PRADELNA 222 223 Fot. 68. Młaki niskoturzycowe w południowej części obszaru (powierzchnia E); (fot. M. Rudy). Fot. 67. Ubogie łąki świeże w północnej części obszaru (powierzchnia G); (fot. M. Rudy).
6.13. PRADELNA Zwarty kompleks łąkowy otoczony z trzech stron lasem oraz z jednej polami. Kompleks jest podzielony na wiele fragmentów różnorodnie użytkowanych, często oddzielonych od siebie zadrzewieniami i szpalerami drzew. Podłoże jest w większości wilgotne, jedynie w części południowej podmokłe. Część łąk w kompleksie Pradelna to łąki o składzie gatunkowym wynikającym z wysiania ściśle określonej mieszanki traw oraz koniczyn z przeznaczeniem na paszę. Są to więc łąki nieprzedstawiające wartości przyrodniczej jako siedlisko. Łąki te nie zostały ujęte w opisie, natomiast są widoczne na mapie jako powierzchnie A. 6.13.1. Zbiorowiska roślinne Najcenniejsza siedliskowo jest część południowa obszaru, gdzie łąki są zróżnicowane gatunkowo, a gatunki inwazyjne, takie jak nawłoć kanadyjska S. canadensis, nawłoć późna S. gigantea czy nawłoć wąskolistna S. graminifolia nie występują w dużym zagęszczeniu. Dość sporą powierzchnię (B) zajmują łąki świeże Arrhenatheterum elatioris lub nieznacznie wilgotne z rzędu Molinietalia, regularnie użytkowane, o bogatym składzie gatunkowym, kształtowanym spontanicznie lub nieznacznie podsiewane. Występuje na nich dominacja wyczyńca łąkowego Alopecurus pratensis, kłosówki wełnistej Holcus lanatus, tomki wonnej Anthoxantum odoratum oraz duży udziałem roślin dwuliściennych, takich jak: jaskier ostry Ranunculus acris, babka lancetowata Plantago lanceolata, firletka poszarpana Lychnis flos-cuculi, rzeżucha łąkowa Cardamine pratensis, groszek żółty Lathyrus pratensis, dzwonek rozpierzchły Campanula patula, koniczyna biała Trifolium repens. W wąskim pasie na południu obszaru widać tendencję przekształcania się łąk w psiary, zapewne w wyniku zbyt intensywnego użytkowania na niezbyt zasobnym podłożu. W takich miejscach gęstą darń tworzy bliźniczka psia trawka Nardus stricta, duże zagęszczenie osiąga też pięciornik kurze ziele Potentilla erecta. W miejscach rzadziej użytkowanych, ze zmiennym poziomem wody gruntowej, usytuowanych przy lesie i zadrzewieniach występują pasy łąki zmiennowilgotnej z rzędu Molinion (powierzchnia C, siedlisko 6410). Występuje tu krwiściąg lekarski Sanquisorba officinalis, koniopłoch łąkowy Silaum silaus, turzyca prosowata Carex panicea oraz rośliny typowe dla bardzo wilgotnych łąk i ziołorośli, takie jak: knieć błotna Caltha palustris, ostrożeń błotny Cirsium oleraceum, sit rospierzchły Juncus effusus oraz dość obfita warstwa mchów. W miejscach nieużytkowanych od wielu lat (powierzchnie D) występuje też kosaciec żółty Iris pseuacorus. Zidentyfikowano jeden płat zbiorowiska niskich turzyc ze związku Caricion nigrae na południu obszaru (powierzchnia E) w miejscu, gdzie podłoże jest wilgotne, a roślinność koszona. Roślinność jest niewysoka, dominują niskie turzyce, takie jak turzyca pospolita Carex nigra i gwiazdkowana C. echinata. Dość obficie występują też jaskier rozłogowy Ranunculus repens i płomiennik R. flamulla. Bogata jest warstwa mszysta. Fragment ten zaliczono do siedliska o kodzie 7140. Na zachodzie obszaru (powierzchnia F), w miejscu dawno nieużytkowanym i o wysokim poziomie wód gruntowych występuje niewielki fragment szuwaru wielkoturzycowego z dominacją turzycy pęcherzykowatej Carex versicaria. Na północy obszaru (G) dominują mało zróżnicowane łąki, przeważnie reprezentujące zespół Alopecuretum pratensis z dużym udziałem wyczyńca łąkowego i niewielką domieszką kolorowo kwitnących roślin dwuliściennych. 6.13.2. Siedliska z I załącznika Dyrektywy Siedliskowej Stwierdzono występowanie siedlisk: łąki zmiennowilgotne Molinion (kod 6410), torfowiska przejściowe oraz trzęsawiska (kod 7140) oraz górskie i niżowe łąki świeże użytkowane ekstensywnie o kodzie 6510 zarówno w wariancie świeżym, jak i wilgotnym. Stan zachowania jest różny, łąk użytkowanych dobry, a nieużytkowanych zły. 6.13.3. Cenne gatunki roślin Nie stwierdzono występowania roślin chronionych. Na łąkach zmiennowilgotnych stwierdzono obecność gatunków średnio-rzadkich, takich jak koniopłoch łąkowy Silaum silaus i olszewnik kminkolistny Selinum carvifolia. 6.13.4. Bezkręgowce Na łąkach nie wykazano obecności gatunków bezkręgowców objętych ochroną, pomimo iż obecne były pojedyncze rośliny żywicielskie najpopularniejszych gatunków motyli wykazanych na innych łąkach Borów Niemodlińskich (krwiściąg lekarski, szczaw lancetowaty). 6.13.5. Ptaki 6.13.5.1. Występowanie waloryzujących gatunków ptaków Na przedmiotowej powierzchni odnotowano występowanie głównie pojedynczych par zaledwie kilku lęgowych gatunków waloryzujących. Były to zarówno ptaki nieliczne, jak i gatunki powszechne. Ogólny wskaźnik zagęszczenia par lęgowych: 1,7 par/10 ha. Tab. 42. Występowanie waloryzujących gatunków ptaków na kompleksie łąkowym Pradelna. Bocian czarny Ciconia nigra Derkacz Crex crex Gąsiorek Lanius collurio Piegża Sylvia curruca Gatunek Cierniówka Sylvia communis Liczba par lęgowych 1(ż) 1 1 Gatunki z I załącznika Dyrektywy Ptasiej 1-3 - RAZEM 7 - Komentarz Obszar stanowi ważne żerowisko pary lęgowej i jest częścią areału lęgowego; stwierdzenie przelatujących i żerujących osobników wskazuje na prawdopodobną obecność gniazda w niewielkim oddaleniu od przedmiotowej powierzchni. Odzywający się samiec derkacza był obecny na łące przy południowym krańcu obszaru na początku sezonu lęgowego (w maju); po skoszeniu łąki ptak przeniósł się w uprawę zboża 300 m na południowy-wschód od granicy kompleksu. Występujące siedliska (łąki i zadrzewienia) oraz ich charakter przestrzenny wskazują, że na obszarze powinno występować więcej par lęgowych gatunku (patrz punkt 2). Pozostałe gatunki chronione (ż) oznacza część areału lęgowego stanowiącą istotne żerowisko pary lęgowej 6.13.5.2. Wartość ornitologiczna obszaru Wyniki inwentaryzacji ornitologicznej wskazują, że przedmiotowy kompleks łąkowy obecnie przedstawia niską wartość awifaunistyczną. Odnotowano bardzo niski ogólny wskaźnik zagęszczenia par lęgowych wynoszący jedynie 1,7 par/10 ha. Na powierzchni stwierdzono co prawda trzy cenne gatunki ptaków z I załącznika Dyrektywy Ptasiej, ale tylko jeden z nich (gąsiorek) wykazuje na niej stałe, całoroczne występowanie. Derkacz był obecny jedynie czasowo, z powodu bardzo wczesnego koszenia łąk, które odbywa się w czerwcu, w szczycie sezonu lęgowego gatunku. Derkacz przeniósł się w uprawę zboża, a nie na niekoszone fragmenty łąk w północnej części kompleksu, być może z powodu zbyt zamkniętej, ciasnej powierzchni działek (otoczenie przez kompleks leśny i gęsto rozmieszczone szpalery zadrzewień). Rzeczą niezwykle zaskakującą jest zupełny brak lub incydentalne występowanie ogromnej większości powszechnych gatunków ptaków krajobrazu rolniczego, zarówno tych związanych z krzewami, zadrzewieniami, gęstymi zaroślami przy rowach (np. łozówki, gąsiorka), jak i ptaków typowo łąkowych (np. pokląskwy). Obszar stanowi bowiem swoistą mozaikę różnego rodzaju użytków zielonych oraz liniowych i skupiskowych zadrzewień, w teorii oferując szeregu gatunkom ptaków niezwykle korzystne warunki bytowania. Sytuację taką jedynie częściowo można tłumaczyć wspomnianym już zamkniętym charakterem powierzchni i wczesnym terminem koszenia łąk, ponieważ teren ten od wschodu graniczy z otwartym obszarem rolniczym, a niektóre łąki w północnej części kompleksu są koszone w późniejszych terminach lub są nieużytkowane. Aby wyjaśnić ten problem, należałoby przeprowadzić szczegółowe badania ekologiczne. Znaczenie obszaru w ujęciu potencjalnym jest najprawdopodobniej nieco większe od obserwowanego. Mógłby on zostać zasiedlony przez kilka par lęgowych waloryzujących gatunków ptaków, po znaczącym opóźnieniu terminu koszenia łąk położonych w południowej części kompleksu (koszenie najwcześniej od połowy lipca). 224 225
Mapa nr 26. Rozmieszczenie siedlisk przyrodniczych, chronionych gatunków roślin, ptaków i motyli w kompleksie łąkowym Pradelna. 226 227
6.13.6. Zagrożenia Na nieużytkowanych fragmentach kompleksu (część powierzchni C i D) zagrożeniem jest sukcesja naturalna (dominują młode okazy olszy czarnej, brzozy brodawkowatej oraz kruszyny) oraz duży udział roślin inwazyjnych, szczególnie nawłoci kanadyjskiej i wąskolistnej. Duża część łąk jest podsiewana (powierzchnie A) lub/i koszona w zbyt wczesnym terminie; na części biomasa po skoszeniu pozostawiana jest na łące, co powoduje zubażanie jej składu gatunkowego. Istnieje również ryzyko przeprowadzenia prac regulacyjnych, pogłębiających lub odmulających w obrębie cieku Pradelna i na jego dopływach. Przyśpieszyłoby to spływ wody i doprowadziłoby do obniżenia poziomu wód powierzchniowych i podskórnych w ekosystemach łąkowych obszaru. 6.13.7. Proponowany sposób ochrony Dużym problemem jest zbyt wczesne koszenie części łąk, w szczególności łąk świeżych. Zalecana jest edukacja wśród rolników i zachęcanie ich do przystąpienia do programów rolnośrodowiskowych, które zapewniają właściwy sposób użytkowania łąk. Łąki świeże w kompleksie łąkowym Pradelna najwcześniej należy kosić w terminie od 1.07 i wykonywać tylko jeden pokos w roku. Nieużytkowane łąki zmiennowilgotne (część powierzchni C i D) należy kosić raz na dwa lata, w terminie 1.09 30.10, przy czym koszenie w pierwszym roku można wykonać pomiędzy 1.06 a 30.06., z wyjątkiem powierzchni D, gdzie dominuje nawłoć. W tym miejscu należy wykonywać koszenie w terminie lipcowym, aż do ustąpienia inwazyjnych gatunków nawłoci. Później łąkę należy kosić w terminie 1.09 30.10. Szuwary wielkoturzycowe, w celu powstrzymania sukcesji naturalnej, należy kosić co najmniej raz na 3-5 lat w terminie 15.07 30. 09. Każde koszenie musi być zawsze połączone z dokładnym zebraniem i usunięciem z powierzchni uzyskanej biomasy. Nie należy odwadniać terenu. Mapa znajduje się na stronie następnej 228 229
Mapa nr 27. Zagrożenia występujące w kompleksie łąkowym Pradelna. 230 231