1. WYŁAPYWANIE I ZAŁADUNEK KUR 16 2. TRANSPORT KUR 16 2.1. Higiena podczas transportu 16 2.2. Pojazdy 16 ZAŁĄCZNIKI 19 ZAŁĄCZNIK 1: a.

PRZEDMOWA Zgodnie z art. 9 rozporządzenia (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie higieny środków spożywczych COPA-COGECA oraz EUWEP 1 korzystają ze sposobności, aby oddać w Państwa ręce niniejsze nieobowiązkowe Wytyczne wspólnotowe dobrych praktyk higienicznych w zakresie hodowli stad młodych kur i niosek. W niniejszym dokumencie poruszono głównie kwestie hodowli stad młodych kur i niosek, a jego celem jest dostarczenie wskazówek umożliwiających skuteczne wdrożenie przepisów rozporządzenia (WE) nr 2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zwalczania Salmonelli i innych określonych odzwierzęcych czynników chorobotwórczych przenoszonych przez żywność. Jaja są produktem produkcji pierwotnej w znaczeniu rozporządzenia (WE) nr 852/2004 w sprawie higieny środków spożywczych. Odpowiednio zastosowanie mają wszystkie przepisy stosownego ustawodawstwa wspólnotowego dotyczącego higieny, w szczególności rozporządzenie (WE) nr 852/2004. Niniejszy kodeks stanowi uzupełnienie innych kodeksów dobrych praktyk obowiązujących w państwach członkowskich oraz zaleceń określonych przez OIE. Jego celem jest ogólne doradztwo w zakresie pożądanych standardów, a jego zapisy nie zastępują surowszych wymogów lokalnych dotyczących zwalczania Salmonelli. 1 COPA-COGECA to Komitet Rolniczych Organizacji Zawodowych i Generalna Konfederacja Spółdzielni Rolniczych przy Unii Europejskiej (UE) www.copa-cogeca.eu ; EUWEP (Europejska Unia Hurtu Jaj, Produktów z Jaj, Drobiu i Dziczyzny) to unijne stowarzyszenie branżowe zrzeszające przedsiębiorców zajmujących się pakowaniem, sprzedażą i przetwórstwem jaj http://www.euwep.info. III

SPIS TREŚCI WPROWADZENIE 1 I. NA FERMIE 4 1. ŚRODKI ZARZĄDZANIA RYZYKIEM 4 1.1. Lokalizacja 4 1.2. Teren fermy 3 1.3. Zabudowania 4 1.4. Sprzęt i wyposażenie 4 1.5. Zwalczanie szkodników, dzikich zwierząt i insektów 5 1.6. Obecność zwierząt domowych na fermie 5 1.7. Pasza 5 1.8. Woda 6 1.9. Podściółka (tylko w przypadku systemów bezklatkowych) 6 1.10. Produkty weterynaryjne 6 1.11. Prowadzenie ewidencji 7 1.12. Rutynowa higiena i gospodarka hodowlana 7 2. ZARZĄDZANIE 7 2.1. Pracownicy i osoby odwiedzające fermę 7 2.2. Zarządzanie żywym inwentarzem 8 2.3. Zarządzanie produkcją jaj 9 3. CZYSZCZENIE I DEZYNFEKCJA 10 3.1. Planowanie z wyprzedzeniem 10 3.2. Usuwanie wyposażenia i czyszczenie na sucho 10 3.3. Zużyta podściółka/pomiot 11 3.4. System dystrybucji wody 11 3.5. Mycie 12 3.6. Dezynfekcja 12 3.7. Montaż i weryfikacja wyposażenia 12 3.8. Monitoring mikrobiologiczny czyszczenia i dezynfekcji 13 3.9. Środki szczególne po wykryciu drobnoustrojów Salmonelli 13 II. DEPOPULACJA I TRANSPORT KUR 16 IV

1. WYŁAPYWANIE I ZAŁADUNEK KUR 16 2. TRANSPORT KUR 16 2.1. Higiena podczas transportu 16 2.2. Pojazdy 16 ZAŁĄCZNIKI 19 ZAŁĄCZNIK 1: a. Prowadzenie ewidencji 19 b. Przykład ewidencji gości 19 c. Przykład ewidencji leczenia weterynaryjnego 20 ZAŁĄCZNIK 2: Zwalczanie Salmonelli - procedury pobierania próbek 21 ZAŁĄCZNIK 3: Zwalczanie Salmonelli - streszczenie 22 ZAŁĄCZNIK 4: Lista kontrolna na potrzeby przygotowania szczegółowego planu czyszczenia oraz dezynfekcji pomieszczeń hodowlanych dla niosek i młodych kur podczas depopulacji 25 ZAŁĄCZNIK 5: Lista kontrolna dobrych praktyk higienicznych w zakresie hodowli stad młodych kur i niosek 27 V

WPROWADZENIE Cel Nawiązując do rozporządzenia (WE) nr 2160/2003, mającego na celu ograniczenie częstotliwości występowania serotypów Salmonelli stanowiących zagrożenie dla zdrowia publicznego i występujących w stadach hodowlanych gatunku kury domowej Gallus gallus na fermach unijnych produkujących jaja konsumpcyjne, niniejsze wytyczne wspólnotowe mają pomóc właścicielom stad hodowlanych młodych kur i niosek w zapobieganiu wprowadzania, rozprzestrzeniania i utrzymywania się chorób oraz ograniczaniu skażeń, które mogłyby zagrozić bezpieczeństwu jaj przeznaczonych do spożycia przez ludzi. Chociaż niniejsze wytyczne stanowią instrument nieobowiązkowy, umożliwiają one właścicielom stad hodowlanych młodych kur i niosek zrozumienie i zastosowanie się do wymogów prawnych zawartych w rozporządzeniu. Usilnie zachęcamy właścicieli stad młodych kur i stad handlowych niosek do włączenia niniejszych wytycznych do swych standardowych praktyk w zakresie zarządzania fermą. Jeżeli państwa członkowskie i/lub podmioty wdrożyły i stosują normy na wyższym poziomie, nie należy, opierając się na niniejszych wytycznych wspólnotowych, obniżać standardów. Zakres zastosowania W niniejszych wytycznych wzięto pod uwagę produkcję i zbieranie jaj na fermie producenta, lecz pominięto czynności pakowania jaj. Ponadto stado oznacza wszystkie sztuki drobiu o tym samym stanie zdrowia, przetrzymywane w tych samych pomieszczeniach lub w tym samym zamknięciu i stanowiące jedną jednostkę epidemiologiczną; w przypadku drobiu przetrzymywanego w gospodarstwie domowym stado obejmuje wszystkie ptaki korzystające z tej samej przestrzeni powietrznej, jak to określono w artykule 2 rozporządzenia 2160/2006. Niniejsze wytyczne wspólnotowe sporządzono przy uwzględnieniu faktu, że większość hodowli młodych kur i produkcji jaj na skalę handlową odbywa się w systemach utrzymania o kontrolowanym otoczeniu. Nie wszystkie zamieszczone w tym dokumencie wytyczne można zastosować w systemach opartych na chowie wolno wybiegowym lub hodowlach na małą skalę. Niemniej jednak wiele podstawowych zasad jest możliwych do zastosowania w praktyce i zaleca się ich przestrzeganie w możliwie największym stopniu. Zachęcamy do przedyskutowania treści niniejszych wytycznych wspólnotowych z lekarzem weterynarii i rozważenia najlepszego sposobu wdrożenia owych zaleceń na danej fermie przy 1

uwzględnieniu jej lokalizacji, zabudowy i zarządzania specyficznego dla Państwa firmy. Wytyczne wspólnotowe podlegają okresowej aktualizacji. 2

3

I. NA FERMIE 1. ŚRODKI ZARZĄDZANIA RYZYKIEM 1.1. Lokalizacja Nowo wybudowane fermy drobiu powinny być w miarę możliwości zlokalizowane z dala od hodowli innych zwierząt i potencjalnych źródeł skażenia, w tym oczyszczalni ścieków i wysypisk śmieci. Na fermach znajdujących się w pobliżu takich obiektów należy zapewnić wyższy poziom ochrony przeciw ewentualnym skażeniom. 1.2. Teren fermy Mapa terenu powinna być dostępna. Przy zapobieganiu wprowadzenia patogennych drobnoustrojów do fermy drobiu niezmiernie ważne jest zachowanie wysokiego poziomu bezpieczeństwa biologicznego 2. Projekt fermy i zabudowań oraz praktyki w zakresie zarządzania powinny ujmować w swoich planach kwestię zapewnienia jak najwyższego poziomu bezpieczeństwa biologicznego. Granice fermy trzeba wyraźnie oznaczyć i w razie możliwości otoczyć ogrodzeniem. Dostęp do fermy powinien być możliwy jedynie przez dokładnie określone punkty wejściowe, które należy wyposażyć w urządzenia i środki pozwalające łatwo przyciągnąć uwagę bez konieczności wchodzenia na jej teren. Utwardzony teren z miejscami parkingowymi dla personelu i gości powinien w miarę możliwości przylegać do określonego wejścia na teren fermy. Zaleca się pokrycie dróg na terenie fermy łatwą do oczyszczenia utwardzoną nawierzchnią. Drogi należy utrzymywać w czystości, usuwając odchody, aby zapobiec skażeniu nimi pojazdów. Fermę również należy utrzymywać w czystości i porządku, aby odstraszyć dzikie ptactwo, gryzonie i muchy. 2 Pojęciem bezpieczeństwa biologicznego określa się zbiór wszystkich środków przedsiębranych w celu zapobiegania wprowadzeniu lub rozprzestrzenianiu się chorób w stadzie. Z tego samego powodu należy unikać składowania wokół kurników takich materiałów jak torby z paszą, podściółka i sprzęt ruchomy. 1.3. Zabudowania Idealnym rozwiązaniem jest pokrycie terenu wokół kurników twardą nawierzchnią lub żwirem, co ma na celu zapobieganie gromadzeniu się stojącej wody i pomaga odstraszyć gryzonie. Z miejsc tych należy usuwać roślinność. Do konstrukcji zabudowań zaleca się zastosowanie trwałych materiałów, łatwych do czyszczenia i dezynfekcji. Zabudowania należy utrzymywać w dobrym stanie, zapobiegając w ten sposób przeniknięciu do wewnątrz szkodników i dzikiego ptactwa. Budynki powinny być wyposażone w jak najmniejszą ilość wejść, które należy zamykać na klucz, uniemożliwiając wejście osobom niepowołanym. Należy zapewnić możliwość umycia lub odkażenia i wysuszenia rąk oraz zmiany odzieży na kombinezon i obuwie ochronne przed wejściem do kurnika i po jego opuszczeniu. Zabudowania pomocnicze, np. magazyny, łazienki, toalety itp., powinny być zbudowane i utrzymywane na podobnym poziomie co kurniki. 1.4. Sprzęt i wyposażenie Wyposażenie do użytku na fermie powinno być skonstruowane z trwałych materiałów nadających się do czyszczenia i dezynfekcji. Najlepszym rozwiązaniem jest unikanie używania tego samego sprzętu na kilku fermach. Jednak w przypadku używania sprzętu w kilku hodowlach, należy go dokładnie wyczyścić i zdezynfekować, zanim zostanie przetransportowany na inną fermę drobiu. System wentylacyjny stosowany w kurniku powinien być odpowiednio konserwowany, aby zminimalizować stężenie kurzu w atmosferze, na powierzchniach i sprzęcie. 4

Systemy karmideł i zbierania jaj również powinny być poddawane odpowiedniej konserwacji, aby zapobiegać rozsypywaniu paszy i tłuczeniu się jaj. 1.5. Zwalczanie szkodników, dzikich zwierząt i insektów Wszystkie budynki powinny być zabezpieczone przed wtargnięciem do nich dzikiego ptactwa, gryzoni, insektów żerujących w podściółce i dzikich zwierząt. Należy zapobiegać ich obecności w pobliżu fermy poprzez utrzymywanie ogólnego porządku, oczyszczanie terenu z roślinności, niszczenie ich schronień oraz szybkie sprzątanie rozsypanej paszy. Siedliska gryzoni należy eliminować, utrzymując czystość i porządek na terenie fermy. Zaleca się wprowadzenie harmonogramu zwalczania szkodników w budynkach, wokół nich i na całym terenie fermy. Zwalczaniem szkodników powinien zajmować się odpowiednio przeszkolony pracownik posiadający wiedzę o pestycydach. Należy ustalić precyzyjny plan zwalczania szkodników w danej jednostce i prowadzić kompletną ewidencję stosowania pestycydów zgodnie z obowiązującym prawem. Program zwalczania szkodników powinien być ściśle nadzorowany. W razie pojawienia się oznak inwazji szkodników, a także kiedy kurniki pozostają bez obsady, zaleca się intensyfikację działań zwalczających szkodniki. Należy zachęcać do zastawiania pułapek na gryzonie oraz regularnego liczenia larw ptaszyńców i zwykłych much. Zaleca się regularne analizowanie środków zabezpieczających i kontrolnych, co ma służyć ocenie ich efektywności. Jeżeli środki kontrolne nie przynoszą rezultatu, warto zasięgnąć porady specjalisty. 1.6. Obecność zwierząt domowych na fermie Zwierzęta domowe i inne, w tym inne zwierzęta hodowlane, należy trzymać z dala od kurników i zabudowań gospodarskich. Trzeba jednak zauważyć, że w gospodarstwach stosujących chów na wolnym wybiegu może zdarzać się jednoczesne wypasanie na wybiegu drobiu wraz z innym żywym inwentarzem, aczkolwiek, ze względu na zagrożenie infekcją Salmonelli, należy zachowywać odpowiednie środki ostrożności minimalizujące ryzyko, przede wszystkim w przypadku wspólnego wypasu drobiu wraz z bydłem, które może czasami przenosić Salmonellę Typhimurium bez objawów klinicznych. Należy unikać dzielenia pastwiska, jeżeli w stadzie niosek zidentyfikowano Salmonellę Enteritidis lub Salmonellę Typhimurium, ponieważ zwierzęta wypasane na tym samym terenie będą stanowić zagrożenie dla kolejnych stad lub mogą skazić pomieszczenia, do których zostaną przeniesione. Zgodnie z załącznikiem II.1.b do rozporządzenia (WE) Komisji nr 589/2008 w niektórych państwach członkowskich wspólne wypasanie zwierząt jest zabronione. Psom, kotom i innym zwierzętom gospodarskim należy całkowicie uniemożliwić dostęp do pomieszczeń przeznaczonych dla drobiu (a także magazynów z paszą i sprzętem). 1.7. Pasza Gotowa pasza lub jej składniki, także te przeznaczone do przygotowywania mieszanek w warunkach domowych, powinny pochodzić z od dostawcy prowadzącego działalność zgodnie z wymogami prawnymi/stosownymi kodeksami dobrych praktyk w zakresie kontroli paszy na obecność Salmonelli. Dostawca powinien udostępnić na żądanie wyniki kontroli paszy na obecność Salmonelli. O pomoc w interpretacji tych wyników można poprosić opiekującego się stadem lekarza weterynarii. Pasza gotowa powinna w miarę możliwości być dostarczana pojazdami przeznaczonymi wyłącznie do tego celu, do których nie ładuje się składników lub innych pasz w drodze powrotnej. Surowce w drodze powrotnej należy ładować w oparciu o poziom ryzyka dla danego surowca. Pasza przetworzona nie powinna stanowić zagrożenia dla kolejnych ładunków. Wszystkie pojazdy należy objąć udokumentowanym 5

programem higieny. Próbki każdego ładunku paszy należy zachować przez okres 12 tygodni. Przemieszczanie paszy drugiego pomiędzy gospodarstwami może wiązać się ze wzrostem ryzyka roznoszenia chorób. Znajdująca się na fermie pasza powinna być przechowywana w zamkniętych zbiornikach, lejach samowyładowczych lub zabezpieczonych workach. Przestrzenie magazynowe, leje samowyładowcze itp. powinny być wolne od ptactwa i gryzoni. W przypadku rozsypania paszy należy jak najszybciej ją uprzątnąć, aby nie przyciągać szkodników i dzikiego ptactwa. Rozsypana pasza oraz resztki pozostałe w podajnikach ślimakowych, lejach samowyładowczych itp. nie powinny być ponownie przechowywane i wykorzystywane do karmienia kolejnych stad lub przewożone do innych ferm. Należy odpowiednio konserwować sprzęt oraz pamiętać o regularnym czyszczeniu zbiorników na materiały masowe, podajników ślimakowych, lejów samowyładowczych i dozowników łańcuchowych. Nie wolno napełniać zbiorników na paszę, jeżeli są mokre po umyciu. W miarę możliwości preferowane jest czyszczenie na sucho unikając wchodzenia do zbiornika. Podczas czyszczenia zbiorników na materiały masowe należy zwracać szczególną uwagę na wymagania z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, gdyż zbiorniki te stanowią znaczne zagrożenie dla bezpieczeństwa. 1.8. Woda Wodę należy czerpać z sieci/wodociągów komunalnych lub innego regularnie badanego pod kątem jakości bakteriologicznej źródła. Tam gdzie to konieczne, należy wdrożyć odpowiednie środki uzdatniania wody. System dostawy wody, w tym zbiornik opadowy, powinien być szczelny i utrzymywany w stanie czystości, aby zapobiec skażeniu. Należy regularnie kontrolować instalację pod kątem przecieków. Konieczne jest wdrożenie kompleksowego programu czyszczenia systemu dystrybucji wody. Zwierzętom hodowanym na wolnym wybiegu należy ograniczyć dostęp do naturalnych i sztucznie utworzonych zbiorników wód powierzchniowych. 1.9. Podściółka (tylko w przypadku systemów bezklatkowych) W kurniku używać można rozmaitych podściółek, należy jednak zadbać o to, aby materiał ten nie był skażony przez inne zwierzęta hodowlane, dzikie ptactwo lub szkodniki. Nową podściółkę można poddać działaniu środków odkażających, aby zredukować w ten sposób ryzyko skażenia drobnoustrojami. W przypadku podściółki i innych powierzchni, z których planuje się pobranie próbek z okładzin na buty na obecność Salmonelli, nie należy stosować substancji antybakteryjnych w okresie 48 godzin przed pobraniem próbek. Podściółkę należy transportować za pomocą pojazdów, które zostały oczyszczone i zdezynfekowane przed jej załadunkiem. Podściółka składowana na świeżym powietrzu na paletach lub luzem musi zawsze być zabezpieczona przed dostępem wody/ptactwa/szkodników. Nie wolno używać uszkodzonych bel. Podściółka przechowywane bezpośrednio w kurniku muszą być chronione przed dostępem gryzoni i innych szkodników. 1.10. Produkty weterynaryjne Dozwolone jest stosowanie jedynie tych dodatków paszowych i środków leczeniczych, które zostały zatwierdzone przez ustawodawstwo krajowe i/lub unijne. W razie ich stosowania należy w pełni przestrzegać przepisów dotyczących higieny pasz lub, w stosownych przypadkach, zaleceń weterynarza. W szczególności należy ściśle przestrzegać okresów wydalania tych substancji z organizmu, a środki przeciwbakteryjne mogą być stosowane jako właściwa metoda zwalczania 6

Salmonelli jedynie w ograniczonym zakresie przewidzianym w ustawodawstwie UE, tj. jeżeli zagrożony jest dobrostan ptaków oraz po uprzedniej autoryzacji i pod bezpośrednim nadzorem kompetentnej instytucji. W razie konieczności podawania weterynaryjnych środków leczniczych, ich zastosowanie musi być odnotowane w dostępnej do wglądu ewidencji podawanych lekarstw, zgodnie z ustawodawstwem krajowym. Weterynaryjne środki lecznicze należy przechowywać w odpowiedniej temperaturze w zamkniętym magazynie niedostępnym dla zwierząt i osób niepowołanych. Zużyte pojemniki, opakowania itp. należy usunąć zgodnie z przepisami ustawodawstwa krajowego, unikając ewentualnego skażenia paszy, wody, gleby itd. 1.11. Prowadzenie ewidencji Wymagania dotyczące prowadzenia ewidencji zostały wyszczególnione w załączniku 1. 1.12. Rutynowa higiena i gospodarka hodowlana Każde gospodarstwo hodowlane powinno posiadać własne procedury operacyjne, najlepiej opracowane w formie prostego podręcznika instrukcji roboczych, zawierającego listę kontrolną rutynowych zadań dotyczących higieny i gospodarki hodowlanej. Kierownictwo fermy ma za zadanie regularnie monitorować przeszkolenie pracowników w zakresie programu higieny i zwalczania szkodników oraz przestrzeganie tego programu. 2. ZARZĄDZANIE 2.1. Pracownicy i osoby odwiedzające hodowlę Personel Wszyscy pracownicy gospodarstwa hodowlanego muszą być przeszkoleni w zakresie unikania chorób odzwierzęcych, właściwej higieny, w tym higieny osobistej, oraz protokołów bezpieczeństwa biologicznego w celu zminimalizowania ryzyka infekcji na fermie. U wejścia do fermy i/lub w pobliżu parkingu dla pojazdów należy umieścić system barier bezpieczeństwa biologicznego lub co najmniej szczotkę i brodzik dezynfekujący. Należy również udostępnić odpowiednio wyposażoną toaletę i łazienki (a w nich mydło bakteriobójcze i/lub środek do odkażania dłoni). Wszyscy pracownicy i goście odwiedzający fermę muszą bezwarunkowo umyć lub odkazić i osuszyć ręce przed wejściem do kurników oraz po ich opuszczeniu. Ręce należy również umyć po kontakcie z martwymi ptakami, przed i po posiłku, a także po wizycie w toalecie. Pracownicy powinni nosić obuwie robocze, kombinezony i w razie konieczności plastikowe rękawiczki jednorazowego użytku, udostępniane jedynie do stosowania na terenie fermy. Zaleca się całkowitą zmianę obuwia lub zakładanie na czyste buty dwóch warstw plastikowych osłon jednorazowego użytku oraz, w miarę możliwości, zmianę reszty odzieży ochronnej dla każdego kurnika. Zakładanie dla każdego kurnika osobnego nieprzemakalnego obuwia w połączeniu ze skutecznymi procedurami dezynfekcji obuwia jest szczególnie istotne w przypadku systemów chowu ściółkowego i chowu z wolnym wybiegiem. Personel nie powinien hodować innego drobiu tudzież mieć z nim kontaktu, a także powinien unikać prac związanych z hodowlą innych zwierząt. Jeżeli jest to niemożliwe, szczególnie ważne jest używanie oddzielnych zestawów odzieży ochronnej i sprzętu oraz przestrzeganie procedury oczyszczania i dezynfekcji przed wejściem do jednostki hodowli drobiu i po jej opuszczeniu. 7

Osoby odwiedzające Fermę powinny odwiedzać jedynie te osoby, których obecność jest niezbędna, gdyż goście stanowią potencjalne ryzyko wprowadzenia infekcji, szczególnie jeżeli odwiedzają także inne fermy drobiu, trzody chlewnej lub bydła. Powyższa zasada stosuje się także do osób zajmujących się wyłapywaniem ptaków, sprzątaniem, wykonujących szczepienia itp. Zminimalizuje to ryzyko ewentualnego rozprzestrzeniania się infekcji. Goście odwiedzający kurniki powinni mieć na sobie kombinezony jednorazowego użytku bądź czyste kombinezony nadające się do prania oraz nadające się do czyszczenia i dezynfekcji obuwie. Wszyscy goście muszą przestrzegać tych samych zasad higieny co pracownicy fermy, np. mycie rąk przed wejściem do kurnika i po jego opuszczeniu. Osoby odwiedzające fermę powinny wpisać się do ewidencji gości 3. Goście zagraniczni nie powinni wchodzić na teren fermy w ciągu pierwszych 48 godzin od przyjazdu do kraju. Pojazdy Liczbę pojazdów wjeżdżających na fermę należy ograniczyć do minimum. Zaleca się również dopilnowanie obowiązku spryskania kół środkiem odkażającym w punkcie wjazdu na fermę. 2.2. Zarządzanie żywym inwentarzem Drób Na terenie fermy nie należy hodować żadnego innego drobiu, w tym drobiu ozdobnego lub domowego. Gospodarstwa hodowlane Jednodniowe pisklęta należy nabywać w tych stadach hodowlanych i wylęgarniach, które 3 Sugestie nagłówków zamieszczono w załączniku Ib. przestrzegają stosownych przepisów prawnych w zakresie monitorowania zdrowia ptaków pod kątem obecności Salmonelli i innych chorób. Wyniki uprzednich badań na obecność Salmonelli powinny być udostępnione do wglądu zgodnie z krajowym programem kontrolnym (warunek podstawowy). W zarządzaniu gospodarstwem hodowlanym należy stosować system pełny/pusty ( all-in allout ). Zależnie od sytuacji epidemiologicznej i zgodnie z ustawodawstwem krajowym obowiązującym w każdym państwie, a także zgodnie z postanowieniami rozporządzenia (WE) nr 1177/2006, zaleca się szczepienie młodych kur przeciwko Salmonelli z zastrzeżeniem, iż w niektórych państwach członkowskich zabrania się szczepienia kurcząt. Plan szczepień należy wdrożyć po konsultacji z lekarzem weterynarii obsługującym fermę. Wszystkie szczepionki powinny być przechowywane i podawane zgodnie z instrukcjami producenta oraz wszelkimi zasadami bezpieczeństwa. Fermy niosek Zarządzający fermami muszą rozumieć, jak ważne jest stosowanie właściwych procedur higieny i zwalczania szkodników i ponoszą odpowiedzialność za dopilnowanie, aby pracownicy i podwykonawcy na fermie skutecznie wcielali w życie ustanowione procedury. Jeżeli to możliwe, w zarządzaniu fermą niosek należy stosować system pełny/pusty ( all-in allout ). Jeżeli ferma niosek jest stale pełna, tym istotniejszą rolę odgrywają środki ostrożności w zakresie higieny zapobiegające przeniesieniu infekcji pomiędzy kurnikami oraz skuteczne zwalczanie gryzoni i szkodników. Fermy niosek nabywające młode kury powinny postarać się o ptaki z zaufanego źródła i sprawdzić, czy wyniki uprzednich badań na obecność Salmonelli są zadowalające, zgodnie z krajowym programem kontroli (warunek podstawowy). 8

Usuwanie martwych i wybrakowanych ptaków Należy codziennie przeprowadzać kontrolę stada i usuwać wszelkie martwe lub wybrakowane sztuki drobiu zabezpieczając je odpowiednio przed dostępem szkodników i dzikich zwierząt. Martwe ptaki należy usuwać zgodnie z przepisami stosownego ustawodawstwa unijnego, w szczególności przy zachowaniu przepisów rozporządzenia (WE) nr 1774/2002. Pojazdy przeznaczone do wywozu martwych ptaków nie powinny wjeżdżać na teren fermy, lecz w miarę możliwości odbierać je przy wejściu na fermę lub przy jej ogrodzeniu. Infrastruktura i przestrzeń przeznaczona do przechowywania martwych ptaków powinny być dokładnie czyszczone i dezynfekowane przed umieszczeniem w nich nowych ptaków. Po kontakcie z martwymi ptakami należy bezwarunkowo umyć i odkazić ręce oraz oczyścić i zdezynfekować sprzęt. Sprzęt i wyposażenie służące do przechowywania i usuwania martwych sztuk drobiu powinny podlegać ewidencji zabiegów higienicznych. 2.3. Zarządzanie produkcją jaj Sprzęt używany do zbiórki i przechowywania jaj musi być utrzymywany w czystości i odpowiednio konserwowany. Pracownicy pracujący bezpośrednio przy zbiórce i przechowywaniu jaj nie powinni palić tytoniu, jeść lub pić podczas wykonywania obowiązków służbowych, szczególnie w pomieszczeniach przeznaczonych do zbiórki i przechowywania jaj. Urządzenia do zbierania jaj Pasy transmisyjne do transportu jaj, szczotki do pasów oraz inne urządzenia mające bezpośredni kontakt z jajami powinny być regularnie czyszczone, najlepiej na koniec każdego dnia roboczego. Wszelkie środki dezynfekujące muszą odpowiadać normom produkcji żywności (np. produkty na bazie chloru lub nadtlenku o odpowiednim stężeniu). Końce pasów transmisyjnych przenoszących jaja powinny być wyposażone w szczotki usuwające pył podczas działania pasów. Pod szczotkami należy umieścić tace zbierające pył w celu usunięcia go. Przenośniki transmisyjne transportujące jaja pomiędzy kurnikami lub z kurników do pakowalni powinny być regularnie czyszczone i dezynfekowane. Materiał spadający pod przenośniki należy regularnie usuwać. Kartonowe wytłoczki lub plastikowe pojemniki na jaja muszą być w sposób widoczny czyste bez śladów po odchodach, pękniętych jajach i piórach. Brudne wytłoczki kartonowe należy wyrzucić. Wszystkie pojemniki należy przechowywać w czystym i suchym otoczeniu, wolnym od czynników zanieczyszczających i pyłu, niedostępnym dla dzikich ptaków, gryzoni i owadów. Zbiórka i przechowywanie jaj Infrastruktura służąca do mycia i odkażania rąk powinna być łatwo dostępna dla personelu pracującego przy zbiórce jaj i utrzymywana w czystości. Pracownicy powinni myć lub odkażać i osuszać ręce przed kontaktem z jajami i po nim. W razie ręcznej zbiórki jaj pracownicy mają obowiązek zwracać szczególną uwagę na higienę rąk. Jaja należy zbierać tak często, jak to możliwe, i jak najszybciej przenosić je do chłodnego magazynu, najlepiej o regulowanej temperaturze. W miarę możliwości należy pakować jaja w nowe kartonowe wytłoczki lub zdezynfekowane plastikowe pojemniki i unikać ponownego wykorzystywania kartonowych opakowań. Brudne, popękane lub rozbite jaja należy jak najszybciej usunąć z systemu zbiórki jaj i odseparować, a następnie postępować jak z artykułami o podwyższonym ryzyku. 9

Jaja gorszej jakości najlepiej zbierać i pakować po jajach uznanych na fermie za będące najwyższej jakości. Takie jaja należy odseparować jak najwcześniej i dopilnować, aby zostały skierowane do właściwego miejsca przeznaczenia. Jaja pochodzące od stad, w których wykryto obecność Salmonelli, i jaja niezdatne do spożycia przez ludzi Jaja pochodzące od stada, w którym wykryto obecność serotypów Salmonelli (lub co do którego istnieje podejrzenie o wystąpieniu skarzenia) i w przypadku których istnieją ograniczenia uniemożliwiające wprowadzenie ich na rynek jako jaja konsumpcyjne, należy oznaczyć jako jaja klasy B i dostarczyć do obróbki cieplnej w zakładzie przetwórstwa jaj, który został zatwierdzony zgodnie z art. 4 rozporządzenia (WE) nr 853/2004. Takie jaja można wprowadzać do zakładu pakowania jaj tylko wówczas, gdy stosowne władze wydadzą na to pozwolenie i przy zachowaniu wszelkich środków ostrożności w celu uniknięcia zanieczyszczenia krzyżowego. Jaja rozbite, jaja zawierające pozostałości leków i/lub substancje zanieczyszczające powyżej dozwolonego limitu, jak również jaja zniesione w okresie wydalania leków weterynaryjnych powinny być zbierane osobno i wysyłane jako odpady. 3. CZYSZCZENIE I DEZYNFEKCJA 4 3.1. Planowanie z wyprzedzeniem Planowanie depopulacji i odnowienia stada oraz organizacja czyszczenia i dezynfekcji powinny uwzględniać możliwie jak najdłuższy czas całkowitego opróżnienia zabudowań. W planowaniu należy ująć także wcześniejszą rezerwację podwykonawców oraz zmniejszenie dostaw paszy i innych depopulacji środków do produkcji. 4 Lista kontrolna procedur oczyszczania i dezynfekcji została zamieszczona w załączniku 4. Należy sporządzić listę instalacji wymagających konserwacji, naprawy lub wymiany, które należy przeprowadzić po opróżnieniu budynków. Wszystkie naprawy, które mogą ujawnić obecność podściółki lub kurzu w ukrytych miejscach, należy wykonać przed myciem, a z pewnością przed dezynfekcją obiektów. Jeżeli nie jest to możliwe, obszar, na którym wykonano prace naprawcze, należy sprzątnąć i powtórnie zdezynfekować po zakończeniu prac. Procedura zwalczania gryzoni, owadów i dzikiego ptactwa powinna stanowić część normalnej rutyny. W razie inwazji gryzoni konieczne jest intensywne zastosowanie pułapek z przynętami podczas depopulacji, aby zmniejszyć rozproszenie gryzoni w okolicy i uniemożliwić ich powrót do zabudowań gospodarczych po odnowieniu stada. Jeżeli zainstalowano brodziki dezynfekujące lub system barier bezpieczeństwa biologicznego, środki te powinny być umieszczone u wejścia do kurników przez cały okres trwania procedury oczyszczania i dezynfekcji. Natychmiast po zakończeniu dezynfekcji kurnika należy czyste oczyścić brodziki i napełnić czystą wodą z dodatkiem preparatu odkażającego. 3.2. Usuwanie wyposażenia i czyszczenie na sucho Z fermy należy usunąć martwe ptaki, śmieci i zbędną paszę. Jeżeli tylko to możliwe, zbędnej paszy nie należy zwracać do dostawcy ani przekazywać do zużycia na inną fermę. Takiej praktyki należy szczególnie unikać w przypadku wykrycia w stadzie obecności bakterii Salmonella Enteritidis lub Salmonella Typhimurium. Należy przenieść cały sprzęt ruchomy na twardy grunt, gdzie zostanie on oczyszczony i zdezynfekowany lub po czyszczeniu przetransportować go z powrotem do kurnika w celu dezynfekcji, zapewniając dostęp do całej powierzchni podłogi w celu jej wyczyszczenia. Zaleca się zachowanie szczególnej ostrożności, aby nie doprowadzić do powtórnego skażenia zdezynfekowanych uprzednio powierzchni. 10

Natychmiast po usunięciu ptaków trzeba oczyścić pomieszczenia ze szkodników i w razie konieczności zintensyfikować środki zwalczania gryzoni. Pułapki z przynętą na gryzonie wystarczy usunąć przed samym procesem czyszczenia i dezynfekcji, a w przerwach w prowadzeniu operacji ponownie umieścić je w zabudowaniach, dzięki czemu wykorzystana zostanie każda sposobność do zwalczania gryzoni. Po zakończeniu dezynfekcji należy umieścić w pomieszczeniach nowe lub zdezynfekowane pułapki z nową przynętą. Przed usunięciem podściółki i odchodów z kurnika należy - najlepiej za pomocą odkurzacza - usunąć kurz zalegający wyższe partie pomieszczenia. W kurnikach, w których stosowany jest system klatkowy lub rusztowy, należy usunąć pomiot z dołów na odchody lub innych zbiorników i wywieźć go poza fermę. Zaleca się, aby oczyszczanie i dezynfekcja kurnika zawsze obejmowały system głębokich dołów pod kurnikiem. Woda z mycia może zostać wchłonięta przez pomiot w dole, a następnie usunięta wraz z pomiotem przed dezynfekcją kurnika. Podłogę należy oczyścić z pozostałości ściółki. Budynki, w tym przejścia, magazyny paszy i wyposażenia, łazienki oraz inne zabudowania pomocnicze, powinny zostać oczyszczone z pyłu, zamiecione i zdezynfekowane. Powierzchnie na zewnątrz i wyposażenie kurnika oraz wejścia i ścieżki muszą być dobrze oczyszczone. 3.3. Zużyta podściółka/pomiot Zużyta podściółka i usunięty pomiot powinny być składowane jak najdalej od kurnika. Należy wdrożyć środki ochronne zapobiegające zasiedleniu okolic w pobliżu miejsca składowania obornika przez populacje gryzoni, owadów i dzikiego ptactwa. Można również wdrożyć praktykę kompostowania. Pojazdy transportujące podściółkę/pomiot powinny być przykryte plandeką, aby uniknąć rozsypywania materiału w czasie przewozu. Pojazdy i sprzęt wykorzystywany przy usuwaniu podściółki należy następnie wyczyścić i zdezynfekować. Takie pojazdy i sprzęt nie powinny być później wykorzystywane do przewożenia paszy, ale jeżeli jest to nieuniknione, natychmiast po usunięciu ściółki należy je oczyścić i zdezynfekować, pozostawić do całkowitego wyschnięcia, a następnie ponownie zdezynfekować i wysuszyć przed wykorzystaniem ich do przewozu paszy. Stara podściółka powinna być niezwłocznie usunięta z kurnika i właściwie zutylizowana. Należy zachować rejestry dotyczące dostaw lub utylizacji podściółki/pomiotu. 3.4. System dystrybucji wody Instalację wodną należy oczyścić, przepłukując ją wodą, a następnie przeprowadzić jej wewnętrzną dezynfekcję za pomocą odkażacza wprowadzonego do systemów dystrybucji wody (jak np. związku nadtlenku). Zbiornik opadowy i otaczające platformy, dźwigary itp. powinny zostać dokładnie oczyszczone i zdezynfekowane. Kamienny osad zgromadzony na poidłach należy usuwać przy pomocy odpowiednich środków żrących przed dokładną dezynfekcją wszystkich smoczków i kubków. Kanały dla rozlanej wody z poideł oraz kubki pod smoczkami w klatkach stanowią szczególne zagrożenie i należy je bardzo dokładnie wyczyścić i wysuszyć przed zdezynfekowaniem albo wymienić. Istnieje również możliwość zakwaszania wody podczas końcowego dwutygodniowego okresu nieśności/przed depopulacją w celu zmniejszenia skażenia poideł i kubków/korytek, w których gromadzi się rozlana woda. Należy zastosować następujące środki: Osuszyć zbiornik opadowy i sprawdzić, czy nie zalegają w nim żadne szczątki. Oczyścić w razie konieczności. Wypełnić zbiornik wodą w ilości koniecznej do wypełnienia całego systemu poideł i dodać odpowiednią ilość odkażacza, aby otrzymać zalecane stężenie. Odczekać, aż otrzymany roztwór wypełni system poideł. Postępować zgodnie z instrukcjami 11

producenta. Osuszyć system i wypełnić go świeżą wodą. 3.5. Mycie Wstępne mycie z użyciem detergentu/odkażacza za pomocą myjki ciśnieniowej pomoże usunąć przylegający brud. Do oczyszczenia skomplikowanego wyposażenia (np. klatki) warto wykorzystać czyszczenie parą. Szkielet budynku, pomieszczenia pomocnicze i wyposażenie należy następnie umyć pod ciśnieniem, zwracając szczególną uwagę na podściółkę uwięzioną w pęknięciach i otworach w podłogach oraz niskich murkach na poziomie ptaków, poideł, karmideł, pasów transmisyjnych do przenoszenia jaj, pasów/płyt/zgarniaczy do odchodów i na poziomie podłoża wokół i poniżej klatek. Należy zachować szczególną ostrożność, aby uniknąć powtórnego skażenia umytych powierzchni materiałem rozpryskanym podczas mycia pod ciśnieniem. Konieczne jest przestrzeganie środków ostrożności, szczególnie podczas czyszczenia sprzętu elektrycznego. Niewielkie elementy wyposażenia niemożliwe do wymycia pod ciśnieniem można przetrzeć szmatką nasączoną środkiem dezynfekującym po uprzednim oczyszczeniu ich na sucho. Wewnętrzną i zewnętrzną część kurnika należy przed dezynfekcją oczyścić z jednakową starannością, co ma na celu zapobieżenie ponownemu skażeniu. Umyte powierzchnie należy pozostawić do jak najdokładniejszego wyschnięcia przed dezynfekcją. 3.6. Dezynfekcja Po oczyszczeniu budynków i sprzętu należy przejść do etapu dezynfekcji, którą przeprowadza się z wykorzystaniem zatwierdzonego środka odkażającego, stosując się do instrukcji umieszczonych na opakowaniu, w stężeniu odpowiednim do zwalczania Salmonelli i innych drobnoustrojów. W trudnych do oczyszczenia, niedokładnie osuszonych lub wielokrotnie skażonych kurnikach należy stosować odpowiednie stężenie środka dezynfekującego. Ogólnie rzecz biorąc, środki odkażające na bazie formaldehydu są najskuteczniejsze w przypadku obecności materii organicznej i w systemach klatkowych, można jednak, po konsultacji z ekspertem, użyć również innych odkażaczy, np. aldehydów glutarowych, czwartorzędowych związków amoniowych, innych aldehydów itp. Konieczne jest zachowanie szczególnej ostrożności w odniesieniu do bezpieczeństwa i higieny pracy osób wykonujących dezynfekcję. Wszystkie powierzchnie należy dokładnie spryskać środkiem odkażającym aż do granicy nasycenia, zwracając szczególną uwagę na takie elementy jak leje samowyładowcze i zbiorniki, korytka na paszę i wodę, przewody, kanały i kubki karmideł i poideł, klatki i powierzchnia pod nimi, pasy transmisyjne i windy do transportu jaj, płyty, pasy, zgarniacze zbierające odchody, przewody wentylacyjne i wysokie dźwigary, platformy i rury. Zabudowania pomocnicze oraz okolice drzwi i przewodów wentylacyjnych na zewnątrz budynków również powinny zostać zdezynfekowane. Kurniki w systemie chowu z wybiegiem powinny zostać oczyszczone i zdezynfekowane w tym samym stopniu co kurniki zamknięte, gdyż największe zagrożenie przeniesienia infekcji odnosi się do wnętrza kurnika. Jeżeli obornik lub skażona woda zużyta do mycia kurnika zebrała się w jego bezpośrednim sąsiedztwie, należy je usunąć, a obszar ten zdezynfekować. Betonowe i drewniane podjazdy na zewnątrz kurnika również powinny zostać poddane dezynfekcji. Konieczne jest również sprawdzenie, czy na fermie nie zagnieździły się gryzonie, z którymi należy walczyć, starannie umieszczając pułapki z przynętami w zabezpieczonych punktach. 3.7. Montaż i weryfikacja wyposażenia Po oczyszczeniu i zdezynfekowaniu ruchomego wyposażenia należy je zmontować na nowo i 12

umieścić z powrotem w budynkach. Podczas dezynfekcji kurnika zaleca się również objąć dezynfekcją jak największą ilość wyposażenia znajdującego się w środku, zapobiegając w ten sposób powtórnemu skażeniu (np. przez odchody dzikiego ptactwa, opryskanie podczas mycia pod ciśnieniem itp.). Systemy poideł i karmideł powinny pozostać puste aż do zakończenia procesu zamgławiania lub fumigacji, lub do zakończenia dezynfekcji. 3.8. Monitoring mikrobiologiczny czyszczenia i dezynfekcji Aby zapewnić skuteczność procedur czyszczenia i dezynfekcji, zaleca się pobranie próbek na obecność Salmonelli. Próbki te należy pobrać po wyschnięciu powierzchni, tak aby uniknąć zafałszowania wyników. Zaleca się przeprowadzenie dokładnej kontroli umożliwiającej rozpoznanie ewentualnego skażenia odchodami innych zwierząt. We wszystkich przypadkach po depopulacji stada zaleca się przeprowadzenie testów bakteriologicznych weryfikujących skuteczność czyszczenia i dezynfekcji. Jeżeli wyniki badań będą pozytywne, należy powtórzyć proces dezynfekcji i powtórnie przeprowadzić badanie skuteczności tego procesu. Próbki powinny być poddane analizie jak najszybciej po pobraniu, najlepiej tego samego dnia. Zaleca się stosowanie metody posiewu w kierunku Salmonelli, odpowiedniej w przypadku próbek środowiskowych. Laboratoria, do których wysyła się próbki, powinny posiadać zezwolenie na przeprowadzanie takich badań. Użyteczne może być również wykonanie dodatkowych badań, tzw. higienogramu, pozwalającego ustalić liczbę bakterii jelitowych (enterobakterii) na powierzchni - test ten pozwala ocenić skuteczność czyszczenia i dezynfekcji tam, gdzie nie stwierdzono obecności Salmonelli. Jeżeli wyniki tego badania okażą się pozytywne, zaleca się powtórzenie dezynfekcji oraz analizę ogólnej skuteczności programu dezynfekcji. 3.9. Środki szczególne po wykryciu drobnoustrojów Salmonelli Po wykryciu obecności Salmonelli przede wszystkim konieczne jest zidentyfikowanie źródła infekcji i określenie ewentualnego zagrożenia dalszego rozprzestrzeniania się drobnoustrojów. Można tego dokonać przy pomocy badań gryzoni, much i innych zwierząt oraz pobierając próbki z powierzchni sprzętów gospodarczych. Dokładne czyszczenie, dezynfekcja i zwalczanie gryzoni, owadów oraz dzikiego ptactwa powinno wchodzić w zakres rutynowych czynności na każdej fermie drobiu. Zastosowany program powinien umożliwić maksymalną redukcję (a najlepiej całkowitą eliminację) Salmonelli ze środowiska i, jeżeli tylko to możliwe, powinien być wdrażany nawet wówczas, gdy nie stwierdzono infekcji w okresie życia poprzedniego stada, ponieważ niektóre infekcje są niemożliwe do wykrycia. Jeżeli skażenie kurnika Salmonellą jest trwałe, zaleca się zarezerwować wystarczająco dużo czasu po przeprowadzeniu depopulacji na dokładne czyszczenie i dezynfekcję, a następnie weryfikację ich skuteczności za pomocą badania bakteriologicznego i - w razie konieczności - na powtórzenie tych czynności. Na fermach hodujących drób w różnym wieku podczas czyszczenia należy wprowadzić środki ostrożności zmniejszające prawdopodobieństwo przeniesienia infekcji poprzez aerozole, gryzonie i szkodniki lub ścieki do obsadzonych kurników. Należy również zachować ostrożność, aby nie dopuścić do przeniesienia infekcji ze starszych ptaków na oczyszczone kurniki lub nowo wprowadzone ptaki. Zaleca się sporządzenie listy kontrolnej uwzględniającej w szczegółach każdy etap procesu czyszczenia i dezynfekcji, aby upewnić się, że żaden aspekt tego procesu nie został pominięty. Jednym z głównych zadań roboczych hodowców i/lub kierowników fermy jest monitorowanie skrupulatnego przestrzegania zasad bezpieczeństwa biologicznego i higieny. W przypadku zakażonych stad konieczne jest wypracowanie specjalnej strategii zwalczania 13

gryzoni oraz rozważenie dodatkowych środków zapobiegawczych obejmujących kolejne stado, jak np. wyselekcjonowanie niosek i kur hodowlanych spośród zaszczepionych młodych kur, zakwaszanie paszy lub zastosowanie zasady konkurencyjnego wypierania. 14

15

II. DEPOPULACJA I TRANSPORT KUR 1. WYŁAPYWANIE I ZAŁADUNEK KUR 2. TRANSPORT KUR Bezpieczeństwo biologiczne podczas wyłapywania i załadunku kur odgrywa rolę kluczową. Należy podjąć wszelkie wysiłki, aby podczas tych czynności nie doszło do zakażenia krzyżowego. Należy zastosować następujące środki: Wyłapywanie ptaków powinno stanowić zadanie pracowników fermy lub zewnętrznych podwykonawców, którzy zostali odpowiednio przeszkoleni lub wykazują dostateczne doświadczenie do wykonania tego zadania. Należy zachować rejestr szkolenia. Przed przystąpieniem do łapania ptaków na fermie pracownicy muszą założyć na siebie odpowiednią czystą odzież ochronną i obuwie ochronne. Przed przystąpieniem do łapania i załadunku ptaków pracownicy wykonujący te czynności mają obowiązek zachować odpowiednią higienę osobistą (tj. odkazić ręce). Wszystkie pojazdy, pojemniki transportowe i inny sprzęt wykorzystywany do łapania i załadunku ptaków muszą być odpowiednio oczyszczone i zdezynfekowane przed wjazdem na fermę. Do załadunku ptaków w celu przetransportowania ich do zakładu przetwórstwa należy udostępnić czystą, uporządkowaną i utrzymaną w higienicznych warunkach strefę załadunku. Brudny i czysty sprzęt musi być trzymany oddzielnie, aby zapobiec zakażeniu krzyżowemu. Sprzęt wykorzystywany do wyłapywania i załadunku ptaków powinien być dokładnie oczyszczony i zdezynfekowany przed opuszczeniem terenu fermy. Należy wyznaczyć odpowiedzialnego za całą operację członka zespołu zajmującego się wyłapywaniem ptaków. 2.1. Higiena podczas transportu Drób powinien zawsze być przewożony przez przewoźników posiadających odpowiednie zezwolenie lub licencję. Koła samochodu ciężarowego i wnęki nadkoli należy spryskać środkiem odkażającym w punkcie wjazdu na fermę i przed jej opuszczeniem. Jeżeli pojazdy zostały w widoczny sposób zabrudzone odchodami, należy umyć i zdezynfekować je w całości przed wjazdem na fermę. W ramach kontroli można pobrać wymaz z wnęk nadkoli i miejsca na nogi w kabinie pojazdu. Kierowcy pojazdów ciężarowych powinni zostać odpowiednio przeszkoleni i/lub poinformowani w zrozumiały dla nich sposób o istotnym charakterze higieny osobistej, a także muszą być świadomi, jakimi drogami infekcja może się rozprzestrzenić na dłonie, ubranie i sprzęt. Jeżeli tylko to możliwe, przebywając w gospodarstwie, powinni mieć na sobie odzież ochronną. Odpowiednie rejestry i oficjalne dokumenty muszą zostać uzupełnione i towarzyszyć ptakom do miejsca przeznaczenia. Jest to ważne dla utrzymania systemu identyfikacji w całym łańcuchu żywnościowym. 2.2. Pojazdy Pojazdy wykorzystywane do transportu ptaków powinny być uprzednio oczyszczone i zdezynfekowane. Po zakończeniu kursu należy przystąpić do czyszczenia i dezynfekcji pojazdów możliwie jak najszybciej, a na pewno przed kolejnym użyciem ich do przewozu żywego inwentarza. Pojazdy używane do wywozu odchodów i paszy podczas procedury czyszczenia również powinny zostać umyte i zdezynfekowane przed użyciem ich w innym gospodarstwie. Pojazdy gospodarcze, klatki, wózki i inny sprzęt 16

używany do obsługi kurników lub wywozu odpadów należy oczyścić i zdezynfekować w ramach rutynowego programu przygotowań fermy do repopulacji. W razie konieczności należy również przeprowadzić czyszczenie innych pojazdów wykorzystywanych na fermie, łącznie z podłogą wewnątrz, miejscem na nogi i bagażnikiem samochodów prywatnych. 17

18

ZAŁĄCZNIKI ZAŁĄCZNIK 1: a. - Prowadzenie ewidencji Przedsiębiorcy odpowiedzialni za fermy niosek produkujące jaja do spożycia przez ludzi mają obowiązek odnotowywać i przechowywać informacje dotyczące środków kontrolnych i zapobiegających infekcjom, a w szczególności środków mających na celu zwalczanie i zapobieganie obecności odzwierzęcego czynnika chorobowego, jakim jest Salmonella. W szczególności prowadzić należy wyliczone poniżej ewidencje: - ewidencja wizyt; - ewidencja leczenia weterynaryjnego i recept na weterynaryjne środki lecznicze; - zaświadczenia o pochodzeniu młodych kur; - wyniki badań kontrolnych na obecność bakterii Salmonella spp u jednodniowych piskląt i niosek, przeprowadzanych na 2 tygodnie przed przeniesieniem ich do jednostki nieśnej i co najmniej raz na 15 tygodni na etapie nieśnym; - zaświadczenia o pochodzeniu pasz/surowców paszowych; - rejestr dotyczący wyników kontrolnych pasz/surowców paszowych; - rejestr dotyczący konserwacji systemu uzdatniania wody (chlorowanie) i/lub kontroli jakości, w oparciu o określony protokół; - rejestr dotyczący skuteczności protokołu dezynfekcji; - rejestr dotyczący skuteczności protokołu zwalczania insektów; - rejestr dotyczący skuteczności protokołu zwalczania gryzoni; - rejestr jaj wyprodukowanych i dostarczonych do punktów pakowania jaj do spożycia przez ludzi oraz zakładów przemysłu spożywczego i niespożywczego (do tego celu można wykorzystać również faktury i potwierdzenia dostawy); - ewidencja śmiertelności kur w stadach. Przedsiębiorca może podlegać kontroli z zakresu prowadzenia powyższej dokumentacji przez organy weterynaryjne. Akta te przechowuje się przez co najmniej 3 lata. b - Przykład ewidencji gości Data Imię i nazwisko osoby odwiedzającej Nazwa firmy/adres Cel wizyty Data ostatniego kontaktu z drobiem/innymi zwierzętami hodowlanymi Godzina przyjazdu Godzina odjazdu 19

c - Przykład ewidencji leczenia weterynaryjnego Data Identyfikacja stada* Przepisane środki lecznicze (substancja i dawka) Metoda podawania (woda, pasza, iniekcje) Dni leczenia Imię i nazwisko oraz nr legitymacji zawodowej weterynarza Podpis weterynarza * Identyfikacja stada: wszystkie dokumenty i wyniki badań powinny zawierać numer referencyjny nadany w oparciu o krajowy system identyfikacji ferm, który można umieścić na drzwiach kurnika i o którym należy poinformować wszystkich operatorów (wylęgarnię, dostawcę paszy, laboratorium, zakład dokonujący pakowania itp.). 20

ZAŁĄCZNIK 2: ZWALCZANIE SALMONELLI - PROCEDURY POBIERANIA PRÓBEK Procedurę pobierania próbek można opracować przy współpracy z lekarzem weterynarii, dostosowując ją do stopnia zagrożenia na fermie i zgodnie z krajowym programem kontroli Salmonelli w stadach niosek. Krajowy program kontroli jest tworzony w oparciu o przepisy rozporządzenia nr 2160/2003 i rozporządzenia nr 1168/2006 z późniejszymi zmianami. Procedury pobierania próbek powinny być opracowane zgodnie z zaleceniami krajowego programu kontroli. Wszelkie próbki do badań na obecność Salmonelli należy pobierać do sterylnych plastikowych pojemników lub torebek z przestrzenią powietrzną. Próbki należy przechowywać w chłodnym miejscu i wysłać do laboratorium w ciągu 24 godzin od pobrania. Laboratorium powinno przystąpić do analizy próbek możliwie jak najszybciej po ich otrzymaniu. Laboratoria, do których wysyła się próbki, powinny posiadać akredytację odpowiednich organów na przeprowadzanie tego typu badań. Oprócz tego, jeżeli chodzi o zdrowie zwierząt, w sytuacji, gdy jednodniowe pisklęta lub młode nioski zostały sprowadzone z innego państwa członkowskiego, zakład podmiot, z którego pochodzą ptaki, musi być oficjalnie zatwierdzony na potrzeby handlu we Wspólnocie. Zgodnie z dyrektywą 90/539/EWG należy także wykonać badania na obecność u ptaków drobnoustrojów Salmonella Gallinarum, Pullorum i Mycoplasma gallispticum. Każdy kraj spoza Wspólnoty eksportujący do UE jednodniowe pisklęta lub młode nioski musi udowodnić równoważność obowiązujących w nim przepisów z unijnymi wymogami prawnymi. b Stada hodowlane młodych kur Wymaga się pobrania próbek i przeprowadzenia badań w przypadku piskląt jednodniowych i na dwa tygodnie 5 przed przeniesieniem młodych kur do jednostki nieśnej (lub przed przejściem do etapu składania jaj). Wyniki badań muszą być dostępne z takim wyprzedzeniem, aby umożliwić podjęcie działań przed przeniesieniem ptaków na fermy niosek. Właściciele stad nabywający ptaki na wymianę powinni uzyskać od dostawcy zaświadczenia o statusie ptaków w zakresie Salmonelli i w stosownych przypadkach harmonogram szczepień. Zaleca się również przeprowadzenie testu na obecność Salmonelli w momencie dostarczenia młodych kur na fermę niosek. c Monitorowanie na etapie nieśnym Krajowy program kontrolny 6 wymaga monitorowania ptaków z częstotliwością co najmniej raz na 15 tygodni podczas okresu produkcji, począwszy od 22-26 tygodnia. Program ten określa również metodę pobierania próbek, laboratoria uprawnione do przeprowadzania badań wykrywających Salmonellę i stosowane metody analityczne. W razie pozytywnego wyniku próbki właściwy organ może przeprowadzić test potwierdzający, badając odchody i kurz, jajowody i jelita ślepe lub jaja 7. a Pisklęta Operatorzy ferm mają obowiązek pobrania próbek do badania na obecność Salmonelli od piskląt dostarczonych z każdej wylęgarni. Zaleca się również przeprowadzenie testu na obecność Salmonelli w momencie dostarczenia piskląt na fermę. 5 Zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 2160/2003. 6 Zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 2160/2003. 7 Zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1237/2007. 21

ZAŁĄCZNIK 3: ZWALCZANIE SALMONELLI - STRESZCZENIE Punkt kontrolny Jednostka Stada niosek i hodowlane Zapobieganie zakażeniu Salmonellą Nowe jednostki - lokalizacja odległa od innych ferm i składowisk odpadów. Utrzymywanie czystości i porządku. Ogrodzenie/oznaczenia informacyjne. Czysty parking samochodowy poza fermą. Infrastruktura umożliwiająca mycie/dezynfekcję/instalację brodzików. Regularne czyszczenie i dezynfekcja kurników i okolic, zgodnie z programem utrzymywania higieny, opracowanym specjalnie dla danej jednostki. Pozyskiwanie jednodniowych piskląt ze stad hodowlanych lub wylęgarni przestrzegających odpowiednich przepisów prawnych w zakresie monitorowania drobnoustrojów Salmonella Enteritidis i Salmonella Typhimurium. Wprowadzenie skutecznego programu monitorowania Salmonelli. Zapewnienie odpowiedniej przerwy czasowej pomiędzy depopulacją i repopulacją stad. Weryfikacja, czy młode kury pochodzą z wiarygodnego źródła. Dopilnowanie pełnej zgodności z obowiązkowymi protokołami badań określonymi w krajowym programie Kontrola rozprzestrzeniania się skażenia Utrzymywanie czystości i porządku. Instalacja urządzeń umożliwiających mycie/dezynfekcję/instalacja brodzików/odzież ochronna. Regularne czyszczenie i dezynfekcja kurników i okolic, zgodnie z programem utrzymywania higieny, opracowanym specjalnie dla danej jednostki. W miarę możliwości stosowanie systemu pełny/pusty ( all-in all-out ). Stosowanie oddzielnej odzieży ochronnej i/lub brodzików dezynfekujących dla każdego kurnika. Zwalczanie dzikiego ptactwa i gryzoni. Bariery ochronne do przechodzenia górą. Analiza wyników pozytywnych z lekarzem weterynarii. Opracowanie specjalnego dla fermy lub firmy planu zwalczania Salmonelli i jego przestrzeganie. 22