Ryszarda Bolonek ROZDZIAŁ 11 O ZASADNOŚCI SYNCHRONIZACJI PODAŻOWEJ STRONY GO- SPODARKI POLSKIEJ Z ROZWOJEM KAPITAŁU LUDZKIEGO I IN- TELEKTUALNEGO Wprowadzenie Współczesny interwencjonizm państwowy uzasadniony jest istnieniem różnego rodzaju zawodności rynku, między innymi występowaniem konkurencji niedoskonałej, asymetrią informacji, brakiem niektórych rynków oraz występowaniem efektów zewnętrznych (J. Stiglitz, 2004, s.102). Między innymi, kapitał ludzki i intelektualny charakteryzuje się dodatnimi efektami zewnętrznymi. Natomiast wzrost i rozwój gospodarczy rozpatrywany jest obecnie w kategoriach zrównoważonego. Jednak struktura gospodarki polskiej wykazuje bardzo niski udział produkcji zaawansowanej technologicznie w produkcji ogółem i jednocześnie nadmiar kapitału ludzkiego z wyższym wykształceniem, o czym świadczy bezrobocie w tej kategorii osób, emigracja zarobkowa ludzi młodych i z wyższym wykształceniem. Charakterystyczny jest także stosunkowo niski rozwój kapitału intelektualnego mierzonego liczbą patentów. Celem artykułu jest wykazanie dysproporcji w rozwoju gospodarczym Polski. Teza dotyczy zwrócenia uwagi, iż należy w większym stopniu zadbać o przekształcenia w podażowej stronie gospodarki, ponieważ jej popytowa część jest już stymulowana wykorzystaniem funduszy unijnych. Dążenie do realizacji celu wymaga analizy gospodarki pod kątem struktury produkcji w podziale na stopień technicznego zaawansowania, charakterystyki napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych, także w aspekcie zaawansowania technologicznego. Kolejnym krokiem jest analiza stanu kapitału ludzkiego i intelektualnego oraz stopnia jego wykorzystania, następnie wykazanie dysproporcji pomiędzy strukturą produkcji i strukturą kapitału ludzkiego oraz intelektualnego, by w podsumowaniu sformułować zalecenia co do kierunków inwestowania. W związku z tym pierwsza część artykułu dotyczyć będzie analizy danych statystycznych dotyczących struktury produkcji w Polsce w podziale na stopień zaawansowania techniki, druga część dotyczy charakterystyki napływu bezpośrednich inwestycji do Polski, trzecią część stanowi analiza stanu kapitału ludzkiego i intelektualnego w Polsce. Struktura produkcji w Polsce w podziale na stopień zaawansowania techniki Dane statystyczne w Polsce dotyczą podziału dziedzin wytwarzania na wysoko i średnio-wysoko zaawansowane technologicznie oraz średnio-nisko i nisko zaawansowane technologicznie (Nauka i technika w 2003 r, 2005, s.166). Według klasyfikacji dziedzin przemysłu opracowanej przez OECD dla okresu 1980-1995, według klasyfikacji EKD, (Raport o stanie nauki i techniki w Polsce w 1999 r, GUS, Aneks I, s.143) do działów wysokiej techniki zaliczana jest produkcja statków powietrznych i kosmicznych, maszyn biurowych i komputerów, produkcja sprzętu i aparatury radiowej, telewizyjnej i komunikacyjnej, produkcja wyrobów farmaceutycznych, chemikaliów medycznych i środków pochodzenia roślinnego.
O zasadności synchronizacji podażowej strony gospodarki polskiej z rozwojem... 107 Do przemysłów średnio-wysokiej techniki zaliczamy: produkcję instrumentów medycznych, precyzyjnych, optycznych, zegarów i zegarków, produkcja maszyn i aparatury elektrycznej, pojazdów mechanicznych, przyczep, naczep, chemikaliów, wyrobów chemicznych, włókien sztucznych, maszyn i urządzeń. Przemysły średnio-niskiej techniki to : budowa i naprawa statków, łodzi, produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, produkcja lokomotyw, taboru, motocykli, rowerów, pozostałego sprzętu transportowego (nie klasyfikowana wcześniej), wyrobów z surowców niemetalicznych, z metali szlachetnych, jubilerskich, odlewnictwo, instrumenty muzyczne, zabawki i gry. Do wyrobów niskiej techniki zaliczamy: wytwarzanie produktów koksowania węgla, rafinacji ropy naftowej, paliw jądrowych, produkcja żeliwa, stali, obróbka stali, odlewnictwo żeliwa, działalność poligraficzna, produkcja papieru, tkanin, odzieży, skórzana i rymarska produkcja wyrobów drewnianych, mebli, artykułów spożywczych i napojów, wyrobów tytoniowych. Tabela 1 przedstawia obroty przemysłu w Polsce w 2000, 2003 i 2005 roku w wyżej opisanej klasyfikacji. Tabela 1. Obroty przemysłu w Polsce w 2000, 2003 i 2005 roku w podziale na technologicznie: zaawansowane, średnio zaawansowane, średnio i nisko zaawansowane oraz nisko zaawansowane Stopień zaawansowania technologicznego Obroty przemysłowe wyrażone w % 2000 2003 2005 Wysoko zawansowane technologicznie przemysły 5,6 4,5 4,5 Średnio-wysoko zaawansowane technolog.przem. 34 23,6 26,1 Średni i niski poziom zaawansowania technolog. 21,3 17,7 32,1 Niski poziom zaawansowania technologicznego 39,1 54,2 37,3 Ogółem 100 100 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie tabl. 8(153) Produkcja sprzedana w sekcji przetwórstwo przemysłowe według poziomów techniki, Rocznik statystyczny przemysłu, GUS, Warszawa, 2004, s.393 oraz 2006, s.433. W gospodarce Polski nastąpiły zmiany strukturalne polegające na zmniejszeniu się udziału produkcji nisko zaawansowanej technologicznie, której udział w 2003 roku wynosił 54,2 % do poziomu 37,3% w roku 2005 przy jednoczesnym wzroście udziału średnio-niskiego poziomu zaawansowania technologicznego z poziomu 17,7% w 2003 roku do poziomu 32,1%. Udział przemysłów wysoko zaawansowanych technologicznie jest na względnie trwałym i niskim poziomie. Dane z tabeli 1 można podzielić na nowoczesne i tradycyjne dziedziny produkcji. Wówczas nowoczesne dziedziny obejmą wysoko i średnio wysoko zaawansowane technologicznie przemysły, a tradycyjne gałęzie obejmą średni i niski oraz niski poziom zaawansowania technologicznego, Wówczas dane z tabeli 1 można odpowiednio pogrupować w podziale na nowoczesne i tradycyjne dziedziny wytwarzania po to, by określić ich udział w gospodarce.
108 Ryszarda Bolonek Tabela 2 Udział tradycyjnych i nowoczesnych dziedzin wytwarzania w gospodarce Polski w latach 2000-2003 Udział nowoczesnych i tradycyjnych dziedzin Obroty przemysłowe wyrażone w % Wytwarzania 2000 2003 2005 Nowoczesne dziedziny wytwarzania 39,6 28,1 30,6 Tradycyjne dziedziny wytwarzania 60,4 71,9 69,4 Ogółem 100 100 100 Źrodło: opracowanie własne na podstawie tabl. 8(153) Produkcja sprzedana w sekcji przetwórstwo przemysłowe według poziomów techniki, Rocznik statystyczny przemysłu, GUS, Warszawa, 2004, s.393 oraz 2006, s.433. Jak wynika z tabeli 2 nowoczesne dziedziny wytwarzania stanowią ok.30% obrotów przemysłowych w Polsce, natomiast tradycyjna gospodarka obejmuje ok. 70% obrotów przemysłowych. Wniosek wynikający z powyższego zestawienia dotyczy zachwiania równowagi strukturalnej produkcji w Polsce między nowoczesnymi i tradycyjnymi sposobami gospodarowania. Potwierdzeniem tego faktu mogą być dane statystyczne opisujące miejsce Polski w Europie w postaci tabeli 3. Tabela 3 Udział najważniejszych rodzajów polskiej produkcji i ich miejsce w Europie w 2004 i 2005 roku Rodzaj produkcji Udział w produkcji europ. w % 2004 2005 Miejsce w Europie 2004 2005 Żyto 26,9 24,5 1 2 Ziemniaki 9,9 8,3 3 4 Buraki cukrowe 7,2 6,4 5 5 Mięso 6,1 6,3 6 7 Surowce energetyczne: 4,3 4,3 6 6 w tym węgiel kamienny 23,1 19,4 2 2 Siarka b.d 6,3 b.d 2 Cement 3,8 3,8 8 8 Miedź 16,5 16,5 3 3 Odbiorniki telewizyjne 29,2 29,2 b.d b.d. Źródło: opracowanie własne na podstawie tabl. 5(607) Udział i miejsce Polski w Europie, Rocznik Statystyczny RP, GUS, Warszawa, 2005, s.743 oraz 2006, s.737. Powyższe zestawienie potwierdza dane z tabeli 2, a mianowicie obrazuje problemy podażowej strony gospodarki polskiej pod kątem rozwoju zaawansowanych technologicznie dziedzin. Wśród wymienionych w tablicy 3 gałęzi wytwarzania tylko odbiorniki telewizyjne należą do wysoko zaawansowanej technologii. Pozytywnym symptomem rozwoju są plany rozbudowy tej dziedziny wytwórczości, jednak pozostałe odzwierciedlają surowcowy charakter gospodarki. Z tego względu problem napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych odgrywa tak istotną rolę, ponieważ stymuluje rozwój procesów przetwórczych. Podsumowując rozważania możemy stwierdzić, iż występuje nierównowaga w poda-
O zasadności synchronizacji podażowej strony gospodarki polskiej z rozwojem... 109 żowej stronie gospodarki Polski pomiędzy tradycyjnymi i nowoczesnymi dziedzinami wytwarzania, ponieważ w około 70% dominuje średnio-niska i niska technologia produkcji dóbr i usług. Brakuje zatem dostatecznie zaawansowanych przemian strukturalnych produkcji, które dostosowałaby strukturę zagregowanego popytu do struktury zagregowanej podaży. Konsekwencją jest nadmierny import oraz bezrobocie typu strukturalnego, jeden z niższych w Europie wskaźnik zatrudnienia wynoszący ok.55%, co oznacza, że około 45% osób w wieku produkcyjnym nie znajduje zatrudnienia. Czynnikiem, który może przyspieszyć przemiany strukturalne w produkcji mogą być bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Przy odpowiedniej polityce gospodarczej państwa mogą one być nośnikiem transferu technologii, szczególnie, jeżeli są to inwestycje typu greenfield oraz inwestycje bezpośrednie wykorzystujące miejscowy potencjał badawczorozwojowy. Zatem kolejnym problemem badawczym jest analiza napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz polityka gospodarcza państwa w tym zakresie. Charakterystyka napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych Napływ BIZ (bezpośrednich inwestycji zagranicznych) trwał nieprzerwanie od początku lat dziewięćdziesiątych do roku 2000 i osiągnął wówczas wartość maksymalną przekraczając 9 mld USD. W roku kolejnym nastąpił wyraźny spadek napływu kapitału, który jednakże został powstrzymany i w 2004 roku nastąpił ponowny wzrost w tym obszarze, który w roku 2007 jest kontynuowany i według prognoz nadal powinien być kontynuowany (Bezpośrednie inwestycje zagraniczne 2004-2008, PAIZ). Przyczyny spadku napływu BIZ do Polski w latach 2000-2004 upatruje się przede wszystkim ze względu na wyczerpanie atrakcyjnych ofert prywatyzacyjnych, a w następnej kolejności ze względu na wysokie podatki, korupcję i bariery administracyjne (Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce. Efekty i zagrożenia, 2005, s.22) Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski w podziale na działy produkcyjne zaprezentowany został w tabeli 4. Tabela 4. Struktura napływu BIZ do Polski wg działów produkcji przemysłowej w roku 2000 2004 i 2005 (w %). 2000 2004 2005 Ogółem 100 100 100 Artykuły spożywcze, napoje 24,0 22,5 19,5 Wyroby tytoniowe 1,0 0,5 0,6 Włókiennictwo 1,0 0,9 0,8 Odzież i wyroby futrzarskie 0,7 0,4 0,3 Produkcja skór i wyrobów ze skór 0,1 0,1 0,1 Produkcja drewna i wyrobów z drewna 1,6 1,1 1,5 Produkcja masy włóknistej i wyrobów z papieru 3,5 3,3 3,6 Działalność wydawnicza, poligrafia 2,2 2,8 2,7 Produkcja koksu, produktów rafinacji ropy naftowej 0,5 0,2 0,0 Produkcja wyrobów chemicznych 8,6 9,3 8,5 Wyroby gumowe i z tworzyw sztucznych 5,7 6,5 6,6 Wyroby z surowców niemetalicznych 11,1 10,9 13,9 Produkcja metali 1,7 6,5 5,9
110 Ryszarda Bolonek Produkcja metalowych wyrobów gotowych (bez maszyn) 3,9 3,4 3,9 Produkcja maszyn i urządzeń 2,9 4,7 5,2 Maszyny biurowe i komputery 0,2 0,1 0,0 Maszyny i aparatura elektryczna 2,9 3,5 3,2 Sprzęt i urządzenia radiowe, telewizyjne i telekomunikacyjne 2,4 1,7 2,8 Instrumenty medyczne, precyzyjne i optyczne 0,6 0,5 0,4 Pojazdy mechaniczne 17,3 17,1 16,9 Pozostały sprzęt transportowy 1,6 1,6 1,9 Produkcja mebli 2,3 2,4 1,9 Przerób odpadów 0,1 0,1 0,2 Źródło: Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego 2004, GUS, Warszawa 2005, tab. 6, s. 27.; Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego 2003r, GUS, Warszawa 2004,tab. 9, s. 32 oraz 2006, tab.7, s.28. Spośród wyodrębnionych działów produkcji przemysłowej można wskazać trzy, w których skoncentrowana była większość kapitału zagranicznego napływającego do polskiej gospodarki, mianowicie: produkcja artykułów spożywczych i napojów, produkcja pojazdów mechanicznych i wyrobów z surowców niemetalicznych. Na dalszych pozycjach uplasowała się produkcja wyrobów chemicznych, gumowych i tworzyw sztucznych. Zgodnie z wyżej przytoczoną klasyfikacją EKD wymienione działy (poza przemysłem farmaceutycznym, zaliczonym w tym zestawieniu do przetwórstwa chemicznego) należą do niskiej i średnio-niskiej techniki produkcji. Tym samym należy stwierdzić, iż inwestycjom w tych obszarach towarzyszył napływ technologii niskiej generacji. Potwierdzeniem powyższych spostrzeżeń jest struktura napływu BIZ w podziale na sektory o różnym zaawansowaniu technologicznym, widoczna w tabeli 5. Tabela 5. Napływ BIZ do Polski w latach 1994-2004 według poziomu techniki (%) 2000 2004 2005 Wysoka technika 2,6 1,7 Średniowysoka technika 32,4 35,1 Średnioniska technika 24,0 28,9 Niska technika 36,8 34,3 Źródło: Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego 2004, GUS, Warszawa 2005, tab. 6, s. 27.; Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego 2003r, GUS, Warszawa 2004,tab. 9, s. 32. Przedstawione dane ukazują wyraźnie negatywną tendencję w strukturze napływających inwestycji. Zainteresowanie inwestorów dotyczyło w latach 2000-2004 wytwórczości w obszarze średnioniskiej techniki. Działalność produkcyjna BIZ koncentrowała się więc na wytwarzaniu w oparciu o technologie standardowe, przy znacznym udziale komponentów do
O zasadności synchronizacji podażowej strony gospodarki polskiej z rozwojem... 111 produkcji importowanych z zagranicy. Podsumowując rozważania możemy stwierdzić, iż zabrakło odpowiednio prowadzonej polityki gospodarczej, która zachęcałaby inwestorów do lokowania aktywów w nowe przedsięwzięcia. Nie stworzono także instrumentów zachęcających inwestorów zagranicznych do wykorzystania, choćby częściowego, rodzimych zasobów badawczo-rozwojowych. Jakkolwiek napływ BIZ w ostatnich latach średnio po 10 mld zł rocznie jest znaczącym wkładem we wzrost gospodarki Polski, to jednak w porównaniach światowych jest to udział wciąż śladowy. Warunkiem istotnego udziału BIZ w danej gospodarce jest jej wysoki potencjał badawczo-rozwojowy. Zatem kolejnym krokiem jest zbadanie stanu polskiego potencjału badawczo-rozwojowego. Analiza stanu kapitału ludzkiego i intelektualnego w Polsce Kapitał ludzki to nagromadzony przez pracownika zasób wiedzy fachowej, doświadczenia i umiejętności (D. Begg, S. Fisher, R. Dornbush, 1998, s.334). Kapitał ludzki jest jednym z czynników produkcji występującym jako praca. Jednakże jego pomiar nie jest tak oczywisty, jak czynnika praca, bowiem jest on rozpatrywany jednocześnie z punktu widzenia czynnika praca oraz czynnika kapitału, z którym wiążą się stopa zwrotu, czy produktywność (R. Bolonek, 2005, s.265). Brak precyzyjnego pomiaru rodzi wątpliwości co do rachunku ekonomicznego, jednak występowanie pośrednich metod pomiaru kapitału ludzkiego sprawia, iż nie można z całkowitą pewnością odrzucić tezy o ekonomii kapitału ludzkiego. W związku z tym kapitał ludzki zostanie zmierzony w sposób pośredni liczą pracowników naukowych, tempem wzrostu liczby etatów naukowo-badawczych, sposobem finansowania sfery naukowo-badawczej i edukacji, nakładami na edukację. Kapitał intelektualny jest trudniejszy do zdefiniowania. Jest on bardziej związany z ochroną praw intelektualnych i w związku z tym jego wstępny pomiar wyraża się na ogół liczbą patentów, tempem wzrostu liczby patentów, liczbą patentów przypadających na 1000 zatrudnionych. Kapitał intelektualny jest miarą efektywności działania sfery naukowo- badawczej. Zatem stan sfery naukowo badawczej dobrze jest zmierzyć kapitałem ludzkim jako potencjałem określonego poziomu oraz kapitałem intelektualnym, jako skutecznością działania tejże sfery. Powyższą tezę popieram danymi dotyczącymi słabej kondycji polskiego kapitału intelektualnego, mierzonego liczbą patentów. Według danych Eurostatu z 2001 r największą liczbę patentów przypadających na milion mieszkańców i zgłoszonych do Europejskiego Biura Patentowego mają takie kraje jak: Szwecja, Finlandia, Norwegia, Niemcy, (po ok. 350-300), chociaż ogólna liczba patentów zgłoszonych do EBP największa jest dla Niemiec. Dla Polski, Litwy, Portugalii, wskaźnik liczby patentów na milion mieszkańców jest bliski zeru (Eurostat Yearbook, 2004, s.187). Dane te potwierdza GUS, a mianowicie w 2003 r przyjęto 2.268 zgłoszeń aplikacyjnych z czego udzielono 613 patentów (Rocznik Statystyczny, 2004, s.429), co w przeliczeniu na milion mieszkańców czyni wskaźnik bliski zeru (odpowiednio 0,0022 oraz 0,0006). Ten negatywny stan potęguje tendencja spadkowa udziału patentów krajowych w liczbie patentów ogółem zgłoszonych w Polsce. Tendencję tę obrazuje tabela 6.
112 Ryszarda Bolonek Tabela 6 Wynalazki zgłoszone oraz udzielone patenty w Polsce w latach 1995-2005 Wynalazki oraz patenty 1995 2000 2005 Krajowe Zagraniczne zgłoszone w trybie krajowym Zagraniczne zgłoszone w trybie PCT 2595 1265 1609 2404 1100 3794 2028 199 4366 Razem 5469 7298 6593 Źródło: opracowanie własne na podstawie tabl.8, Rocznik statystyczny przemysłu, GUS, Warszawa, 2006, s.431. Jak wynika z tabeli 6 liczba zgłoszonych patentów w Polsce rośnie, jednak jest to wzrost spowodowany przede wszystkim zgłoszeniami zagranicznych patentów w Polsce przy malejącej tendencji patentów krajowych. Jeżeli zatem z powodu braku funduszy i słabej kondycji kapitału intelektualnego, mierzoneg`z o liczbą patentów, nie jest możliwy szybki rozwój nowoczesnych przemysłów, to powstaje pytanie, czy w oparciu o rodzime zasoby ludzkie możliwy jest rozwój prywatnej sfery badawczo-rozwojowej ukierunkowanej na wdrożenia już istniejących patentów zagranicznych, czyli rozwój usług o wysokiej wartości dodanej. Aby odpowiedzieć na to pytanie potrzebna jest analiza zasobów ludzkich w sferze badawczo-rozwojowej. Według danych Eurostatu z 2003 r największą liczbę etatów w sferze badań na terenie UE mają Niemcy 259 tys., Francja -177 tys., Hiszpania 80 tys.(eurostat Yearbook, 2004, s.183). Dane te wynikają zapewne z wielkości populacji. W Polsce liczba etatów w dziedzinie badań wynosi 57 tys., jakkolwiek zatrudnienie w tej sferze ustabilizowało się od 2000 roku i w 2003 r wyniosło 77 tys zatrudnionych, a w 2004 roku powyżej 78 tys. osób. (Rocznik Statystyczny przemysłu, 2004, s.418). Jednak już dane OECD dotyczące liczby badaczy przypadających na tysiąc zatrudnionych są dla Polski mniej optymistyczne. Według tych danych (Science, Technology and Industry Outlook, OECD, 2004, s.145) najwyższe roczne tempo przyrostu pracowników naukowo-technicznych w latach 1992-2002 wystąpiło w Finlandii 10,3%, Szwecji 5,7%, Japonii, Norwegii, Stanach Zjednoczonych. Średnie tempo tego wzrostu dla krajów OECD wyniosło 4,0%, dla EU 3.3%, natomiast w Polsce 2.2%, na Węgrzech 2,0% i w Czechach 1,0%. Jednak w krajach o najwyższym tempie przyrostu miejsc pracy w sferze badawczej większy niż połowa jest przyrost etatów badawczych w sferze przedsiębiorstw (business enterprise researchers). Natomiast w Polsce przyrost etatów naukowo-badawczych dotyczy głównie sfery państwowej i bliski zeru wskaźnik pracowników badawczych w przedsiębiorstwach. Sfera badawczo-rozwojowa w Polsce jest finansowana głównie ze środków publicznych, a mianowicie w 70% przez budżet i tylko w 30% ze środków przedsiębiorstw, natomiast w 15 krajach Unii Europejskiej budżet finansuje około 30% wydatków, resztę kosztów pokrywa sfera prywatna przedsiębiorstw (R. Bolonek, 2006, s.359). Natomiast finansowanie edukacji ze środków publicznych w dużym stopniu zależy od rodzaju edukacji, a mianowicie, czy jest to edukacja podstawowa, średnia, czy wyższa. W Polsce wydatki publiczne przypadające na studenta jako procent PKB per capita w 2003 roku w zakresie szkolnictwa podstawowego wynoszą 34,4, średniego 11,6, zaś wyższego 21,6. Dla porównania tak samo mierzone nakłady w innych krajach mają tendencję odwrotną, a mianowicie w Szwecji w analogicznym okresie wydatki publiczne na edukację podstawową wyniosły 22,5%, średnią 26,2%, wyższą 47,4%. Podobną tendencję można zaobserwować w Norwegii Finlandii, Irlandii (Word Development Indicators, The Word Bank, 2005, ss.84-86). Zatem edukacja podstawowa w Polsce jest w znacznej mierze finansowana ze środ-
O zasadności synchronizacji podażowej strony gospodarki polskiej z rozwojem... 113 ków publicznych. Nakłady publiczne na szkolnictwo akademickie obniżyły się, natomiast wzrosły nakłady osób prywatnych na ten rodzaj edukacji. Podsumowując rozważania na temat kapitału ludzkiego i intelektualnego możemy stwierdzić, iż potencjał kapitału ludzkiego w Polsce, w relacji do innych krajów obecnej Unii Europejskiej jest relatywnie wysoki, mimo znacznego zużycia aparaturowego, niskich nakładów publicznych na naukę, wahających się od kilku lat w granicach 0,58-0,59% PKB. Relatywnie wysoka ocena kapitału ludzkiego w Polsce wynika z faktu, iż jesteśmy liczebnym w Europie narodem. Jednakże już wskaźniki per capita, na przykład liczba pracowników naukowo-badawczych na 1000 zatrudnionych jest trzykrotnie niższa, niż w Finlandii. Wadliwy jest także sposób finansowania, bowiem w liczących się pod względem zaawansowania technologicznego krajach Europy studia wyższe są dotowane głównie ze środków publicznych, natomiast sfera badawczo-rozwojowa jest finansowana ze środków prywatnych przedsiębiorstw. W związku z tym stymulowanie rozwoju prywatnej sfery badawczo-rozwojowej w Polsce wydaje się słuszne mając na względzie doświadczenia wynikające z powstania prywatnych uczelni. Poza tym argumentem za powstaniem prywatnej sfery rozwojowej jest możliwość wykorzystania funduszy unijnych na badania i rozwój. Sfera prywatna jest bardziej elastyczna w staraniach o fundusze unijne, choć brakowałoby jej doświadczenia publicznych ośrodków badawczo-rozwojowych. Zatem problemem nadal pozostaje koordynacja podmiotów państwowych i prywatnych w staraniach o fundusze UE na badania i rozwój. Wydaje się, iż sprawdzonym sposobem koordynacji są parki technologiczne. Jednakże są to pewne enklawy terytorialne obarczone asymetrią informacji. Lepszym rozwiązaniem wydaje się stworzenie warunków funkcjonowania wolnego rynku badawczo-rozwojowego. Zatem ingerencja państwa uzasadniona jest brakiem prywatnego rynku badawczorozwojowego w Polsce, a także występowaniem efektów zewnętrznych charakteryzujących zarówno sferę edukacji jak i B+R. Podsumowanie Syntetyzując rozważania możemy stwierdzić, iż występuje nierównowaga w podażowej stronie gospodarki Polski pomiędzy tradycyjnymi i nowoczesnymi dziedzinami wytwarzania, ponieważ w około 70% dominuje średnio-niska i niska technologia produkcji dóbr i usług. Brakuje zatem dostatecznie zaawansowanych przemian strukturalnych produkcji, które dostosowałaby strukturę zagregowanego popytu do struktury zagregowanej podaży. Konsekwencją jest nadmierny import oraz bezrobocie typu strukturalnego, jeden z niższych w Europie wskaźnik zatrudnienia wynoszący ok.55%, co oznacza, że około 45% osób w wieku produkcyjnym nie znajduje zatrudnienia. Kolejną negatywną konsekwencją tego stanu rzeczy jest emigracja przeważnie młodych, przedsiębiorczych i wykształconych osób, którą szacuje się w przybliżeniu na 2 mln. Czynnikiem, który może przyspieszyć przemiany strukturalne w produkcji mogą być bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Przy odpowiedniej polityce gospodarczej państwa mogą one być nośnikiem transferu technologii, szczególnie, jeżeli są to inwestycje typu greenfield oraz inwestycje bezpośrednie wykorzystujące miejscowy potencjał badawczorozwojowy. Jednak i tu możemy stwierdzić, iż zabrakło odpowiednio prowadzonej polityki gospodarczej, która zachęcałaby inwestorów do lokowania aktywów w nowe przedsięwzięcia. Nie stworzono instrumentów zachęcających inwestorów zagranicznych do wykorzystania rodzimych zasobów badawczo-rozwojowych. Jakkolwiek napływ BIZ w ostatnich latach ma znaczący wkład we wzrost gospodarczy Polski, to jednak w porównaniach światowych jest to udział wciąż śladowy. Warunkiem istotnego udziału BIZ w danej gospodarce jest jej wysoki potencjał badawczo-rozwojowy lub, jak w odniesieniu do Chin, niskie koszty pracy. Jednak
114 Ryszarda Bolonek przewaga komparatywna polegająca na niskich kosztach pracy w zjednoczonej Europie ma relatywnie coraz mniejszą wagę, natomiast znaczenia nabiera nowoczesna infrastruktura telekomunikacyjna i badawczo-rozwojowa. Brakuje aktywnej polityki państwa zachęcającej inwestorów zagranicznych do lokowania przedsięwzięć w tych dziedzinach w Polsce. Ingerencja państwa w te dziedziny jest uzasadniona biorąc pod uwagę relatywnie dobry stan zasobów ludzkich w Polsce, który wciąż jeszcze stanowi przewagę komparatywną mimo: posługiwania się znacznie zużytą aparaturą, niskich nakładów publicznych na naukę oraz słabej efektywności kapitału intelektualnego mierzonego liczbą patentów. Relatywnie wysoka ocena kapitału ludzkiego w Polsce wynika z faktu, iż jesteśmy liczebnym w Europie narodem i stąd potencjał ok.80 tys. osób zatrudnionych w sferze B+R. Jednakże już wskaźniki per capita, na przykład liczba pracowników naukowo-badawczych na 1000 zatrudnionych jest trzykrotnie niższa, niż w Finlandii. Wadliwy jest także sposób finansowania, bowiem w liczących się pod względem zaawansowania technologicznego krajach Europy studia wyższe są dotowane głównie ze środków publicznych, natomiast sfera badawczo-rozwojowa jest finansowana ze środków prywatnych przedsiębiorstw. W związku z tym stymulowanie rozwoju prywatnej sfery badawczo-rozwojowej w Polsce wydaje się słuszne, mając na względzie doświadczenia wynikające z powstania prywatnych uczelni. Poza tym, argumentem za powstaniem prywatnej sfery rozwojowej jest możliwość wykorzystania funduszy unijnych na badania i rozwój. Sfera prywatna jest bardziej elastyczna niż publiczna w staraniach o fundusze unijne, choć zapewne brakowałoby jej teraz doświadczenia fachowego publicznych ośrodków badawczo-rozwojowych. Problemem nadal pozostaje koordynacja podmiotów państwowych i prywatnych w staraniach o fundusze UE na badania i rozwój. Wydaje się, iż sprawdzonym sposobem koordynacji są parki technologiczne. Jednakże są to pewne enklawy terytorialne obarczone asymetrią informacji. Lepszym rozwiązaniem wydaje się stworzenie warunków funkcjonowania wolnego rynku badawczo-rozwojowego. Zatem ingerencja państwa uzasadniona jest brakiem prywatnego rynku badawczorozwojowego w Polsce, a także występowaniem efektów zewnętrznych charakteryzujących zarówno sferę edukacji jak i B+R. Poza tym niedomagania rozwoju podażowej strony gospodarki pozostają w zbyt dużym kontraście ze stosunkowo dobrze rozwiniętym kapitałem ludzkim w Polsce. Jest to dysproporcja makroekonomiczna wynikająca po części z błędów prywatyzacyjno-transformacyjnych, które należy naprawić. BIBLIOGRAFIA 1.Begg D.,. Fisher S., Dornbush R., (1988) Makroekonomia, PWE, Warszawa. 2. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne 2004-2008, PAIZ, http://www.eksporter.pl) 3. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce. Efekty i zagrożenia, (2005) Rada Strategii Społeczno-Gospodarczej przy RM, Warszawa. 4.Bolonek R., (2005) Rola przewag konkurencyjnych w postaci kapitału ludzkiego i intelektualnego jako podstawa trwałego wzrostu gospodarczego, ss.263-275. w: Nierówności społeczne, a wzrost gospodarczy,. Kapitał ludzki i intelektualny. Część 1, Zeszyt Naukowy Uniwersytetu Rzeszowskiego,, Rzeszów. 5.Bolonek R., (2006) Nierówności rozwoju kapitału ludzkiego i intelektualnego barierą wzrostu gospodarczego Polski w ramach UE, ss.355 363, w: Nierówności społeczne, a wzrost gospodarczy, Problemy globalizacji i regionalizacji., Część 1, Zeszyt nr 8 Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów. 6. Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2003 r, (2004), GUS, Warszawa.
O zasadności synchronizacji podażowej strony gospodarki polskiej z rozwojem... 115 7. Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2004 r, (2005), GUS, Warszawa 8. Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2005 r, (2006), GUS, Warszawa 9. Eurostat, Yearbook, 2004, Luxemburg. 10. Nauka i technika w 2003 r.(2005), GUS, Warszawa. 11. Raport o stanie nauki i techniki w Polsce (1999), GUS, Warszawa. 12. Rocznik statystyczny przemysłu, 2004 (2004), GUS, Warszawa. 13. Rocznik statystyczny przemysłu, 2006 (2006), GUS, Warszawa 14. Rocznik Statystyczny RP, (2005), GUS, Warszawa 15. Rocznik Statystyczny RP, (2006), GUS, Warszawa 16. Science, Technology and Industry Outlook, (2004) OECD. 17. Stiglitz J.E., Ekonomia sektora publicznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2004. 18. World Development Indicators (2005), The World Bank.