieznaną bliżej małżonką dochował się syna: (i) Trygwe (Tryggve) Urodził się zapewne między 925 a 935 r., bliżej tej pierwszej daty. Po wstąpieniu na norweski tron Haakona I Dobrego ok. 945 r. otrzymał z jego woli Ranrike i Vingulmark oraz Viken. Został zamordowany na półwyspie Sotenäs w Viken z polecenia Haralda II Szarej Opończy przez jego brata Gudröda (zob. s. 30 w biogr. Eryka I Krwawego Topora). Wedle Snorriego Sturlassona stało się to w 963 r., jednak nowsze badania przesuwają owo wydarzenie na 968 r. Żoną Trygwiego Olavssona została ok. 960 r.: Astryda (Astrid) Była córką Eryka z Ofrestad ( Oprustader ) zwanego Bjordaskalle. Po zamordowaniu męża ciężarna Astryda zbiegła na Orkady, gdzie dała życie synowi, następnie zaś przedostała się do ojca, a stamtąd do Szwecji. Celem osadzenia Olafa na norweskim tronie, z pomocą króla szwedzkiego przedsięwzięła wyprawę na Norwegię, która jednak zakończyła się niepowodzeniem. Oboje zostali pojmani podczas ucieczki przez estońskich piratów i sprzedani w niewolę na Ruś. Tam Astrydę nabył kupiec z Viken imieniem Lodin, który następnie pojął ją za żonę i wraz z nią zamieszkał w Norwegii. Data śmierci matki Olafa Tyrgwasona nie jest znana. Potomstwo {(a) (c)}: (a) Ingeborga W 1000 r. poślubiła Ragnwalda Ulfssona zwanego Starym, jarla Västergötlandu (w Szwecji), dzierżącego z ramienia wielkiego księcia kijowskiego Jarosława Mądrego urząd namiestnika ( jarla ) Ładogi. Miała z nim dwóch znanych źródłom synów: 1 Ulf, jarl. 2 Eilif, jarl. Drugą żoną jarla Ragnwalda została Astryda, przypuszczalnie córka Njala Finssona, jarla z Hålogalandu, z którą 16

YNGLINGOWIE DOM Z VESTFOLD miał on syna Stenkila, późniejszego króla Szwecji. Dalsze losy Ingeborgi Tryggvesdatter nie są znane, nie wiadomo więc, czy zmarła przed powtórnym ożenkiem Ragnwalda, czy też została przez niego oddalona. (b) Astryda (Astrid) Latem (zapewne 996 r.) została żoną Erlinga Skjalgssona (poległ 21 XII 1028), syna Thorleifa Skjalga, który po zaślubinach z Astrydą otrzymał od swojego szwagra, króla Olafa I Trygwasona, ziemie na północ od Sognefjordu. Astryda i Erling mieli następujące potomstwo: 1 Askel (Aslak) z Sole (zm. 1028); w 1015 r. ożenił się Sygrydą, córką jarla Swena Haakonssona, regenta Norwegii (szczegóły zob. s. 40). 2 Skjalg (poległ pod Nisaa w 1062). 3 Sigurd. 4 Lodin (zm. po 1098). 5 (?) Thorer. 6 Ragnhilda, małżonka Thorberga Arnessona z Giske. Data śmierci Astrydy Tryggvesdatter nie jest znana. (c) OLAF I TRYGWASON (zob. s. 36). 2 Björn Dzięki wspieraniu wypraw handlowych, z których również sam czerpał zyski, zyskał u Norwegów przydomki Kupca, Handlarza (Farmann, Kaupman). Przez Historia Norvegiæ (XIII w.) wzmiankowany jest jako czwarty syn królewski. Urodził się zapewne ok. 885 r. Podczas podziału terytoriów rodzinnych dokonanego przez Haralda Pięknowłosego ok. 900/01 r. został osadzony w Vestfoldzie, gdzie prawdopodobnie założył miasto Tønsberg. Zginął zamordowany przez ludzi Eryka I Krwawego Topora, co miało miejsce po 924 r., być może w 927 r., na farmie Sæheim (Sem, obecnie Jarlsberg) w Tønsbergu. Spoczął we wzniesionym w pobliżu kurhanie, nazwanym od jego przydomku Farmanshaug, który istnieje do dziś. Wedle Snorri Sturlassona Björn Haraldsson zawarł korzystne małżeństwo i z ową nieznaną bliżej małżonką miał syna: (i) Gudröd Jako syn Björna Haraldssona i wnuk Haralda Pięknowłosego wzmiankowany przez Sagę o Halfdanie Czarnym oraz przez Historia Norvegiæ. Był w zbliżonym wieku do Trygwiego Olavssona (zob. s. 16), wraz z którym się wychowywał, przypuszczal- 17

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII nie więc urodził się ok. 925 r. Po rychłej śmierci ojca (ok. 927) został wzięty na dwór swojego stryja Olafa (zob. s. 16). Wraz z jego synem Trygwe poparł kolejnego stryja, Haakona (Dobrego), w jego walce o tron z Erykiem I Krwawym Toporem. Objąwszy władzę zwierzchnią w Norwegii ok. 945 r. Haakon I wynagrodził bratanka nadaniem królestwa Vestfoldu. Gudröd zginął z ręki Haralda II Szarej Opończy ok. 960/65 (963) r. w Tønsbergu. Żoną Gudröda Björnssona została (być może ok. 945 r.): Cecylia Jej imię odnotowuje jedynie XIV-wieczny islandzki manuskrypt zwany Flateyjarbók (Codex Flateyensis), natomiast piszący stulecie wcześniej Snorri Sturlasson pisze tylko, że Gudröd zawarł korzystne małżeństwo, nie podając jednak żadnych szczegółów. Z kolei XVIII-wieczny historyk norweski Gerhard Schøning (Norges Riiges Historie, t. I II, Sorø 1771 73, t. III, Kopenhaga 1781) domniemywa, że imię małżonki Gudröda Björnssona, pojawiające się w jej osobie po raz pierwszy na terenach Skandynawii, może wskazywać na zagraniczne pochodzenie Cecylii. Syn: (a) Harald Zwany Grenske, według XIII-wiecznej Historia Norvegiæ z uwagi na fakt, że wychowywał się w Grenlandzie (stanowiącym część królestwa Telemarku w południowej Norwegii). Przypuszcza się, że na świat przyszedł ok. 947 r. Po śmierci ojca (ok. 960/65) zbiegł przed Haraldem II Szarą Opończą do Opplandu, a stamtąd do Szwecji, gdzie osiadł na dworze możnego Skoluga (Skogara) Toste. Poparł króla duńskiego Haralda Sinozębego, który ok. 970 r. zajął południową część Norwegii, w zamian za co otrzymał od niego Vingulmark, Vestfold i Agder wraz z tytułem królewskim. Został spalony żywcem z rozkazu szwedzkiej królowej-wdowy Sygrydy Storrådy (domniemanej córki Skoluga Toste), o której rękę bezskutecznie zabiegał; miało to miejsce ok. 995 r. Żoną Haralda Grenske została: Asta Była ona córką Gudbranda Kula, norweskiego możnego z terenu Opplandu. Na wieść o zamiarze małżonka po- 18

YNGLINGOWIE DOM Z VESTFOLD ślubienia Sygrydy Storrådy, a następnie o jego śmierci (ok. 995), przeniosła się wraz z nowonarodzonym synem Olafem do rodzinnego Opplandu, gdzie wyszła powtórnie za mąż za Sigurda Syra, będącego przypuszczalnie, tak jak i Grenske, prawnukiem Haralda I Pięknowłosego (dalsze szczegóły zob. s. 20). Syn: (i) OLAF II ŚWIĘTY (zob. s. 43). 3 Ragnar Na świat przyszedł ok. 886 r. jako najmłodszy spośród synów Haralda I i Swanhildy. Na mocy podziału Norwegii, dokonanego przez ojca ok. 900/01 r., otrzymał wraz z przyrodnimi braćmi Dagiem i Ringiem (Hringiem) (zob. s. 24) synami piątej żony królewskiej Ashildy Hedemark oraz Gudbrandsdal. Jego dalsze losy nie są znane, nie wiadomo także, czy rządził w którejś z prowincji samodzielnie, czy też współwładał z jednym wymienionych wyżej synów Ashildy. Z nieznaną z imienia żoną pozostawił syna: (i) Agnar Z nieznaną bliżej żoną dochował się syna imieniem Ragnar, o którym brak dalszych informacji. Czwartą żoną Haralda I została (trudno ustalić datę zawarcia małżeństwa, zapewne miało to miejsce w latach 80. IX w.): Snefryda Jej ojcem był Svase, Fin mieszkający na pograniczu Opplandu. Historycy wahają się przy umiejscowieniu w czasie tego mariażu, zapewne jednak miał on miejsce przed zawarciem małżeństwa z Ashildą i po zakończeniu związku z Gydą. Według Sturlassona Snefryda zauroczyła króla, podając mu kubek miodu zaprawionego miłosnym eliksirem. Faktem jest, że Harald darzył ją głębokim uczuciem, które przetrwało przedwczesną śmierć królowej, zmarłą być może podczas porodu lub w połogu. Snorri podaje dalej, że ciało Snefrydy nie ulegało rozkładowi przez trzy lata po jej śmierci i dopiero poruszenie zwłok, celem zamiany zniszczonej sukni, spowodowało ich rozpad i zdjęcie uroku; rozwścieczony król nakazał wówczas wygnać synów Snefrydy ze swojego dworu. Synowie {1 4}: 1 Sigurd Według Snorriego najstarszy syn wydany na świat przez Snefrydę, zaś wedle Historia Norvegiæ szósty w kolejności syn Haralda 19

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII Pięknowłosego. Zwany był Olbrzymem (Hrise). Po śmierci matki został wraz z braćmi wygnany przez ojca, lecz dzięki wstawiennictwu Thjodolfa z Hvinu Sigurd i jego bracia odzyskali miejsce przy królu. Następnie Sigurd wraz z Halfdanem Halegiem zostali wysłani na wychowanie do Ringerike. Na mocy testamentu Haralda z 900/01 r. trzej synowie Snefrydy otrzymali we władanie Hadaland, Ringerike i Thoten; wydaje się, że skoro Hadaland przypadł najmłodszemu Ragnwaldowi Rettilbeine (o czym niżej), pozostałe wymienione prowincje objęli Sigurd z Halfdanem najprawdopodobniej starszy z braci zarządzał Ringerike (W. Chrzanowski). Dalsze dzieje Sigurda Hrise nie są znane. Imię i filiacja jego żony także nie są znane, ich synem był: (i) Halfdan XIII-wieczna norweska saga Morkinskinna wymienia przodków króla Haralda III Surowego od Haralda hárfagri [Pięknowłosego] do Sigurda hrisi [Potężnego], a następnie syna tegoż Sigurda Hálfdana, ojca Sigurda sýr, ojca Haralda [Surowego], wszystkich ich tytułując królami Hringariki [Ringerike] w Norwegii. Ten rodowód potwierdza Historia Norvegiæ, jednak oba te źródła są stosunkowo późne i ich wiarygodność jest podważana przez nowszą naukę (M. Sjöström). Król Ringerike (?). Data jego śmierci nie jest znana. Z nieznaną małżonką miał syna: (a) Sigurd Nosił przydomek Syr ( świnia, locha ), jednak jego geneza nie jest znana; XIX-wieczny historyk norweski P.A. Munch sugeruje, że osobliwy alias króla wynikał z zamiłowania Sigurda do pracy na roli, tak że rył on w ziemi, niczym świnia. Po ojcu król Ringerike. Według Heimskringli pod wpływem Olafa I Trygwasona przyjął wraz z małżonką chrzest w rycie łacińskim, co miało miejsce w 998 r. Zmarł w 1018 r. Żoną Sigurda Halvdanssona została ok. 995 r.: Asta Była ona wdową po Haraldzie Grenske, królu Vingulmark, Vestfoldu i Agder (zob. s. 18). W 998 r. podczas misji chrystianizacyjnej króla Olafa I Trygwasona wraz z drugim mężem przyjęła chrzest w obrządku łacińskim. Jej dalsze losy nie są znane. Potomstwo {(i) (v)}: 20

YNGLINGOWIE DOM Z VESTFOLD (i) Guttorm (Gudröd) Wedle Snorriego Sturlassona, a także sagi Morkinskinna najstarszy syn Sigurda Syra i Asty Gudbrandsdatter. Przypuszcza się, że skoro ani on, ani jego młodszy brat Halfdan nie byli brani pod uwagę przy wyznaczaniu następcy tronu przez króla Magnusa I Dobrego, który w 1045 r. wskazał sukcesorem ich najmłodszego brata Haralda (III Surowego), oboje zmarli przed tą datą. (ii) Gunhilda Snorri wymienia jako drugie z kolei dziecko Sigurda oraz Asty, natomiast Morkinskinna umiejscawia ją na czwartym miejscu, po Guttormie, Halfdanie i Ingerydzie. Jej mężem został zapewne ok. 1025 r. Kettil Kalf z Ringanes, z którym miała dwoje dzieci: 1 Guttorm; osiadł w Irlandii, pozostając w przyjaźni z królem Dublina Margadem. W 1066 r. Tostig, syn earla Godwina z Wesseksu, posłał go do jego wuja, króla Haralda, oferując mu Northumbrię w zamian za pomoc w podboju Anglii. Dalsze losy Guttorma nie są znane. 2 Sygryda; poślubiła Eindryda Einarssona (poległ ok. 1050), syna Bergljot, córki jarla Haakona Sigurdssona (zob. s. 35 w jego biogr.). Data śmierci Gunhildy Sigurdsdatter nie jest znana. (iii) Halfdan Jako drugi w kolejności syn Sigurda Syra i Asty wymieniony zarówno przez Snorriego Sturlassona jak i Morkinskinnę. Nie zachowały się żadne daty, jednak zakłada się, że zarówno on, jak i jego starszy brat Guttorm zmarli przed wyznaczeniem następcą tronu ich młodszego brata Haralda w 1045 r. Z nieznaną bliżej żoną dochował się córki: (a) Thorberga (Bergljot) Urodziła się zapewne ok. 1018/20 r. Jej mężem został Fin Arnesson z Yriar (Vrjar), jarl Hallandi z nominacji króla Danii Swena II od ok. 1051 r. (zm. 1062), z którym miała dwie córki: 1 Ingeborga (ur. 1030/35?, zm. przed 1070); jej pierwszym mężem został ok. 1040/45 r. 21

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII Thorfinn Czarny, jarl Orkadów i Caithness (ur. 1009?, zm. 1056/65?), z którym miała potomstwo, zaś ok. 1059 lub 1066 r. wyszła za Malkolma III Canmore (Wielkogłowego), króla Szkocji (ur. ok. 1031, poległ pod Alnwick 1093) i miała z nim dalsze dzieci. 2 Sygryda; poślubiła Orma Eilivssona, jarla z Opplandu (zm. ok. 1055) i miała z nim potomstwo. Dalsze losy Thorbergi (Bergljot) Halfdansdatter nie są znane. (iv) Ingeryda (Ingeborga) Według Snorriego była czwartym z kolei dzieckiem Sigurda Syra i Asty Gudbrandsdatter, natomiast Morkinskinna czyni ją trzecia w kolejności i umiejscawia przed Gunhildą. Jej mężem został niejaki Nefstein, z którym miała następujące potomstwo: 1 Sigurd; z nieznaną bliżej małżonką dochował się syna, także Sigurda, zmarłego w 1135 r. 2 Tore. 3 Gudrun; poślubiła Skulego Tostessona (być może syna Tostiga z Wesseksu). Ich prawnukiem był Baard Guttormsson, ojciec Inge II Baardssona (szczegóły zob. s. 85). Nie jest znana data śmierci Ingerydy Sigurdsdatter. (v) HARALD III SUROWY (zob. s. 50). 2 Halfdan Zwany Halegiem, według Sturlassona drugi syn Haralda Pięknowłosego i Snefrydy, wedle Historia Norvegiæ ósmy w kolejności starszeństwa potomek królewski. Po śmierci Snefrydy Harald wygnał jej synów, lecz później przywrócił ich do łask. Następnie Halfdan wraz ze starszym Sigurdem został wysłany na wychowanie do Ringerike. W 891 r. wespół z młodszym bratem Gudrödem Ljome napadł na hallę jarla Ragnwalda Mądrego z Møre (zachodnia Norwegia), po czym spalił ją wraz z jarlem oraz jego ludźmi. Obawiając się gniewu ojca, którego zamordowany był bliskim współpracownikiem, pożeglował na Orkady, przegnał sprawującego tam rządy w imieniu króla Einara Ragnvaldssona i sam zajął wyspy. Wkrótce jednak Einar dokonał najazdu odwetowego, podczas którego Halfdan poniósł śmierć (ok. 891/94). 22

YNGLINGOWIE DOM Z VESTFOLD 3 Gudröd Zwany Ljome, trzeci syn Haralda I i Snefrydy Svasedatter. Po śmierci matki podzielił los braci i został wygnany przez króla. Przebywał później na dworze swojego przybranego ojca, skalda Thjodolfa z Hvinu, który zdołał przekonać Haralda aby przywrócił synów do łask. W 891 r. wraz ze starszym bratem Halfdanem Halegiem dokonał napadu na dwór jarla Ragnwalda z Møre, podczas którego zginął jarl i jego sześćdziesięciu ludzi, a następnie, po ucieczce brata na Orkady, zajął Møre. W odwecie Harald Pięknowłosy zmusił syna do poddania, po czym zesłał go do Agder. Pogodzony z ojcem, w trakcie podziału królestwa w 900/01 r. otrzymał wraz z braćmi Sigurdem i Ragnwaldem Hadaland, Ringerike i Thote; wedle przypuszczeń W. Chrzanowskiego jego domeną była ostatnia z wymienionych prowincji. Okręt Gudröda zatonął w drodze do Rogalandu (na północy kraju) wraz z młodym królem oraz całą załogą, miało to miejsce zapewne ok. 910 r. 4 Ragnwald Najmłodszy spośród synów urodzonych przez Snefrydę, która przypuszczalnie zmarła podczas porodu lub wkrótce po nim. Po przywróceniu potomków Snefrydy do ich praw (zob. powyżej) został wysłany na wychowanie do Hadalandu. Testament Pięknowłosego z 900/01 r. uczynił trzech żyjących synów Snefrydy (Halfdan Haleg poległ ok. 891/94 r.) królami Hadalandu, Ringerike i Thote; nie jest pewne w jaki sposób podzieli się oni władzą w przeznaczonych im prowincjach, lecz przypuszcza się, że najmłodszemu z książąt przypadł Hadaland, gdzie dorastał. Według Snorriego Sturlassona Ragnwald parał się czarnoksięstwem, co stało się przyczyną wyprawy zbrojnej na Hadaland, dokonanej na polecenie Haralda I przez Eryka Krwawego Topora (ok. 910). W jej trakcie Ragnwald został wraz z osiemdziesięcioma konfratrami otoczony w swoim dworze, który na polecenia Eryka spalono wraz ze znajdującymi się wewnątrz ludźmi. Biograf Haralda Pięknowłosego Witold Chrzanowski domniemywa, że zamiarem starego króla nie było zabicie syna, lecz jedynie pozbawienie go tronu Hadalandu, a nakazując mord na Ragnwaldzie Eryk działał na własną rękę, licząc na to, że zostanie mu to wybaczone jako ulubieńcowi ojca i jego sukcesorowi. Snorri podaje, że wnukiem Ragnwalda był Eyvind zwany Kelda, nie wiadomo jednak, czy wywodził się on z dynastii Ynglingów 23

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII po mieczu czy po kądzieli. Ów Eyvind, podobnie jak jego dziad, był czarownikiem, za co został z rozkazu króla Olafa I Trygwasona stracony przez przywiązanie do skały w Skrattasker podczas przypływu; miało to miejsce w 998 r. Piątą żoną Haralda I została być może w II połowie lat 80. IX w.: Ashilda (Alvhilda) Była ona córką Ringa (Hringa) Dagssona z Ringerike, poślubioną przez Haralda po oddaleniu Gydy, a być może także i Swanhildy. Potomstwo {1 4}: 1 Dag Według Snorriego najstarszy syn zrodzony z Ashildy; W. Chrzanowski uważa, że mógł urodzić się ok. 887 r. Podczas podziału Norwegii, dokonanego przez Haralda Pięknowłosego ok. 900/01 r., otrzymał wraz z bratem Ringiem (Hringiem) oraz przyrodnim bratem Ragnarem najmłodszym synem Swanhildy Hedemark oraz Gudbrandsdal. Nie jest pewne w jaki sposób książęta podzielili między siebie wymienione prowincje, skoro jednak syn Ringa, Dag, władał w późniejszym czasie Hedemarkiem, można na tej podstawie przypuszczać, że domeną jego stryja i imiennika był Gudbrandsdal. Dalsze losy Daga Haraldssona nie są znane. 2 Ring (Hring) Drugi syn Ashildy, zgodnie z testamentem Haralda Pięknowłosego z ok. 900/01 r. otrzymał wespół z braćmi Dagiem oraz Ragnarem Hedemark i Gudbrandsdal; przypuszczalnie jego władztwem był Hedemark, który należał następnie do jego syna i wnuków. Nic więcej o nim nie wiadomo. Z nieznaną małżonką dochował się syna: (i) Dag Król Hedemarku, zmarł po 960 r. Imię i filiacja jego żony nie są znane, miał z nią troje dzieci {(a) (c)}: (a) Rörik (Horik) Wraz z bratem Ringiem król Hedemarku. Bracia udzielili poparcia Olafowi Haraldssonowi (Świętemu) w jego walce o tron norweski z jarlami Lade (1016), później jednak popadli w konflikt z królem, z rozkazu którego Rörik został oślepiony (1017). Po nieudanej próbie zamachu na Olafa został zesłany na Islandię, gdzie zmarł w 1021 r. (b) Ring (Hring) Król Hedemarku wspólnie ze starszym bratem Rörikiem. W 1016 r. obaj Dagssonowie wsparli przyszłego Olafa II 24

YNGLINGOWIE DOM Z VESTFOLD Świętego (Haraldssona) w jego walkach o koronę Norwegii, lecz w późniejszym czasie poróżnili się z królem; starszy z nich został z rozkazu Olafa oślepiony, młodszy zaś skazany na banicję. Osiadł następnie w Szwecji i po tym czasie znika z kart historii. Miał dwóch synów{(i) (ii)}: (i) Dag Wzmiankowany w 1030 r., dalsze losy nieznane. (ii) Emund Wzmiankowany jako możny w Połocku (na północy Rusi), nic więcej o nim nie wiadomo. (c) Ragnhilda Poślubiła Rauda z Østerdalen w Hedemarku. 3 Gudröd Zwany Skirja, najmłodszy syn Haralda Pięknowłosego i Ashildy. Według domniemywań W. Chrzanowskiego na świat przyszedł ok. 889/90 r., skoro podczas podziału w 900/01 r. nie otrzymał żadnego nadania i pozostał przy ojcu na jego dworze. Nic więcej o nim nie wiadomo. 4 Ingegerda Urodzona przypuszczalnie ok. 891 r. (W. Chrzanowski), została być może żoną jarla Halfdana Eysteinssona z Opplandu (syna jarla Eysteina zwanego Glumra i brata Swanhildy, trzeciej żony Haralda?). Wedle Sagi o Halfdanie Eysteinssonie (XIV w.), źródła późnego i bałamutnego, Eystein panował jako król w Trondheimie (czemu stanowczo przeciwstawia się Chrzanowski), wraz z małżonką dożył późnej starości i dochował się potomstwa po czym w Norwegii i na Orkadach żyje wielu ludzi, którzy od nich wywodzą swój ród. Być może chodzi tutaj jednak o Ingeborgę, nieślubną córkę Haralda Pięknowłosego (zob. s. 26). Szóstą żoną Haralda I została przypuszczalnie ok. 894 r.: Ragnhilda Zwana Bogatą (Potężną), była córką Rörika (Horika, Eryka) (II) zwanego Młodszym, króla Danii (Jutlandii). Według Snorriego Sturlassona przed jej poślubieniem Harald oddalił dziewięć żon, sama zaś Ragnhilda żyła jedynie trzy lata po przybyciu do Norwegii, co przy założeniu, że została żoną króla ok. 894 r. ustala hipotetyczną datę jej śmierci na rok 897. Syn: 1 ERYK I KRWAWY TOPÓR (zob. s. 27). 25

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII Harald I pozostawił także następujące potomstwo naturalne: z nieznaną nałożnicą: 1 Ingeborga Być może to ona właśnie, a nie jej przyrodnia siostra Ingegerda (zob. s. 25), została żoną jarla Halfdana z Opplandu (syna Eysteinna zwanego Glumra, jarla Opplandu?). Ingeborga nie jest wymieniana przez Snorriego Sturlassona wśród potomstwa króla Haralda, co skłania do wniosku, że obie córki królewskie to w istocie ta sama osoba (G. Schøning), przeczą temu jednak Saga o Olafie Trygwasonie (XII w.) oraz Saga o Świętym Olafie (XIII w.). Jarl Halfdan i Ingeborga mieli córkę: 1 Gunhilda; została żoną Fina Skjalge i miała z nim dwóch synów (po nich potomstwo). Data śmierci Ingeborgi Haraldsdatter nie jest znana. z Thorą Mosterstang (zwaną tak ponieważ pochodziła z wyspy Moster i odznaczała się wysokim wzrostem), służką na dworze królewskim, wywodzącą się z możnej rodziny spokrewnionej z Kare Aslaksonem z Hordalandu: 2 HAAKON I DOBRY (zob. s. 31). UWA G A: Historia Norvegiæ (XIII w.), źródło oceniane jako niepewne, wymienia ponadto następujących synów Haralda I Pięknowłosego: Gundroda (Gudröda), Eysteina, Jorunda, Ingwara, Trygwego, Ringa oraz Rolfa. Owi potomkowie królewscy nie są jednak wzmiankowani przez sagi i w związku z tym ich istnienie jest odrzucane przez znane mi opracowania. HARALD I W 930 r. na zgromadzeniu w prowincji Hordaland przekazał tron Norwegii swojemu ulubionemu synowi Erykowi. Zmarł w 933 lub 934 r. w Rogalandzie i został pochowany w kurhanie Haugar, umiejscawianym obecnie w miejscowości Gard w Haugesund. Władzę zwierzchnią nad Norwegią objął Eryk Krwawy Topór. Literatura W Chrzanowski: Harald Pięknowłosy (ok. 850 933) król wikingów. Postać władcy norweskiego na kartach Heimskringli Snorriego Sturlussona (Kraków 2011). 26

YNGLINGOWIE DOM Z VESTFOLD ERYK I KRWAWY TOPÓR O J C I E C: Harald I Pięknowłosy (zob. s. 11). M A T K A: Ragnhilda Bogata (zob. s. 25 w biogr. Haralda I). R O DZ E Ń S T WO: Przyrodnie (zob. s. 12 w biogr. Haralda I). ERYK I Urodził się prawdopodobnie ok. 895/97 r. Jego przydomek nawiązywał do mściwego charakteru władcy, który nie cofnął się przed wymordowaniem własnych braci, zagradzających mu drogę do tronu. Zgodnie z wolą Haralda I, w 930 r. w Hordalandzie przejął po nim zwierzchnią władzę w Norwegii. W 934 r. pod Tønsbergiem pokonał wojska przyrodnich braci, Sigurda, króla Trøndelagu (zob. s. 13) oraz Olafa (Alfa), króla Viken (s. 15), którzy zginęli podczas bitwy; zwycięstwo to uczyniło Eryka I niepodzielnym panem Norwegii. W 934/35 r. przybył do Norwegii z Anglii, gdzie się wychowywał, najmłodszy syn Haralda I Pięknowłosego, książę Haakon (Dobry), który z poparciem potężnego jarla Sigurda z Lade uzyskał w Trøndelagu wybór na króla norweskiego. Po długich walkach, ok. 945 r. (może już ok. 936) pretendent zdołał pokonać wojska Eryka, który zbiegł na Orkady, a dalej do Anglii. W 947/48 r. Eryk zajął Northumbrię (być może jedynie sam York) i ogłosił się jej królem, w 949 r. został jednak wygnany przez króla Anglii Edreda. Powrócił w 952 r. i ponownie zasiadł na tronie Northumbrii; był ostatnim niezależnym od królów angielskich władcą tej krainy. Żoną Eryka I została prawdopodobnie w 922 r.: Gunhilda Była ona zapewne córką Ozura (Asura) Tote, Fina z Hålogalandu. Historia Norvegiæ podaje, że żoną Eryka I była córka Gorma Starego, króla Danii (północnej Jutlandii), jednak jest to nieprawdopodobne ze względów chronologicznych; mogła ona ewentualnie być jego siostrą, córką króla Hardekanuta. Data jej narodzin nie jest znana, można jednak założyć, biorąc pod uwagę wskazówki zawarte przez Snorriego Sturlassona w Heimskringli, że miało to miejsce po- 27

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII między 910 a 920 r. Ok. 945 r. podążyła wraz z mężem i dziećmi na Orkady, a następnie do Anglii, gdzie Eryk został królem Northumbrii (Yorku). Śmierć męża w 954 r. zmusiła ją jednak do powrotu na Orkady, zaś ok. wiosny/lata następnego roku pożeglowała z synami do Danii. Zwana Matką Króla (Kongemor), od wstąpienia na tron norweski Haralda Szarej Opończy (960/61) miała znaczący wpływ na rządy syna. Po śmierci króla (965/970) wraz z pozostałymi przy życiu synami ponownie usunęła się na Orkady. Dalsze losy królowej Gunhildy nie są znane. Potomstwo {1 8}: 1 Gamle Wedle Snorriego najstarszy spośród synów Eryka I i Gunhildy, zaś Historia Norvegiæ umieszcza go na drugim miejscu. Jeśli dać wiarę słowom Sturlassona, że nie był jeszcze dorosłym mężczyzną, kiedy wraz z matką i braćmi zawitał do Danii (955), można by wysnuć wniosek, że urodził się ok. 940 r., wydaje się jednak, że miało to miejsce nieco wcześniej, skoro ok. 955 r. był już na tyle dorosły aby brać udział w bitwie; zakłada się, że starsi synowie Eryka I przyszli na świat między 935 a 940 r. Po zajęciu tronu norweskiego przez Haakona I (ok. 945) obalony Krwawy Topór wraz z rodziną zbiegł na Orkady, a później do Anglii, gdzie opanował Northumbrię. Jego śmierć w 954 r. zmusiła Gunhildę do ucieczki z dziećmi z powrotem na Orkady, a wiosną/latem 955 r. przenieśli się oni do Danii, gdzie synowie Eryka otrzymali od Haralda Sinozębego nadania ziemskie. Ok. 955 r. z pomocą duńską Gamle dokonał najazdu na Norwegię, próbując pozbawić króla Haakona I tronu, lecz jego siły uległy wojskom stryja na klifie Rastarkalv na wyspie Frei (Frædø) w Møre, a sam książę zginął zrzucony z klifu do morza, bądź też utonął podczas ucieczki z pola bitwy, gdy usiłował dopłynąć do jednego ze swoich okrętów. 2 Guttorm (Gorm) Wedle Heimskringli Sturlassona drugi w kolejności syn Eryka, zaś według Historia Norvegiæ szósty i najmłodszy syn królewski. Urodził się zapewne ok. 935/40 r. Ok. 945 r. wraz z matką i rodzeństwem towarzyszył obalonemu ojcu, który zbiegł z Norwegii na Orkady, a następnie najechał i zdobył Northumbrię. Ok. 953 r. Guttorm napadł na Norwegię z zamiarem odebrania tronu królowi Haakonowi, jednak pod Avaldsnes (Augvaldsnæs) na wyspie Karmøy został pokonany przez stryja i poległ podczas bitwy. 28

YNGLINGOWIE DOM Z VESTFOLD 3 HARALD II SZARA OPOŃCZA (zob. s. 32). 4 Ragnfred Czwarty syn Eryka i Gunhildy, urodzony zapewne ok. 940 r. Ok. 945 r. wraz z rodziną obalonego ojca uszedł na Orkady, a następnie do zdobytej przez króla Eryka Northumbrii. Po śmierci Krwawego Topora w 954 r. wraz z matką i rodzeństwem musiał opuścić Anglię, po czym wszyscy ponownie schronili się na Orkadach, a następnie w Danii, gdzie synowie Eryka otrzymali od króla Haralda Sinozębego nadania ziemskie. Zasiadłszy na norweskim tronie, jego starszy brat Harald II ustanowił Ragnfreda oraz Erlinga, Gudröda i Sigurda swoimi koregentami (960/61). Po śmierci Szarej Opończy (965/970) Ragnfred wespół z matką i młodszymi braćmi po raz kolejny zbiegł na Orkady, gdzie zdołał zająć cztery wyspy, lecz niebawem został stamtąd usunięty i odpłynął do pobliskiej Szkocji. Podejmował później kolejne wyprawy na Norwegię, ostatecznie został jednak pokonany przez jarla Haakona Sigurdssona pod Thinganes (po 970 r.); po tym czasie niknie ze źródeł, być może zginął w trakcie bitwy. 5 Ragnhilda Zarówno Heimskringla Sturlassona jak i Saga o Olafie Trygwasonie umieszczają ją w kolejności potomstwa Eryka I między Ragnfredem a Erlingiem; można założyć, że na świat przyszła w latach 940/45 r. Po śmierci ojca pod Stainmore w 954 r. wraz z matką i braćmi szukała schronienia na Orkadach, gdzie ok. 955 r. królowa Gunhilda zaaranżowała jej małżeństwo z Arnfinnem Thorfinnssonem, jarlem Orkadów od 976 (977) r., synem Thorfinna I zwanego Rozłupywaczem Czaszek (Hausakliffer, Hausakljufer), jarla Orkadów, oraz jego żony Greald, córki Dungada (Duncana), mormaera Caithness. Arnfinn zginął zamordowany z poduszczenia Ragnhildy (data tego zdarzenia nie jest znana), która następnie poślubiła jego brata i następcę Havarda, jarla Orkadów, zwanego Urodzajną Porą, także zgładzonego z polecenia małżonki z ręki swojego siostrzeńca Einara, którego obiecała poślubić. Ostatecznie jednak trzecim mężem norweskiej księżniczki został kolejny syn Thorfinna, Ljot, od śmierci Havarda jarl Orkadów, który poległ w bitwie; nie są znane dzieci z żadnego z tych związków, podobnie jak i dalsze losy Ragnhildy. 6 Erling Piąty w kolejności starszeństwa syn Eryka I, założyć można, że urodził się ok. 945 r. Śmierć Krwawego Topora w 954 r. zmusiła 29

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII jego rodzinę do ucieczki na Orkady (zob. poprzednie biogramy), a stamtąd wiosną/latem 955 r. królowa Gunhilda wraz z synami przeniosła się do Danii, gdzie książęta otrzymali od króla Haralda Sinozębego ziemie w lenno. Historia Norvegiæ odnotowuje, że Erling zginął w bitwie pod Fitje (Fitjar) w 960 lub 961 r., walcząc przeciwko stryjowi, królowi Haakonowi, natomiast Snorri podaje, że Harald Szara Opończa, objąwszy tron po pokonaniu Haakona pod Fitje, powołał młodszych braci, Ragnfreda, Erlinga, Gudröda i Sigurda, na swoich współregentów, i że Erling został zabity w Lade (koło obecnego Trondheim) przez lud niezadowolony z jego surowych rządów, co datuje się na 963 lub 969 r. 7 Gudröd Snorri czyni go w Heimskringli szóstym synem Eryk i Gunhildy, natomiast Historia Norvegiæ umieszcza go na czwartym miejscu wśród synów Krwawego Topora. Urodził się przypuszczalnie ok. 945/50 r. Po śmierci ojca w 954 r. został wraz z braćmi zabrany przez matkę na Orkady, a następnie (wiosna/lato 955) do Danii, gdzie synowie króla Eryka otrzymali od Haralda Sinozębego nadania ziemskie. W 960/61 r. jego starszy brat Harald II powołał go wraz z Ragnfredem, Erlingiem i Sigurdem na koregentów. Po śmierci Szarej Opończy (965/970) wespół z matką i braćmi ponownie zbiegł na Orkady. Snorri podje, że zginął podczas najazdu na Norwegię w 999 r., zaś według Historia Norvegiæ został zabity na dworze w Alrekstad (późniejsze Bergen) przez Erlinga Seneksa w odwecie za zgwałcenie żony Torkella Klypra. 8 Sigurd Według Snorriego siódmy syn Eryka I, a wedle Historia Norvegiæ trzeci syn królewski. Zwany Wężem (Sleva), na świat przyszedł zapewne ok. 945/50 r. Po śmierci ojca w 954 r. matka zabrała go wraz z pozostałymi dziećmi na Orkady, a wiosną/latem 955 r. synowie Krwawego Topora odpłynęli z królową Gunhildą na dwór duński, gdzie uzyskali od Haralda Sinozębego ziemie w lenno. Wstąpiwszy na tron Norwegii w 960/61 r. Harald II Szara Opończa powołał pozostałych przy życiu braci, Ragnfreda, Erlinga, Gudröda oraz Sigurda, na swoich współrządców. Snorri donosi, że Sigurd zginął z ręki Hersego Klypa, który pomścił w ten sposób gwałt dokonany przez Erikssona na swojej żonie, natomiast Historia Norvegiæ nadmienia, że został zabity w Voss przez chłopów pod przywództwem Wemunda Volubriota. Owe wydarzenia są datowane na ok. 965 r. 30

YNGLINGOWIE DOM Z VESTFOLD ERYK I W 954 r. został usunięty z tronu Northumbrii przez miejscową opozycję szlachecką i zginął w tym samym roku w Stainmore (Westmorland, Anglia), według różnych wersji zamordowany przez Maccusa, syna Haralda Sihtricssona, króla Limerick (Luimneach), lub też zabity na polu bitwy. Jak wcześniej napisano, jego następcą na norweskim tronie został najmłodszy syn Haralda I Haakon zwany Dobrym. HAAKON I DOBRY O J C I E C: Harald I Pięknowłosy (zob. s. 11). M A T K A: Thora Mosterstang (zob. s. 26 w biogr. Haralda I). R O DZ E Ń S T WO: przyrodnie (zob. s. 12 w biogr. Haralda I). HAAKON I Urodził się ok. 919 r., według Heimskringli tuż po zejściu jego matki na ląd z pokładu statku, którym płynęła na dwór króla Haralda I w Hordalandzie, a wedle Historia Norvegiæ w rezydencji w Alrekstad (późniejsze Bergen). Zapewne w r. 925, celem uchronienia przed bratobójczymi walkami o tron, został wysłany przez ojca na dwór angielski, gdzie się wychowywał i przyjął wiarę chrześcijańską. Na wieść o śmierci Haralda (933 lub 934) i wstąpieniu na tron Eryka Krwawego Topora, w 934/35 r. powrócił do ojczyzny i przy poparciu potężnego jarla Lade, Sigurda (który wedle Sturlassona był obecny przy jego narodzinach i nadał mu imię na cześć swojego ojca) został w Trøndelagu obwołany królem Norwegii. Faktycznie tron zdołał objąć dopiero po wygnaniu Eryka ok. 945 r. (niektóre opracowania datują początek jego rządów już na ok. 936 r.). Nie wiadomo czy był żonaty, dochował się jedynej córki Thory, o której nic bliższego nie wiadomo; wzmiankuje ją jedynie Snorri w Heimskringli. 31

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII HAAKON I Został śmiertelnie ranny podczas bitwy z synami obalonego Eryka Krwawego Topora pod Fitje (Fitjar), co miało miejsce w 960 lub 961 r., i zmarł wkrótce potem w swojej rezydencji w Alrekstad (późniejsze Bergen). Ciało króla złożono w kurhanie nieopodal dworu w Sæheim w Hordalandzie. Tron objął najstarszy spośród żyjących synów Eryka I, Harald zwany Szarą Opończą. HARALD II SZARA OPOŃCZA O J C I E C: Eryk I Krwawy Topór (zob. s. 27). M A T K A: Gunhilda (zob. s. 27 w biogr. Eryka I). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 28 w biogr. Eryka I. HARALD II Na świat przyszedł zapewne ok. 935/40 r. Popularny w literaturze przydomek króla (norw. Gråfell, dosłownie Szary Płaszcz, Opończa) jest mu współczesny, uważa się jednak, że pierwotnie nie miał charakteru pseudonimu, a jedynie poprzez kontrast odnosił się do wyglądu zewnętrznego Haralda opisywanego jako urodziwy mężczyzna. Snorri Sturlasson wyjaśnia go anegdotą, jak to król nabył ów słynny szary płaszcz od dwóch Islandczyków z prowincji Hordaland, istnieje także hipoteza najczęściej jednak odrzucana że wziął się on z handlu skórkami wiewiórczymi (gråverk), którymi miał jakoby trudnić się Harald. Wraz z matką i rodzeństwem towarzyszył wygnanemu ojcu, który po utracie tronu Norwegii (zapewne ok. 945) zbiegł na Orkady, a stamtąd przeniósł się na pogranicze anglo-szkockie i zajął tron Northumbrii (Yorku). Po śmierci Eryka I w 954 r. jego wygnana z Anglii rodzina, w tym Harald, przeniosła się na Orkady, a następnie (wiosna/lato 955) do Danii, gdzie synowie Krwawego Topora otrzymali od Haralda Sinozębego nadania ziemskie. Idąc w ślady starszych braci, Gamle i Guttorma, z pomo- 32

YNGLINGOWIE DOM Z VESTFOLD cą duńską Harald najechał Norwegię (960 lub 961), pokonał swojego stryja Haakona I pod Fitje (Fitjar) i został wespół z czterema młodszymi braćmi, Ragnfredem, Erlingiem, Gudrödem i Sigurdem, osadzony na tronie. Wobec silnej opozycji, tworzonej głównie przez zwolenników jarlów z Lade (sojuszników poległego Haakona I), władza Erikssonów była w dużej mierze zależna od wsparcia króla Danii Haralda Sinozębego. Z rozkazu Szarej Opończy w r. 962 zamordowano potężnego jarla Sigurda, przywódcę stronnictwa z Lade. Niebawem także z królem duńskim doszło do nieporozumień i ostatecznie do zerwania sojuszu. O ewentualnej żonie Haralda II nic nie wiadomo, z nieznaną bliżej kobietą pozostawił naturalnego syna, którego imię i losy nie są jednak znane. HARALD II Poległ podczas bitwy morskiej w cieśninie Limfjord z flotą Haralda Sinozębego, dowodzoną przez księcia duńskiego Guld-Haralda, lub też został zamordowany z rozkazu króla Danii przez ludzi Haakona Sigurdssona, jarla Lade, następnie regenta Norwegii (zob. następny biogr.); wydarzenia te datuje się na lata 965/70; jego bracia-koregenci wraz z królową-matką zbiegli za granicę. Po śmierci Szarej Opończy Norwegia dostała się we władanie jarla Haakona z Lade, oficjalnie regenta w imieniu króla Danii, a faktycznie sprawującego nieograniczone rządy w kraju. JARL HAAKON SIGURDSSON O J C I E C: Sigurd Był synem Haakona Grjotgardsona, jarla Lade (koło Trondheim), bratem Asy, pierwszej żony króla Haralda I Pięknowłosego (zob. 33

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII s. 12 w jego biogr.). Po śmierci ojca ok. 917 r. został jarlem Lade. Pokonany przez Haralda Pięknowłosego, przyjął zwierzchnictwo królewskie. Wspierał najmłodszego syna króla Haralda, Haakona, który po wstąpieniu na tron (ok. 945 r.) potwierdził rządy Sigurda nad rejonem Trøndelagu, pozostawał natomiast w konflikcie z panującym od 960/61 r. Haraldem II Szarą Opończą. Zdradzony przez własnego brata Grjotgarda, został zaskoczony przez wojska królewskie, dowodzone przez młodszego brata Szarej Opończy, Erlinga (zob. s. 29), wraz ze swoimi ludźmi otoczony w dworze w Aglo (Oglo) i tam spalony żywcem; miało to miejsce w (ok.) 962 r., jak się zakłada na podstawie badań Sagi o Olafie Trygwasonie (XII w.). M A T K A: Bergljot Była ona wnuczką Haralda Pięknowłosego, córką Thore (Ragnvaldssona) zwanego Milczącym, jarla Møre, i księżniczki norweskiej Alof Aarbod (zob. s. 14 w biogr. Haralda I). Urodziła się po 891 r. Jej dalsze losy nie są znane. R O DZ E Ń S T WO: nieznane. HAAKON SIGURDSSON Zwany Mocnym (Potężnym, Wielkim), urodził się ok. 937 lub zimą ok. 955 r., zapewne w rezydencji jarlów w Lade (nieopodal obecnego Trondheim). W (ok.) 962 r. odziedziczył po śmierci ojca tytuł jarla Lade, po jarlu Sigurdzie przejął także rolę przywódcy opozycji skierowanej przeciwko rządom Haralda II Szarej Opończy i jego braci. W latach 965/70, sprzymierzony z królem duńskim Haraldem Sinozębym, doprowadził do śmierci Haralda II i wygnania koregentów oraz królowej Gunhildy. Od tego czasu zarządzał Norwegią z ramienia króla Danii, formalnie jako regent Sinozębego, faktycznie jednak posiadając nieograniczoną władzę; cytowana wcześniej Historia Norvegiæ podsumowuje zaistniałą sytuację w ten sposób, że jarl Haakon przywłaszczył sobie królewską władzę, rezygnując tylko z królewskiego tytułu. Ok. 975 r. król Harald wymusił na przebywającym w Danii Haakonie przyjęcie chrztu, jednak po powrocie do Norwegii jarl pozostał wierny nordyckim bogom. Żoną Haakona Sigurdssona została (może ok. 965/70 r.): Thora Jej ojcem był Skage Skoptason, co wzmiankuje w Heimskringli Snorri Sturlasson. Nie są znane żadne daty. Potomstwo {1 4}: 34

YNGLINGOWIE DOM Z VESTFOLD 1 JARL SWEN (zob. s. 39 w biogr. Swena i Eryka Haakonssonów). 2 Heming Wedle Snorriego młodszy syn jarla Haakona i jego żony. Wydaje się, że zmarł jeszcze przed ojcem (995). 3 Bergljot Snorri wzmiankuje ją jako córkę Haakona i Thory, siostrę Swena i (przyrodnią) siostrę Eryka Haakonssonów. Po 1000 r. została wydana za Einara zwanego Tambaskelfer (Thambarskelver, Tabaskielfer), poległego w bitwie przeciwko królowi Haraldowi III Surowemu w 1050 r. (pochowany w kościele św. Olafa w Nidaros, obecnym Trondheim), z którym miała dwoje dzieci: 1 Eindryd (poległ wraz z ojcem 1050, pochowany w kościele św. Olafa w Trondheim); pojął za żonę Sygrydę, córkę Kettila Kalfa z Ringanes i księżniczki Gunhildy, siostry Haralda III Surowego (zob. s. 21 w biogr. Haralda I Pięknowłosego). 2 Alof; poślubiła Thorda Folessona (zginął w bitwie 1030). Bergljot przeżyła męża i syna, zmarła zatem po 1050 r. 4 (?) Ramveig Jej mężem został Thorgrim Hardfresson. Haakon Sigurdsson miał także potomstwo naturalne {1 5}: z dziewczyną niskiego pochodzenia : 1 JARL ERYK (zob. s. 41 w biogr. Swena i Eryka Haakonssonów) z nieznanymi kobietami: 2 Sigurd Wzmiankowany ok. 986 r., kiedy pod Hjørungavaag u boku ojca i braci bierze udział w bitwie morskiej przeciwko jomswikingom; jego dalsze losy nie są znane. 3 Erland Zginął w trakcie bitwy przeciwko Olafowi I Trygwasonowi w 995 r. pod Søtræfning. 4 Erling Poległ ok. 986 r. we wzmiankowanej wyżej bitwie pod Hjørungavaag. 5 Ranghilda (Ingeborga) Jej mężem został Skopte (Skofte, Skopti) Skagasson, syn Skaga Skoptasona (zabity przez swojego szwagra, jarla Eryka Haakonssona ok. 975), a po jego śmierci poślubiła niejakiego Eiliva i miała z nim syna: 1 Orm, jarl w Opplandzie, dowódca wojsk jarla Haakona (zm. ok. 1055); z żoną Sygrydą, córką Fina Arnessona miał syna oraz córkę Ragnę, matkę Orma Svenssona (zob. s. 74 w biogr. Magnusa V) Dalsze dzieje Ragnhildy (Ingeborgi) nie są znane. 35