ZIMOWI GOŚCIE W OGRODZIE WPROWADZENIE Zima jest trudną porą dla ptaków. Wszystkie gatunki, które pozostają na ten okres w naszych parkach i ogrodach borykają się z chłodem i niedoborami pokarmu. Ich podstawowym problemem każdego dnia jest zapewnienie sobie odpowiedniej dawki energii, która umożliwi przetrwanie mroźnej i długiej nocy. Dlatego większość czasu zajmuje im poszukiwanie jedzenia. Często wówczas zbliżają się do siedzib ludzkich, gdzie doskonałym źródłem pokarmu bywają karmniki. Są one odwiedzane przez różne gatunki ptaków. Zarówno mniejsze np. sikora modra, sikora bogatka, mazurek, kowalik, jak i większe np. dzięcioł duży, sójka, sroka. Dokarmianie ptaków zimą budzi pewne kontrowersje. Z jeden strony prowadzi do kumulacji osobników na niewielkim terenie co sprzyja rozprzestrzenianiu się chorób i przyciąga drapieżniki np. krogulce lub koty. Z drugiej jednak w mocno przekształconym przez człowieka środowisku zapobiega masowemu ginięciu ptaków w czasie np. ostrych mrozów. Podejmując się dokarmiania ptaków powinniśmy przestrzegać dwóch podstawowych zasad. Po pierwsze jeśli rozpoczynamy wykładanie pokarmu, musimy robić to systematycznie np. codziennie, raz w tygodniu itp. Często wygląda to tak, że pokarm pojawia się w czasie dobrych warunków pogodowych, a podczas śnieżyc lub mrozów nie jest uzupełniany. Ptaki szybko uczą się, gdzie można znaleźć coś do jedzenia. Będą zatem rozpoczynały dzień od penetrowania znanych sobie miejsc i dopiero kiedy tam nie znajdą jedzenia, rozpoczną poszukiwania gdzie indziej. Oznacza to dla nich znaczne straty czasowe, jeśli np. w okolicy jest kilka karmników i w żadnym nie znajdą jedzenia. Drugą ważną zasadą jest rodzaj pokarmu. Generalnie powinny to być nasiona roślin oleistych: słonecznika, konopi, lnu, dyni, ziarna zbóż, orzechy. Można także wykładać owoce: jabłka, gruszki. Jeśli wykładamy mięso np. słoninę, nie może ona być solona. Z powodu szybkiego zamarzania niezbyt dobrym pokarmem jest chleb czy makaron. Dokarmianie zimowych gości w ogrodzie to wspaniała okazja do obserwacji ptaków z bliska. Gromadząc się w miejscu obfitości pokarmu wykazują mniejszy lęk przed człowiekiem, co ułatwia obserwację gatunków, które wiosną i latem są bardziej skryte. CELE OGÓLNE:» tworzenie warunków do aktywnego obserwowania przyrody,» angażowanie dzieci do czynnej ochrony przyrody. CELE OPERACYJNE: Uczestnik wykona następujące czynności:» zna właściwe rodzaje pokarmu dla ptaków zimą,» potrafi wymienić zasady dokarmiania ptaków,» umie rozpoznać trzy gatunki ptaków odwiedzające zimą karmniki. FORMA PRACY:» indywidualna, zbiorowa WIEK: 5-6 lat MATERIAŁY: Nasiona i owoce - pokarm dla ptaków, plastikowe pojemniki, plastikowe obręcze o średnicy 1m, biały karton, kredki, przewodnik do oznaczania ptaków.
:: TEMAT :: ZAJĘCIA 1. PTASIE SMAKOŁYKI MIEJSCE: SALA PRZYGOTOWANIA WSTĘPNE 1. Do zajęć będą potrzebne różne rodzaje pokarmu dla ptaków np. nasiona słonecznika, maku, konopi, pestki dni, proso, pszenica, kukurydza, len, orzechy, jabłka. jarzębina, bukiew, owoce róży, głogu, pestki wiśni, słonina. 2. Przygotuj pojemniki na nasiona, wycięte z białego kartonu sylwetki ptaków, trzy plastikowe obręcze oraz odtwarzacz CD. 3. Wykonaj odpowiednią ilość kserokopii arkuszu pracy ucznia A. PRZEBIEG ZAJĘĆ A. PRZYGOTOWANIA 1. W pojemnikach rozłóż pokarm i poproś dzieci, aby uważnie go obejrzały. Jakiego rodzaju pokarmu jest najwięcej? 2. Większość pozostających u nas na zimę ptaków to ziarnojady, a więc nasiona i ziarna będą stanowiły dla nich najlepsze menu. Ptaki szczególnie chętnie zjadają nasiona roślin oleistych co zapewnia im duża dawkę energii. Nie należy wykładać do karmników solonych warzyw, solonego mięsa, resztek z obiadu, pieczywa, zepsutych potraw. Spożycie ich może okazać się zabójcze dla ptaków. 3. Zaakcentuj, że karmnik powinien być jak najczęściej czyszczony, a pokarm wykładany w nim regularnie. Także w dni mroźne i śnieżne.. Jeżeli chcemy, aby odwiedzały miejsce dokarmiania różne gatunki ptaków, powinniśmy wykładać pokarm zarówno w karmniku, jak i pod nim np. jabłka. Kosy, kwiczoły, zięby żerują wyłącznie na ziemi. 5. W karmniku można także wystawiać ciepłą wodę, która będzie chętnie wypijana przez zimowych gości. B. ĆWICZENIA 1. Rozdaj dzieciom arkusze pracy ucznia i poleć, aby zakreśliły czerwoną kredką te produkty, które są zjadane przez ptaki. Czy potrafią wymienić jeszcze inne pokarmy? 2. Zaproś przedszkolaków do zabawy Co lubią ptaki?. Na stolikach rozłóż kilka rodzajów pokarmu oraz fotografie i rysunki ptaków z pakietu. Każdy gatunek posiada swoje przysmaki. Zadaniem dzieci jest ich wzajemne dopasowanie np.: kwiczoł, kos - jabłka, dzwoniec, gil - ziarno słonecznika, konopi, dzięcioł duży - słonina, wróbel - pszenica itp. 3. Do kolejnej zabawy wyznacz trzy okręgi oznaczone symbolami różnych ptaków np. sikor, wróbli, zięb. Będą to karmniki z pokarmem odpowiadającym danemu gatunkowi ptaków. Podziel dzieci na trzy grupy odpowiadające okręgom. Odtwórz odgłosy jesieni z płyty CD. Kiedy muzyka na chwilę zamilknie każdy z uczestników powinien jak najszybciej dotrzeć do karmnika.. Na zakończenie możesz poczęstować uczestników pokarmem ptaków pestkami dyni, nasionami słonecznika, orzechami.
ZAJĘCIA 2. OBSERWUJEMY PTAKI MIEJSCE: TEREN (OGRÓD, PARK) PRZYGOTOWANIA WSTĘPNE 1. W miejscu dogodnym do prowadzenia obserwacji ustaw karmnik dla ptaków. Powinien on dobrze chronić wysypywany w nim pokarm. Oprócz karmnika stojącego możesz zawiesić siatki z orzechami, kule tłuszczu oraz nie soloną słoninę. Dla ptaków żerujących na ziemi ustaw podsyp. 2. Przeprowadź z dziećmi zbiórkę pokarmu dla ptaków. Poproś, aby przyniosły nasiona słonecznika, konopi, pestki dyni, pszenicę. Wykładać można także np. pestki z wiśni i czereśni pozostałe po kompotach, jabłka, mak. 3. Zorganizuj codzienne dyżury dwóch osób, które będą odpowiedzialne za odśnieżenie karmnika i wysypanie pokarmu pod Twoim nadzorem.. W dniu zajęć można także odsłonić fragment ogrodu spod śniegu. Takie miejsce przyciągnie dodatkowe gatunki ptaków np. zięby, jery. 5. Wytnij z białego kartonu typowe sylwetki ptaków odwiedzających zimą ogród. PRZEBIEG ZAJĘĆ A. PRZYGOTOWANIA 1. Wytnij z kartonu powiększone sylwetki ptaków najczęściej obserwowanych w karmnikach np. sikora (bogatka, modra), drozd (kos, kwiczoł), sroka, kowalik, dzwoniec, dzięcioł. Rysunki sylwetek możesz znaleźć w przewodnikach do oznaczania ptaków lub w internecie. 2. Rozłóż przed dziećmi sylwetki i wskaż nazwy poszczególnych części ciała ptaków: dziób, głowa, kark, grzbiet, kuper, ogon, pierś, brzuch, podbrzusze, skrzydło, noga (skok). Ich znajomość pozwala precyzyjnie opisać ubarwienie ptaka. 3. Próbując rozpoznać dany gatunek trzeba zwracać uwagę na cechy charakterystyczne: wielkość, kolor dzioba, upierzenia na skrzydłach, grzbiecie i piersi. Dobrze jest posiadać niewielkie sylwetki ptaków, na których szybko rysuje się szczegóły.. Warto zapamiętać okoliczności obserwacji ptaka np. czy biegał, czy skakał po ziemi, czy przemieszczał się po pniu, w jakim miejscu żerował? Potem możemy to porównać z opisem w atlasie. B. ĆWICZENIA 1. W godzinach przedpołudniowych zabierz grupę dzieci w pobliże karmnika. Stańcie w takiej odległości, aby ptaki mogły swobodnie podlatywać do pokarmu. Możesz wykorzystać lornetki, jednak zazwyczaj są one za ciężkie dla przedszkolaków oraz trudno jest im odnaleźć patrząc przez okulary obiekt obserwacji. 2. Policzcie ile różnych ptaków znajduje się w pobliżu karmnika. Część ptaków wyjada pokarm bezpośrednio z karmnika np. sikory, wróble, mazurki, kowaliki, dzwońce, dzięcioły. Inne żerują na ziemi pod karmnikiem np. zięby, czyże, kosy, kwiczoły. 3. Zwróć uwagę na różne sposoby żerowania. Sikory podlatują na moment i zabierając jedno ziarno słonecznika odlatują. Wróble i dzwońce cały czas pozostają w karmniku, rozłupując na miejscu pokarm. Dzięcioły połykają ziarna w całości i dodatkowo chętnie zjadają wyłożony tłuszcz. Spróbuj przyporządkować wycięte sylwetki do określonych ptaków. Razem z mi za pomocą kredek postaraj się namalować kolory ich upierzenia
:: TEMAT :: 5. W sali porównajcie wasze rysunki z ilustracjami w atlasie ptaków i przeczytajcie ich nazwy. Część z nich to gatunki cały rok spędzające w naszym pobliżu np. dzięcioły, inne to goście z północy, którzy zimują u nas np. jery, część kwiczołów. 6. Zastanówcie się jaki inny pokarm, poza tym wyłożonym w karmniku, ptaki mogą zjadać zimą? ZADANIE DLA PRZEDSZKOLAKÓW Poproś w domu któreś z rodziców o skonstruowanie niewielkiego karmnika dla ptaków, który możesz wystawić za oknem pokoju. Codziennie wysypuj do niego niewielką ilość odpowiedniego pokarmu i obserwuj ptaki. Swoimi obserwacjami możesz podzielić się potem z grupą w przedszkolu. CIEKAWOSTKI 1. Gile choć są kojarzone z zimą, możemy napotkać w naszych lasach także latem. Są one dosyć skrytymi ptakami lęgowymi budującymi gniazda na drzewach iglastych. Pojawiające się zimą liczne stada to jednak goście z północy Europy poszukujący u nas pokarmu, głównie nasion np. jarzębiny i klonu. 2. Co kilka lat zimą ornitolodzy mówią o inwazyjnych nalotach ptaków z dalekiej północy. Jest to powiązane z dużymi niedoborami pokarmu na stałych zimowiskach. W takie lata szczególnie często możemy obserwować nawet w miastach czyże, gile, zięby, kwiczoły, jemiołuszki. Docierają one niejednokrotnie nawet do krajów basenu Morza Śródziemnego. 3. Niektóre ptaki wydają się nam towarzyszyć cały rok, bowiem widujemy je zarówno zimą jak i latem. Dobrym przykładem są tutaj gawrony. Jednak tak naprawdę ptaki zakładające u nas gniazda migrują do południowej Europy jesienią, natomiast na ich miejsce pojawiają się stada przybyszy z Rosji i Skandynawii. Na wiosnę wędrówka odbywa się w odwrotnym kierunku. SŁOWNICZEK TRUDNIEJSZYCH POJĘĆ Podsyp - karmnik dla ptaków żerujących na ziemi. Ukośny daszek oparty na poprzeczce i dwóch palach. Podsypy często budowane są na polach przez myśliwych dokarmiających bażanty i kuropatwy. WYBRANE POZYCJE LITERATURY 1. Berthold P., Mohr G. Dokarmianie ptaków. Muza. Warszawa 2008. 2. Graszka-Petrykowski D. Ptaki w twoim ogrodzie. Książka dla Ciebie. Warszawa 2008. 3. Szokalski M., Wojtatowicz J. Ptakiw w ogrodzie. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1989.. http://www.ptaki-polski.com/budowa/
ZIMOWI OWADY GOŚCIE WOKÓŁ W OGRODZIE NAS - TABLICA 1 Sikora bogatka Parus major Największa z krajowych sikor. Stały bywalec lasów, ogrodów, parków i skwerów. Gniazduje w dziuplach, chętnie także w skrzynkach lęgowych. Jest niezastąpionym sprzymierzeńcem człowieka w zwalczaniu gąsienic i poczwarek owadów żerujących na drzewach owocowych. Zimą chętne odwiedza karmniki i zjada nasiona słonecznika i maku.
:: TEMAT :: - TABLICA 2 Czyż Carduelis spinus Ptak mniejszy od wróbla o zielonożółtym ubarwieniu piór. Często przemieszcza się w licznych stadach, żerując w koronach olch i brzóz. Odwiedzając karmniki żeruje na nasionach słonecznika i konopii.
ZIMOWI OWADY GOŚCIE WOKÓŁ W OGRODZIE NAS - TABLICA 3 Dzwoniec Carduelis chloris W upierzeniu dzwońca dominuje oliwkowa zieleń. Jest on ptakiem obrzeży lasów i ogrodów. Odżywia się, podobnie jak wszystkie łuszczaki, nasionami oraz pączkami. Zimą odwiedza karmniki korzystając z ziaren słonecznika i innych roślin oleistych.
:: TEMAT :: - TABLICA Kowalik Sitta europaea Kowalik to niewielki ptak o stalowoniebieskim wierzchu ciała i pomarańczowym spodzie. Wyglądem przypomina nieco dzięcioły, natomiast sposobem zachowania sikory. Chętnie żeruje na pniach drzew, gdzie możemy zaobserwować jego nietypową dla ptaków umiejętność chodzenia głową w dół. Zimą posila się zarówno ziarnami słonecznika czy konopi jak i tłuszczami.
ZIMOWI OWADY GOŚCIE WOKÓŁ W OGRODZIE NAS Kwiczoł Turdus pilaris - TABLICA 5 Lęgowy ptak z rodziny drozdowatych gniazdujący często wzdłuż rzek (łęgi, olsy). Jesienią i zimą spotykany w licznych stadach. Wiosną i latem podstawę diety stanowią drobne bezkręgowce (dżdżownice), zimą chętnie żeruje na owocach np. jabłkach, jarzębinie, aronii.