Analiza stanu uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Aglomeracji Rzeszowskiej stan obecny i wyzwania na przyszłość

Analiza stanu uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Aglomeracji Rzeszowskiej stan obecny i wyzwania na przyszłość Opracowanie wykonane na zlecenie Stowarzyszenia Samorządów Terytorialnych Aglomeracja Rzeszowska przez Grupę Doradczą Grupa Doradcza Warszawa-Rzeszów 2013

2 Spis treści 1. Wprowadzenie... 3 2. Zakres podmiotowy i przedmiotowy badania oraz metody analizy... 6 2.1 Zakres podmiotowy badania... 6 2.2 Metody analizy... 12 3. System planowania i zagospodarowania w Polsce... 15 4. Ocena spójności dokumentów studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, wchodzących w skład Stowarzyszenia Aglomeracji Rzeszowskiej... 23 4.1 Identyfikacja obszarów funkcjonalnych (mających podobną funkcję)... 23 4.2 Identyfikacja potencjalnych przyszłych przekształceń wspomnianych obszarów... 35 4.3 Identyfikacja obszarów niespójnych... 45 4.4 Stopień zagęszczenia osadnictwa... 46 4.5 Rozlokowanie zasobów naturalnych i kulturowych oraz szczególnych zasobów krajobrazowych.... 51 5. Dylematy rozwojowe gmin i miast Stowarzyszenia... 77 5.1 Perspektywa rozwojowa zagospodarowania przestrzennego gmin Stowarzyszenia z punktu widzenia europejskiego... 77 5.2 Perspektywa rozwojowa zagospodarowania przestrzennego gmin Stowarzyszenia z punktu widzenia kraju... 79 5.3 Kwestia delimitacji Aglomeracji Rzeszowskiej... 82 6. W kierunku ustalenia strategii Stowarzyszenia... 86 Opis działań... 93 Opis działań... 94

3 1. Wprowadzenie Niniejsza ekspertyza powstała w ramach projektu ZASZTAR Zintegrowany System Zarządzania Terytorium Aglomeracji Rzeszowskiej, realizowanego przez Stowarzyszenie Samorządów Terytorialnych Aglomeracja Rzeszowska. Projekt jest współfinansowany przez środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego z Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013, w ramach w ramach Konkursu Dotacji dla jednostek samorządu terytorialnego oraz zrzeszeń jednostek samorządu terytorialnego na działania wspierające podnoszenie dostępności i jakości usług publicznych. Celem strategicznym projektu jest zwiększenie atrakcyjności osadniczej obszaru gmin, należących do Stowarzyszenia Samorządów Terytorialnych "Aglomeracja Rzeszowska. Wspomniane wcześniej zwiększenie atrakcyjności osadniczej wymienionego obszaru będzie realizowane poprzez dwa cele szczegółowe: 1) wzmocnienie zdolności jednostek samorządu terytorialnego do świadczenia usług publicznych o wysokiej dostępności i jakości poprzez monitorowanie potrzeb mieszkańców w tym zakresie 2) wzmocnienie współpracy i koordynacji działań między wspomnianymi wcześniej gminami i miastami w zakresie usług publicznych poprzez stworzenie wspólnej, zintegrowanej informatycznej platformy dotyczącej monitorowania dostępu i jakości usług publicznych w zakresie usług transportu, w tym transportu zbiorowego, usług komunalnych oraz usług w zakresie dostępu do gazu, elektryczności i usług telekomunikacyjnych wobec procesów osadniczych na zdefiniowanym wcześniej obszarze. Realizacja projektu ma przyczynić się do monitorowania w całej Aglomeracji Rzeszowskiej różnych tendencji osadzania się w jej przestrzeni osób prywatnych i firm. Aby wzmocnić atrakcyjność obszaru Aglomeracji Rzeszowskiej, procesem tym należy delikatnie sterować oraz dostosować do tych tendencji rozwój infrastruktury i usług publicznych oraz komercyjnych (takich jak transport, usługi wodociągowokanalizacyjne, oczyszczanie ścieków), a także infrastruktury przesyłowej, która jest dostarczana głównie przez podmioty niepubliczne (media, Internet, prąd, gaz). Swobodny dostęp do tych usług oraz ich wysoka jakość jest jednym z kluczowych elementów, które decydują o stopniu przygotowania danego terenu w obrębie gminy lub miasta do przyjęcia nowego osadnictwa w postaci osiedli, zabudowy indywidualnej lub lokalizacji firm, dających miejsca pracy zarówno dla społeczności lokalnej, jak przyciągających inne firmy do kooperacji. Trzeba przy tym brać pod uwagę, iż w przypadku całej Aglomeracji Rzeszowskiej główne funkcje kulturowe i edukacyjne oraz zdrowotne koncentrują się w samym Rzeszowie. Jest to naturalne, ze względu na potencjały i możliwości infrastrukturalne

4 oraz kondycję społeczno-ekonomiczną tak dużego ośrodka. Największe możliwości tkwiące w gminach dookoła Rzeszowa polegają na tym, iż stanowią one zaplecze ludnościowo-logistyczne i infrastrukturalne stolicy regionu. Zaplecze to powinno rozwijać się w sposób zrównoważony, z poszanowaniem ochrony zasobów krajobrazowych, kulturowych i środowiskowych. Projekt jest realizowany przez Stowarzyszenie Samorządów Terytorialnych Aglomeracja Rzeszowska. Celami Stowarzyszenia są: stwarzanie warunków do integracji całej aglomeracji Województwa Podkarpackiego w jeden organizm społeczno-gospodarczy, wypracowanie zasad rozwoju przestrzennego aglomeracji, umacnianie wspólnoty lokalnej i więzi sąsiedzkich, umocnienie i rozbudowa systemu szkolnictwa ponadgimnazjalnego oraz wyższego, podniesienie bezpieczeństwa socjalnego mieszkańców Aglomeracji, stworzenie nowoczesnej, wielofunkcyjnej i zdywersyfikowanej struktury gospodarczej aglomeracji, w szczególności poprzez wzrost liczby małych i średnich przedsiębiorstw, stwarzanie warunków do rozwoju aglomeracji, jako ważnego ośrodka postępu technicznego i technologicznego, usprawnienie systemu komunikacji, racjonalizowanie gospodarki odpadami i wodnościekowej, stworzenie atrakcyjnej oferty spędzania czasu wolnego dla mieszkańców aglomeracji, zwiększenie bezpieczeństwa mieszkańców i osób odwiedzających aglomerację, ochrona wspólnych interesów członków Stowarzyszenia, identyfikowanie i rozwiązywanie wspólnych problemów występujących w aglomeracji, wspólne promowanie Aglomeracji na zewnątrz, podejmowanie wspólnych przedsięwzięć z partnerami krajowymi i zagranicznymi, prowadzenie działalności szkoleniowej. Stowarzyszenie realizuje swoje cele poprzez: koordynację projektów inwestycyjnych z zakresu infrastruktury, promowanie walorów gospodarczych, turystycznych i kulturalnych stolicy regionu i okolic, wspólne występowanie o dostępne środki pomocowe i realizowanie zamierzonych inwestycji, przygotowanie terenów pod przyszłe inwestycje, wypracowanie strategii integracji gospodarczo-przestrzennej aglomeracji, wypracowanie zintegrowanego planu rozwoju aglomeracji, opracowanie planu zagospodarowania przestrzennego aglomeracji, zapewnienie spójnego systemu dróg publicznych, stwarzanie warunków do zastępowania komunikacji indywidualnej środkami transportu zbiorowego, zharmonizowanie działań w zakresie zagospodarowania odpadami i rozbudowy infrastruktury wodno-ściekowej, wykreowanie miejsc rekreacji i wypoczynku wspólnych dla mieszkańców całej aglomeracji, marketing Rzeszowa jako dogodnego ośrodka lokalizacji instytucji bankowych ubezpieczeniowych i pośrednictwa finansowego, rozszerzenie oferty edukacyjnej, podejmowanie działań aktywizujących lokalny rynek pracy i przeciwdziałających bezrobociu, wymianę doświadczeń w zakresie realizowanych zadań, prezentowanie aglomeracji na międzynarodowych targach inwestycyjnych, projekty szkoleniowe. Niniejsze opracowanie składa się z pięciu zasadniczych części.

5 Pierwsza dotyczy omówienia zakresu przedmiotowego i podmiotowego oraz metod analizy dokumentacji planistycznej i dotyczącej zagospodarowania przestrzennego. Druga obejmuje analizę systemu planowania i zagospodarowania przestrzennego w Polsce. Ma on bardzo istotne znaczenie dla analizy uwarunkowań dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego danej jednostki samorządu terytorialnego. Możliwości planistyczne gminy/miasta determinują bowiem możliwości zagospodarowania terenu i osadzania na nim konkretnej infrastruktury i konkretnych funkcji. Trzecia część stanowi zasadniczą treść opracowania: w tym rozdziale pomieszczono ocenę spójności dokumentów studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, wchodzących w skład Stowarzyszenia Aglomeracji Rzeszowskiej, identyfikację obszarów funkcjonalnych (mających podobną funkcję), określenie potencjalnych przyszłych przekształceń wspomnianych obszarów oraz obszarów niespójnych, stopień zagęszczenia osadnictwa oraz rozlokowanie zasobów naturalnych i kulturowych oraz szczególnych zasobów krajobrazowych. Czwarta część obejmuje refleksje na temat dylematów rozwojowych Aglomeracji, co w konsekwencji znajduje swoje odzwierciedlenie w rozdziale piątym niniejszego opracowania. Dotyczy on sformułowania postulatów w zakresie tworzenia zarysów strategii rozwoju regionalnego dla całej Aglomeracji Rzeszowskiej.

6 2. Zakres podmiotowy i przedmiotowy badania oraz metody analizy 2.1 Zakres podmiotowy badania Zakresem badania zostały objęte jednostki samorządu terytorialnego - członkowie Stowarzyszenia Samorządów Terytorialnych Aglomeracja Rzeszowska to jest 1) Miasto i Boguchwała 2) Błażowa 3) Chmielnik 4) Dynów 5) Miasto Dynów 6) Miasto i Głogów Małopolski 7) Hyżne 8) Krasne 9) Lubenia 10) Świlcza 11) Trzebownisko 12) Miasto i Tyczyn 13) Niebylec Ich położenie względem Rzeszowa wskazuje mapa na ryc. 1. Rys. 1 Gminy, objęte analizą na tle Rzeszowa- miasta na prawach powiatu Źródło: Opracowanie własne

7 Miasto i Boguchwała leży w centralnej części powiatu rzeszowskiego ziemskiego, na granicy Podgórza Rzeszowskiego i Pogórza Strzyżowskiego. Graniczy z nią 5 innych gmin: Świlcza od północnego-zachodu, Rzeszów od północy i wschodu, Lubenia od południowego - wschodu, Czudec od południa i Iwierzyce od zachodu. Gminę tworzy 10 miejscowości (9 sołectw i 1 miasto): Miasto Boguchwała, Lutoryż, Mogielnica, Racławówka, Nosówka, Zarzecze, Niechobrza, Kielanówka, Zgłobień, Wola Zgłobieńska, liczących nieco ponad 19 000 mieszkańców. Łączna ich powierzchnia wynosi 89 km 2. Błażowa leży w południowej części powiatu rzeszowskiego ziemskiego, na Pogórzu Dynowskim, w obrębie dorzecza Wisłoka. Graniczy z nią 5 innych gmin: Tyczyn od północy, Lubienia od północnego zachodu, Niebylec od południowego zachodu, Hyżne do północnego-wschodu oraz Domaradz i Nozdrzec z pow. brzozowskiego od południa. Gminę tworzy 11 miejscowości (10 sołectw i 1 miasto): miasto Błażowa, Błażowa Górna, Nowy Borek, Futoma, Błażowa Dolna, Piątkowa, Kąkolówka, Białka, Lecka, Ujazdy, Błażowa Dolna - Mokłuczka, liczących nieco ponad 10 800 mieszkańców. Łączna powierzchnia gminy wynosi 113 km 2. Chmielnik leży we wschodniej części powiatu rzeszowskiego. Geograficznie gmina leży na Pogórza Dynowskiego. Graniczy z 6 gminami: Hyżne od południa, Tyczyn i Rzeszów od wschodu, Krasne od północy oraz Łańcut i Markowa od wschodu. składa się z 5 sołectw: Błędowa Tyczyńska, Borówki, Chmielnik, Wola Rafałowska, Zabratówka. ma 53 km 2 i zamieszkana jest przez około 6 000 osób. Dynów leży w południowej części powiatu rzeszowskiego. Geograficznie gmina leży na pograniczu Pogórza Dynowskiego (Bachórz, Laskówka, Harta, Ulanica, Łubno, Wyręby) i Przemyskiego (Dąbrówka Starzeńska, Dylągowa, Pawłokoma). graniczy z miastem Dynów i otacza go od wschodu, zachodu i północy, a od południa sąsiaduje z gminą Nozdrzec. W gminie jest 9 sołectw. Liczba ludności gminy wynosi około 7000 mieszkańców. Obszar gminy zajmuje 118 km 2 Miasto Dynów jest jednostką samorządu terytorialnego, która leży w dolinie Sanu, na terenie Pogórza Dynowskiego. Jest z trzech stron otoczony przez gminę Dynów, zaś wąski pas granicy południowej to styk z gminą Nozdrzec (pow. brzozowski). Liczba ludności miasta wynosi około 6200 mieszkańców, zaś jego powierzchnia to około 25 km 2. Miasto i Głogów Małopolski leży w północno-zachodniej części powiatu Rzeszowskiego, w południowym skraju Kotliny Sandomierskiej, w korycie Prawisły (w której obecnie płynie rzeka Czarna). Jednostkę otaczają: gmina Kolbuszowa od wschodu, gmina Raniżów od północy (obie należą do powiatu kolbuszowskiego), gmina Sokołów Małopolski od północnego-wschodu, gmina Trzebownisko od południowegowschodu, miasto Rzeszów od południa oraz gmina Świlcza od południowego-zachodu. W skład Gminy Głogów Małopolski wchodzi 1 miasto (Głogów Małopolski) oraz 13

8 sołectw: Budy Głogowskie, Hucisko Lipie, Miłocin, Pogwizdów Nowy, Pogwizdów Stary, Przewrotne, Rogoźnica, Rudna Mała, Styków, Wola Cicha, Wysoka Głogowska i Zabajka. Liczba ludności jednostki wynosi około 19 000 mieszkańców, zaś powierzchnia to około 145 km 2. Hyżne położona jest w południowo wschodniej części województwa podkarpackiego, w odległości około 20 km od Rzeszowa, we wschodniej części powiatu rzeszowskiego. Obszar całej gminy wchodzi w skład Pogórza Dynowskiego. graniczy od południowego wschodu z gmina Dynów, od północy z gminą Chmielnik, od północnego zachodu z gminą Tyczyn, od południowego zachodu z gmin Błażowa, od północnego wschodu z gminą Markowa z powiatu łańcuckiego, zaś od wschodu z gminą Jawornik Polski z powiatu przeworskiego. W skład gminy wchodzi 7 sołectw: Brzezówka, Dylągówka, Grzegorzówka, Hyżne, Nieborów, Szklary oraz Wólka Hyżneńska. Na powierzchni 51 km 2, zamieszkuje ponad 6800 mieszkańców. Krasne leży na wschód od Rzeszowa, na skraju Kotliny Sandomierskiej (w mezoregionie Pogórze Rzeszowskie), we wschodniej części powiatu rzeszowskiego. granicy od zachodu z Rzeszowem, od północy z gminą Trzebownisko, od wschodu z gminą Łańcut, pow. loco, zaś od południa z gminami Tyczyn i Chmielnik. obejmuje 4 sołectwa: Krasne, Malawa, Palikówka, Strażów. Gminę zamieszkuje około 10 500 osób na powierzchni 39 km 2. Lubenia leży w południowej części powiatu rzeszowskiego, na terenie Pogórza Dynowskiego. Od północnego-zachodu graniczy z gminą Boguchwała, od północnegowschodu z gmina Tyczyn, od wschodu z gminą Błażowa, od południowego zachodu z gminą Niebylec, od zachodu z gminą Czudec (obie z powiatu strzyżowskiego). to 4 sołectwa: Lubenia, Straszydle, Siedliska i Sołonka. obejmuje 55 km 2 i liczy około 6 500 mieszkańców. Świlcza położona jest w zachodniej części powiatu rzeszowskiego, na styku Pogórza Środkowobeskidzkiego i Kotliny Sandomierskiej. Oprócz Rzeszowa, gmina Świlcza sąsiaduje od północnego wschodu z gminą Głogów Małopolski, od północy z Miastem i gminą Kolbuszowa, od zachodu z Miastem i gminą Sędziszów Małopolski oraz gminą Iwierzyce, natomiast od południa z gminą Boguchwała. Administracyjnie podzielona jest na 9 sołectw. Są to Błędowa Zgłobieńska, Bratkowice, Bzianka, Dąbrowa, Mrowla, Rudna Wielka, Świlcza, Trzciana i Woliczka. Świlcza zajmuje powierzchnię 112 km2 i zamieszkiwana jest przez około 16 100 osób. Trzebownisko położona jest w centralnej części województwa podkarpackiego. Pod względem geograficznym położona jest w południowej części Kotliny Sandomierskiej. Od południa graniczy z miastem Rzeszów, od zachodu i południowego zachodu graniczy z miastem i Głogów Małopolski, składa się z 10 sołectw: Jasionka, Łąka, Łukawiec, Nowa Wieś, Stobierna, Tajęcina, Terliczka, Trzebownisko, Wólka Podleśna i Zaczernie. Obszar gminy to około 90 km 2, na których mieszka około 20 300 osób.

9 Miasto i Tyczyn położona jest w południowo-środkowej części powiatu rzeszowskiego, na Pogórzu Dynowskim. Jako jednostka administracyjna graniczy: od północy z wojewódzkim Rzeszowem, na małym odcinku od zachodu (wzdłuż Wisłoka) z gminą Boguchwała, od zachodu z gminą Lubenia, od południa z gminami Błażowa i Hyżne, a od wschodu z gminą Chmielnik. Jednostka składa z miasta Tyczyn oraz 4 sołectw (Borek Stary, Hermanowa Kielnarowa i Matysówka). ma 59 km 2, a mieszkańców 11 300. Niebylec to jedyna gmina, objęta analizą, która znajduje się w powiecie strzyżowskim, w jej południowo-wschodniej części. znajduje się na obszarze Pogórza Strzyżowskiego. sąsiaduje z gminą Czudec pod północy, gminą Lubenia i Błażowa od wschodu, gminą Domaradz z pow. brzozowskiego oraz gminą Korczyna z pow. krośnieńskiego od południa, a także gminą Strzyżów od zachodu. składa się z 11 sołectw: Baryczka, Blizianka, Gwoździanka, Gwoźnica Dolna, Gwoźnica Górna, Jawornik Niebylecki, Konieczkowa, Lutcza, Małówka, Niebylec oraz Połomia. Liczba mieszkańców wynosi ok. 10 650 mieszkańców, zaś powierzchnia wynosi około 105 km 2. Średnia powierzchnia gminy dla całego regionu wynosi 112 km 2. Na analizowanym obszarze powyżej tej wartości dotyczy tylko gmin: Dynów, Głogów Małopolski, w okolicach średniej plasują się gmina Błażowa oraz Świlcza. Wszystkie inne gminy można zakwalifikować jako gminy małe (poniżej średniej). Pod względem liczby mieszkańców, w gminach Podkarpacia mieszka średnio około 13 300 osób. Wartość tę przekracza w znaczący sposób gmina Boguchwała, Głogów Małopolski oraz Świlcza. Wszystkie inne analizowane jednostki sytuują się poniżej wspomnianej średniej. Oba wskaźniki powyżej średniej dla województwa charakteryzują tylko miasto i gmina Głogów Małopolski. Powierzchnia analizowanych jednostek samorządu terytorialnego to 6 % powierzchni całego województwa, na którym mieszka 7 % jego populacji. Oznacza to, iż są one gęściej zaludnione niż inne obszary regionu. Szczegółowe dane na temat wszystkich gmin wskazuje tabela na ryc. 2. Rys. 2 Zestawienie danych na temat powierzchni i ludności w gminach, objętych analizą Powierzchnia (km 2 ) udział w badanym obszarze Ludność (31.12 2012) udział w badanym obszarze Błażowa 113 10,7% 10 830 7,2% Boguchwała 89 8,4% 19 210 12,7% Chmielnik 53 5,0% 6076 4,4%

10 Powierzchnia (km 2 ) udział w badanym obszarze Ludność (31.12 2012) udział w badanym obszarze Miasto Dynów 25 2,4% 6 195 4,1% Dynów 118 11,2% 7 042 4,6% Miasto i Głogów Małopolski 145 13,8% 19 032 12,6% Hyżne 51 4,8% 6 996 4,6% Krasne 39 3,7% 10 543 7,0% Lubenia 55 5,2% 6 518 4,3% Świlcza 112 10,6% 16 134 10,7% Trzebownisko 90 8,5% 20 315 13,4% Miasto i Tyczyn 59 5,6% 11 285 7,5% Niebylec 105 10,0% 10 651 7,0% Razem 1054 100% 151 457 100% powierzchnia i ludność województwa podkarpackiego średnia dla gmin woj. podkarpackiego 17 846 6% 2 129 951 7% 112 13 312 Źródło: GUS. Geografię analizowanego obszaru charakteryzuje to iż przebiega przezeń podział na dwie duże krainy geograficzne (według J. Kondrackiego): na Kotlinę Sandomierską na północy oraz Pogórze Środkobeskidzkie a w ich ramach na kilka mezoregionów (mapa na ryc. 3). Na północy obszar Aglomeracji Rzeszowskiej obejmuje fragment płaskowyżu

11 Kolbuszowskiego (IA na mapie) oraz Pradoliny Karpackiej (IB) i Podgórza Rzeszowskiego (IC). Są to fragmenty Kotliny Sandomierskiej. Płaskowyż Kolbuszowski ma kształt zbliżony do trójkąta o powierzchni 1668 km². Rozpościera się między dolinami Wisłoki i Sanu. Zbudowany jest z piasków rzecznych, miejscami tworzących duże kompleksy wydmowe. Najwyższy punkt płaskowyżu ma 269 m n.p.m. Z kolei Pradolina Podkarpacka stanowi obniżenie ciągnące się na północ od progu Karpat, od Dębicy na zachodzie, po Przeworsk na wschodzie. Podgórze Rzeszowskie to skrajna, południowa część Kotliny Sandomierskiej, o powierzchni ok. 860 km² i rozciąga się łukiem o długości ok. 60 km od Rzeszowa po Przemyśl i osiąga wysokości od 240 do 280 m n.p.m. Z kolei pozostała część Aglomeracji (na południe od linii gmina Boguchwała Rzeszów Tyczyn-Chmielnik) to już obszar Pogórza Środkowobeskidzkiego i wchodzących w jego zakres trzech mezoregionów: Pogórza Strzyżowskiego na zachodzie (IIA na mapie na ryc. 3), Pogórza Dynowskiego (IIB) oraz Pogórza Przemyskiego (IIC) na skrajnym wschodzie (w gminie Dynów). Najwyższym wzniesieniem Pogórza Strzyżowskiego jest Bardo (534 m n.p.m.). Na zachodzie granicą Pogórza Dynowskiego jest Wisłok, na wschodzie San na odcinku od Trepczy (koło Sanoka) po Przemyśl, na północy droga Rzeszów Jarosław Przemyśl, a na południu Doły Jasielsko-Sanockie. Najważniejsze szczyty to: Sucha Góra (591 m n.p.m.), Królewska Góra (554 m), Grabówka (531 m), oraz Kiczora (516 m). Z kolei Pogórze Przemyskie jest położonym najdalej na wschód w Polsce mezoregionem pasma pogórzy i jednocześnie Zewnętrznych Karpat Zachodnich. Jego północną i zachodnią granicę wyznacza rzeka San. Na zachodzie Pogórze Przemyskie graniczy z Pogórzem Dynowskim, na południu z Górami Sanocko- Turczańskimi, na północnym wschodzie z Płaskowyżem Sańsko-Dniestrzańskim. Na wschodzie jego granicę stanowi umownie granica z Ukrainą 1. Na wymienionych pogórzach jako naturalna roślinność występują grądy, a w wyższych partiach buczyna karpacka, lasy jodłowo-bukowe, sosnowe oraz łęgi. 1 Południowa granica nie jest jednoznacznie ustalona; istnieje kilka wersji (doliny rzek Wiar, Łomna, Stupnica, Leszczawka, Lachawka i Tyrawka lub Wiar, Krzywiec, Roztoki, Berezka, Lachówka, Tyrawka; występują również inne wersje). Zatem za najwyższy szczyt regionu uznaje się, w zależności od przyjętych granic, Suchy Obycz (618 m n.p.m.), Kopystańkę (541 m n.p.m.) lub wzgórze Na Wysokim (586 m n.p.m.).

12 Rys. 3 Mezoregiony geograficzne na obszarze Aglomeracji Rzeszowskiej. Źródło: Opracowanie własne za: J. Kondracki, Geografia regionalna Polski. Warszawa: PWN, 2002 2.2 Metody analizy W trakcie opracowania zastosowano: - analizę danych zastanych w postaci planu zagospodarowania przestrzennego woj. podkarpackiego, Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do 2030 r., - analizę piśmiennictwa przedmiotu, - analizy kartograficzne, - dane GUS i Banku Danych Regionalnych. Kluczowa analiza danych zastanych dotyczy jednakże studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, wchodzących w skład Aglomeracji Rzeszowskiej. Zestawienie dokumentów prezentuje tabela na ryc. 4. Rys. 4 Zestawienie SUiKZP gmin Aglomeracji Rzeszowskiej Nazwa Uwagi Błażowa Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Błażowa, uchwalone uchwałą nr dysponuje także miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego terenów zalesień w Gminie Błażowa,

13 Nazwa Uwagi XXII/92/2000 Rady Miejskiej w Błażowej z dnia 29 lutego 2000 r., uchwalonym uchwałą Nr XXXV/198/2006 Rady Miejskiej w Błażowej z dnia 30 stycznia 2006 r. Boguchwała Chmielnik Miasto Dynów Dynów Miasto i Głogów Małopolski Hyżne Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Boguchwała, uchwalone uchwałą nr XLVII/512/09 Rady Miejskiej w Boguchwale z dnia 17 grudnia 2009 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Chmielnik, uchwalone uchwałą nr III/21/2002 Rady Gminy Chmielnik z dnia 31 grudnia 2002 r. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania przestrzennego Miasta Dynowa uchwalone Uchwałą Rady Miasta Dynów nr XXXXI/260/02 z dnia 9 października 2002r. Brak studium Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Głogów Małopolski, uchwalone Uchwałą nr XL/373/2009 Rady Miejskiej w Głogowie Małopolskim z dnia 21 lipca 2009 r. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Hyżne, uchwalone Uchwałą nr XXVI/1345/01 Rady gminy Hyżne z dnia 29 czerwca 2001 r. Ostatnie zmiany zostały wprowadzone w roku 2013 Studium nie jest dostępne w obiegu publicznym Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Dynów powstało wiele lat temu, jest tylko formie map.

14 Nazwa Uwagi Krasne Lubenia Świlcza Trzebownisko Miasto i Tyczyn Niebylec Miasto Rzeszów Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy, uchwalone Uchwałą Nr XVI/161/2000 Rady Gminy Krasne z dnia 28 kwietnia 2000 r. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Lubenia, uchwalone uchwalą Nr XXXIV/164/2001 Rady Gminy Lubenia z dnia 28 grudnia 2001 r. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Świlcza, uchwalone uchwałą Nr III/29/2002 Rady Gminy Świlcza z dnia 30 grudnia 2002 r Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Trzebownisko, uchwalone Uchwałą nr XII/119/99 z dnia 17 grudnia 1999 r. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy i Miasta Tyczyn, uchwalone uchwałą Nr XXXVIII/ 290/02 Rady Miejskiej w Tyczynie z dnia 29 sierpnia 2002 r Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Rzeszowa, uchwalone Uchwałą Nr XXXVII/113/2000 Rady Miasta Rzeszowa z dnia 4 lipca 2000 r Zostały też wprowadzone zmiany w 2003 i w 2009 r. Ostatnie zmiany wprowadzone w 2006 r. Ostatnia zmiana w 2012 Ostatnie zmiany w 2009 r. Dokument niedostępny w formie elektronicznej, dostępny jedynie na terenie urzędu

15 3. System planowania i zagospodarowania w Polsce Ustrój planowania i zagospodarowania przestrzennego w Polsce reguluje ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 27 marca 2003 r. (Dz. U. nr 80 poz. 717 z późn. zm.). Jest ona powiązana z innymi ustawami, w tym przepisami o ochronie środowiska, a także ustawą o gospodarowaniem nieruchomościami, ustawą o ochronie gruntów rolnych i leśnych, ustawą prawo budowlane, ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, etc. Podstawowym instrumentem polityki przestrzennej są miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (mpzp), bowiem one jako akty prawa gminnego wprowadzają w przestrzeni rygory działalności inwestycyjnej. dla całego swojego obszaru uchwala również studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (suikz), które stanowi podstawę do sporządzania miejscowych planów. Wyłączną właściwość uchwalania suikzp oraz mpzp posiada z mocy prawa rada gminy. Miejscowy plan został jednoznacznie sklasyfikowany jako przepis gminy i akt prawa miejscowego. Stanowi on obok przepisów ustaw, rozporządzeń źródło prawa. Stanowi tak konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej. Oznacza to, że ustalenia mpzp są powszechnie obowiązujące na obszarze gminy w obszarze objętym nim i tworzą zasadniczy instrument wprowadzania rozstrzygnięć planistycznych. Cały obszar uregulowań dotyczących: estetyki zagospodarowania, porządkowania architektonicznego zabudowy, czy kształtowania krajobrazu, jeśli nie został zawarty w ustaleniach planu miejscowego, może być wyegzekwowany tylko w drodze przepisów prawa budowlanego lub innych ustaw ogólnokrajowych. Odpowiedzialność za planowanie przestrzenne na szczeblu województwa ponoszą także organy administracji samorządowej, czyli zarząd województwa i sejmik wojewódzki. Sporządzają one plan zagospodarowania przestrzennego województwa. Na szczeblu krajowym za planowanie przestrzenne odpowiedzialna jest administra rządowa: Rada Ministrów i minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego Koncepcję Przestrzennego Zagospodarowania Kraju przygotowuje wspomniany minister, zaś Rada Ministrów uchwala ją w drodze uchwały. Hierarchia planów zagospodarowania przestrzennego w sensie formalnego podporządkowania szczebli niższych szczeblom wyższym (jak miało to miejsce w okresie PRL-u), nie istnieje w Polsce. Moc wiążącą państwo i obywateli mają jedynie miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (ryc. 5). Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju ma charakter wytycznych ogólnych, a plany zagospodarowania przestrzennego województw również nie są wiążące dla gmin. Oczywiście, istnieje ustawowy obowiązek uzgadniania treści planów, ale w praktyce nie występuje

16 nadrzędność dokumentów, opracowywanych przez organy wyższe. Prowadzi to do licznych konfliktów i utrudnia inwestowanie w Polsce 2. Rys. 5 Struktura dokumentów planistycznych w Polsce na poszczególnych poziomach. Źródło: opracowanie własne na podstawie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2003 r. nie formułuje explicite celów planowania i zagospodarowania przestrzennego. Stwierdza tylko, że prawnie obowiązującym i spisanym regułom powinny podlegać: kreowanie i prowadzenie polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej, sposoby postępowania w sprawach przeznaczania terenów na określone cele oraz sposoby ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy. W planowaniu przestrzennym uwzględnia się zwłaszcza wymagania ładu przestrzennego, w tym urbanistyki i architektury; walory architektoniczne i krajobrazowe; wymagania ochrony środowiska, w tym gospodarowania wodami i ochrony gruntów rolnych i leśnych; wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej; wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia, a także potrzeby osób niepełnosprawnych; walory ekonomiczne przestrzeni; prawo własności; potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa oraz potrzeby interesu publicznego. Poza wspomnianymi wcześniej planami i koncepcjami w ustawie wyróżniono akty specjalistycznego planowania przestrzennego. Należą do nich: 2 Por. A. Jędraszko, A. Billert, Polska przestrzeń polskie miasta. Sodoma i Gomora w sercu Europy, art. niepublikowany

17 - na poziomie lokalnym i ponadlokalnym (obejmującym kilka gmin lub powiat): koncepcje i programy odnoszące się do obszarów o specjalnym statusie, (np. plan zagospodarowania na gruntach wokół zakładu przemysłowego; plan ochrony parku narodowego, parku krajobrazowego lub rezerwatu; plan urządzania lasu; opracowanie ekofizjograficzne itp.), - na poziomie województwa: koncepcje i programy odnoszące się do obszarów i problemów zagospodarowania przestrzennego w województwie, (np. studia i koncepcje rozwoju przestrzennego obszarów metropolitalnych), - na poziomie kraju: programy zawierające zadania rządowe służące realizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu krajowym (np. koncepcje i plany rozwoju infrastruktury dróg, kolei, rurociągów). Na tak ukształtowaną siatkę aktów planowania nakładają się różnego rodzaju akty planistyczne o charakterze nieformalnych analiz i studiów, bądź poprzedzających planowanie ogólne i specjalistyczne na każdym poziomie planowania, bądź też stanowiące samodzielne akty planistyczne o charakterze informacyjnym. Do tych aktów należą m.in. studia i analizy sporządzane na szczeblu powiatu oraz oceny zmian zagospodarowania przestrzennego gminy. W niektórych województwach prowadzony jest monitoring zagospodarowania przestrzennego i sporządzane są raporty na temat jego stanu. Warto jednak w tym miejscu wskazać, iż ustawa nie nakłada żadnych obowiązków planistycznych na powiat (poza kwestią uzgodnień treści studiów oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego tak na poziomie gmin, jak regionów). Obecnie (stan na 15 października 2013 r.) wobec całości obszaru województwa podkarpackiego obowiązują dwa dokumenty: Koncepcja Zagospodarowania Przestrzennego Kraju 2030 (dalej: KZPK 2030). Została ona ustanowiona w formie uchwały Rady Ministrów nr 239/2011 z dnia 13 grudnia 2011 r. Z punktu widzenia naszego opracowania istotne są dwa zasadnicze zagadnienia, wynikające z treści KPZK 2030. W stosunku do planów zagospodarowania przestrzennego województw KPZK 2030 nakłada obowiązek wdrożenia ustaleń i zaleceń określonych w Tabeli 5 odnoszących się do delimitacji obszarów funkcjonalnych i wdrożenia działań o charakterze planistycznym w formie opracowania strategii, planów i studiów zagospodarowania przestrzennego 3. Drugi dokument to Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego (dalej: PZPWP) Obowiązujący został uchwalony uchwałą nr XLVIII / 552 / 2002 Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 30 sierpnia 2002 r., ma zatem prawie 10 lat i od tamtej pory nie był aktualizowany. Ponadto warto wskazać, iż PZPWP 3 KPZK 2030, s. 5-6 oraz 181-186, tab. 5 (www.mrr.gov.pl)

18 został uchwalony na podstawie poprzedniej ustawy: z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 1999 r., Nr 15, poz. 339). Z przyjętej przez Sejmik Oceny zmian zachodzących w zagospodarowaniu przestrzennym województwa podkarpackiego w latach 2002-2004" wynikła potrzeba wprowadzenia zmian w planie. Wynikły one między innymi właśnie ze zmiany podstawy prawnej. W dniu 29 listopada 2004 r. Sejmik Województwa Podkarpackiego podjął uchwałę nr XXXI/340/04 w sprawie zmiany Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego. Ponadto w 2012 r. przez Podkarpackie Biuro Planowania Przestrzennego została dokonana analiza limitacji Rzeszowskiego Obszaru Funkcjonalnego. Została ona wykorzystana na potrzeby sporządzenia Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackie 2020, która została uchwalona w sierpniu 2013 r. Ustrój planowania przestrzennego jest nierozerwalnie związany z ustrojem budownictwa (ustawa prawo budowlane). Status planistyczny terenu determinuje bowiem kwestię procedur formalno-prawnych, związanych z daną inwestycją: publiczna, prywatną w zakresie osadzania się i budowania domostw (domów jedno- lib wielorodzinnych), a także wykorzystywania terenu na działalność gospodarczą lub rolniczą. Według obowiązujących przepisów, w przypadku istnienia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla danego terenu starosta powiatowy wydaje pozwolenie na budowę na określoną inwestycję, biorąc pod uwagę jego zapisy oraz zakres niezbędnej dokumentacji technicznej. Jednak, jeśli dla danego terenu nie wprowadzono jeszcze miejscowego planu zagospodarowania terenu, wówczas postępowanie o wydanie pozwolenia na budowę musi być poprzedzone wydaniem decyzji o warunkach zabudowy (dla inwestycji indywidualnych) lub decyzją o lokalizacji inwestycji celu publicznego (dla obiektów lub infrastruktury liniowej, mającej charakter publiczny). Rozróżnienie tych dwóch form inwestycji znajduje swoje prawne umocowanie w ustawie o gospodarowaniu nieruchomościami, gdzie zdefiniowano, co jest inwestycją publiczną. Pierwotnie w zamierzeniu ustawodawcy decyzja o warunkach zabudowy miała być instrumentem pomocniczym, stosowanym jako wyjątek na obszarach, gdzie nie ma planu. Powszechnie obowiązującą zasadą jest fakt, iż tam, gdzie nie ma planu, nie powinno dokonywać się żadnych zmian w zagospodarowaniu terenu, a zatem nie wolno udzielać zgody na nowe inwestycje. Jednak w związku z niewielkim pokryciem terytorium kraju miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego (o czym także w rozdziale 3 w odniesieniu do obszaru Aglomeracji Rzeszowskiej) przyjęto założenie, że doprowadziłoby do paraliżu inwestycyjnego. W konsekwencji decyzję o warunkach zabudowy prowadzono w takiej formie, w jakiej istnieje obecnie. Tym samym stała się ona przez przypadek, obok decyzji o ustaleniu inwestycji celu publicznego głównym instrumentem planowania przestrzennego w Polsce.

19 Ten stan rzeczy jest powszechnie krytykowany, jako prowadzący do pogłębiania chaosu przestrzennego oraz wydłużający proces budowlany. Warto także wskazać, iż nie ma wyraźnej podstawy prawnej dla odmowy wydania decyzji, nawet jeśli nie jest ona zgodna (narusza ustalenia) studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Przypomnijmy, iż studium nie jest aktem prawa miejscowego i nie może być podstawą formalną wydania decyzji administracyjnej, pozostaje jednak postawą merytoryczną. W związku z powyższym często gminy stają przed wyzwaniem, iż może nastąpić blokowanie opracowania planu zagospodarowania przez inwestorów. Blokada ta ma doprowadzić do tego, by uzyskać zgodę na zabudowę sprzeczną ze studium, w drodze decyzji o warunkach zabudowy, co nie byłoby możliwe, gdyby obowiązywał plan miejscowy zagospodarowania przestrzennego. Dopuszczalność wydania decyzji sprzecznej ze studium bywa kwestionowana w literaturze i orzecznictwie, jako sprzeczna z zasadą wzajemnej spójności aktów planowania przestrzennego 4. Rys. 6 Dokumenty i akty prawa miejscowego a decyzje administracyjne, dotyczące inwestycji Źródło: opracowanie własne Tym samym, studium jest zasadniczym źródłem planowania przestrzennego, mimo, iż nie ma ono charakteru prawa miejscowego. Z niego wywodzą się dopiero akty prawa miejscowego, jakimi są miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego lub procedury administracyjne związane z legalizacją inwestycji. A zatem studium jest praźródłem merytorycznym zarówno dla aktów planowania przestrzennego oraz 4 Z. Leoński, M. Szewczyk, Zasady prawa budowlanego i zagospodarowania przestrzennego, Bydgoszcz- Poznań 2002, s. 54-60

20 źródłem dla aktów administracyjnych, które orzekają o formie zagospodarowania przestrzennego. Poza aspektami prawno-formalnymi, istotne jest podanie definicji planowania przestrzennego. Planowanie przestrzenne to ogół działalności ludzkich, zmierzających do racjonalnego zagospodarowania przestrzeni, uwzględniających bieżące i przyszłe potrzeby danego społeczeństwa. Innymi słowy jest to działalność planistyczna, polegająca na optymalnym wykorzystaniu (i ochronie) naturalnych i stworzonych przez człowieka zasobów, a także na racjonalnym rozmieszczeniu w przestrzeni osadnictwa i infrastruktury technicznej, produkcji i usług 5. Wedle innej definicji, planowanie przestrzenne to aplikacyjna część gospodarki przestrzennej, procedura praktycznego wdrażania elementów teorii i modeli zagospodarowania przestrzennego 6. Powiązana z planowaniem przestrzennym polityka przestrzenna to działalność mająca za zadanie ustalenie celów i środków kształtowania, zagospodarowania i użytkowania przestrzeni 7. Planowanie przestrzenne opiera się na układach nienormatywnych, to jest na zasadach wynikających ze stanu wiedzy i badań naukowych lub praktyki społecznej, a także na układach normatywnych, przepisach prawa, regulujących pewne wydzielone sfery życia społecznego. Z pojęciem planowania przestrzennego nierozerwalnie związane jest także pojęcie gospodarki przestrzennej, rozumianej tu jako ogół działań człowieka w przestrzeni 8 lub też jako działalność ogarniająca przestrzennie system społeczno-gospodarczy danej jednostki terytorialnej, mająca na celu wytworzenie racjonalnego układu przestrzennego 9. Inna definicja określa ją jako działalność organizującą przestrzennie system gospodarczy bądź przestrzenną organizację tego systemu 10. Celami generalnymi planowania przestrzennego są kompleksowe kształtowanie zagospodarowania przestrzennego, poprawa jakości życia mieszkańców, zachowanie równowagi przyrodniczej, ochrona zabytków, podnoszenie walorów środowiska fizycznego i społecznego wraz z tworzeniem jak najlepszych warunków rozwoju fizycznego i psychicznego mieszkańców. Realizuje się to poprzez ustalenie celów pomniejszych i ich hierarchii oraz określenie możliwości przeniesienia ich na zadania 5 J. Leśniak, Planowanie przestrzenne, Warszawa 1985, s. 7. 6 T. Bajerowski (red.), Podstawy teoretyczne gospodarki przestrzennej i zarządzania przestrzenią, Olsztyn 2004, s. 19. 7 J. Dębski, Gospodarka przestrzenna: jej geneza, stan i rozwój, T. 1, Białystok 2001, s. 36. 8 J. Dębski, op.cit s. 35-36, w innym ujęciu gospodarka przestrzenna to opis rzeczywistości oraz forma nauki o charakterze interdyscyplinarnym, obejmująca badania minionego i aktualnego stanu zagospodarowania przestrzennego (tamże, s. 36-40). 9 W. Gaczek, Zarządzanie w gospodarce przestrzennej, Bydgoszcz-Poznań 2003, s. 11. 10 T. Bajerowski (red.), op.cit, s. 14.

21 o większej szczegółowości 11. Politykę przestrzenną określa się na podstawie różnego rodzaju materiałów do planowania przestrzennego. Są to wszelkie informacje dopływające w ciągłym procesie planowania, w postaci różnego rodzaju studiów specjalistycznych zarówno kompleksowych, jak i szczegółowych oraz prognoz. Winny one omawiać główne czynniki wpływające na kształtowanie się zjawisk w danej dziedzinie, stopień ich autonomiczności oraz stopień powiązań pośrednich i bezpośrednich oraz sprzężeń zwrotnych między tymi czynnikami 12. Bezpośrednio na sposób kształtowania koncepcji zagospodarowania przestrzennego wpływ mają np. zasoby przyrodnicze i kulturowe, struktura ludności, komunikacja, użytkowanie terenu, rolnictwo i przemysł oraz atrakcyjność terenu dla poszczególnych form zagospodarowania, a także struktura mieszkalnictwa 13. W kreowaniu dokumentów programowych i planach miejscowego zagospodarowania przestrzennego należy kierować się związkami przestrzennymi występującymi między różnymi formami użytkowania terenu i intensywnością ich wykorzystania, związkami jakie powstają pomiędzy poszczególnym rozmieszczeniem funkcji ze społeczno-ekonomiczną strukturą mieszkańców, a także elementem rywalizacji między poszczególnymi funkcjami ze wskazaniem kluczowej roli określonych funkcji. Ważnym czynnikiem kształtowania i planowania przestrzennego jest także stopień niepewności w ustalaniu możliwości pojawienia się konkretnych zjawisk, mających źródło poza społecznością lokalną i w ocenie ich skali 14. Wobec powyższych definicji należy odróżnić pojęcie planowania od zagospodarowania przestrzennego. To ogół współzależnych układów, obiektów i urządzeń terytorialnych, powierzchniowych, punktowych, liniowych i węzłowych, które tworzą istniejący stan funkcjonowania i użytkowania danego obszaru. Zagospodarowanie przestrzenne jest wynikiem działań indywidualnych i zbiorowych w celu zaspokojenia różnych potrzeb mieszkańców i użytkowników tego obszaru. Można także powiedzieć, iż jest ono wynikiem gospodarki przestrzennej 15. W znaczeniu zaś planistycznym zagospodarowanie to całość czynności planowego rozmieszczenia na danym obszarze ludności, mieszkań, infrastruktury społecznej, technicznej i gospodarczej w celu racjonalnego zagospodarowania, funkcjonowania i użytkowania tego obszaru, z uwzględnieniem ochrony istniejących zasobów i jakości życia 16. 11 Z. Dembińska, Metody i techniki w planowaniu przestrzennym, cz. 1: Metoda ogólna planowania przestrzennego, Warszawa 1987 s. 27-28, 1 Metody i techniki w planowaniu przestrzennym, cz. 2: Metody i techniki szczegółowe planowania przestrzennego, Warszawa 1987, s. 7 12 Z. Dembińska, op. cit., cz. 1. s. 37-38 13 Tamże, s. 56-58 14 Tamże, s. 76 15 T. Bajerowski (red.), op.cit, s. 18. Nie zgadzamy się natomiast z jego poglądem, iż zagospodarowanie przestrzenne to badanie przeszłych, obecnych i przyszłych stanów użytkowania przestrzeni (tamże) 16 T. Kachniarz, Z. Niewiadomski, Nowe podstawy prawne zagospodarowania przestrzennego, Warszawa 1994, s. 144

22 Sens planowania przestrzennego można zatem podzielić na kilka zasadniczych elementów. Planowanie przestrzenne polega na kierowaniu pewnymi zdarzenia w przestrzeni, które w konsekwencji będą widoczne w sposobnie zagospodarowania przestrzennego. Polega ono także na porządkowaniu, koordynowaniu i regulowaniu czynności w przestrzeni, aby uzyskać określony porządek (ład) przestrzenny. Istotne jest to, iż poprzez planowanie przestrzenne można rozwiązywać problemy i osiągać określone cele, które stanowią odpowiedź na te problemy. Planowanie przestrzenne może być istotnym elementem ochrony dobra publicznego i łagodzenia konfliktów, wynikających z presji różnych podmiotów za zachowanie tego dobra. Planowanie przestrzenne kładzie, jak wynika z powyższego akcent na: jakość życia, racjonalność użytkowania terenu, wartość przestrzeni urbanistycznej i nieruchomości, kreuje możliwości aktywności gospodarczej, konkurencyjność przestrzeni urbanistycznej, a w konsekwencji równoważenie i harmonizowanie rozwoju. Problematyka planowania i zagospodarowania przestrzennego obejmuje wiele sektorów tematycznych i wiele elementów infrastrukturalnych. Infrastruktura i stan osadzenia stałych elementów tych sektorów w przestrzeni składa się na obecną mapę obszaru (obecne zagospodarowanie przestrzenne) (ryc. 7). Rys. 7 Wybrane elementy planowania i zagospodarowania przestrzennego. Ideogram. Park Tree Tree mapa zbiorcza Tree Park Tree Tree Tree zasoby naturalne transport struktury osadnicze Źródło: [P.Kościelecki, G. Humenny, J. Jurčišin], Wspólny polsko-słowacki obszar Euroregionu Karpackiego: koncepcje zagospodarowania przestrzennego w świetle dokumentów europejskich, krajowych i regionalnych, Rzeszów 2012

23 4. Ocena spójności dokumentów studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, wchodzących w skład Stowarzyszenia Aglomeracji Rzeszowskiej Aby ocenić spójność SUiKZP, przeanalizowano cztery elementy: 1) Zidentyfikowano zapisy w studiach mówiących o relacjach przestrzennych z gminami sąsiednimi 2) Zidentyfikowano zapisy, dotyczące ogólnej charakterystyki przestrzeni poszczególnych gmin 3) Dokonano identyfikacji obszarów funkcjonalnych gmin i zintegrowano je w jedną wspólną mapę 4) Przeanalizowano zapisy pod kątem poszukiwań ewentualnych niespójności na terenie objętym ekspertyzą 4.1 Identyfikacja obszarów funkcjonalnych (mających podobną funkcję) Zapisy dotyczący relacji przestrzennych z gminami sąsiednimi oraz ogólnej charakterystyki funkcji przestrzennych, stanowiące bezpośrednie cytaty ze studiów pokazuje tabela na ryc. 8. Rys. 8 Zapisy w SUiKZP gmin: członków Aglomeracji Rzeszowskiej, dotyczących relacji przestrzennych z innymi gminami oraz ogólnych charakterystyk funkcji przestrzennych jst Relacje przestrzenne z innymi gminami Ogólna charakterystyka funkcji przestrzennych Boguchwała Chmielnik Brak odniesień W strukturze funkcjonalno przestrzennej województwa Chmielnik położona jest w zasięgu oddziaływania potencjalnej aglomeracji rzeszowskiej, gdzie przewiduje się Proces przekształcenia Gminy Boguchwała - przy pełnym poszanowaniu wartości decydujących o jej tożsamości - ukierunkowany będzie na osiągnięcie harmonii wewnątrz zespołów osiedleńczych każdej z miejscowości i w przestrzeni stanowiącej ich otulinę, przy jednoczesnym dążeniu do coraz wyższych standardów funkcjonalnych, infrastrukturalnych, estetycznych i środowiskowych. znajduje się w strefie intensyfikacji produkcji rolnej, w której zakłada się maksymalne wykorzystanie naturalnych warunków przyrodniczych, z preferencją rolnictwa integrowanego i ekologicznego.

24 Relacje przestrzenne z innymi gminami Ogólna charakterystyka funkcji przestrzennych Miasto i Głogów Małopolski Hyżne Krasne nasilenie procesów urbanizacyjnych i przyspieszony rozwój podmiotów społeczno gospodarczych. Nie określono Nie zidentyfikowano Krasne sąsiadująca z Rzeszowem i posiadająca z miastem dobre związki funkcjonalne może pełnić w stosunku do niego funkcje pomocnicze i na nich opierać swój rozwój. Główne inwestycje komercyjne będą kierowane na zagospodarowanie terenów wzdłuż ważnych szlaków komunikacyjnych przebiegających przez teren gminy. będzie oferować tereny budowlane z przeznaczeniem pod Realizacja przyjętych celów rozwoju i głównych kierunków rozwoju przestrzennego wymaga podjęcia kompleksowych działań w następujących dziedzinach: 1) rozwój turystyki; 2) aktywizacja gospodarcza; 3) ochrona dziedzictwa kulturowego i kształtowanie krajobrazu miasta i gminy; 4) kształtowanie i ochrona środowiska przyrodniczego; 5) kształtowanie zabudowy i zagospodarowania miasta i gminy; 6) kształtowanie systemów komunikacji. Tradycyjną funkcją terenów wiejskich była funkcja rolnicza. Postępujące procesy urbanizacji oraz czynniki ekonomiczne (nieopłacalność produkcji rolnej i hodowli) oraz społecznych (degradacja rangi zawodu rolnika) spowodowały generalną zmianę funkcji gminy z rolno osadniczej na usługowo osadniczą Uzupełniającą funkcją jest lecznictwo uzdrowiskowe. Dla miejscowości Brzezówka, Hyżne, Dylągówka i Szklary zaproponowano model linearnego systemu ciągłego, opartego na istniejących drogach wojewódzkich. Drugie pasmo zabudowy wykształca się wzdłuż istniejących dróg powiatowych. Dla Gminy Krasne zaproponowano model struktury przestrzennej oparty na drodze krajowej Nr 4 i magistrali kolejowej E 30 jako osiach układu z systemem dróg wspomagających w układzie horyzontalnym po północnej i po południowej stronie wraz z siecią dróg wertykalnych tworzących ruszt podstawowego układu komunikacji obszaru. Każda z miejscowości Gminy Krasne została uznana za odrębną jednostkę strukturalną, ponieważ stanowi wyodrębniony przestrzennie i funkcjonalnie obszar: - jednostka

25 Relacje przestrzenne z innymi gminami Ogólna charakterystyka funkcji przestrzennych budownictwo mieszkaniowe i handlowo usługowe. Atrakcją dla mieszkańców i potencjalnych inwestorów będzie szeroko rozwinięta sfera usług podstawowych oraz gwarancja spokoju i bezpieczeństwa. komunikacja czy infrastruktura techniczna. strukturalna I - Krasne,- jednostka strukturalna II - Palikówka, - jednostka strukturalna III - Strażów, - jednostka strukturalna IV- Malawa. Największy przyrost terenów inwestycyjnych, zarówno pod zabudowę mieszkaniową jak również pod zabudowę usługową i obiekty produkcyjne, zaplanowano w jednostce strukturalnej I - Krasne. W zachodniej części miejscowości w rejonie skrzyżowania drogi krajowej Nr 4 z odcinkiem obwodnicy wschodniej miasta Rzeszowa wyznaczono tereny zabudowy usługowej, tereny wielkopowierzchniowych obiektów handlowych oraz tereny parku technologicznego. W północnej części miejscowości wyznaczono tereny zabudowy usługowej oraz centrum spedycyjnego. Po zachodniej stronie istniejącej zabudowy wyznaczono nowe tereny aż do planowanej drogi lokalnej przebiegającej za powiększonym cmentarzem. Wyznaczone tereny po wschodniej stronie istniejącej zabudowy do trasy projektowanej drogi publicznej klasy GP stanowią szansę realizacji nowego dużego osiedla mieszkaniowego z centrum usługowym sprzężonym z centrum historycznym. Szansa jest uwarunkowana głównie konsekwentną polityką przestrzenną uwzględniającą odpowiednie przygotowanie planistyczne i realizację poszczególnych zespołów mieszkaniowych z odpowiednią dostępnością komunikacyjną oraz pełną infrastrukturą techniczną i społeczną jako etapów osiągania kolejnych efektów inwestycyjnych i przestrzennych. Wyznaczone tereny zabudowy mieszkaniowo - usługowej w pozostałych jednostkach strukturalnych w zasadzie uzupełniają istniejącą zabudowę. W jednostce strukturalnej II - Palikówka nowe tereny inwestycyjne wypełniają przestrzeń zawartą pomiędzy głównymi ciągami komunikacyjnymi. Jednostkę strukturalną

26 Relacje przestrzenne z innymi gminami Ogólna charakterystyka funkcji przestrzennych Świlcza Trzebownisko Pod względem funkcjonalno przestrzennym gmina Świlcza wchodzi w skład aglomeracji rzeszowskiej. Część jej terenów przyległych do Rzeszowa i leżących w sąsiedztwie głównych tras komunikacyjnych o kierunku wschód zachód podlega postępującym procesom urbanizacji. Obecnie gmina Świlcza pełni następujące funkcje: rolniczą związaną z zasadami produkcji przestrzeni rolniczej, wytwórczo usługową i mieszkaniową w ramach struktury przestrzennej rzeszowskiej aglomeracji miejskiej. Ośrodkiem ponadlokalnym obsługującym gminę jest miasto Rzeszów. Miejsce gminy Trzebownisko w strukturze funkcjonalnoprzestrzennej regionu Podkarpackiego wyznaczają: położenie w paśmie aktywizacji społeczno - gospodarczej na kierunku rozwoju Wrocław- Katowice-Kraków-Lwów, w obszarze aglomeracji rzeszowskiej wchodzącej w skład tego pasma; usytuowanie w obszarze III stanowią powiększone tereny historycznej zabudowy Strażowa oraz kształtujący się teren osiedla Strażów - Olszyny. Jednostka strukturalna IV - Malawa obejmuje zabudowę usługową wzdłuż drogi krajowej Nr 4, tereny istniejącej zabudowy mieszkaniowej oraz planowane tereny rozwojowe wyznaczone w zachodniej i północno - wschodniej stronie miejscowości wzdłuż drogi powiatowej do Kraczkowej. Zaplanowano nowe tereny zabudowy mieszkaniowej w przysiółkach Malawa - Zagóra uwzględniając specyficzne uwarunkowania wynikające głównie z ochrony wartości krajobrazowych w tym ekspozycji. Przyjęte kierunki rozwoju przestrzennego gminy, określona na rysunku struktura przestrzenna, wskazują potencjalne możliwości wykorzystania przestrzeni. W kształtowaniu przestrzeni wskazuje się utrzymanie pasmowego zagospodarowania gminy Świlcza, uwarunkowanego istniejącym układem komunikacyjnym. Należy przyjąć zasadę niewychodzenia z zabudową wielorodzinną o wysokiej intensywności poza wyznaczone już uchwałami o przystąpieniu do sporządzenia projektu planu miejscowego terenów oraz na zachód od planowanej drogi ekspresowej S19. Założenia polityki regionalnej określają dla gminy Trzebownisko funkcje wytwórczo-usługowe i mieszkaniowe rozwijające się w ramach aglomeracji rzeszowskiej, funkcje transportowe związane z rzeszowskim węzłem komunikacyjnym, a także funkcję rolniczą związaną z zasobami rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Istotną sprawą będzie również ochrona ważnych dla regionu zasobów naturalnych środowiska, do