22 Badanie koniunktury Jak pokazują wyniki badania koniunktury, które ZPL zrealizował wśród osób odpowiedzialnych za sprzedaż w firmach leasingowych, w I kwartale 2016 r. ankietowane firmy oczekują wzrostu zatrudnienia oraz stabilizacji aktywności sprzedażowej. Jednocześnie spodziewają się nieznacznego pogorszenia jakości portfela leasingowego. Marcin Nieplowicz Specjaliści branży, prognozując jak zmieni się wartość finansowanych aktywów w I kwartale br. w odniesieniu do właśnie zamkniętego kwartału, oczekują wyższego poziomu finansowania dla transportu ciężkiego, maszyn i IT oraz nieruchomości, przy czym zdecydowanie najlepsze perspektywy widzą dla finansowania maszyn i IT. Firmy leasingowe spodziewają się stabilizacji poziomu produkcji w segmencie pojazdów lekkich. W 2016 roku branża leasingowa oczekuje wzrostu na poziomie 14 proc. Analizy Związku Polskiego Leasingu zakładają, że dynamika rynku leasingu w 2016 roku będzie zgodna z prognozowanym wzrostem inwestycji prywatnych i scenariuszem rozwoju gospodarki. Rozwój rynku leasingu w 2016 roku w zrównoważony sposób będzie opierał się o inwestycje w następujących segmentach: pojazdy lekkie (zakładamy utrzymanie dynamiki rejestracji nowych aut osobowych rzędu 10 proc., korzystne przepisy fiskalne, mocny popyt krajowy i dobrą koniunkturę w handlu), pojazdy ciężkie (przyspiesza strefa euro, widać wyraźny wzrost eksportu, ograniczony wpływ działań protekcjonistycznych w Niemczech i Francji na wielkość świadczonych usług transportowych), finansowanie maszyn w leasingu (wysokie wykorzystanie zdolności produkcyjnych w polskich firmach, stabilna polska gospodarka). Spodziewamy się wyraźnie niższego poziomu finansowania maszyn rolniczych Badanie koniunktury branży leasingowej w I połowie 2016 roku, z uwagi na okres rozruchu dla uruchomienia środków unijnych z perspektywy na lata 2014-2020 oraz umiarkowanego odbicia na rynku pożyczki agro w II połowie roku. Finansowanie agro będzie stawało się coraz bardziej niezależne od unijnych subwencji. Finansowanie nieruchomości pozostanie niszowe w łącznej produkcji firm leasingowych (planowany 2,8-proc. udział w 2016 r.). Autor jest dyrektorem ds. statystyki i monitorowania rynku Związku Polskiego Leasingu Badanie jest przeprowadzane wśród osób odpowiedzialnych za sprzedaż w firmach leasingowych zrzeszonych w ZPL. Dane dotyczą oceny mijającego okresu oraz trendów w kolejnym kwartale. Procentowe kwoty określają jaki udział badanych firm wybrało daną odpowiedź. IVQ 2015 / IIIQ 2015 IQ 2016 / IVQ 2015 zatrudnienie liczba pracowników i współpracowników jakość portfela liczba umów rozwiązanych aktywność rynkowa liczba wpływających wniosków nowa produkcja wartość zawartych umów 8% 67% 25% 8% 75% 25% 50% 25% 67% 8% 58% 33% 8% 75% 42% 33% 8% 42% 42% Badanie określa jak wg. przedstawicieli firm leasingowych zmieni się wartość sfinansowanych aktywów w I kwartale br. w porównaniu do IV kwartału ubiegłego roku. IQ 2016 / IVQ 2015 istotny wzrost wzrost bez zmian spadek istotny spadek nie dotyczy pojazdy osobowe, dostawcze i ciężarowe do 3,5 t transport ciężki maszyny i urządzenia w tym IT nieruchomości Wykres 1: Badanie koniunktury branży leasingowej (ZPL). 25% 33% 25% 25% 25% 33% 25% 8% 8% 25% 58% 50% 8% KONIUNKTURA Źródło: ZPL Wartość środków (netto w mln PLN) Lp. Spółka 1. Europejski Fundusz 4370,31 2.mLeasing 3785,01 3. Getin Leasing 3726,39 4.BZWBK Leasing 3712,61 5. Raiffeisen- 3531,59 6.PKO Leasing 3029,00 7. Millennium Leasing 2753,60 8. ING Lease (Polska) 2558,13 9.Idea Leasing 2550,14 10. Pekao Leasing 2204,02 11. BNP Paribas Leasing 2031,46 12. Volkswagen Leasing GmbH 1574,87 Oddział w Polsce 13. SG Equipment 1152,48 14. Siemens Finance 1146,32 15. De Lage Landen 1032,69 16. BMW Financial Services Polska 833,10 17.Grupa Masterlease 705,50 18. Scania Finance Polska 652,17 19. Impuls- 587,00 20. MAN Financial 477,58 21. Deutsche 396,60 22. IKB 285,38 23. FGA 259,43 24. akf leasing Polska 253,13 25. Caterpillar Financial 241,86 26.SGB Leasing 215,02 27.ORIX POLSKA 142,43 28. NL- 46,93
PERŁY POLSKIEGO LEASINGU 2015 mld inwestycji w leasingu 23 W 2015 roku polska branża leasingowa sfinansowała inwestycje o wartości niemal 50 mld zł (49,8 mld zł), dzięki czemu przekroczyła rekordowy dotąd wynik z 2014 roku (42,8 mld zł). 16,3 proc. dynamika rynku leasingu (r/r), wskazuje na niesłabnące zainteresowanie przedsiębiorstw szczególnie tych z sektora MMŚP finansowaniem udzielanym przez firmy leasingowe, a prognozy na 2016 rok są równie dobre. Wojciech Rybak Sektor leasingowy na przestrzeni lat stał się kluczowym finansującym potrzeby inwestycyjne polskich przedsiębiorców, napędzających rozwój gospodarczy kraju. W 2015 r. udzieliliśmy łącznego finansowania o wartości niemal 50 mld zł. Rok wcześniej leasingodawcy sfinansowali przedmioty leasingu o wartości 42,8 mld zł, a w 2013 r. 35,3 mld zł. W kolejnych latach prognozujemy wzrost w branży i liczymy na zwiększenie poziomu inwestycji firm, w szczególności realizowanych przy pomocy leasingu. Ogólna charakterystyka rynku leasingu Firmy raportujące do Związku Polskiego Leasingu udzielają finansowania w formie leasingu oraz pożyczki inwestycyjnej, co stanowi odpowiednio 85,2 proc. i 14,8 proc. wszystkich sfinansowanych przez branżę inwestycji w 2015 roku. Cechą polskiego rynku leasingu jest jego równowaga. Leasingodawcy od lat zapewniają stabilny poziom finansowania szerokiego spektrum aktywów ruchomych, rozwijających produkcję i usługi polskich firm. Pojazdy osobowe, dostawcze i ciężarowe do 3,5 tony stanowią 37,5 proc. inwestycji, maszyny i urządzenia (w tym IT): 31,9 proc., środki transportu ciężkiego, do którego zaliczane są m.in. ciągniki siodłowe, naczepy/przyczepy, pojazdy ciężarowe powyżej 3,5 tony, autobusy, samoloty, statki i środki transportu kolejowego mają 27,1 proc. udział w rynku. Finansowanie inwestycji leasing vs. kredyt Łączna wartość aktywnego portfela branży leasingowej na koniec 2015 r. w kwocie 87,8 mld zł, jest porównywalna z wartością salda kredytów inwestycyjnych udzielonych firmom przez banki (101,4 mld zł, wg stanu na 31.12.2015). Wartość aktywnego portfela branży leasingowej w ciągu ostatnich 12 miesięcy wzrosła o 15,3 proc., podczas gdy w tym samym okresie saldo kredytów inwestycyjnych zwiększyło się w bankach o 10,1 proc. Także ostatnie dane NBP wskazują na stabilizację dynamiki akcji kredytowej banków w obszarze inwestycji. Pojazdy osobowe i dostawcze do 3,5 tony (OSD) Największy udział w rynku leasingu w dalszym ciągu stanowią transakcje dotyczące pojazdów osobowych, dostawczych i ciężarowych do 3,5 tony (37,5 proc.). Ten segment wypracował także najwyższą dynamikę na rynku (20 proc.). W 2015 roku firmy sfinansowały pojazdy OSD o wartości 18,7 mld zł, przy czym w większości były to pojazdy osobowe (81 proc.), 19 proc. stanowiły pojazdy dostawcze i ciężarowe do 3,5 tony. Cechą polskiego rynku leasingu jest jego równowaga. Leasingodawcy od lat zapewniają stabilny poziom finansowania szerokiego spektrum aktywów ruchomych, rozwijających produkcję i usługi polskich firm Rozwój finansowania transportu ciężkiego W 2015 r. branża leasingowa wypracowała także wysoką dynamikę finansowania transportu ciężkiego (18,2 proc. wzrost, przy wartości aktywów na poziomie 13,5 mld zł). Kluczowe były inwestycje finansowane głównie przy pomocy leasingu, w ciągniki siodłowe (50 proc. udział), naczepy i przyczepy (20 proc. udział) i pojazdy ciężarowe powyżej 3,5 tony (15 proc.). Stabilny rozwój finansowania transportu ciężkiego w 2015 roku był wspierany przez odrodzenie w strefie euro (i przez to naszego eksportu) oraz wzrost popytu krajowego. Wyniki w finansowaniu transportu ciężkiego wskazują na dużą ROZWÓJ RYNKU odporność naszej branży transportowej na negatywne czynniki, takie jak chociażby zamieszanie wokół wdrożenia w Niemczech ustawy o płacy minimalnej (tzw. MiLoG). Maszyny i urządzenia Rozwój sektora finansowania maszyn i urządzeń bazował w 2015 roku na relatywnie wysokim wzroście gospodarczym oraz na wysokim wykorzystaniu zdolności produkcyjnych w polskich firmach. W tym segmencie rynku odnotowano 12 proc. wzrost finansowania (r/r) przy wartości aktywów na poziomie 15,9 mld zł. Dane o łącznym finansowaniu rynku maszyn pokazują największy udział w tym rynku maszyn rolniczych (24,6 proc.). Maszyny do produkcji tworzyw sztucznych i maszyny do obróbki metali mają Reklama Łączna wartość polskiego rynku leasingu w latach 1995 2015 (dane netto w mld zł) 1,5 1995 2,5 1996 zdefiniowanie umowy leasingu w ustawie o rachunkowości zdefiniowanie umowy leasingu w ustawach podatkowych zdefiniowanie umowy leasingu w Kodeksie Cywilnym 4,0 1997 1,0 6,0 1998 1,7 8,0 1999 1,2 7,8 2000 1,4 6,3 2001 0,8 7,5 2002 przystąpienie Polski do UE 2003 przyznanie pomocy unijnej na lata 2007 2013 2,0 2,4 19,6 1,9 0,6 13,8 12,3 10,5 2004 2005 2006 3,1 3,3 29,6 29,8 2007 początek światowego kryzysu gospodarczego 2008 1,6 2,1 25,7 20,9 2009 2010 1,5 29,6 2011 nieruchomości ruchomości Wykres 1: Rozwój polskiego rynku leasingu w latach 1995-2015 ( ZPL). 1,5 29,8 14,7 proc. udział w rynku, a sprzęt budowlny 11,9 proc. 2012 1,6 33,7 Rynek nieruchomości 2015 to czas, kiedy odnotowaliśmy wzrost finansowania nieruchomości o 14,5 proc., a wzrost wynikał z większej liczby sfinansowanych umów. Udział nieruchomości w łącznie sfinansowanych aktywach wyniósł 2,9 proc. podobnie jak rok wcześniej. Struktura przedmiotowa rynku nieruchomości pozostaje w miarę zrównoważona, z największym udziałem obiektów biurowych (31 proc.) oraz obiektów handlowych i usługowych (29 proc.). 2013 1,2 41,5 2014 1,4 48,4 2015 Autor jest Przewodniczącym Komitetu Wykonawczego Związku Polskiego Leasingu Źródło: ZPL STRUKTURA 37,5% pojazdy osobowe, dostawcze i ciężarowe do 3,5 t 2,9% nieruchomości 0,7% inne Łączne aktywa sfinansowane przez firmy leasingowe w latach 2014 i 2015 15,6 18,7 11,4 13,5 14,2 15,9 +14% -14% mld zł Struktura finansowania przedmiotów +20 % +1 8% +12 % 1,2 1,4 0,4 0,3 '14 '15 '14 '15 '14 '15 '14 '15 '14 '15 (...) 27,1% transport ciężki 31,9% maszyny i urządzenia w tym IT Struktura rynku pozostaje w miarę zrównoważona: pojazdy lekkie, maszyny, transport ciężki, z mniejszym niż w Europie Zachodniej udziałem nieruchomości. Źródło: ZPL Wykres 2: Struktura i finansowanie polskiego rynku leasingu w 2015 r. ( ZPL).
24 PERŁY POLSKIEGO LEASINGU 2015 Wartość oprogramowania i sprzętu IT oddanych w leasing (netto w mln PLN) Lp. Spółka IT 1. ING Lease (Polska) 110,04 2. Europejski Fundusz 90,70 3. SG Equipment 88,41 4. Millennium Leasing 49,22 5.mLeasing 48,87 6. De Lage Landen 48,81 7.Raiffeisen- 45,41 8. Pekao Leasing 41,36 9. BNP Paribas Leasing 24,16 10.BZWBK Leasing 18,40 11.ORIX POLSKA 10,17 12.PKO Leasing 7,24 13. Getin Leasing 4,02 14. Impuls- 3,57 15. Siemens Finance 3,40 16.Idea Leasing 1,86 17.SGB Leasing 0,56 18. Deutsche 0,25 19.Volkswagen Leasing 0,14 20. akf leasing Polska 0,12 Doceniany przez MMŚP Szacunki Związku Polskiego Leasingu wskazują na to, że w kraju z usług firm leasingowych korzysta około 500 tys. firm, przy czym kluczowym odbiorcą finansowania udzielanego przez polskich leasingodawców są firmy z sektora MMŚP. Mieczysław Woźniak Dla firm MMŚP, leasing, z uwagi na uproszczone procedury i minimalne oczekiwania dotyczące zabezpieczenia transakcji, jest najważniejszą formą finansowania inwestycji. Potwierdzają to dane Komisji Europejskiej, która w swoim cyklicznym badaniu pyta przedsiębiorców z 28 krajów m.in. o to czy finansowanie Długoterminowy rozwój Dzięki ostatnim akwizycjom Polska stała się kluczowym rynkiem dla Grupy BNP Paribas z perspektywą strategicznego, długoterminowego rozwoju. Celem działania Banku BGŻ BNP Paribas jest finansowanie polskiej ekonomii i aktywne uczestnictwo w rozwoju kraju. W tę strategię doskonale wpisuje się rozwój naszej aktywności leasingowej już od lat BNP Paribas Lease Group jest jednym z leaderów rynku maszyn rolniczych. Teraz, dzięki połączeniu sił z Bankiem BGŻ, jeszcze Marcin Nowacki Dyrektor Departamentu Sprzedaży BLS BNP Paribas Leasing bardziej wzmacniamy tę pozycję. Równocześnie, będąc częścią Grupy BNP, rozwijamy aktywnie sprzedaż we wszystkich segmentach rynku nie tylko w naszej wieloletniej domenie obsłudze dużych i międzynarodowych korporacji, ale również intensywnie w segmencie SME i Micro, dzięki unikalnej sieci banku, ciągłej poprawie jakości obsługi i digitalizacji procesów. Najdynamiczniej rozwijającym się segmentem jest Personal Finance Car Leasing, w którym oferta leasingowa jest komplementarna z całościową obsługą programów vendorowych dla kluczowych firm z branży. Efektem tej kompleksowej strategii jest poprawa efektywności i wzrost, dwukrotnie większy, niż wartość wzrostu rynku leasingowego (+36 proc. rok do roku). Ale zapewniam, że nasze możliwości, aktualnie realizowane nowe projekty i ambicje są znacznie większe. leasingiem jest istotne w działalności ich firm. Pod koniec ubiegłego roku, 57 proc. polskich przedsiębiorców zadeklarowało, że leasing jest/ będzie dla nich istotnym źródłem finansowania inwestycji. Plasuje to Polskę na trzecim miejscu po Finlandii i Niemczech, w których to krajach zainteresowanie leasingiem jest nieznacznie wyższe. Co trzeci polski przedsiębiorca zadeklarował, że korzystał w ostatnich 6 miesiącach z leasingu. Wyższy odsetek zadeklarowali w tym przypadku jedynie przedsiębiorcy niemieccy i łotewscy. 1 Badanie Komisji Europejskiej oraz inne, zrealizowane w podobnym zakresie badania potwierdzają, że leasing jest głównym, obok środków własnych źródłem finansowania inwestycji firm z sektora MMŚP. Autor jest wiceprzewodniczącym Komitetu Wykonawczego Związku Polskiego Leasingu, dyrektorem Zarządu Leaseurope 1. Survey on the Access to Finance of Enterprises (SAFE). 2015 Wartość pojazdów oddanych w leasing (netto w mln PLN) Lp. Spółka POJAZDY 1.Getin Leasing 3 372,21 2.Europejski Fundusz 2 960,90 3.Raiffeisen- 2 478,53 4.mLeasing 2 091,54 5.PKO Leasing 2 024,98 6.Idea Leasing 1 712,39 7. Millennium Leasing 1 650,11 8.BZWBK Leasing 1 595,29 9.Volkswagen Leasing 1 574,59 10. Pekao Leasing 1 233,31 11. ING Lease (Polska) 1 111,94 12.BMW Financial 833,10 Services Polska 13.Grupa Masterlease 705,50 14. Scania Finance Polska 650,29 15. BNP Paribas Leasing 567,66 16. De Lage Landen 490,48 17.MAN Financial 477,58 18. Impuls- 471,34 19.SG Equipment 360,11 20. FGA 259,43 21.ORIX POLSKA 71,97 22.SGB Leasing 65,36 23. NL- 43,60 24. Siemens Finance 37,90 25.Deutsche Leasing 28,69 Polska 26. IKB 16,20 27. akf leasing Polska 8,24 DUŻO CIEKAWYCH Rozpoczynający się właśnie rok 2016 będzie w mojej ocenie wybitnie dobry dla polskiej branży leasingowej. Jak pokazują wyniki, nabiera ona rozpędu już od kilku lat: 20 proc. wzrost, jaki osiągnęła w 2014 r. i kolejne 20 proc. z zakończonego właśnie 2015 r., dają w sumie bardzo dobry wynik 40 proc., zapewniający nam wysokie 6 miejsce w czołówce Europy. Z uwagi na rozwojowy trend w całej gospodarce i rosnący popyt na usługi leasingowe, 2016 r. przyniesie nam kolejne wysokie wzrosty w obszarze leasingu. Andrzej Krzemiński Przewidywania te zdaje się popierać wskaźnik wykorzystania mocy produkcyjnych w przemyśle, utrzymujący się na wysokim, oscylującym wokół 80 proc. poziomie. Oznacza on, że moce produkcyjne są w dużej mierze wykorzystane i przedsiębiorstwa będą zmuszone inwestować w kolejne maszyny, aby zaspokoić swoje potrzeby. Dodatkową stymulacją będą środki unijne, które powinny pojawić się w tym roku i trafić do gospodarki w formie produktów zwrotnych lub gwarancyjnych, zachęcających przedsiębiorstwa i rolników do kolejnych inwestycji. Dynamika wartości środków Lp. Spółka Wartość środków ogółem w 2014 r. Podsumowując panujące w branży trendy, aktywne poszerzanie obecności firm leasingowych w poszczególnych sektorach pod względem aktywów spowodowało, że rynek stał się pod tym względem nasycony. Konsekwencją tego było szczególnie widoczne w tym roku przenoszenie się z prostego finansowania leasingiem na usługi najmu, dzierżawy, w tym najmu samochodów osobowych i CFM, czyli długoterminowych najmów samochodów dostawczych i ciężarowych. Produktowo będziemy się więc jako branża przesuwać w 2016 r. w dalszym ciągu w stronę szeroko pojmowanych kompleksowych usług związanych z doborem sprzętu dla klienta, finansowaniem go i świadczeniem usług serwisowych. Będziemy to obserwować zarówno w sektorze samochodów osobowych, ciężarowych, Wartość środków ogółem w 2015 r. Zmiana proc. 1 IDEA Leasing 443,34 2550,14 475,22 2 IKB 184,81 285,38 54,42 3 MAN Financial 332,03 477,58 43,83 4 Volkswagen 1 103,32 1574,87 42,74 5 Getin Leasing 2 625,06 3726,39 41,95 6 Masterlease Polska (FUTURA) 518,42 705,50 36,09 7 Scania Finance Polska 480,39 652,17 35,76 8 BNP Paribas Leasing 1 506,31 2031,46 34,86 9 BMW Financial Services Polska 621,01 833,10 34,15 10BZWBK Leasing 2 825,93 3712,61 31,38 11 FGA 215,40 259,43 20,44 12mLeasing 3 156,92 3785,01 19,90 13 akf leasing Polska 213,05 253,13 18,81 14 Europejski Fundusz 3 731,09 4370,31 17,13 15 Impuls Leasing 511,00 587,00 14,87 16 Pekao Leasing 1 953,65 2204,02 12,82 17 Caterpillar Financial 216,76 241,86 11,58 18PKO Leasing 2 720,64 3029,00 11,33 19 Deutsche 362,01 396,60 9,55 20 Millennium Leasing 2 556,59 2753,60 7,71 21 Raiffeisen 3 294,25 3531,59 7,20 22 ORIX Polska 134,45 142,43 5,93 23 SG Equipment 1 112,58 1152,48 3,59 24 Siemens Finance 1 112,51 1146,32 3,04 25 ING Lease Polska 2 516,00 2558,13 1,67 26SGB Leasing 232,70 215,02-7,60 27 NL 54,96 46,93-14,61 28 De Lage Landen 1 254,91 1032,69-17,71
PERŁY POLSKIEGO LEASINGU 2015 25 ZMIAN PRZED BRANŻĄ maszyn budowlanych i rolnych, jak i np. w sektorze IT. Sektor Full Service Leasingu, czyli wynajmu długoterminowego pojazdów i flot, będzie się więc bardzo dynamicznie rozwijał. Jako inicjatorzy tego trendu, przewidujemy również, że rosła będzie popularność ofert długoterminowego najmu dla osób fizycznych, głównie w obszarze samochodów osobowych. Tu również spodziewamy się produktowej zmiany w stronę kompleksowości oferty Kolejnym trendem, który będziemy obserwować w rozpoczynającym się roku, będzie odejście od wojen cenowych pomiędzy leasingodawcami w kierunku ułatwień dla klienta w procesie pozyskania finansowania. Będziemy stawiać na bardzo głęboką znajomość ryzyk w danym sektorze i idące za tym jasne kryteria i szybką decyzję, opartą o minimalne wymogi dokumentowe. Z uwagi na odmienny model biznesowy i ryzyko rozłożone pomiędzy firmę i klienta, będziemy jeszcze bardziej dystansować się w tym obszarze od banków, dla których cały rynek spodziewa się w tym roku kolejnych utrudnień. Rozwojowi uproszczonych procedur może zaszkodzić jedynie znacząca zmiana gospodarcza, niosąca za sobą spowolnienie, a więc i rosnące ryzyko kredytowe wynikające z zatorów płatniczych. Ubiegły rok będziemy mogli z kolei z pewnością zaliczyć do rekordowych dla całego rynku leasingu w Polsce. Mieliśmy co do tego pewność już w październiku, kiedy wartość transakcji wyniosła 40 mld zł, czyli niemal tyle co w całym 2014 r. W pierwszych 10 miesiącach 2015 r. wzrost wyniósł aż 17 proc. i był równomierny w prawie wszystkich grupach aktywów. Finansowaliśmy każdy sprzęt, który posiada stopę amortyzacji, a najbardziej popularne były pojazdy osobowe, dostawcze i ciężarowe. Ważnym segmentem były również maszyny, urządzenia budowlane, sprzęt IT, wyposażenie linii produkcyjnych czy restauracji. Duże zapotrzebowanie na finansowanie wśród polskich przedsiębiorców i rolników, napędzające polski rynek leasingu, pozwoliło nam awansować na wysokie szóste miejsce w Europie. Największą dynamikę, zwłaszcza na początku roku, obserwowaliśmy w sektorze samochodów osobowych. Kilku graczy rynkowych osiągnęło Kolejny rekordowy rok tu bardzo dobre wyniki sprzedaży, a i Raiffeisen Leasing w szczytowym okresie od lutego do końca kwietnia sfinansował ponad 7 tys. pojazdów. Jak wynika z danych ZPL, w porównaniu do tego samego okresu 2014 r., w trzech pierwszych kwartałach finansowanie aut osobowych wzrosło aż o niemal 43 proc. Podsumowując 2015 r. nie można pominąć rynku agro, w który firmy leasingowe zaangażowały się bardzo intensywnie. Po pierwszych III kwartałach tego roku segment zanotował 11,6 proc. wzrost w stosunku do odczytów z 2014 r. Zarówno my, jak i kilku konkurentów, podeszliśmy do tego sektora poważnie, widzimy w nim duży potencjał: jest to rynek rozwijający się, profesjonalizujący, a sami rolnicy są obecnie bardzo aktywni w finansowaniu maszyn rolniczych czy nieruchomości. Co ciekawe, pojawiły się w tym roku również jednostkowe transakcje finansowania ziemi rolnej, co być może przerodzi się w interesujący trend. Inną ciekawą zmianą, jaką zanotowaliśmy w 2015 r., było pojawienie się finansowania nieruchomości. Jest to dość specyficzny rynek, bo z uwagi na zawiłe i często uciążliwe procedury, konieczność związania się umową na długie lata, a także z uwagi na niepewność rynku, takie transakcje są sporadyczne, opiewają na niskie kwoty. Ten rok przyniósł jednak kilku podmiotom transakcje, zapewniające niemal 84 proc. wzrost w pierwszych trzech kwartałach, w porównaniu do 2014 r. Rozczarował nieco natomiast sektor budowlany. Mimo, wydawałoby się, wielu trwających w Polsce inwestycji, polskie przedsiębiorstwa z tego rynku finansowały mniej. Dla nas był to również ważny rok, jeśli chodzi o finansowanie polskich przedsiębiorstw produktami z dofinansowaniem lub gwarancjami Unii Europejskiej. W 10. rocznicę uruchomienia programów unijnych w Polsce zdobyliśmy pozycję lidera, jeśli chodzi o finansowanie leasingiem z dotacjami lub gwarancjami UE. Od 2002 roku wsparliśmy rozwój ponad 21 tys. przedsiębiorców, podpisaliśmy umowy na 3 mld zł w finansowaniu i 1 mld zł w gwarancjach. Grudniowe podsumowanie Ministerstwa Rolnictwa pokazało, że nie wszystkim firmom udało się w jednakowym stopniu zaangażować w ten obszar biznesu. Autor jest prezesem zarządu Raiffeisen Leasing Wartość maszyn i urządzeń (netto w mln PLN) Lp. Spółka MiU 1. BZWBK Leasing 1 880,92 2. BNP Paribas Leasing 1 312,71 3. Europejski Fundusz 1 298,44 4. Siemens Finance 1 105,02 5. mleasing 966,08 6. ING Lease (Polska) 949,93 7. Raiffeisen- 941,99 8. Millennium Leasing 829,26 9. Idea Leasing 822,90 10. Pekao Leasing 813,47 11. PKO Leasing 741,66 12. SG Equipment 676,41 13. De Lage Landen 493,40 14. Deutsche 367,66 15. Getin Leasing 338,08 16. IKB 269,19 17. Caterpillar Financial 241,86 18. akf leasing Polska 230,16 19. Impuls- 112,09 20. SGB Leasing 52,28 21. ORIX POLSKA 39,88 22. NL- Spółka 3,33 23. Scania Finance Polska 1,88 24. Volkswagen Leasing 0,14 2015 to kolejny rekordowy rok dla całej branży leasingowej, która zgodnie z danymi opublikowanymi przez Związek Polskiego Leasingu, sfinansowała środki trwałe o najwyższej w historii wartości blisko 50 mld zł, czyli o +16,3 proc. więcej niż przed rokiem. Szymon Kamiński Dla BZ WBK Leasing 2015 to również rekordowy, czwarty już z rzędu rok, w którym spółki leasingowe sfinansowały środki trwałe o łącznej wartości netto ponad 3 712,61 mln zł, osiągając dynamikę +31,4 proc. r/r. Finansując maszyny i urządzenia o wartości netto 1 880,92 mln zł, po raz kolejny BZ WBK Leasing jest liderem w tym segmencie. Wzrost o 28,4 proc. oznacza przebicie rynku o 16,7 proc., który w tym czasie urósł o +11,7 proc. Wartość netto sfinansowanych przez spółkę pojazdów to 1 595,29 mln zł (+21,3 proc. r/r). Pojazdy napędzane wzrostami W kategorii pojazdów nasza spółka sfinansowała środki trwałe o wartości netto 1 595,29 mln zł (+21,3 proc. r/r). Wynik jest efektem wzrostów m.in. w kategoriach aut osobowych (790,65 mln zł, +28,6 proc. r/r), ciągników siodłowych (291,60 mln zł, +36 proc. r/r), naczep i przyczep (168,65 mln zł, +28,9 proc. r/r) oraz pojazdów ciężarowych o masie powyżej 3,5 t. (132,81 mln zł, +79,4 proc. r/r). Instytut Badań Rynku Motoryzacyjnego SAMAR potwierdza, że 2015 r. był najlepszy dla polskiego rynku motoryzacyjnego od 15 lat. Z danych Instytutu wynika, że od stycznia do grudnia 2015 r. zarejestrowano w naszym kraju 352 518 sztuk nowych samochodów osobowych, czyli o +8,1 proc. więcej w porównaniu z rokiem 2014. Dodatkowo w roku 2015, dzięki możliwości odliczenia 50 proc. VAT-u od zakupu samochodów bez limitu kosztów spowodowała znaczny wzrost zainteresowania droższymi z segmentu premium. Analitycy prognozują stabilny wzrost polskiej gospodarki, a zwłaszcza eksportu i wskazują, że średnia dynamika w 2016 roku ma wynieść 7,1 proc. Poza eksportem, istotny wpływ na dalsze wyniki branży leasingowej będzie miało uwolnienie środków z nowej perspektywy unijnej na lata 2014-2020, ze szczególnym uwzględnieniem inwestycji w branży budowlanej oraz sektorze rolnym. W związku z powyższym najbliższy rok powinien przynieść kilkunastoprocentowy wzrost dla segmentu środków trwałych w sektorze budowlanym, wynikający z nakładów inwestycyjnych w sektorze energetycznym, kolejowym oraz w budownictwie drogowym. Lider finansowania Maszyn i Urządzeń Kolejny rok z rzędu jesteśmy liderem w finansowaniu sektora Maszyn i Urządzeń w Polsce. Sfinansowaliśmy maszyny i urządzenia o najwyższej łącznej wartości netto w kwocie 1 880,92 mln zł, co oznacza wzrost o +28,4 proc. w stosunku do roku 2014. Jest to ponad dwukrotnie wyższa dynamika niż całej branży leasingowej (+11,7 proc.). Na wynik złożyło się m.in. finansowanie środków trwałych dla rolnictwa (788,23 mln zł, +14,8 proc. r/r), maszyn do produkcji tworzyw sztucznych i obróbki metalu (209,75 mln zł, +47 proc. r/r), sprzętu budowlanego (93,4 mln zł, +18,5 proc. r/r) czy maszyn poligraficznych (85,73 mln zł, +32,8 proc. r/r). Osiągane wzrosty są wynikiem uniwersalnej oferty zarówno dla małych i średnich przedsiębiorstw, jak i największych korporacji, a także otwartości na różnorodne potrzeby klientów z wielu branż. Maszyny i urządzenia stanowią ponad 50 proc. ze sfinansowanych przez nas w 2015 r. przedmiotów. Dostarczamy również innowacyjne produkty finansowe dla polskiego rolnictwa, gdzie odnotowaliśmy wzrost wynoszący blisko +15 proc. w całym 2015 r. Niemniej jednak w drugiej połowie ubiegłego roku, w sektorze agro odczuwalne było spowolnienie nakładów inwestycyjnych, wynikające z oczekiwania na uruchomienie środków z PROW na lata 2014-2020. Autor jest Prezesem Zarządu BZ WBK Leasing Analitycy prognozują stabilny wzrost polskiej gospodarki, a zwłaszcza eksportu i wskazują, że średnia dynamika w 2016 roku ma wynieść 7,1 proc. Poza eksportem, istotny wpływ na dalsze wyniki branży leasingowej będzie miało uwolnienie środków z nowej perspektywy unijnej na lata 2014-2020, ze szczególnym uwzględnieniem inwestycji w branży budowlanej oraz sektorze rolnym.
26 PERŁY POLSKIEGO LEASINGU 2015 Ilość IT Lp. Spółka IT 1.Europejski Fundusz 2 663 2. Raiffeisen- 2 622 3.mLeasing 2 467 4. Siemens Finance 868 5. Pekao Leasing 754 6.BZWBK Leasing 589 7. ING Lease (Polska) 361 8. BNP Paribas Leasing 357 9. SG Equipment 328 10.ORIX POLSKA 298 11. De Lage Landen 255 12. Millennium Leasing 154 13. Impuls- 111 14.PKO Leasing 111 15. Getin Leasing 108 16.Idea Leasing 34 17.SGB Leasing 19 18. akf leasing Polska 6 19.Volkswagen Leasing 4 20. Deutsche 2 Ilość środków oddanych w leasing 2015 r. ( sztuk) Lp. Spółka Ilość środków oddanych w leasing 2015 1.Getin Leasing 49 548 2.Europejski Fundusz 47 718 3.Raiffeisen- 36 467 4.BZWBK Leasing. 29 263 5.mLeasing 26 135 6.PKO Leasing 19 393 7.Idea Leasing 18 564 8.Volkswagen Leasing 15 694 9. Millennium Leasing 13 442 10. BNP Paribas Leasing 13 320 11. Pekao Leasing 13 071 12. ING Lease (Polska) 12 741 13.Grupa Masterlease 10 963 14. De Lage Landen 7 944 15. Impuls- 5 883 16.BMW Financial 4 881 Services Polska 17.Siemens Finance 4 557 18.SG Equipment 4 262 19. FGA 3 256 20. Scania Finance Polska 2 321 21.ORIX POLSKA 1 872 22. IKB 1 781 23.MAN Financial 1 654 24.SGB Leasing 1 049 25. akf leasing Polska 947 26. Deutsche. 849 27.Caterpillar Financial 710 28. NL- 345 Sposób finansowania atrakcyjny Leasing pojawił się w Polsce ponad dwadzieścia lat temu i szybko stał się istotnym źródłem finansowania inwestycji dla wielu przedsiębiorców. Statystyki Polskiego Związku Leasingu pokazują, że w 2015 r. branża leasingowa zanotowała ponad 16-procentowy wzrost, a wartość wszystkich sfinansowanych aktywów wyniosła 50 miliardów złotych. Szacuje się, że już ponad 500 tys. przedsiębiorstw w kraju korzysta z tej formy finansowania, z czego większość stanowią jednoosobowe działalności gospodarcze oraz małe firmy. Damian Tymanowski Atrakcyjność tej formy finansowania dla sektora MSP wynika przede wszystkim z prostych procedur, a także niewielkich wymagań dotyczących zabezpieczenia transakcji. Potwierdzają to także dane publikowane rokrocznie przez Komisję Europejską, z których wynika że 57 proc. polskich przedsiębiorców uważa leasing za istotne źródło zwiększania możliwości inwestycyjnych, a co trzeci zadeklarował, że korzystał z niego w ciągu ostatnich 6 miesięcy. Ilość pojazdów oddanych w leasing Lp. Spółka POJAZDY 1.Getin Leasing 43 204 2.Europejski Fundusz 29 382 3. Raiffeisen- 23 788 4.mLeasing 18 015 5.PKO Leasing 15 686 6.Volkswagen Leasing 15 686 7.BZWBK Leasing 14 854 8.Idea Leasing 13 638 9.Grupa Masterlease 10 963 10. Millennium Leasing 10 466 11. ING Lease (Polska) 8 999 12. Pekao Leasing 8 725 13. BNP Paribas Leasing 5 960 14.BMW Financial 4 881 Services Polska 15. Impuls- 4 609 16. De Lage Landen 4 150 17. FGA 3 256 18. Scania Finance Polska 2 313 19.MAN Financial 1 654 20.SG Equipment 1 590 21.ORIX POLSKA 795 22.SGB Leasing 715 23. NL- 332 24. Siemens Finance 162 25. IKB 129 26. Deutsche 120 27. akf leasing Polska 37 Dynamika Ilości środków Lp. Spółka Ilość środków oddanych w leasing 2014 MSP w centrum zainteresowania Sektor MSP w Polsce wytwarza 6 proc. PKB i tworzy miejsca pracy dla ok. 70 proc. wszystkich zatrudnionych. Nie dziwne więc, że stanowi główny obszar zainteresowań wielu firm leasingowych, które prześcigają się w tworzeniu jak najatrakcyjniejszych ofert dla swoich klientów. Nowoczesna firma leasingowa to taka, która dzięki wykorzystaniu wielu różnych kanałów dystrybucji swoich usług jest w stanie błyskawicznie dotrzeć do klientów i sprawnie realizować ich potrzeby inwestycyjne, niekiedy nawet kreując je zanim klient faktycznie pomyśli o tej formie finansowania. Elastyczność w dopasowaniu się do wymogów przedsiębiorcy i produkty szybkie w realizacji, to swoiste znaki czasu w branży leasingowej. Czas jest obecnie jednym z priorytetów we wszystkich branżach. Dla firm leasingowych ma szczególne zna- czenie, z jednej strony to szybkość dostosowywania oferty do wymogów rynku i bycie o krok przed konkurencją, z drugiej to zrozumienie, że dla klienta szacunek do jego czasu, a więc szybkość realizacji i minimum formalności przy zawieraniu umów są kluczowe. Ten szacunek w połączeniu ze wzajemnym zaufaniem wielokrot- Ilość środków oddanych w leasing 2015 Zmiana proc. 1. akf leasing Polska 7 181 18 564 158,52 2. BMW Financial Services Polska 943 1 781 88,87 3. BNP Paribas Leasing 8 817 13 320 51,07 4.BZWBK Leasing 1 159 1 654 42,71 5.Caterpillar Financial 35 864 49 548 38,16 6. De Lage Landen 3 705 4 881 31,74 7. Deutsche 8 385 10 963 30,75 8. Europejski Fundusz 12 159 15 694 29,07 9. FGA 1 821 2 321 27,46 10. Getin Leasing 3 693 4 557 23,40 11. IDEA Leasing 15 972 19 393 21,42 12. IKB 24 631 29 263 18,81 13. Impuls Leasing 22 104 26 135 18,24 14. ING Lease Polska 2 813 3 256 15,75 15. Leasing-Experts 11 176 12 741 14,00 16. MAN Financial 43 140 47 718 10,61 17. Masterlease Polska (FUTURA) 5 347 5 883 10,02 18. Millennium Leasing 12 364 13 442 8,72 19.mLeasing 883 947 7,25 20. NL 1 762 1 872 6,24 21. ORIX Polska 806 849 5,33 22. Pekao Leasing 12 828 13 071 1,89 23.PKO Leasing 1 100 1 049-4,64 24. Raiffeisen 4 502 4 262-5,33 25. Scania Finance Polska 764 710-7,07 26. SG Equipment 9 053 7 944-12,25 27.SGB Leasing 42 085 36 467-13,35 28. Siemens Finance 407 345-15,23 nie stanowi podstawy długoletniej współpracy biznesowej. Perspektywiczne myślenie Dbając o wszystkie potrzeby klienta nie należy traktować umowy leasingowej jako jednorazowej transakcji. Mała firma, która dzisiaj chce sfinansować pojazd osobowy, może Ilość maszyn i urządzeń Lp. Spółka MiU 1.Europejski Fundusz 15 623 2.BZWBK Leasing 13 745 3. Raiffeisen- 9 974 4. BNP Paribas Leasing 6 956 5. Getin Leasing 6 213 6.mLeasing 5 023 7.Idea Leasing 4 848 8. De Lage Landen 3 539 9. Siemens Finance 3 527 10. Pekao Leasing 3 290 11.PKO Leasing 3 157 12. Millennium Leasing 2 765 13. ING Lease (Polska) 2 711 14.SG Equipment 2 314 15. IKB 1 652 16. Impuls- 1 163 17. akf leasing Polska 832 18. Deutsche 727 19.Caterpillar Financial 710 20.ORIX POLSKA 513 21.SGB Leasing 130 22. NL- 13 23. Scania Finance Polska 8 24.Volkswagen Leasing 4
PERŁY POLSKIEGO LEASINGU 2015 27 dla MSP w przyszłości rozwinąć się i potrzebować floty pojazdów, specjalistycznej linii technologicznej, bądź nieruchomości. Dlatego ważne jest, aby sprostać zmieniającym się potrzebom klientów. Przedsiębiorcy doceniają perspektywiczne myślenie swoich partnerów biznesowych i podczas wyboru finansującego biorą pod uwagę dostępny zakres produktów. Znak zmieniających się czasów Szeroki zakres produktowy to kolejny znak zmieniających się czasów Cała branża leasingowa rozwija się bardzo dynamicznie Miniony rok był bardzo dobrym rokiem zarówno dla branży leasingowej, jak i EFL. EFL niezmiennie od 25 lat jest branżowym liderem z udziałem na poziomie 9 proc. w rynku leasingu ruchomości i 8,8 proc. udziałem w całym rynku leasingu w Polsce. W minionym roku sfinansowaliśmy leasingiem i pożyczką aktywa o łącznej wartości (środki trwałe i nieruchomości) 4 370,3 mln zł. Oznacza to 17,1 proc. wzrost w stosunku do wyniku wypracowanego w roku 2014. Radosław Kuczyński EFL w 2015 r. rozwijał się znacznie szybciej niż cały rynek, który zanotował 16,3 proc. wzrost. Najbardziej owocny dla EFL był IV kwartał minionego roku, w którym dynamika osiągnęła poziom 26 proc. w stosunku rok do roku! Absolutnie rekordowe były dla nas listopad i grudzień ub. roku, kiedy to zanotowaliśmy znaczny wzrost dynamiki sprzedaży. W listopadzie sfinansowaliśmy aktywa o wartości niemal 431 mln zł (430,9 mln). Najlepszym sprzedażowo w dotychczasowej historii EFL okazał się zaś grudzień 2015 r., w którym udzieliliśmy finansowania o wartości 490,9 mln zł! Nie tylko EFL, ale i cała branża leasingowa rozwijała się w ubiegłym roku bardzo dynamicznie. W stosunku rok do roku, w pierwszym kwartale 2015 r. rynek leasingu urósł o 3 proc., w drugim już o 22,8 proc., w kolejnym o 21,2 proc., w ostatnim zaś o 17,8 proc. Od drugiego kwartału możemy obserwować już rzeczywiste zainteresowanie przedsiębiorców finansowaniem inwestycji przez firmy leasingowe. Motorami wzrostów rynku leasingu w 2015 r. były, obok pojazdów osobowych i ciężarowych (wzrost o 20 proc.), transport ciężki, który wzrósł o 18 proc., oraz segment maszyn i urządzeń z 12 proc. wzrostem. Wartość całego rynku leasingu w Polsce w 2015 r. sięgnęła poziomu niemal 50 mld zł. W 2016 r. branża leasingowa spodziewa się wzrostu na poziomie 14 proc. Analizy Związku Polskiego Leasingu zakładają, że dynamika rynku leasingu w tym roku będzie zgodna z prognozowanym wzrostem inwestycji prywatnych i scenariuszem rozwoju gospodarki. Rozwój branży leasingowej będzie się opierał na stabilnych wzrostach w poszczególnych segmentach rynku, a przede wszystkim na segmencie pojazdów (lekkich i ciężkich) oraz segmencie maszyn i urządzeń. Autor jest Prezesem Zarządu EFL w branży leasingowej. Większość firm oprócz standardowego finansowania oferuje swoim klientom także szeroki wachlarz innych produktów, m.in. ubezpieczeniowych, serwisowych. Najpopularniejsze zabezpieczenie stanowią ubezpieczenia GAP oferowane do leasingu pojazdów. Nowością na rynku są natomiast ubezpieczenia od utraty zysku cieszące się coraz większym zainteresowaniem ze strony przedsiębiorców. Indywidualne podejście do klienta Oferta usług leasingowych powinna się także charakteryzować indywidualnym podejściem do każdego klienta pożądane jest przydzielenie przez leasingodawcę dedykowanego doradcy, który dokładnie objaśni zasady korzystania z usługi, dora- Ilość nieruchomości oddanych w leasing Lp. Spółka NIERUCHOMOŚCI 1. ING Lease (Polska) 47 2.SGB Leasing 29 3.mLeasing 22 4.BZWBK Leasing 14 5.BNP Paribas 11 Leasing 6. Millennium 10 Leasing 7.Raiffeisen- 10 8. Pekao Leasing 9 9.PKO Leasing 9 10. Getin Leasing 3 11.Europejski Fundusz 1 dzi w doborze odpowiedniego produktu, pokaże wszystkie możliwości i pomoże w dopełnieniu formalności. Zindywidualizowana obsługa zapewnia bezpośredni kontakt z usługodawcą, a wykwalifikowany doradca daje gwarancję, że rozwiązanie będzie uszyte na miarę, uwzględniając charakter i specyfikę prowadzonej działalności gospodarczej. Ugruntowana pozycja i silna marka Dopełnieniem idealnej oferty usług leasingowych dla firm z sektora MSP jest już tylko jeden element odpowiednio silna pozycja firmy leasingowej na rynku. Instytucja o ugruntowanej pozycji i silnej marce może zaoferować o wiele lepsze warunki negocjacyjne przy zakupie wybranego przez nas środka trwałego. Warto więc stawiać na mocnych graczy. Firma leasingowa, która należy do silnej i rozbudowanej grupy kapitałowej to także szansa na skorzystanie z kompleksowej oferty w zakresie innych produktów finansowych, ofe- rowanych na przykład przez bank. Dla firm z sektora MSP możliwość obsługi w pełnym zakresie w jednej grupie często jest bardzo dużym ułatwieniem. W 2016 roku branża leasingowa oczekuje wzrostu w granicach 14 proc. Oznacza to, że rosła będzie także konkurencja wśród liderów, a oferta będzie jeszcze bardziej elastyczna. Warto więc poświęcić chwilę na analizę produktów i wybór tych, które najlepiej odpowiadają naszym potrzebom a więc usług łatwo dostępnych, szybkich w realizacji, kompleksowych, ale i odpowiednio zabezpieczonych przez silną instytucję finansową. Autor jest specjalistą ds. segmentu klienta MSP PKO Leasing Wartość nieruchomości oddanych w leasing (netto w mln PLN) Lp. Spółka NIERUCHOMOŚCI 1 mleasing 530,55 2 ING Lease (Polska) 253,14 3 BZWBK Leasing 147,51 4 Millennium Leasing 123,28 5 BNP Paribas 122,77 Leasing 6 Raiffeisen- 44,41 7 Pekao Leasing 40,10 8 SGB Leasing 34,52 9 PKO Leasing 20,75 10 Getin Leasing 10,50 11 Europejski Fundusz 9,57 Unikalne rozwiązania to klucz do sukcesu Michał Rogowski Dyrektor Sprzedaży Vendor BNP Paribas Leasing Ubiegły rok można zaliczyć do bardzo udanych jeśli chodzi o rynek leasingu. BNP Paribas Leasing dzięki konsekwentnie realizowanej strategii rozwoju, opracowanej przez zespół specjalistów z bogatą praktyką na rynku leasingu, stale się rozwija. Niewątpliwie optymizmem napawa nas fakt, iż w segmencie finansowania maszyn i urządzeń, będącym podstawą naszej działalności, zajęliśmy 2. miejsce, notując przy tym ponad 11-procentowy wzrost w stosunku do roku poprzedniego. W 2015 roku utrzymaliśmy także pozycję lidera na rynku finansowania maszyn rolniczych. Dodatkowo, w tym segmencie zanotowaliśmy 9-procentowy wzrost w porównaniu z rokiem 2014. Co zatem wpływa na tak dobre wyniki? Podstawą sukcesu naszej działalności jest dostarczanie oferty w ramach współpracy z producentami maszyn rolniczych, której znaczącą częścią jest obsługa finansowania fabrycznego pod logo producenta. Wspólnie skonstruowane oferty takiego finansowania, które są dostępne dla klienta kupującego maszynę zapewniają mu tanie źródło finansowania zakupu i są jednocześnie bardzo ważnym argumentem przy sprzedaży tej maszyny przez dealera. W ramach takiej współpracy finansujemy całą gamę produktów oferowanych przez danego dostawcę. Takie podejście pozwoliło osiągnąć nam także bardzo dobre wyniki na rynku maszyn budowlanych. W 2015 roku sfinansowaliśmy sprzęt o łącznej wartości 72 mln złotych. Warto podkreślić, iż stale pracujemy nad rozwojem rynku budowalnego, poprzez między innymi wspieranie producentów i dystrybutorów, gdzie największy udział mamy w finansowaniu kompaktowych koparek i ładowarek. Dla BNP Paribas Leasing miniony rok był także bardzo ważny na rynku IT, na którym osiągnęliśmy wynik o 22 proc. lepszy w stosunku do 2014 roku. Dodam także, iż dzięki dostarczaniu unikalnych rozwiązań dla producentów oprogramowania, w tym segmencie zajęliśmy 2. miejsce w minionym roku. Bardzo dobre wyniki w 2015 roku pozwalają z optymizmem patrzeć w przyszłość. Naszym celem na kolejne miesiące będzie konsekwentne podnoszenie jakości dostarczanych usług i jeszcze lepsze dostosowanie oferty do wymagań naszych partnerów i klientów.