NA POŁUDNIOWY-ZACHÓD OD TUŁOWIC ŁĄKI PRZY KOLEI. Fot. 48. Łąka zmiennowilgotna (kod 6410), (powierzchnia A); (fot. D. Strząska).

Transkrypt

1 ŁĄKI PRZY KOLEI NA POŁUDNIOWY-ZACHÓD OD TUŁOWIC Fot. 48. Łąka zmiennowilgotna (kod 6410), (powierzchnia A); (fot. D. Strząska). Fot. 47. Podkolan zielonawy Platanthera chlorantha gatunek objęty ochroną, występujący na powierzchni A; (fot. D. Strząska).

2 6.6. ŁĄKI PRZY KOLEI NA POŁUDNIOWY-ZACHÓD OD TUŁOWIC Zwarty kompleks łąkowy otoczony lasem oraz polami ornymi. Przez powierzchnię przebiegają średnio głębokie, zarośnięte rowy melioracyjne. Podłoże, szczególnie w centralnej części jest silnie nawodnione. Kompleks otoczony jest siatką zapobiegającą penetrację kompleksu przez większe zwierzęta. Przecięty jest też wysokim nasypem kolejowym. W przeszłości z pewnością był to bardzo cenny przyrodniczo obszar łąkowy, dzisiaj większość otwartych powierzchni została zalesiona. Pomimo tego obszar posiada wysoką wartość ornitologiczną Zbiorowiska roślinne Największą powierzchnie po północnej stronie nasypu kolejowego zajmują łąki zmiennowilgotne (siedlisko 6410, powierzchnia A). Zachowane są w złym stanie, ponieważ od dawna nie były użytkowane. Miejscami występują kępy tawuły kutnerowatej Spiraea tomentosa oraz nawłoci wąskolistnej Solidago graminifolia. Powierzchnia częściowo została zalesiona, zwłaszcza w zachodniej części. Licznie występują drzewa i krzewy, głównie brzozy i olchy. Z gatunków typowych dla siedliska zachowały się olszewnik kminkolistny Selinum carvifolia, bukwica lekarska Betonica officinalis, ostrożeń błotny Cirsium palustre oraz tojeść pospolita Lysimachia vulgaris, z traw trzęślica modra Molinia caerulea. Ponadto występuje tu kosaciec żółty Iris pseudacorus, sit skupiony Juncus conglomeratus, firletka poszarpana Lychnis flos-cucculi, sitowie leśne Scirpus sylvaticus, krwiściąg lekarski Sanguisorba officinalis, komonica błotna Lotus uliginosus oraz tarczyca pospolita Scutellaria galericulata. W pobliżu zalesień olchowych występuje storczyk podkolan zielonawy Platanthera chlorantha gatunek objęty ochroną częściową. Powierzchnia ta posiada duży potencjał ekologiczny. W miejscach bardziej podmokłych, ze względu na brak użytkowania, łąka zaczyna przekształcać się w szuwar wielkoturzycowy, którego jednak na mapie nie wydzielono z powierzchni łąkowej. Przywrócenie koszenia oraz dokładny zbiór biomasy mógłby w bardzo krótkim czasie doprowadzić do wzrostu zróżnicowania florystycznego łąki. Niewielką powierzchnie na północ od torów kolejowych zajmuje łąka wilgotna zachowana w złym stanie (powierzchnia B). Po ostatnim koszeniu (w roku 2013) na powierzchni pozostawiona została biomasa, co przyczyniło się do zubożenia składu botanicznego runi. Również i ta łąka posiada duży potencjał ekologiczny i dlatego też właściwy sposób użytkowania, w tym zbiór biomasy, mógłby przyczynić się do wzrostu liczby szlachetnych gatunków łąkowych. Obecnie w runi dominuje kłosówka wełnista Holcus lanatus, sit skupiony Juncus conglomeratus i ostrożeń błotny Cirsium palustre. W pobliżu nasypu kolejowego oraz w środkowej części powierzchnie łąkowe kilka lat temu zostały w znacznym stopniu zalesiona olchą. Powierzchnie przecinają zarastające rowy melioracyjne. W północnej części łąki postępuje sukcesja roślin drzewiastych i krzewów. Łąki na południe od torów kolejowych są silnie uwodnione. Większość powierzchni otwartych została zalesiona olchami. Na fragmencie najbardziej wysuniętym na wschód (powierzchnia C) znajduje się niewielka powierzchnia użytkowanej łąki zmiennowilgotnej (kod 6410) z m.in.: kostrzewą trzcinowatą Festuca arundinacea, wyczyńcem łąkowym Alopecurus pratensis, kłosówką wełnistą Holcus lanatus, mietlicą psią Agrostis canina, pięciornikiem rozłogowym Potentilla reptans, jaskrem rozłogowym Ranunculus repens i olszewnikiem kminkolistnym Selinum carvifolia. Jest to zbiorowisko rzędu Molinietalia łąk kośnych trwale lub przynajmniej okresowo wilgotnych nawiązujące do muraw zalewowych związku Agropyro-Rumicion crispi, w miejscach ze stagnującą wodą oraz uszkodzoną okrywą roślinną. Drzewa i krzewy występują na obrzeżu łąki. Podobna roślinność znajduje się w wysuniętej najbardziej na południe części kompleksu łąkowego (powierzchnia D), gdzie większy udział ma mietlica psia Agrostis canina i gatunki typowo łąkowe, takie jak kostrzewa czerwona Festuca rubra i jaskier ostry Ranunculus acris. Fragmenty te można zaliczyć do wilgotnej postaci siedliska 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie. W południowo-wschodniej części kompleksu łąkowego występuje również fragment łąki zmiennowilgotnej (siedlisko 6510, powierzchnia E) w bardzo złym stanie zachowania, zaoranej, zalesionej i zdominowanej przez nawłoć wąskolistną Solidago graminifolia. Zachowały się na niej jednak, takie gatunki jak: olszewnik kminkolistny Selinum carvifolia, ostrożeń błotny Cirsium palustre, koniopłoch łąkowy Silaum silaus, turzyca prosowata Carex panicea, tojeść pospolita Lysimachia vulgaris czy jaskier płomiennik Ranunculus flammula. Nasadzone tu olchy są na tyle niewielkie i rzadko posadzone, że nie zacieniają podłoża. Jednak przygotowanie podłoża pod zalesienia (przeoranie) niewątpliwie doprowadziło do dominacji inwazyjnych gatunków nawłoci. Największa powierzchnię w południowej części kompleksu (powierzchnia F) zajmują ziołorośla i szuwary turzycowe, wykształcone najprawdopodobniej na nieużytkowanej łące zmiennowilgotnej, znajdujące się na najbardziej wilgotnym podłożu i poprzecinane rowami melioracyjnymi. W roślinności dominują turzyce Carex sp. i sit skupiony Juncus compressus. Duży udział w roślinności posiadają: kosaciec żółty Iris pseudacorus, gorysz błotny Peucedanum palustre, karbieniec pospolity Lycopus europaeus, wiązówka błotna Filipendula ulmaria, knieć błotna Caltha palustris i siedmiopalecznik błotny Potentilla palustris. Sukcesja naturalna ze względu na specyfikę siedliska (gruba warstwa od dawna niekoszonej roślinności na powierzchni, wysoki poziom wód gruntowych) postępuje bardzo powoli, jednak występują pojedyncze krzewy wierzby. Siedlisko to w formie szczątkowej występuje również pośród wieloletniego nasadzenia olch Siedliska z I załącznika Dyrektywy Siedliskowej W opisywanym kompleksie łąkowym występują łąki zmiennowilgotne (kod 6410) w większości zachowane w złym stanie, spowodowanym długoletnim nieużytkowaniem. Jednakże łąki te posiadają wysoki potencjał ekologiczny. Przy przywrócenia koszenia bardzo szynko nastąpiłaby poprawa składu florystycznego łąk. Drugim typem chronionych siedlisk odnalezionych w tym kompleksie łąkowym są wilgotne postacie łąki świeżej użytkowanej ekstensywnie (kod 6510), zachowane w stanie średnim Cenne gatunki roślin W północnej części kompleksu łąkowego, w pobliżu nasadzeń olchy, występuje podkolan zielonawy Platanthera chlorantha (rodzina storczykowate Orchidaceae) gatunek objęty ścisłą ochroną. W południowej części kompleksu, w szuwarach wielkoturzycowych, przy nieoczyszczanym rowie melioracyjnym występuje licznie siedmiopalecznik błotny Potentilla palustre Bezkręgowce Rośliny żywicielskie Stwierdzono krwiściąg lekarski. Największe skupienie krwiściągu lekarskim znajdowało się w północnej części obszaru (powierzchnia A). Drugie, mniejsze stanowisko z krwiściągiem lekarskim zlokalizowano w najbardziej na wschód wysuniętym fragmencie obszaru (powierzchnia C) Gatunki z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej Modraszek nausitous - wykazany tylko na niezalesionych fragmentach łąkowych badanego obszaru. W miejscu występowania motyli warunki pod kątem ich wymagań siedliskowych były dobre - obecny krwiściąg lekarski oraz gniazda mrówek. Obszar nie jest izolowany od sąsiednich populacji motyla. Zarastanie obszaru przez ekspansywne byliny i siewki drzew może w przyszłości znacznie się zwiększyć i ograniczyć obecność gatunku na terenie. Tab. 24. Wskaźniki stanu populacji dla modraszka nausitousa w kompleksie łąkowym Łąki przy kolei na południowy-zachód od Tułowic Powierzchnia Wskaźnik Miara Opis Ocena Liczba obserwowanych osobników Liczba osobników/100 m Prowadzono transekt 300 metrów. Obserwowano 8 motyli podczas najliczniejszej kontroli. Izolacja km Odległość od najbliższego znanego stanowiska - 1,7 km. Modraszek telejus - wykazany tylko na niezalesionych fragmentach łąkowych badanego obszaru. W miejscu występowania motyli warunki pod kątem ich wymagań siedliskowych były dobre - obecny krwiściąg lekarski oraz gniazda mrówek. Obszar nie jest mocno izolowany od sąsiednich populacji motyla. Zarastanie obszaru przez ekspansywne byliny i siewki drzew może w przyszłości znacznie się zwiększyć i ograniczyć obecność gatunku na terenie. U

3 Tab. 25. Wskaźniki stanu populacji dla modraszka telejusa w kompleksie łąkowym Łąki przy kolei na południowyzachód od Tułowic Powierzchnia Wskaźnik Miara Opis Ocena Liczba obserwowanych osobników Liczba osobników/100 m Prowadzono transekt 300 metrów. Obserwowano 13 motyli podczas najliczniejszej kontroli. Izolacja km Odległość od najbliższego znanego stanowiska - 1,7 km Inne cenne gatunki bezkręgowców siedlisk łąkowych Nie wykazano Zagrożenia dla motyli Tab. 26. Ocena zagrożeń za pomocą wskaźników stanu siedliska dla modraszków z rodzaju Phengaris. Powierzchnia Wskaźnik Miara Opis Ocena Powierzchnia 32 ha Obszar składa się łąk oraz z niewielkich zadrzewień. Dostępność roślin żywicielskich Dostępność mrówek gospodarzy Zarastanie ekspansywnymi bylinami Zarastanie przez drzewa/krzewy 5-20 % Na fragmentach łąkowych krwiściąg lekarski występował licznie, na pozostałych fragmentach obszaru krwiściągu lekarskiego nie stwierdzono. <20 % Liczba gniazd mrówek ograniczona do terenów łąkowych. <25 % Zarastanie ekspansywnymi bylinami wykazane na części powierzchni łąkowych. <25 % Pojedyncze siewki drzew i krzewów obecne na obszarze łąkowym, ale nie w wysokiej liczbie. Ocena ogólna stanu siedliska U1 Teren jest wartościowy pod kątem występowania modraszków. Zagrożeniem dla siedliska jest zarastanie ekspansywnymi bylinami terenów łąkowych oraz siewkami drzew Ogólna ocena obszaru pod kątem motyli W opisywanym kompleksie łąkowym wykazano obecność modraszka nausitousa i modraszka telejusa. Stan siedliska oceniono na U1 - stan niezadowalający, natomiast populacje modraszków odpowiednio: m. nausitousa na U2- stan zły, m. nausitousa U1 - stan niezadowalający. Powierzchnia łąkowa z dostępną roślina żywicielską stanowi dość duży procent terenu otwartego. Przy wprowadzeniu właściwego sposobu użytkowania jest szansa na znaczne zwiększenie liczebności populacji motyli. Na przeszkodzie mogą stanąć prawdopodobne zalesienia i brak użytkowania łąk. Większość obecnie zalesionych terenów w opisywanym kompleksie jeszcze lat temu była użytkami zielonymi. Poza tym w północnej części obszaru rozpoczyna się spontaniczna sukcesja drzew i krzewów na powierzchni łąkowej Ptaki Występowanie waloryzujących gatunków ptaków W obrębie powierzchni stwierdzono zarówno powszechne gatunki waloryzujące, jak i ptaki rzadkie i nieliczne. Ogólny wskaźnik zagęszczenia par lęgowych: 10,5 par/10 ha. U1 U1 U1 U2 Tab. 27. Występowanie waloryzujących gatunków ptaków w kompleksie Łąki przy kolej na południowy-zachód od Tułowic. Gatunek Bocian czarny Ciconia nigra Błotniak stawowy Circus aeruginosus Kropiatka Porzana porzana Liczba par lęgowych Gatunki z I załącznika Dyrektywy Ptasiej 1(ż) 1(ż) Derkacz Crex crex 1 - Żuraw Grus grus 1(ż) Gąsiorek Lanius collurio 2 - Kszyk Gallinago gallinago 2 Pokląskwa Saxicola rubetra Łozówka Acrocephalus palustris Piegża Sylvia curruca Cierniówka Sylvia communis Potrzos Emberiza schoeniclus RAZEM 35-5 Komentarz Obszar stanowi ważne żerowisko pary lęgowej i jest częścią areału lęgowego; stwierdzenie przelatujących i żerujących osobników wskazuje na prawdopodobną obecność gniazda w niewielkim oddaleniu od przedmiotowej powierzchni. Obszar stanowi ważne żerowisko pary lęgowej i jest częścią areału lęgowego; obserwacje wskazują na prawdopodobną obecność gniazda w oddaleniu do kilku kilometrów od przedmiotowej powierzchni. Wyjątkowo cenne stanowisko lęgowe (kropiatka na Dolnym Śląsku i Opolszczyźnie jest gatunkiem bardzo rzadkim). Najbliżej położone stanowisko lęgowe gatunku na Opolszczyźnie, znane z przełomu lat 80. i 90. XX wieku, znajduje się w okolicach Krapkowic (Sikora i in. 2007). Obszar stanowi ważne żerowisko pary lęgowej i jest częścią areału lęgowego; obserwacje wskazują na wysoce prawdopodobną obecność gniazda na podmokłym, zadrzewionym terenie przylegającym do przedmiotowej powierzchni. Pozostałe gatunki chronione Są to dwie z zaledwie osiemnastu par lęgowych kszyka stwierdzonych na łąkowych powierzchniach badawczych w obrębie Borów Niemodlińskich. Na skutek pogarszających się warunków siedliskowych (z powodu pogłębiającej się sukcesji roślinnej i niewłaściwego użytkowania łąk), gatunek ten w niedługim czasie może zaprzestać gniazdowania na przedmiotowym obszarze. Dość liczne występowanie cierniówki (w prawdopodobnym zagęszczeniu 3,6 par/10 ha) wynika z charakteru dominujących na obszarze siedlisk mozaiki zbiorowisk roślinności trawiastej i krzewiastej, jak i znacznego udziału wczesnych i średnich stadiów sukcesyjnych szaty roślinnej. Występowanie kilku par potrzosa oraz obecność kszyka i kropiatki świadczy o dobrym, trwałym nawodnieniu terenu i występowaniu cennych przyrodniczo siedlisk hydrogenicznych. (ż) oznacza część areału lęgowego stanowiącą istotne żerowisko pary lęgowej Wartość ornitologiczna obszaru Obszar prezentuje wysoką wartość ornitologiczną, pomimo swojej niewielkiej powierzchni oraz bardzo szybko postępujących zmian charakteru szaty roślinnej (sukcesja i wzrost drzew pochodzących z nasadzeń). Teren ten stanowi miejsce lęgów i żerowania aż sześciu gatunków ptaków z I załącznika Dyrektywy Ptasiej, przy czym są to głównie gatunki rzadkie i nieliczne. Jest użyteczny zarówno dla typowych gatunków wodno-błotnych (kszyk, kropiatka), jak i dla ptaków typowych formacji roślin krzewiastych krajobrazu rolniczego (gąsiorek, piegża, cierniówka). Liczebności większości gatunków są jednak niskie. Najcenniejszym stwierdzonym gatunkiem jest

4 kropiatka jej stanowisko znacząco decyduje o ponadprzeciętnej randze ornitologicznej obszaru (patrz: komentarz dotyczący gatunku w tabeli powyżej). Należy podkreślić, że przedmiotowy obszar ma o wiele większe znaczenie w ujęciu potencjalnym. Obecnie około połowa łąk i turzycowisk jest w różnym stopniu pokryta przez sztuczne nasadzenia olchy czarnej oraz drzewa i krzewy pojawiające się w sposób spontaniczny. Usunięcie nadmiaru roślinności drzewiastej z zachowaniem w odpowiednich proporcjach skupisk oraz pojedynczych egzemplarzy drzew i krzewów, spowodowałoby zasiedlenie powierzchni przez kolejne pary lęgowe ptaków środowisk łąkowych. Najprawdopodobniej doszłoby także do pojawienia się nowych gatunków, takich jak świergotek łąkowy czy jarzębatka. Niebagatelne znaczenie miałoby także przestrzeganie przez rolników praktyk korzystnego przyrodniczo użytkowania łąk, co obecnie niestety nie ma miejsca. Mapa znajduje się na stronie następnej

5 Mapa nr 12. Rozmieszczenie siedlisk przyrodniczych, chronionych gatunków roślin, ptaków i motyli w kompleksie Łąki przy kolej na południowy-zachód od Tułowic

6 Zagrożenia Obecnie najistotniejszym zagrożeniem dla opisywanego obszaru jest postępująca, spontaniczna sukcesja roślinności drzewiastej oraz szybki wzrost wysokości i zagęszczenia nasadzeń olchy czarnej. Gęste nasadzenia olchowe zostały wprowadzone stosunkowo niedawno (przed kilku-kilkunastu laty) na najcenniejszych siedliskach podmokłych głównie w środkowej i południowej części obszaru. Wzrost drzew i zacienianie przez nie podłoża doprowadza do szybkiej degeneracji cennych turzycowisk i podmokłych łąk. W obrębie koszonych łąk w północnej części obszaru nieprzestrzegane są podstawowe zasady ich właściwego użytkowania (powierzchnia B). Obecnie niemal na wszystkich koszonych powierzchniach biomasa po skoszeniu nie jest zbierana, lub jest rozdrabniana przez kosiarkę bijakową (tzw. mulczer). Praktyki takie prowadzą do degradacji zbiorowisk łąkowych (spadek bioróżnorodności florystycznej), a tym samym obniżenia wartości tych siedlisk dla łąkowych gatunków ornitofauny i entomofauny. Dodatkowym problemem są obce gatunki inwazyjne, które wkraczają do kompleksu łąkowego z powodu niewłaściwego użytkowania lub braku użytkowania łąk. W północnej, nieużytkowanej części kompleksu (powierzchnia A) pojawiają się płaty nawłoci głównie wąskolistnej oraz pojedyncze egzemplarze tawuły kutnerowatej. Na terenie zalesionym przez olchę w wielu miejscach dominuje nawłoć późna i nawłoć kanadyjska (powierzchnia E) gleba przed nasadzeniami została zaorana, co spowodowało ekspansję gatunków inwazyjnych. Obecnie, na otwartych powierzchniach łąkowych inwazyjne gatunki nie stanowią dużego problemu, ale dalszy brak użytkowania łąk lub niewłaściwy sposób ich użytkowania może spowodować ekspansje tych roślin. Istnieje także ryzyko przeprowadzenia prac regulacyjnych, pogłębiających lub odmulających w obrębie cieku Pradelna i na jego dopływach. Przyśpieszyłoby to spływ wody i doprowadziłoby do obniżenia poziomu wód powierzchniowych i podskórnych w zabagnionych i podmokłych ekosystemach obszaru, co oprócz degradacji siedlisk łąkowych, wywołałoby ustąpienie gatunków ptaków zależnych od wysokiego poziomu wód, takich jak bekas kszyk czy kropiatka. Mapa znajduje się na stronie następnej

7 Mapa nr 13. Zagrożenia występujące w kompleksie Łąki przy kolej na południowy-zachód od Tułowic