EKSPERTYZA Z ZAKRESU ENERGETYKI CIEPLNEJ DOT. WYBORU NAJISTOTNIEJSZYCH CZYNNIKÓW I WSKAŹNIKÓW MONITORINGU PROCESU OSADNICZEGO W AGLOMERACJI

Transkrypt

1 EKSPERTYZA Z ZAKRESU ENERGETYKI CIEPLNEJ DOT. WYBORU NAJISTOTNIEJSZYCH CZYNNIKÓW I WSKAŹNIKÓW MONITORINGU PROCESU OSADNICZEGO W AGLOMERACJI RZESZOWSKIEJ.

2 ZAMAWIAJĄCY: Stowarzyszenie Samorządów Terytorialnych Aglomeracja Rzeszowska ul. Grunwaldzka 15, Rzeszów WYKONAWCA: EU-CONSULT Sp. z o.o. ul. Wały Piastowskie Gdańsk ZESPÓŁ AUTORSKI: prof. Justyna Patalas-Maliszewska prof. Sławomir Kłos dr Maciej Komosa Michał Dominik Dariusz Gawlik Krzysztof Gutta Monika Guz Przemysław Pielak Mirosław Szyfelbain 2

3 Spis treści 1. Ogólny opis i charakterystyka gmin i miast, objętych ekspertyzą Analiza sytuacji demograficznej i osadniczej gmin i miast ze wskazaniem na kierunki rozwoju sieci osadniczej w poszczególnych jednostkach samorządu terytorialnego (jst) Charakterystyka sposobu wytwarzania i dostarczania energii cieplnej na terenie objętym ekspertyzą i ukazanie potrzeb rozwojowych usług energetycznych w poszczególnych JST Propozycja wskaźników, jakimi można dokonywać parametrów sposobu wytwarzania i dostarczania energii cieplnej oraz jej wykorzystania (propozycja systemu monitorowania wartości liczbowych, charakteryzujących wspomniane sieci) Propozycja opisu jakościowego sposobu wytwarzania i dostarczania energii cieplnej oraz wprowadzenia systemu ich oceny na poziomie całego obszaru objętego ekspertyzą Propozycja, w jaki sposób można dokonać wizualizacji wartości proponowanych wskaźników oraz wyników badania jakości wytwarzania i dostarczania energii cieplnej na mapach Propozycja modeli finansowych i ekonomicznych Wstęp do modelu Wprowadzanie danych do modelu Odczytywanie wyników Określenie powiązania między rozwojem punktów wytwarzania i sieci przesyłowych energii cieplnej a modelowaniem przyszłych wariantów rozwoju osadnictwa i zmiany struktury zagospodarowania terenu Wykorzystanie modeli na platformie ZASZTAR Wstępna funkcjonalność programu Spis tabel Spis rysunków Spis map

4 1. Ogólny opis i charakterystyka gmin i miast, objętych ekspertyzą Zakresem ekspertyzy objęte zostały jednostki samorządu terytorialnego będące członkami Stowarzyszenia Samorządów Terytorialnych Aglomeracja Rzeszowska : gmina Błażowa, miasto i gmina Boguchwała, gmina Chmielnik, miasto i gmina Dynów, miasto i gmina Głogów Małopolski, gmina Hyżne, gmina Krasne, gmina Lubenia, gmina Niebylec, gmina Świlcza, gmina Trzebownisko, miasto i gmina Tyczyn, powiat rzeszowski, powiat strzyżowski oraz miasto Rzeszów. Z uwagi na fakt, że członkami Stowarzyszenia są powiaty rzeszowski i strzyżowski, których położenie na terenie województwa podkarpackiego obrazuje mapa poniżej, ekspertyza obejmuje wszystkie gminy wchodzące w skład każdego ze wskazanych powiatów. Mapa 1 Mapa województwa podkarpackiego z podziałem na powiaty. źródło: 4

5 Podlegające analizie powiaty rzeszowski i strzyżowski sąsiadują ze sobą i są zlokalizowane odpowiednio w centralnej i zachodniej części województwa podkarpackiego. Powiat rzeszowski zajmuje powierzchnię 1 157,38 km², co stanowi ok. 6,5% powierzchni całego województwa i jest zamieszkany przez osób, co stanowi niecałe 7,8% populacji województwa. Natomiast powiat strzyżowski zajmuje powierzchnię 503,47 km², co stanowi ok. 2,8% powierzchni całego województwa i jest zamieszkany przez osób, co stanowi prawie 3% populacji województwa 1. Poniżej przedstawiono charakterystyki poszczególnych gmin powiatów rzeszowskiego i strzyżowskiego oraz miasta Rzeszów z uwzględnieniem podstawowych danych dotyczących położenia, wielkości, ludności i sytuacji gospodarczej. Gmina Błażowa Gmina Błażowa to gmina miejsko-wiejska zlokalizowana w południowej części powiatu rzeszowskiego, w odległości ok. 25 km od Rzeszowa. Graniczy ona z gminami powiatu rzeszowskiego: Tyczyn, Lubenia, Hyżne i Dynów oraz z gminami Domaradz i Nozdrzec z powiatu brzozowskiego i z gminą Niebylec z powiatu strzyżowskiego. W skład gminy Błażowa wchodzi miasto Błażowa oraz 10 sołectw: Białka, Błażowa Dolna, Błażowa Dolna Mokłuczka, Błażowa Górna, Futoma, Kąkolówka, Kąkolówka Ujazdy, Lecka, Nowy Borek i Piątkowa 2. Powierzchnia gminy wynosi 112,60km², z czego ok. 30% stanowią lasy. Według stanu na dzień 31 grudnia 2012 r. liczba mieszkańców gminy wyniosła osób, zaś według stanu na koniec lutego 2014 r. na terenie gminy działały 674 podmioty gospodarcze 3. W strukturze lokalnej gospodarki dominującą rolę odgrywa rolnictwo, a uzupełniająca wobec niego pozostaje działalność turystyczna. Miasto i Gmina Boguchwała Gmina miejsko wiejska Boguchwała zlokalizowana jest w zachodniej części powiatu rzeszowskiego, w bezpośrednim sąsiedztwie miasta Rzeszów. W jej skład wchodzi miasto Boguchwała oraz sołectwa: Lutoryż, Mogielnica, Wola Zgłobieńska, Niechobrz, Nosówka, 1 GUS, stan na r GUS 5

6 Racławówka, Kielanówka, Zarzecze, Zgłobień 4. Z gminą, poza miastem Rzeszów, graniczą gminy powiatu rzeszowskiego: Świlcza i Lubenia, a także gmina Czudec z powiatu strzyżowskiego i gmina Iwierzyce z powiatu ropczycko-sędziszowskiego. Powierzchnia gminy wynosi 88,96 km², jest słabo zalesiona (12 %), częściowo zajmowana przez obszary i tereny górnicze ropy i gazu. Gmina znajduje się w jednej z 25 podstref Krakowskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, a na jej terenie na koniec lutego 2014 r. działało podmiotów gospodarczych, zaś według stanu na koniec 2012 r. gminę zamieszkiwało osób 5. Gmina Chmielnik Gmina Chmielnik leży we wschodniej części powiatu rzeszowskiego i graniczy z miastem Rzeszów, gminami Krasne, Tyczyn i Hyżne z powiatu rzeszowskiego oraz z gminami Łańcut i Markowa z powiatu łańcuckiego. W skład gminy wiejskiej Chmielnik wchodzi 5 sołectw: Błędowa Tyczyńska, Borówki, Chmielnik, Wola Rafałowska i Zabratówka. Gmina zajmuje powierzchnię 52,92 km², z czego ponad 70% stanowią użytki rolne, a 20% lasy będące pozostałością po dawnej Puszczy Karpackiej, co determinuje rolniczo - turystyczny profil gminy. Gminę zamieszkuje osób 6, a na jej terenie działa 407 podmiotów gospodarczych 7. Gmina Czudec Gmina Czudec jest gminą wiejską położoną w północnej części powiatu strzyżowskiego, w odległości 20 km od Rzeszowa. Gmina sąsiaduje: z gminami Strzyżów i Niebylec z powiatu strzyżowskiego, Boguchwała i Lubenia z powiatu rzeszowskiego oraz Sędziszów Małopolski i Wielopole Skrzyńskie z powiatu ropczycko-sędziszowskiego. W skład gminy wchodzą sołectwa: Czudec, Przedmieście Czudeckie, Babica, Wyżne, Zaborów, Nowa Wieś i Pstrągowa. Powierzchnia gminy, będącej gminą wiejską, wynosi 84,70 km², zamieszkuje ją osób 8. Na terenie gminy działa 707 podmiotów gospodarczych GUS 6 GUS, stan na r. 7 GUS, stan na r. 8 GUS, stan na r. 9 GUS, stan na r. 6

7 Miasto i Gmina Dynów Gmina Dynów jest gminą wiejską i leży w południowo-wschodniej części powiatu rzeszowskiego. Gmina sąsiaduje z gminami Hyżne i Błażowa z powiatu rzeszowskiego oraz z gminą Nozdrzecz powiatu brzozowskiego, gminami Dubiecko i Bircza z powiatu przemyskiego, gminą Jawornik Polski z powiatu przeworskiego, a także z gminą miejską miastem Dynów, które otacza z trzech stron. W skład gminy wiejskiej Dynów wchodzi 9 sołectw: Bachórz, Dąbrówka Starzeńska, Dylągowa, Harta, Laskówka, Łubno, Pawłokoma, Ulanica i Wyręby, które łącznie zajmują powierzchnię 119,02 km², zaś miasto Dynów zajmuje powierzchnię 24,55 km². Gmina wiejska Dynów ma profil rolniczo-turystyczny, a znaczną jej część (ok. 35%) stanowią lasy. Na jej terenie na dzień 31 grudnia 2012 r. zamieszkiwało osób, a na dzień 28 lutego 2014 r. działało 310 podmiotów gospodarczych. Gmina miejska Dynów była natomiast odpowiednio zamieszkana przez osób, a na jej terenie działało 446 podmiotów gospodarczych 10. Gmina Frysztak Gmina wiejska Frysztak leży we wschodniej części powiatu strzyżowskiego i graniczy z gminami: Wiśniowa z powiatu strzyżowskiego, Brzostek z powiatu dębickiego, Wielopole Skrzyńskie z powiatu ropczycko-sędziszowskiego, Wojaszówka z powiatu krośnieńskiego oraz Kołaczyce i Jasło z powiatu jasielskiego. Gmina zajmuje 90,63 km² powierzchni, z której znaczną część stanowią użytki rolne (63%), co determinuje rolniczy charakter gminy 11. W skład gminy wchodzi 14 sołectw: Chytrówka, Cieszyna, Frysztak, Glinik Dolny, Glinik Górny, Glinik Średni, Gogołów, Huta Gogołowska, Kobyle, Lubla, Pułanki, Stępina, Twierdza, Widacz. Liczba mieszkańców gminy na dzień 31 grudnia 2012 r. wynosiła , zaś na dzień 28 lutego 2014 r. na terenie gminy zarejestrowanych było 649 podmiotów gospodarczych 12. Miasto i Gmina Głogów Małopolski Gmina Głogów Małopolski jest gminą miejsko wiejską. Tworzy ją miasto Głogów Małopolski oraz sołectwa: Wysoka Głogowska, Budy Głogowskie, Styków, Przewrotne, Pogwizdów Stary, Hucisko, Zabajka, Rogoźnica, Wola Cicha, Lipie, Rudna Mała, Miłocin, Pogwizdów Nowy. 10 GUS GUS 7

8 Gminę otaczają gminy Świlcza, Trzebownisko i Sokołów Małopolski z powiatu rzeszowskiego oraz gminy Kolbuszowa i Raniżów z powiatu kolbuszowskiego. Gmina leży w północnej części powiatu rzeszowskiego, w odległości 12 km od Rzeszowa, i zajmuje powierzchnię 144,70 km², z czego ponad 60% stanowią grunty rolne i lasy. Gmina jest gminą przemysłowo rolniczą. Na jej terenie funkcjonuje Specjalna Strefa Ekonomiczna Europark Mielec, Podstrefa Głogów Małopolski 13. Gminę zamieszkuje osób 14. Na jej terenie zarejestrowano podmiotów gospodarczych 15. Gmina Hyżne Gmina Hyżne położona jest we wschodniej części powiatu rzeszowskiego, w odległości ok. 20 km od Rzeszowa. Gmina graniczy z gminami tego powiatu, tj. Dynów, Chmielnik, Tyczyn i Błażowa oraz z gminą Markowa z powiatu łańcuckiego i z gminą Jawornik Polski z powiatu przeworskiego. W skład gminy wchodzi 7 sołectw: Brzezówka, Dylągówka, Grzegorzówka, Hyżne, Nieborów, Szklary oraz Wólka Hyżneńska. Gmina jest gminą wiejską i ma charakter rolniczy. Z łącznej powierzchni gminy wynoszącej 51,26 km², użytki rolne i leśne zajmują ponad 90%. Na koniec 2012 r. gminę zamieszkiwało osób, zaś na koniec lutego 2014 r. zarejestrowanych było 326 podmiotów gospodarczych 16. Gmina Kamień Gmina wiejska Kamień jest najbardziej wysuniętą na północ gminą powiatu rzeszowskiego, graniczącą z Gminą Sokołów Małopolski, a także z gminami: Jeżowe w powiecie niżańskim, Nowa Sarzyna w powiecie leżajskim i Raniżów w powiecie kolbuszowskim. Gmina składa się z 4 sołectw: Kamień, Nowy Kamień, Łowisko i Krzywa Wieś. Powierzchnia gminy wynosi 73,63km², z czego użytki rolne zajmują ok. 70%, zaś lasy 25%. Gmina jest typowo rolniczą gminą, nieposiadającą większych zakładów przemysłowych 17. Zamieszkuje ją osób, a na jej obszarze zarejestrowano 317 podmiotów gospodarczych GUS, stan na r. 15 GUS, stan na r. 16 GUS GUS, stan odpowiednio na r. i r. 8

9 Gmina Krasne Gmina Krasne leży na wschód od Rzeszowa, w bezpośrednim jego sąsiedztwie, granicząc również z gminami Trzebownisko i Chmielnik z powiatu rzeszowskiego oraz Łańcut i Czarna z powiatu łańcuckiego. Gmina obejmuje 4 sołectwa: Krasne, Malawa, Palikówka i Strażów, zajmuje łącznie powierzchnię 39,10 km². Jest to gmina wiejska zamieszkiwana przez osób 19. Na terenie gminy działa 988 podmiotów gospodarczych 20. Na terenie gminy występują częściowo eksploatowane złoża gazu ziemnego 21. Gmina Lubenia Gmina Lubenia położona jest w południowej części powiatu rzeszowskiego i sąsiaduje z miastem Rzeszów, gminami Boguchwała, Tyczyn i Błażowa z powiatu rzeszowskiego oraz gminami Czudec i Niebylec z powiatu strzyżowskiego. Jest to gmina wiejska, w skład której wchodzą 4 sołectwa: Lubenia, Straszydle, Siedliska i Sołonka. Powierzchnia gminy wynosi 54,91 km², z czego ¼ zajmują lasy i na koniec 2012 r. zamieszkiwało ją osób, zaś na koniec lutego 2014 r. na jej terenie działały 303 podmioty gospodarcze 22. Gmina Niebylec Gmina Niebylec znajduje się w południowo-wschodniej części powiatu strzyżowskiego, w sąsiedztwie gmin Strzyżów i Czudec oraz Lubenia i Błażowa z powiatu rzeszowskiego, Domaradz z powiatu brzozowskiego i Korczyna z powiatu krośnieńskiego. Powierzchnia gminy wynosi 104,44 km², w jej skład wchodzi 11 sołectw: Baryczka, Blizianka, Gwoździanka, Gwoźnica Dolna, Gwoźnica Górna, Jawornik, Konieczkowa, Lutcza, Małówka, Niebylec i Połomia. Jest to gmina wiejska, zamieszkana przez osób, na terenie której zarejestrowanych jest 566 podmiotów gospodarczych 23. Gmina Sokołów Małopolski Gmina miejsko-wiejska Sokołów Małopolski leży w północno-wschodniej części powiatu rzeszowskiego i graniczy z gminami powiatu: Kamień, Głogów Małopolski i Trzebowniska 19 GUS, stan na r. 20 GUS, stan na r GUS 23 GUS, stan odpowiednio na r. i r. 9

10 oraz z gminami Raniżów z powiatu kolbuszowskiego, Rakszawa i Czarna z powiatu łańcuckiego, Leżajsk z powiatu leżajskiego. Gminę tworzą: miasto Sokołów Małopolski oraz 10 sołectw: Górno, Kąty Trzebuskie, Markowizna, Nienadówka, Trzeboś, Trzeboś Podlas, Trzebuska, Turza, Wólka Niedźwiecka i Wólka Sokołowska. Gmina zajmuje powierzchnię 134,20 km² i ma charakter zdecydowanie rolniczy. Na jej terenie funkcjonuje ponad gospodarstw rolnych i jest zarejestrowanych ponad 900 podmiotów gospodarczych. Na koniec grudnia 2012 r. gminę zamieszkiwało prawie osób 24. Miasto i Gmina Strzyżów Gmina miejsko-wiejska Strzyżów położona jest na południowy zachód od Rzeszowa w centralnej części powiatu strzyżowskiego. Gmina sąsiaduje z gminami Czudec, Niebylec i Wiśniowa oraz Wielopole Skrzyńskie z powiatu ropczycko-sędziszowskiego i Wojaszówka i Korczyna z powiatu krośnieńskiego. Gmina obejmuje miasto Strzyżów oraz 14 sołectw: Bonarówka, Brzeżanka, Dobrzechów, Gbiska, Glinik Charzewski, Glinik Zaborowski, Godowa, Grodzisko, Łętownia, Tropie, Wysoka Strzyżowska, Zawadka, Żarnowa i Żyznów. Gmina zajmuje 140,32 km² powierzchni i jest największą gminą powiatu strzyżowskiego, zamieszkaną przez osób 25. W gminie funkcjonuje podmiotów gospodarczych 26. Gmina Świlcza Gmina Świlcza położona jest w zachodniej części powiatu rzeszowskiego, w bezpośrednim sąsiedztwie Rzeszowa oraz gmin Boguchwała i Głogów Małopolski. Ponadto gmina sąsiaduje z gminami: Kolbuszowa z powiatu kolbuszowskiego oraz Sędziszów Małopolski i Iwierzyce z powiatu ropczycko-sędziszowskiego. Gmina podzielona jest na 9 sołectw: Błędowa Zgłobieńska, Bratkowice, Bzianka, Dąbrowa, Mrowla, Rudna Wielka, Świlcza, Trzciana i Woliczka, które łącznie zajmują powierzchnię 112,23 km². Według stanu na 31 grudnia 2012 r. na terenie gminy zamieszkiwały osoby, z czego 852 były bezrobotne. Gmina Świlcza jest gminą wiejską, a z racji bliskiego sąsiedztwa ze stolicą powiatu i województwa 24 GUS, 25 GUS, stan na r. 26 GUS, stan na r. 10

11 na jej terenie działają podmioty gospodarcze w wielu branżach. Nakoniec lutego 2014 r. było ich Gmina Trzebownisko Gmina wiejska Trzebownisko położona jest w północnej części powiatu rzeszowskiego, w sąsiedztwie Rzeszowa oraz gmin powiatu: Krasne, Głogów Małopolski i Sokołów Małopolski, a także gminy Czarna z powiatu łańcuckiego. Gmina składa się z 10 sołectw: Jasionka, Łąka, Łukawiec, Nowa Wieś, Stobierna, Tajęcina, Terliczka, Trzebownisko, Wólka Podleśna i Zaczernie. Zajmuje powierzchnię 90,28km² i liczy mieszkańców 28. Gmina ma charakter przemysłowo-rolniczy, na jej terenie zarejestrowanych jest podmiotów gospodarczych 29. Na terenie gminy znajduje się międzynarodowe lotnisko Rzeszów Jasionka. Miasto i Gmina Tyczyn Tyczyn jest gminą miejsko-wiejską położoną w powiecie rzeszowskim, w odległości 1,5 km na południe od Rzeszowa. Poza Rzeszowem gmina sąsiaduje z gminami: Chmielnik, Błażowa, Lubenia i Hyżne. W jej skład wchodzą miasto Tyczyn oraz 4 sołectwa: Borek Stary, Hermanowa, Kielnarowai Matysówka. Gmina zajmuje powierzchnię 59,02 km², ma charakter rolniczo-przemysłowy, a jej wiodącą funkcją jest rolnictwo, produkcja żywności oraz obsługa ludności 30. W gminie zamieszkuje osób oraz funkcjonuje 857 podmiotów gospodarczych 31. Gmina Wiśniowa Gmina wiejska Wiśniowa leży w zachodniej części powiatu strzyżowskiego, pomiędzy gminami Strzyżów i Frysztak, sąsiadując również z gminami Wielopole Skrzyńskie z powiatu ropczycko-sędziszowskiego i Wojaszówka z powiatu krośnieńskiego. W skład gminy wchodzi 13 sołectw: Jaszczurowa, Jazowa, Kalembina, Kozłówek, Kożuchów, Pstrągówka, Wiśniowa, Oparówka, Markuszowa, Tułkowice, Różanka, Niewodna i Szufnarowa. Powierzchnia gminy 27 GUS 28 GUS, stan na r. 29 GUS, stan na r GUS, stan odpowiednio na r. i r. 11

12 wynosi 83,38 km², na koniec 2012 r. zamieszkiwało ją osób, a na koniec lutego 2014 r. działały 403 podmioty gospodarcze 32. Miasto Rzeszów Rzeszów jest stolicą województwa podkarpackiego i centrum Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego. Miasto położone jest w centralnej części województwa i sąsiaduje z gminami: Świlcza, Głogów Małopolski, Trzebownisko, Krasne, Chmielnik, Tyczyn i Boguchwała. Miasto zajmuje powierzchnię 116,36 km² i według stanu na dzień 28 marca 2014 r. jest zamieszkiwane przez osób (na koniec 2012 r ). Ponad połowę powierzchni miasta zajmują użytki rolne, a 30% - tereny zabudowane i zurbanizowane 33. Na terenie miasta posiadającego status miasta na prawach powiatu działa podmiotów gospodarczych GUS GUS, stan na r. 12

13 2. Analiza sytuacji demograficznej i osadniczej gmin i miast ze wskazaniem na kierunki rozwoju sieci osadniczej w poszczególnych jednostkach samorządu terytorialnego (jst) Analizę sytuacji demograficznej i osadniczej gmin i miast objętych zakresem ekspertyzy przeprowadzono w oparciu o dane przedstawione w poniższych tabelach, dotyczące: liczby ludności, gęstości zaludnienia (określonej jako liczba osób przypadająca na km² powierzchni), liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym (do 17-ego roku życia), produkcyjnym i poprodukcyjnym (kobiety od 60-ego roku życia, mężczyźni od 65-ego roku życia), wielkości przyrostu naturalnego (liczonej jako różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów), salda migracji (liczonego jako różnica między napływem a odpływem ludności z danego obszaru, tj. między liczbą osób zameldowanych a wymeldowanych) oraz wskaźnika ilości podmiotów gospodarczych przypadających na mieszkańców w wieku produkcyjnym. W trakcie analizy brano również pod uwagę położenie danej jednostki samorządu terytorialnego na terenie województwa podkarpackiego oraz ilość i rozlokowanie jej jednostek osadniczych. Wszystkie dane liczbowe pochodzą z Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego. Okresem analizy objęte zostały dane dostępne za lata

14 Gmina Błażowa Tabela 1 Dane demograficzne gminy Błażowa Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 948,0 949,1 989,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W gminie Błażowa w analizowanym okresie liczba ludności stale wzrastała, jednak w nieznaczny sposób, niepowodujący zwiększenia gęstości zaludnienia. Stopień zurbanizowania gminy uznać należy więc za stały, lecz stosunkowo niski (jeden z najniższych na obszarze objętym ekspertyzą). Malejąca liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym przy jednoczesnym wzroście liczby ludności w wieku poprodukcyjnym oraz znacznie rosnącym wskaźniku przyrostu naturalnego (pozostającym w dwóch ostatnich analizowanych latach na poziomie dodatnim) oznacza natomiast, że długość życia w gminie Błażowa ulega stopniowemu wydłużeniu, a społeczeństwo gminy starzeje się, co w przyszłości może wpłynąć na pogorszenie sytuacji demograficznej. Jednocześnie stale wzrastająca liczba podmiotów gospodarczych oraz liczba ludności w wieku produkcyjnym, a także dodatnie i rosnące saldo migracji, oznaczające, że więcej ludności napływa do gminy niż z niej odpływa, wskazują na wysoki potencjał wzrostowy i osadniczy gminy. Sieć osadnicza gminy składa się z ośrodka centralnego - miasta Błażowa oraz 10 sołectw rozlokowanych wokół niego na całym terenie gminy (w zbliżonych odległościach). Takie rozłożenie sieci osadniczej umożliwia szybkie i łatwe przemieszczanie się ludności wewnątrz 14

15 gminy, co z kolei przekłada się na równomierny rozwój całej gminnej sieci osadniczej. Niski wskaźnik gęstości zaludnienia na terenie całej gminy w odniesieniu do ilości tworzących ją jednostek osadniczych wskazuje natomiast na znaczne rozproszenie ludności po całym terenie gminy, co może w przyszłości negatywnie wpływać na rozwój osadnictwa w poszczególnych jednostkach z uwagi na trudności z zakładaniem nowych rodzin. Miasto i Gmina Boguchwała Tabela 2 Dane demograficzne miasta i gminy Boguchwała Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 1 079, , ,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W gminie Boguchwała w analizowanym okresie widoczny jest stały wzrost ludności oraz gęstości zaludnienia, której wielkość wskazuje na wysoki stopień zurbanizowania gminy. Malejąca, chociaż w niewielkim stopniu, liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym, wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym oraz dodatni przyrost naturalny świadczą o starzeniu się społeczeństwa gminy, co w przyszłości może prowadzić do pogorszenia się sytuacji demograficznej, zwłaszcza wobec malejącego dodatniego salda migracji, które może wpływać na spowolnienie procesu rozwoju sieci osadniczej. Jednocześnie stale wzrastająca liczba podmiotów gospodarczych oraz liczba ludności w wieku produkcyjnym wskazują 15

16 na istniejący potencjał wzrostowy gminy, co zapobiegnie całkowitemu zatrzymaniu tego procesu. Sieć osadnicza gminy składa się z miasta Boguchwała oraz 9 sołectw. Większość z tych jednostek osadniczych, poza sołectwem Wola Zagłobieńska, ulokowanych jest w centralnej i zachodniej części gminy, w bliskiej odległości od Rzeszowa. Takie rozłożenie sieci osadniczej jest wynikiem bezpośredniego sąsiedztwa gminy ze stolicą województwa od strony zachodniej. Wskazane sąsiedztwo wpływa również na dużą gęstość zaludnienia na tych terenach oraz będzie w przyszłości głównym czynnikiem rozwoju osadnictwa, głównie ze względu na szybkość dojazdu do Rzeszowa (głównie w celach zarobkowych), przy jednocześnie niższych kosztach życia na terenach podmiejskich, do jakich można zaliczyć zachodnią część gminy Boguchwała. Rozwój sieci osadniczej gminy będzie dodatkowo korzystnie determinowany przez zlokalizowane na jej terenie podmioty gospodarcze Krakowskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Gmina Chmielnik Tabela 3 Dane demograficzne gminy Chmielnik Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 867,0 852,4 912,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 16

17 Gmina Chmielnik charakteryzuje się niewielkim wzrostem liczby ludności w analizowanym okresie oraz wynikającym stąd stałym poziomem gęstości zaludnienia. Zmienna wartość wskaźnika przyrostu naturalnego wskazuje na brak wyraźnych i ukształtowanych tendencji rozwojowych potencjału demograficznego gminy. Również zmienny wskaźnik dodatniego salda migracji pozwala stwierdzić, że potencjał osadniczy gminy nie jest jeszcze ukierunkowany. Zauważyć jednak należy znaczny wzrost tej wielkości w okresie , co oznacza przyspieszenie procesów rozwojowych i osadniczych, pomimo starzenia się społeczeństwa gminy, które to zjawisko jest w ostatnich latach charakterystyczne dla całego kraju. Przyspieszenie wskazanych procesów potwierdza również wyraźny w okresie wzrost liczby podmiotów gospodarczych. Sieć osadniczą gminy tworzy 5 sołectw, które mimo sąsiedztwa gminy z Rzeszowem od strony północno-zachodniej, skupione są we wschodniej części gminy. Takie rozłożenie sieci osadniczej pozwala przyjąć, że rozwój sieci jest i będzie uwarunkowany wzajemnymi relacjami między jednostkami gminy Chmielnik a jednostkami gmin i powiatów sąsiednich, z wyłączeniem dominującego na terenie województwa miasta Rzeszów. Z uwagi na brak wyraźnych tendencji napływowych ludności na teren gminy nie przewiduje się powstawania nowych jednostek osadniczych na niezagospodarowanym dotychczas obszarze gminy. 17

18 Gmina Czudec Tabela 4 Dane demograficzne gminy Czudec Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 930,9 910,0 906,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W Gminie Czudec w analizowanym okresie liczba ludności wzrosła nieznacznie, a gęstość zaludnienia utrzymywało się na stałym poziomie. Dodatni i stale rosnący przyrost naturalny wskazuje, iż rośnie liczba urodzeń w stosunku do liczby zgonów, co daje szanse na wzrost potencjału demograficznego. Jednakże przy malejącym i ujemnym w dwóch ostatnich analizowanych latach saldzie migracji, czyli wzrastającym odpływie ludności z terenu gminy, a także dalszym starzeniu się społeczeństwa (malejąca liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym i wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym) może zatrzymać procesy demograficzne, a tym samym rozwój osadnictwa. Dodatkowo czynnikiem niesprzyjającym rozwojowi gminy, w tym rozwojowi jej sieci osadniczej, jest wyraźny stały spadek liczb podmiotów gospodarczych. Sieć osadniczą gminy tworzy 7 sołectw rozlokowanych na całym jej terenie, bez wyraźnych tendencji jednostronnych, ze zlokalizowaną w części centralnej stolicą gminy miejscowością Czudec. Takie rozłożenie sieci osadniczej zdecydowanie sprzyja jej dalszemu równomiernemu rozwojowi, który jednakże z uwagi na wskazane czynniki wstrzymujące 18

19 (odpływ ludności, spadek liczby podmiotów gospodarczych, starzenie się społeczeństwa) będzie następował w bardzo wolnym tempie lub zostanie zupełnie zatrzymany. Miasto Dynów Tabela 5 Dane demograficzne miasta Dynów Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 985, , ,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na terenie gminy miejskiej Dynów liczba ludności, w tym ludności w wieku produkcyjnym, stale się zmniejsza, a wraz z nią maleje gęstość zaludnienia. Zauważalny jest także wyraźny spadek przyrostu naturalnego, a więc wzrost liczby zgonów w stosunku do liczby urodzeń, oraz utrzymujące się na stałym poziomie ujemne saldo migracji. Wszystkie te czynniki wskazują na tendencje obszaru do wyludniania się, co nawet przy wzrastającej liczbie podmiotów gospodarczych nie daje w przyszłości szans na wzrost potencjału osadniczego i demograficznego. W przypadku miasta Dynów sieć osadnicza ogranicza się do terenu samego miasta o powierzchni 24,55 km², wobec czego nie można mówić o rozwoju tak ukształtowanej sieci w kierunku zwiększania jej obszaru, czy też powstawania nowych jednostek osadniczych. Natomiast wobec wyraźnych tendencji do zmniejszania się liczebności populacji Dynowa nie należy przewidywać rozwoju sieci osadniczej tego terenu poprzez zagęszczenie liczby mieszkańców w obrębie istniejącej miejskiej jednostki osadniczej. 19

20 Gmina Dynów Tabela 6 Dane demograficzne gminy Dynów Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 682,9 675,5 698,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Gmina wiejska Dynów charakteryzuje się stałym nieznacznym spadkiem liczby ludności i wynikającym stąd w zasadzie stałym poziomem gęstości zaludnienia. Przyrost naturalny wykazuje tendencję rosnącą, co daje szanse na wzrost potencjału demograficznego, jednak jednoczesny rosnący odpływ ludności z terenu gminy będzie w przyszłości ten wzrost hamować. Pozytywną prognozą rozwojową dla gminy jest malejąca przeciwnie do tendencji występującej w większości gmin na analizowanym obszarze liczba ludności w wieku poprodukcyjnym, co oznacza, że obszar gminy z pewnością nie jest obszarem starości demograficznej, co dodatkowo potwierdza wzrastająca liczba osób w wieku produkcyjnym. Sieć osadnicza Gminy Dynów obejmuje 9 sołectw rozlokowanych na całym obszarze gminy, wokół miasta Dynów (gminy miejskiej), które z uwagi na położenie gminy w znacznej odległości od stolicy powiatu i województwa Rzeszowa - stanowi centrum administracyjnogospodarczo-kulturalne całej gminy. Takie rozłożenie sieci osadniczej umożliwia sprawne przemieszczanie się ludności wewnątrz gminy, co z kolei przekłada się na równomierny 20

21 rozwój całej gminnej sieci osadniczej. Niski wskaźnik gęstości zaludnienia w odniesieniu do ilości jednostek osadniczych wskazuje jednak na znaczne rozproszenie ludności po całym terenie gminy, co może w przyszłości negatywnie wpływać na rozwój osadnictwa w poszczególnych jednostkach. Gmina Frysztak Tabela 7 Dane demograficzne gminy Frysztak Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 916,5 912,0 941,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W Gminie Frysztak liczba ludności utrzymuje się na stałym poziomie, średnio osób, co przekłada się na stały poziom gęstości zaludnienia. Malejąca liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym przy jednoczesnym wzroście liczby ludności w wieku poprodukcyjnym wskazuje na starzenie się społeczeństwa gminy. Zmienna wartość wskaźnika przyrostu naturalnego wskazuje na brak wyraźnych tendencji rozwojowych potencjału demograficznego gminy, jednak widoczne jest zwiększenie liczby zgonów w stosunku do liczby urodzeń w dwóch ostatnich analizowanych latach, co ma niekorzystny wpływ na potencjał demograficzny gminy. Zmienną wartość przedstawia również wskaźnik salda migracji, co pozwala stwierdzić, że potencjał osadniczy gminy nie jest jeszcze ukierunkowany, jednak w dwóch ostatnich analizowanych latach zauważa się większy napływ ludności 21

22 na teren gminy niż jej odpływ, co wraz z rosnącą liczbą ludności w wieku produkcyjnym pozwoli na przyspieszenie procesów rozwojowych obszaru. Na sieć osadniczą gminy składa się 14 sołectw usytuowanych głównie we wschodniej części gminy, co wynika z bliskości stolicy powiatu strzyżowskiego, a także z ich rozlokowania wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 998. Takie rozłożenie sieci osadniczej pozwala przyjąć, że rozwój sieci jest i będzie uwarunkowany wzajemnymi relacjami między jednostkami gminy a jednostkami osadniczymi położonymi w biskiej odległości od Strzyżowa, do których zapewniony jest dobry dostęp komunikacyjny. Miasto i Gmina Głogów Małopolski Tabela 8 Dane demograficzne miasta i gminy Głogów Małopolski Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 1 179, , ,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W gminie miejsko-wiejskiej Głogów Małopolski w analizowanym okresie zauważalny jest wzrost wartości dla każdego z parametrów objętych analizą (dla liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym oraz ilości podmiotów gospodarczych wzrost nastąpił w okresie dwóch ostatnich analizowanych lat). Tendencje wzrostowe parametrów dotyczących liczby ludności, w tym w wieku produkcyjnym, gęstości zaludnienia, dodatniego salda migracji oraz ilości podmiotów gospodarczych wskazują na wysoki potencjał wzrostowy gminy i wysoki stopień 22

23 jej zurbanizowania. Wysoki poziom dodatniego salda migracji wskazuje natomiast na duży potencjał osadniczy gminy, który nie będzie spowalniany na skutek występujących procesów starzenia się społeczeństwa, gdyż procesy te, wobec zmiennej i wzrastającej w latach 2011 i 2012 liczby osób w wieku przedprodukcyjnym, nie postępują w takim tempie, jak na innych porównywalnych obszarach objętych ekspertyzą. Sieć osadniczą gminy tworzą: centralnie położone miasto Głogów Małopolski oraz 13 sołectw, z których ponad połowa rozlokowana jest w południowej części gminy, w bliskich odległościach od Rzeszowa. Takie rozłożenie sieci osadniczej jest wynikiem bezpośredniego sąsiedztwa gminy ze stolicą województwa od strony południowej. Wskazane sąsiedztwo wpływa również na dużą gęstość zaludnienia na tych terenach oraz będzie w przyszłości głównym czynnikiem rozwoju osadnictwa. Rozwój sieci osadniczej gminy będzie dodatkowo korzystnie determinowany przez zlokalizowane na jej terenie podmioty gospodarcze Specjalnej Strefy Ekonomicznej Europark Mielec, Podstrefy Głogów Małopolski. Gmina Hyżne Tabela 9 Dane demograficzne gminy Hyżne Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 721,0 706,2 727,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 23

24 Gmina Hyżne charakteryzuje się stałą liczbą ludności (przy uwzględnieniu niewielkich wahań) oraz brakiem wyraźnych tendencji rozwojowych potencjału demograficznego i osadniczego, o czym świadczą zmienne wskaźniki przyrostu naturalnego i salda migracji. Ponadto znaczne różnice w wielkościach salda migracji w poszczególnych latach wskazują na wielość i zmienność czynników decydujących o wyborze gminy jako miejsca stałego zamieszkania. Społeczeństwo gminy starzeje się, na co wskazuje spadek liczby osób w wieku przedprodukcyjnym i wzrost liczy osób w wieku produkcyjnym. Dodatkowo zatrzymanie wzrostu liczby osób w wieku produkcyjnym oraz zmienne wielkości dotyczące ilości podmiotów gospodarczych na terenie gminy nie dają szans na poprawę sytuacji demograficznej i osadniczej. Sieć osadnicza Gminy Hyżne składa się z 7 sołectw, rozlokowanych głównie we wschodniej części obszaru, przy granicy z gminą Markowa z powiatu łańcuckiego i z gminą Jawornik Polski z powiatu przeworskiego. Takie rozłożenie sieci osadniczej pozwala przyjąć, że rozwój sieci jest i będzie uwarunkowany wzajemnymi relacjami między jednostkami gminy Hyżne a jednostkami wskazanych gmin i powiatów sąsiednich. Z uwagi na brak wyraźnych tendencji napływowych ludności na teren gminy nie przewiduje się powstawania nowych jednostek osadniczych na niezagospodarowanym dotychczas północnym i południowo-zachodnim obszarze gminy. 24

25 Gmina Kamień Tabela 10 Dane demograficzne gminy Kamień Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 652,2 672,0 706,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W Gminie Kamień liczba ludności przy uwzględnieniu niewielkich wahań oraz gęstość zaludnienia utrzymują się na stałym poziomie, co nie sprzyja rozwojowi potencjału demograficznego oraz osadniczemu. Negatywny wpływ na ten rozwój ma z pewnością postępujący proces starzenia się społeczeństwa oraz malejący przyrost naturalny, wykazujący w ostatnim z analizowanych lat przewagę liczby zgonów nad liczbą urodzeń. Wahania w obrębie wskaźnika salda migracji wskazują z kolei na brak jednolitej tendencji napływowej lub odpływowej na terenie gminy. Dodatkowo zatrzymanie wzrostu liczby osób w wieku produkcyjnym nie zwiększa szans na poprawę sytuacji demograficznej i osadniczej. Na sieć osadniczą gminy składają się4 sołectwa rozlokowane w zbliżonych do siebie odległościach w środkowej i wschodniej części gminy. Brak jest natomiast jednostek osadniczych w części zachodniej. Takie ukształtowanie sieci osadniczej, przy uwzględnieniu znacznej odległości od stolicy powiatu i województwa oraz w/w czynnikach hamujących rozwój demograficzny gminy, będzie skutkowało wstrzymaniem, ewentualnie znacznym spowolnieniem, rozwoju sieci osadniczej. 25

26 Gmina Krasne Tabela 11 Dane demograficzne gminy Krasne Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 1 442, , ,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W gminie Krasne w analizowanym okresie zauważalny jest wzrost wartości dla większości parametrów objętych analizą (oprócz salda migracji i liczby podmiotów gospodarczych). Tendencje wzrostowe parametrów dotyczących liczby ludności, w tym w wieku produkcyjnym, gęstości zaludnienia i przyrostu naturalnego wskazują na rozwój potencjału demograficznego gminy, zaś przy utrzymującym się dodatnim saldzie migracji, czyli stale większym napływie ludności na teren gminy również wzrost potencjału osadniczego. Na wskazywany rozwój obszaru pod kątem demograficznym i osadniczym niewielki wpływ będzie miała tendencja wzrostowa liczby ludności w wieku poprodukcyjnym, gdyż jednocześnie wzrasta liczba osób w wieku przedprodukcyjnym. Sieć osadnicza gminy, będącej najmniejszą spośród gmin objętych zakresem ekspertyzy, składa się z 4 sołectw rozlokowanych w ¾ w jej północnej części. Takie rozłożenie sieci osadniczej wskazuje na powiązania funkcjonalne gminy z sąsiadującą od północy Gminą Trzebownisko. Natomiast jednoczesne bezpośrednie sąsiedztwo z Rzeszowem oraz wskazane rosnące parametry warunkujące rozwój demograficzny obszaru warunkują rozwój sieci osadniczej zarówno poprzez zagęszczenie liczby ludności w istniejących jednostkach 26

27 osadniczych, jak i nawet poprzez tworzenie nowych jednostek osadniczych na terenie gminy, w niezagospodarowanej dotychczas części centralnej. Gmina Lubenia Tabela 12 Dane demograficzne gminy Lubienia Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 723,9 696,2 726,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Gmina Lubenia charakteryzuje się stałą liczbą ludności (przy uwzględnieniu nieznacznych wahań) oraz brakiem wyraźnych tendencji rozwojowych potencjału demograficznego i osadniczego, o czym świadczą zmienne wskaźniki przyrostu naturalnego i salda migracji. Ponadto znaczne różnice w wielkościach salda migracji między rokiem 2010 a latami kolejnymi wskazują na ograniczenie potencjału osadniczego gminy. Społeczeństwo gminy starzeje się, na co wskazuje spadek liczby osób w wieku przedprodukcyjnym i wzrost liczy osób w wieku produkcyjnym. Dodatkowo utrzymujący się stały poziom liczby osób w wieku produkcyjnym oraz zmienne wielkości dotyczące ilości podmiotów gospodarczych na terenie gminy, oscylujące wokół 710 na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym, nie dają szans na poprawę sytuacji demograficznej i osadniczej. Sieć osadnicza gminy składa się z 4 sołectw rozlokowanych równomiernie na jej obszarze, bez wyraźnych tendencji jednostronnych. Przy takim ukształtowaniu sieci osadniczej wskazane czynniki hamujące rozwój demograficzny i osadniczy gminy mogą w przyszłości 27

28 zostać zniwelowane dzięki bezpośredniemu sąsiedztwu i bliskiej odległości wobec Rzeszowa, o ile możliwości te zostaną odpowiednio wykorzystane przez ludność oraz władze gminy. Gmina Niebylec Tabela 13 Dane demograficzne gminy Niebylec Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 736,2 799,8 812,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na terenie Gminy Niebylec liczba ludności stale się zmniejsza, a wraz z nią nieznacznie maleje gęstość zaludnienia. Zauważalny jest także wyraźny spadek przyrostu naturalnego, a więc wzrost liczby zgonów w stosunku do liczby urodzeń. Wskaźniki te wpływają niekorzystnie na rozwój demograficzny obszaru. Tendencje te może poprawić wyraźny wzrost salda migracji i zmiana relacji liczby osób napływających do gminy w stosunku do liczby osób z niej odpływających, a także wzrost liczy osób w wieku produkcyjnym i podmiotów gospodarczych. Na sieć osadniczą gminy składa się 11 sołectw usytuowanych głównie w zachodniej części gminy, co wynika z bliskości stolicy powiatu strzyżowskiego, a także z ich rozlokowania wzdłuż drogi krajowej nr 9, zapewniającej bezpośredni dostęp do stolicy województwa. Takie rozłożenie sieci osadniczej pozwala przyjąć, że rozwój sieci jest i będzie uwarunkowany wzajemnymi relacjami między jednostkami gminy a jednostkami osadniczymi położonymi 28

29 w biskiej odległości od Strzyżowa, a także powiązaniami funkcjonalnymi z Rzeszowem, do których zapewniony jest dobry dostęp komunikacyjny. Gmina Sokołów Małopolski Tabela 14 Dane demograficzne gminy Sokołów Małopolski Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 826,8 825,8 866,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W gminie miejsko-wiejskiej Sokołów Małopolski w analizowanym okresie zauważalny jest wzrost wartości dla większości parametrów objętych analizą (z wyjątkiem liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym oraz wielkości przyrostu naturalnego). Tendencje wzrostowe parametrów dotyczących liczby ludności, w tym w wieku produkcyjnym, i gęstości zaludnienia oraz znaczny w ostatnim analizowanym okresie wzrost salda migracji wskazują na rozwój potencjału demograficznego i osadniczego gminy. Pozytywny wpływ w analizowanych obszarach będzie nadto wywierał utrzymujący się na dodatnim poziomie przyrost naturalny. Sieć osadniczą gminy tworzą: centralnie usytuowane miasto Sokołów Małopolski oraz 10 sołectw rozlokowanych na całym obszarze gminy. Takie rozłożenie sieci osadniczej korzystnie warunkuje jej równomierny rozwój, natomiast przy wskazanych sprzyjających tendencjach 29

30 demograficznych oraz wyraźnym zwiększeniu napływu ludności na teren gminy, sieć ta powinna rozwijać się również w sposób dynamiczny. Miasto i Gmina Strzyżów Tabela 15 Dane demograficzne miasta i gminy Strzyżów Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 924,0 939,0 993,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Gmina miejsko-wiejska Strzyżów charakteryzuje się stałym nieznacznym spadkiem liczby ludności i wynikającym stąd stałym poziomem gęstości zaludnienia. Przyrost naturalny utrzymuje się na takim samym poziomie, jednak jego dodatnie wielkości świadczą o stałej przewadze liczby urodzeń nad liczbą zgonów, co ma korzystny wpływ na rozwój potencjału demograficznego. Jednocześnie utrzymujący się stale odpływ ludności z terenu gminy, widoczny proces starzenia się społeczeństwa oraz brak tendencji wzrostowych w grupie ludności w wieku produkcyjnym będą wpływać niekorzystnie na procesy demograficzne i osadnicze. Sieć osadniczą gminy tworzą: miasto Strzyżów będące jednocześnie stolicą powiatu strzyżowskiego - oraz 14 sołectw, z których około połowa zlokalizowana jest wokół Strzyżowa, a pozostałe na obrzeżach gminy. Takie rozłożenie sieci osadniczej uwarunkowane jest z jednej strony usytuowaniem w centrum gminy stolicy zarówno gminy, jak i powiatu, 30

31 co uzasadnia odpływ ludności z sołectw skupionych wokół Strzyżowa, a w przyszłości może skutkować zahamowaniem rozwoju sieci osadniczej bezpośrednio wokół Strzyżowa. Natomiast rozwój osadnictwa na terenach brzegowych gminy będzie uzależniony głównie od powiązań funkcjonalnych z gminami sąsiadującymi. Gmina Świlcza Tabela 16 Dane demograficzne gminy Świlcza Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 965,2 969,6 989,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W gminie Świlcza w analizowanym okresie widoczny jest wzrost ludności oraz gęstości zaludnienia. Malejąca liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym, wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym oraz dodatni przyrost naturalny świadczą o starzeniu się społeczeństwa gminy, co w przyszłości może prowadzić do pogorszenia się sytuacji demograficznej, zwłaszcza wobec wyraźnie malejącego w ostatnim analizowanym okresie dodatniego salda migracji, które może wpływać na spowolnienie procesu rozwoju sieci osadniczej. Jednocześnie stale wzrastające: liczba podmiotów gospodarczych oraz liczba ludności w wieku produkcyjnym wskazują na istniejący potencjał wzrostowy gminy, co zapobiegnie całkowitemu zatrzymaniu tego procesu. Na sieć osadniczą gminy składa się 9 sołectw rozlokowanych poza Bratkowicami w południowo-wschodniej części gminy. Takie rozłożenie sieci osadniczej jest wynikiem 31

32 bezpośredniego sąsiedztwa gminy ze stolicą województwa od strony południowowschodniej. Wskazane sąsiedztwo wpływa również na dużą gęstość zaludnienia na tych terenach oraz będzie w przyszłości głównym czynnikiem rozwoju osadnictwa, głównie ze względu na dużą dostępność komunikacyjną Rzeszowa oraz niższe niż w stolicy województwa koszty życia na terenach podmiejskich, do jakich można zaliczyć najludniejszą część gminy Świlcza. Gmina Trzebownisko Tabela 17 Dane demograficzne gminy Trzebownisko Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 1 080, , ,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W gminie Trzebownisko w analizowanym okresie widoczny jest wzrost liczby ludności, gęstości zaludnienia oraz ilość podmiotów gospodarczych. Tendencje wzrostowe tych parametrów wpływają korzystnie na procesy demograficzne. Utrzymujący się dodatni przyrost naturalny oraz dodatnie, choć malejące, saldo migracji, a także rosnąca liczba ludności w wieku produkcyjnym wpływają również korzystnie na rozwój potencjału osadniczego, mimo że społeczeństwo gminy starzeje się. Sieć osadniczą gminy tworzy 10 sołectw usytuowanych w większości w południowej części obszaru, w bliskiej odległości od sąsiedniego Rzeszowa. Takie rozłożenie sieci osadniczej świadczy o silnych powiązaniach ze stolicą powiatu i województwa, na co w znacznej części 32

33 wpływa położone na terenie gminy międzynarodowe lotnisko Rzeszów Jasionka. Wskazane sąsiedztwo wpływa również na dużą gęstość zaludnienia na tych terenach, świadczącą o wysokim potencjale osadniczym gminy, który w przyszłości będzie rozwijał się ze względu na dostępność komunikacyjną Rzeszowa oraz podobnie jak na innych terenach bezpośrednio sąsiadujących z Rzeszowem - niższe koszty życia w gminie. Miasto i Gmina Tyczyn Tabela 18 Dane demograficzne miasta i gminy Tyczyn Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 1 102, , ,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Gmina miejsko-wiejska Tyczyn charakteryzuje się znacznym wzrostem liczby ludności w analizowanym okresie, a co za tym idzie wzrostem gęstości zaludnienia, a zatem można mówić o rosnącym stopniu zurbanizowania gminy. Malejąca, chociaż w niewielkim stopniu, liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym, wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym oraz dodatni przyrost naturalny świadczą o starzeniu się społeczeństwa gminy, co w przyszłości może prowadzić do pogorszenia się sytuacji demograficznej, jednakże na stabilizację tej sytuacji powinno wpływać utrzymujące się na stałym poziomie dodatnie saldo migracji. Jednocześnie stale wzrastająca liczba podmiotów gospodarczych oraz liczba ludności w wieku produkcyjnym wskazują na istniejący potencjał wzrostowy gminy. 33

34 Na sieć osadniczą gminy składają się: położone w północno-zachodniej części gminy miasto Tyczyn oraz 4 sołectwa rozlokowane na pozostałym obszarze gminy, w zbliżonych odległościach względem Tyczyna. Mimo bezpośredniego sąsiedztwa z Rzeszowem od strony północnej i północno-zachodniej brak jest wyraźnych tendencji jednostronnych w rozłożeniu sieci osadniczej, co przekłada się i przełoży w przyszłości na jej równomierny rozwój, uwarunkowany połączeniami funkcjonalnymi zarówno ze stolicą województwa, jak i ze stolicą samej gminy oraz z gminami sąsiednimi. Gmina Wiśniowa Tabela 19 Dane demograficzne gminy Wiśniowa Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na ,7 690,3 713,5 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Gmina Wiśniowa charakteryzuje się stałym spadkiem liczby ludności i wynikającym stąd nieznacznym spadkiem gęstości zaludnienia. Wskaźnik przyrostu naturalnego jest zmienny i nie jest wyraźnie ukierunkowany, co przy jednoczesnym widocznym odpływie ludności z terenu gminy wpływa niekorzystnie na procesy demograficzne i osadnicze. Pozytywną prognozą rozwojową dla gminy jest malejąca liczba ludności w wieku poprodukcyjnym, co oznacza, że obszar gminy nie należy do obszarów starości demograficznej, co dodatkowo potwierdza wzrastająca liczba osób w wieku produkcyjnym. 34

35 Sieć osadniczą gminy tworzy 13 sołectw rozlokowanych na całym jej obszarze. Takie rozłożenie sieci osadniczej zdecydowanie sprzyja jej dalszemu równomiernemu rozwojowi, który jednakże z uwagi na wskazane czynniki wstrzymujące (odpływ ludności, spadek liczby ludności) będzie spowolniony lub zostanie całkowicie zatrzymany. Na rozwój sieci osadniczej będą miały wpływ również powiązania z sąsiadującą gminą Strzyżów, gdzie znajduje się stolica powiatu. Miasto Rzeszów Tabela 20 Dane demograficzne miasta Rzeszów Ludność ogółem Gęstość zaludnienia (na km²) Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Przyrost naturalny Saldo migracji Ilość podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym 1 784, , ,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W Rzeszowie w analizowanym okresie zauważalny jest wzrost wartości dla większości parametrów objętych analizą (oprócz liczby ludności w wieku produkcyjnym utrzymującej się na stałym poziomie oraz liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym, która wzrosła dopiero w roku 2012), co wynika w znacznej części z pełnienia przez miasto funkcji stolicy województwa podkarpackiego i stolicy powiatu rzeszowskiego. Tendencje wzrostowe parametrów dotyczących liczby ludności, gęstości zaludnienia i przyrostu naturalnego wskazują na rozwój potencjału demograficznego gminy, zaś przy znacznie rosnącym dodatnim saldzie migracji, czyli stale większym napływie ludności na teren miasta również 35

36 znaczny wzrost potencjału osadniczego. Na wskazywany rozwój pod kątem demograficznym i osadniczym niewielki wpływ będzie miała tendencja wzrostowa liczby ludności w wieku poprodukcyjnym, gdyż jednocześnie zaczęła wzrastać liczba osób w wieku przedprodukcyjnym. W przypadku miasta Rzeszów sieć osadnicza ogranicza się do terenu samego miasta o powierzchni 116,36 km², wobec czego nie można mówić o rozwoju tak ukształtowanej sieci w kierunku powstawania nowych jednostek osadniczych, jednakże rozwój ten może przebiegać w kierunku rozszerzenia granic miasta, któremu to procesowi podlega od kilki lat. W latach do Rzeszowa przyłączono 7 sołectw, wskutek czego powierzchnia miasta wzrosła 62,68 km²

37 3. Charakterystyka sposobu wytwarzania i dostarczania energii cieplnej na terenie objętym ekspertyzą i ukazanie potrzeb rozwojowych usług energetycznych w poszczególnych JST. Energia cieplna na terenie województwa podkarpackiego wytwarzana jest w elektrociepłowniach oraz kotłowniach komunalnych, przemysłowych i osiedlowych. System wytwarzania ciepła oparty jest głównie na paliwach kopalnych w postaci węgla kamiennego oraz gazu ziemnego wysokometanowego. Ciepłownictwo sieciowe funkcjonuje w większych aglomeracjach miejskich, gdzie koszty dostarczenia nośnika ciepła do odbiorcy są stosunkowo niskie. Wskaźnik dekapitalizacji majątku trwałego w województwie podkarpackim jest wysoki i wyniósł w roku 2011 ponad 55%, co wpływa na zwiększenie strat produkcyjnych jak i przesyłowych. Wysłużona sieć jest także bardziej awaryjna, co wpływa na jej awaryjność i tym samym przestoje w dostawie energii cieplnej do użytkowników. Dlatego też przedsiębiorstwa wytwarzające ciepło w województwie przeznaczają środki finansowe przede wszystkim na modernizację i rozbudowę sieci dystrybucyjnych. Jednak ponoszone nakłady są niewystarczające. Województwo pod tym względem jest na 14 miejscu w kraju. Warto nadmienić, że istniejąca w województwie infrastruktura umożliwia rozwój wykorzystania paliw biomasowych na potrzeby wytwarzania ciepła sieciowego, co obecnie staje się coraz bardziej popularne 36. Do najważniejszych producentów ciepła w województwie należą duże elektrociepłownie takie jak: PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna Oddział Elektrociepłownia Rzeszów, TAURON Wytwarzanie S.A. Oddział Elektrownia Stalowa Wola, Elektrociepłownia Nowa Sarzyna i Elektrociepłownia Mielec 37. Teren objęty ekspertyzą obejmuje jednostki samorządu terytorialnego będące członkami Stowarzyszenia Samorządów Terytorialnych Aglomeracja Rzeszowska, powiat rzeszowski, powiat strzyżowski oraz miasto Rzeszów. Na obszarze tym system dystrybucji ciepła występuje w ośrodkach miejskich i oparty jest na magistralnych sieciach cieplnych, które zasilają węzły wymiennikowe, z których wyprowadzona jest siec ciepłownicza 36 Wojewódzki Program Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii dla Województwa Podkarpackiego, str Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej województwa podkarpackiego, str

38 doprowadzająca ciepło dla potrzeb ogrzewania i ciepłej wody użytkowej dla odbiorców. Na terenach wiejskich w zasadzie nie funkcjonuje sieć ciepłownicza, a energia do ogrzania budynków i wody pozyskiwana jest z indywidualnych kotłowni na paliwa stałe. W tabeli poniżej zaprezentowano dane GUS w zakresie sieci ciepłowniczej dla powiatu rzeszowskiego i strzyżowskiego. Tabela 21 Dane dotyczące sieci ciepłowniczej w powiecie rzeszowskim. Powiat Rzeszowski Jednostka miary CIEPŁOWNICTWO Sprzedaż energii cieplnej w ciągu roku wg celu ogółem GJ 13188,0 7132,0 budynki mieszkalne GJ 13188,0 7132,0 Kotłownie i sieć cieplna kotłownie ogółem ob długość sieci cieplnej przesyłowej km 10,8 12,3 długość sieci cieplnej przyłączy do budynków i innych km obiektów 1,5 1,3 Kotłownie i sieć cieplna wg form własności kotłownie ogółem ob długość sieci cieplnej przesyłowej km 10,8 12,3 długość sieci cieplnej przyłączy do budynków i km innych obiektów 1,5 1,3 w spółdzielniach mieszkaniowych kotłownie ogółem ob długość sieci cieplnej przesyłowej km 0,9 1,2 długość sieci cieplnej przyłączy do budynków i km innych obiektów 0,1 0,1 Kubatura budynków ogrzewanych centralnie ogółem dam3 279,5 163,4 budynki mieszkalne ogółem dam3 203,90 156,40 budynki mieszkalne spółdzielni mieszkaniowych dam3 115,9 127,8 budynki mieszkalne prywatne dam3 3,9 3,9 Kubatura budynków ogrzewanych centralnie wg jednostki ogrzewającej ogółem dam3 279,5 163,4 budynki mieszkalne ogółem dam3 203,9 156,4 budynki mieszkalne spółdzielni mieszkaniowych dam3 115,9 127,8 budynki mieszkalne prywatne dam3 3,9 3,9 spółdzielnie mieszkaniowe ogółem dam3 129,7 129,7 38

39 budynki mieszkalne ogółem dam3 117,8 123,7 budynki mieszkalne spółdzielni mieszkaniowych dam3 111,8 123,7 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, Gospodarka Komunalna, Powiat Rzeszowski, 2012 i 2011.r Tabela 22 Dane dotyczące sieci ciepłowniczej w powiecie strzyżowskim. Powiat Strzyżowski Jednostka miary CIEPŁOWNICTWO Sprzedaż energii cieplnej w ciągu roku wg celu ogółem GJ 20441, ,0 budynki mieszkalne GJ 19171, ,0 urzędy i instytucje GJ 1270,0 2706,0 Kotłownie i sieć cieplna kotłownie ogółem ob długość sieci cieplnej przesyłowej km 2,1 2,1 długość sieci cieplnej przyłączy do budynków i innych km obiektów 2,3 2,6 Kotłownie i sieć cieplna wg form własności kotłownie ogółem ob długość sieci cieplnej przesyłowej km 2,1 2,1 długość sieci cieplnej przyłączy do budynków i km innych obiektów 2,3 2,6 Kubatura budynków ogrzewanych centralnie ogółem dam3 228,6 245,9 budynki mieszkalne ogółem dam3 191,40 188,40 budynki mieszkalne komunalne dam3 45,8 45,8 budynki mieszkalne spółdzielni mieszkaniowych dam3 141,6 141,6 budynki mieszkalne prywatne dam3 4,0 1,0 Kubatura budynków ogrzewanych centralnie wg jednostki ogrzewającej ogółem dam3 228,6 245,9 budynki mieszkalne ogółem dam3 191,4 188,4 budynki mieszkalne komunalne dam3 45,8 45,8 budynki mieszkalne spółdzielni mieszkaniowych dam3 141,6 141,6 budynki mieszkalne prywatne dam3 4,0 1,0 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, Gospodarka Komunalna, Powiat Strzyżowski, 2012 i 2011 r. Najlepiej rozwinięty system sieci ciepłowniczej funkcjonuje w mieście Rzeszowie. Zgodnie z danymi Urzędu Miasta w roku 2011 długość sieci centralnego ogrzewania w mieście wynosi 227,6 km, a ciepło dostarczane jest do 920 kontrahentów (1 671 obiektów). Według zapisów Założeń do Planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczna i paliwa gazowe Miasta Rzeszowa łączna powierzchnia ogrzewana budynków wynosi około 4,8 mln m², dla których zapotrzebowanie na ciepło określone zostało na poziomie 500 MW t. Całkowite 39

40 zapotrzebowanie ciepła dla miasta wynosi około 640 MW t. Potrzeby cieplne budownictwa zaspokajane są w 65% przez system ciepłowniczy i w 35% przez instalacje indywidualne. Zaopatrzeniem miasta w ciepło zajmują się: Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej - oddział Rzeszowskiej Gospodarki Komunalnej sp. z o.o., które oprócz miasta częściowo obsługuje gminy Boguchwała, Trzebownisko. Elektrociepłownia Rzeszów S.A. producent ciepła i energii elektrycznej główny dostawca dla miasta (80%). Z danych tego podmiotu wynika, że produkcja energii elektrycznej brutto w 2012 r. wyniosła: 577, GWh, produkcja ciepła brutto: 1988, TJ. Stosowane paliwo to gaz ziemny wysokometanowy oraz węgiel kamienny. Moc osiągalna elektryczna brutto wynosił 101 MW, a moc osiągalna cieplna 332,3 MW. Elektrociepłownia EC-WSK Sp. z o.o. producent ciepła i energii elektrycznej na potrzeby zakładu WSK PZL Rzeszów, oraz dostawca ciepła do miejskiego systemu ciepłowniczego. Z uwagi na fakt, iż Rzeszów jest miastem na prawach powiatu GUS udostępnia dla tego terenu dane związane z siecią ciepłowniczą. W kolejnej tabeli znajduje się zestawienie najważniejszych danych związanych z dostarczaniem ciepła dla miasta. 40

41 Tabela 23 Dane dotyczące sieci ciepłowniczej w mieście Rzeszów. Jednostka miary CIEPŁOWNICTWO Sprzedaż energii cieplnej w ciągu roku wg celu ogółem GJ , ,4 budynki mieszkalne GJ , ,0 urzędy i instytucje GJ , ,4 Kotłownie i sieć cieplna kotłownie ogółem ob długość sieci cieplnej przesyłowej km 136,5 142,9 długość sieci cieplnej przyłączy do budynków i innych km obiektów 81,5 91,8 Kotłownie i sieć cieplna wg form własności kotłownie ogółem ob długość sieci cieplnej przesyłowej km 136,5 142,9 długość sieci cieplnej przyłączy do budynków i km innych obiektów 81,5 91,8 w spółdzielniach mieszkaniowych kotłownie ogółem ob. 5 1 Kubatura budynków ogrzewanych centralnie ogółem dam , ,5 budynki mieszkalne ogółem dam , ,30 budynki mieszkalne komunalne dam3 3283,1 4071,7 budynki mieszkalne spółdzielni mieszkaniowych dam , ,1 budynki mieszkalne prywatne dam3 164,9 158,1 Kubatura budynków ogrzewanych centralnie wg jednostki ogrzewającej ogółem dam , ,5 budynki mieszkalne ogółem dam , ,3 budynki mieszkalne komunalne dam3 3283,1 4071,7 budynki mieszkalne spółdzielni mieszkaniowych dam , ,1 budynki mieszkalne prywatne dam3 164,9 158,1 spółdzielnie mieszkaniowe ogółem dam3 24,7 17,7 budynki mieszkalne ogółem dam3 7,0 9,4 budynki mieszkalne spółdzielni mieszkaniowych dam3 7,0 9,4 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, Gospodarka Komunalna, Miasto Rzeszów, 2012 i 2011 r. Z informacji uzyskanych z poszczególnych gmin na potrzeby opracowania niniejszej ekspertyzy wynika, że większość z nich nie posiada własnej ciepłowni, a energia ta wytwarzana jest przez mieszkańców prywatnie. Do pozyskania ciepła wykorzystywane są indywidualne kotłownie opalane paliwem stałym i gazem. Dlatego też poszczególne jednostki samorządowe powinny dołożyć wszelkich starań, aby istniejącej kotłownie 41

42 węglowe przechodziły na bardziej ekonomiczne i sprzyjające środowisku naturalnemu sposoby pozyskiwania ciepła. O ile w prężnie rozwijających się gminach położonych blisko Rzeszowa, gdzie zabudowa jest stosunkowo gęsta może być poprowadzona sieć ciepłownicza, o tyle wprowadzenia takiego rozwiązania w gminach mocno oddalonych, gdzie występuje zabudowa mocno rozproszona, rozwiązanie to może być nieopłacalne. Z powyższych względów nie stwierdzono istnienia powiązań funkcjonalnych z zewnętrznymi JST w zakresie energetyki cieplnej i zakresem ekspertyzy nie objęto żadnych terenów bezpośrednio sąsiadujących z Aglomeracją Rzeszowską. 42

43 4. Propozycja wskaźników, jakimi można dokonywać parametrów sposobu wytwarzania i dostarczania energii cieplnej oraz jej wykorzystania (propozycja systemu monitorowania wartości liczbowych, charakteryzujących wspomniane sieci). W ramach niniejszego punktu, zostały zidentyfikowane wskaźniki pomiaru jakości usług w zakresie wytwarzania i dostarczania energii cieplnej, które świadczone są na terenie gmin wchodzących w skład Aglomeracji Rzeszowskiej. Zaproponowane wskaźniki charakteryzują się mierzalnością ilościową, porównywalnością pomiędzy poszczególnymi Jednostkami Samorządu Terytorialnego (Gminami) oraz możliwością aktualizacji danych (okresowa lub bieżąca aktualizacja). W kartach wskaźników zawarto informację w zakresie metodologii obliczania wskaźnika, sposób interpretacji uzyskanych danych, charakterystyka obszaru objętego pomiarem, sposobu monitorowania wartości liczbowych (miejsce gromadzenia danych, sposób pozyskania danych, częstotliwość aktualizacji danych). Dane niezbędne do obliczenia wskaźników należy pozyskać od operatorów systemów dystrybucji energii cieplnej oraz poszczególnych gmin tworzących Aglomerację Rzeszowską. W następnych tabelach przedstawiono karty charakteryzujące poszczególne wskaźniki w zakresie pomiaru jakości usług w zakresie wytwarzania i dostarczania energii cieplnej. 43

44 Tabela 24 % ogółu mieszkańców (liczba mieszkań) podłączonych do sieci ciepłowniczej (ogrzewanie). Nazwa wskaźnika: % ogółu mieszkańców (liczba mieszkań) podłączonych do sieci ciepłowniczej (ogrzewanie) Numer wskaźnika 1 Metodologia obliczeń wskaźnika Sposób prezentacji jednostka miary Sposób interpretacji wskaźnika Obszar przestrzenny wskaźnika Okres objęty pomiarem Źródło danych [Liczba mieszkań podłączonych do sieci ciepłowniczej (ogrzewanie) / ogólna liczba mieszkań] x 100% % Wyższa wartość wskaźnika oznacza bardziej rozwiniętą infrastrukturę w zakresie centralnego ogrzewania na terenie danej gminy. Gmina Stan na dzień danego roku Dane pochodzące bezpośrednio z Urzędów Gmin oraz podmiotów świadczących usługi dostawy C.O. (stosowne zapytanie w tym zakresie powinno być przesłane bezpośrednio od administratora systemu ZASZTAR). Źródło: Urzędy Gmin, operatorzy systemów C.O., dane GUS (ludność) Tabela 25 % ogółu mieszkańców (liczba mieszkań) podłączonych do sieci ciepłowniczej (ciepła woda). Nazwa wskaźnika: % ogółu mieszkańców (liczba mieszkań) podłączonych do sieci ciepłowniczej (ciepła woda) Numer wskaźnika 2 Metodologia obliczeń wskaźnika Sposób prezentacji jednostka miary Sposób interpretacji wskaźnika Obszar przestrzenny wskaźnika Okres objęty pomiarem Źródło danych [Liczba mieszkań podłączonych do sieci ciepłowniczej (ciepła woda) / ogólna liczba mieszkań] x 100% % Wyższa wartość wskaźnika oznacza bardziej rozwiniętą infrastrukturę w zakresie dostawy ciepłej wody na terenie danej gminy. Gmina Stan na dzień danego roku Dane pochodzące bezpośrednio z Urzędów Gmin oraz podmiotów świadczących usługi dostawy C.W. (stosowne zapytanie w tym zakresie powinno być przesłane bezpośrednio od administratora systemu ZASZTAR). Źródło: Urzędy Gmin, operatorzy systemów C.W., dane GUS (ludność). Źródło: Urzędy Gmin, operatorzy systemów C.O., dane GUS (ludność) 44

45 Tabela 26 % straty na przesyle ciepła siecią ciepłowniczą. Nazwa wskaźnika: % straty na przesyle ciepła siecią ciepłowniczą Numer wskaźnika 3 Metodologia obliczeń wskaźnika Sposób prezentacji jednostka miary Wyliczenia własne podmiotów dostarczających energię cieplną. % Sposób interpretacji wskaźnika Obszar przestrzenny wskaźnika Okres objęty pomiarem Źródło danych Niższa wartość wskaźnika oznacza bardziej efektywną infrastrukturę techniczną w zakresie dostawy energii cieplnej. Gmina Stan na dzień danego roku Dane pochodzące bezpośrednio z Urzędów Gmin oraz podmiotów świadczących usługi dostawy energii cieplnej (stosowne zapytanie w tym zakresie powinno być przesłane bezpośrednio od administratora systemu ZASZTAR). Źródło: Urzędy Gmin, operatorzy systemów dystrybucji energii cieplnej Tabela 27 Awaryjność sieci ciepłowniczej. Nazwa wskaźnika: Awaryjność sieci ciepłowniczej Numer wskaźnika 4 Metodologia obliczeń wskaźnika Sposób prezentacji jednostka miary Sposób interpretacji wskaźnika Obszar przestrzenny wskaźnika Okres objęty pomiarem Źródło danych Liczba stwierdzonych awarii w ciągu roku (szt) / długość sieci ciepłowniczej (km). szt./1 km sieci. Niższa wartość wskaźnika oznacza bardziej efektywną infrastrukturę techniczną w zakresie dostawy energii cieplnej. Gmina Stan na dzień danego roku (dane obejmujące cały rok) Dane pochodzące bezpośrednio z Urzędów Gmin oraz podmiotów świadczących usługi dostawy energii cieplnej (stosowne zapytanie w tym zakresie powinno być przesłane bezpośrednio od administratora systemu ZASZTAR). Źródło: Urzędy Gmin, operatorzy systemów dystrybucji energii cieplnej 45

46 Tabela 28 % sieci ciepłowniczych wymagających modernizacji. Nazwa wskaźnika: % sieci ciepłowniczych wymagających modernizacji Numer wskaźnika 5 Metodologia obliczeń wskaźnika Sposób prezentacji jednostka miary Sposób interpretacji wskaźnika Obszar przestrzenny wskaźnika Okres objęty pomiarem Źródło danych [Długość sieci ciepłowniczych wymagających prac modernizacyjnych w (km) / długość sieci ciepłowniczej (km)] x 100% % Niższa wartość wskaźnika oznacza lepszy stan techniczny infrastruktury technicznej w zakresie dostawy energii cieplnej. Gmina Stan na dzień danego roku Dane pochodzące bezpośrednio z Urzędów Gmin oraz podmiotów świadczących usługi dostawy energii cieplnej (stosowne zapytanie w tym zakresie powinno być przesłane bezpośrednio od administratora systemu ZASZTAR). Źródło: Urzędy Gmin, operatorzy systemów dystrybucji energii cieplnej. Źródło: Urzędy Gmin, operatorzy systemów dystrybucji energii cieplnej 46

47 5. Propozycja opisu jakościowego sposobu wytwarzania i dostarczania energii cieplnej oraz wprowadzenia systemu ich oceny na poziomie całego obszaru objętego ekspertyzą. Opis jakościowy sieci ciepłowniczej obejmuje: stan sieci ciepłowniczej z uwzględnieniem wieku i materiałów użytych do wykonania sieci, awaryjność sieci ciepłowniczej z uwzględnieniem liczby awarii w ciągu roku na 1 km sieci ciepłowniczej oraz łącznego czasu przerw w dostawach ciepła, dostępność sieci w aspekcie czasu oczekiwania na realizację przyłącza do sieci ciepłowniczej, przepustowość sieci z uwzględnieniem możliwości przyłączania nowych obiektów (moc ciepłowni) i dostarczania mocy zamówionej, efektywność sieci ciepłowniczej uwzględniającej straty cieplne podczas przesyłu. Sprawna sieć ciepłownicza umożliwia ogrzewanie obiektów mieszkalnych, instytucjonalnych i przemysłowych w oparciu o stosunkowo niskie koszty (np. kogeneracja) i ekologiczny sposób pozyskiwania energii (efektywne spalanie węgla lub gazu). Szczególnie w przypadku sieci ciepłowniczych, o opłacalności jej budowy i rozwoju decyduje liczba przyłączonych obiektów (moc zamawiana), co w efekcie końcowym przekłada się na koszt sprzedaży energii cieplnej końcowym użytkownikom. Ciepło sieciowe jest zatem ekologicznym i bardzo wygodnym sposobem ogrzewania obiektów. Tabela 29 Karta kontrolna oceny sieci ciepłowniczej (max. 60 pkt.). Lp. Charakterystyka Opis jakościowy Miernik (max. 10 pkt.) 1. Stan sieci ciepłowniczej Wiek i materiały, z których wykonano sieć ciepłowniczą. A dobry B zadawalający C wymagający remontu/modernizacji Dane z zakładów ciepłowniczych JST. 2. Awaryjność sieci ciepłowniczej Łączny czas braku dostaw ciepła w roku. A niska B średnia A 10 pkt. B 5 pkt. C 0 pkt. A 10 pkt. B 5 pkt. C 0 pkt. 47

48 C wysoka Dane z zakładów ciepłowniczych JST. 3. Dostępność sieci ciepłowniczej Czas trwania realizacji przyłącza do sieci ciepłowniczej A wysoka (do 3 miesięcy) B średnia (3 miesiące do roku) C niska (powyżej roku) Dane z zakładów ciepłowniczych JST. 4. Przepustowość sieci ciepłowniczej i możliwości rozbudowy dla potrzeb odbiorców prywatnych 5. Przepustowość sieci ciepłowniczej i możliwości rozbudowy dla potrzeb odbiorców prywatnych A przepustowość umożliwiająca podłączanie nowych odbiorców B przepustowość umożliwiająca obsługę istniejących odbiorców C zbyt mała przepustowość sieci Dane z zakładów ciepłowniczych JST. A przepustowość umożliwiająca podłączanie nowych odbiorców B przepustowość umożliwiająca obsługę istniejących odbiorców C zbyt mała przepustowość sieci Dane z zakładów ciepłowniczych JST. 6. Efektywność sieci ciepłowniczej Straty w przesyle energii cieplnej A niskie B średnie C wysokie Dane pozyskiwane na podstawie badania opinii mieszkańców i przedsiębiorców. Źródło: Opracowanie własne A 10 pkt. B 5 pkt. C 0 pkt. A 10 pkt. B 5 pkt. C 0 pkt. A 10 pkt. B 5 pkt. C 0 pkt. A 10 pkt. B 5 pkt. C 0 pkt. Zaproponowaną kartę kontrolną oceny jakościowej sieci ciepłowniczej należy zastosować do oceny sieci transportowej dla każdej gminy i każdego miasta należących do Aglomeracji Rzeszowskiej oraz terenów sąsiadujących. Ocenę jakościową sieci ciepłowniczej na poszczególnych obszarach można przedstawić w postaci kolorów. Kolorem zielonym można oznaczyć obszary, które uzyskają pkt., kolorem żółtym obszary pkt., kolorem czerwonym obszary, które uzyskały poniżej 30 pkt. 48

49 6. Propozycja, w jaki sposób można dokonać wizualizacji wartości proponowanych wskaźników oraz wyników badania jakości wytwarzania i dostarczania energii cieplnej na mapach Jedną z najpopularniejszych metod przestawiania zmiany wartości danego wskaźnika są mapy. W celu właściwego zaprezentowania wskaźnika proponuje się użycie ilościowej i jakościowej metody kartograficznej. Z uwagi na wiele dostępnych metod służących do prezentowania danych na mapach, poniżej zaprezentowano najbardziej popularne i adekwatne do przedstawionych wskaźników. Wskaźniki mogą zostać przedstawione za pomocą kartodiagramu czyli za pomocą mapy, na której wskaźniki ukazane zostaną metodą ilościową za pomocą diagramów. W zależności od skali mapy i szczegółowości informacji wskaźnik może zostać przedstawiony na poziomie miasta lub danego regionu (powiatu). Stosunkowo prostą metodą jest naniesienie na mapę diagramów strukturalnych poprzez procentowe przedstawienie danego zjawiska. Diagramy umieszczone na mapie posiadać wtedy będą jednakową wartość (100%), a w ich ramach pokazany zostanie dopiero procentowy udział poszczególnych składników. W przypadku przedstawiania wskaźników za pomocą diagramu istnieje możliwość wprowadzenia kartodiagramu strukturalnego umożliwiającego pokazanie struktury danego zjawiska na danym obszarze w porównaniu do tego samego zjawiska na większym terenie (np. w skali województwa). Ta metoda umożliwi pokazanie dynamiki wskaźnika dzięki wprowadzeniu diagramów w postaci wykresu chronologicznego lub diagramu dynamicznego, tj. takiego, który składa się z szeregu diagramów prostych, zestawionych według dat, w których kolejne fazy zjawiska są reprezentowane. Tego typu rozwiązania są odpowiednie przy prezentowaniu wskaźniku rozwoju gmin, miast, powiatów. Na następnej stronie zaprezentowano przykład kartodiagramu kołowo-strukturalnego. 49

50 Mapa 2 Przykładowy kartodiagram kołowo-strukturalny. Źródło: Kolejną metodą zastosowaną do przedstawienia wskaźników związanych z dostarczaniem energii jest kartogram. Ta metoda pozwoli na przestawienie wskaźników na mapie tematycznej, która przedstawi natężenie określonego zjawiska w poszczególnych jednostkach administracyjnych poprzez zmianę natężenia określonego koloru. Natężenie kolorów jest proporcjonalne do wartości prezentowanego wskaźnika. Większym wartościom przyporządkowane są ciemniejsze barwy, mniejszym jaśniejsze. Na następnej mapie zamieszczono przykład kartogramu. 50

51 Mapa 3 Przykład kartogramu. Źródło: Kolejną metodą, którą może zostać zastosowana do wizualizacji zaproponowanych wskaźników jest tzw. metoda punktowa. Metoda ta polega na przedstawieniu na odpowiednim obszarze punktu, któremu przyporządkowana jest odpowiednia wartość statystyczna, np. 1 punkt to 100 gospodarstw domowych. Mapa 4 Przykład metody punktowej. Źródło: 51

52 Wskaźniki jakościowe można przedstawić metodą zasięgów, która obrazuje obszar występowania danego zjawiska. Metoda ta polega na zaznaczeniu konturem lub plamą obszaru występowania. Jedyną trudność stanowi prawidłowe wyznaczenie tego obszaru. Poniżej zamieszczono mapę, na której dane zamieszczone zostały metodą zasięgu. Mapa 5 Przykład metody zasięgu. Źródło 52

53 7. Propozycja modeli finansowych i ekonomicznych 7.1 Wstęp do modelu Model finansowo-ekonomiczny został sporządzony w programie Microsoft Excel 2013 zgodnie z metodologią wskazaną w Wytycznych w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Podczas przygotowywania analizy posłużono się również zaleceniami ujętymi w dokumencie Wytyczne - projekty dotyczące energetyki i ciepłownictwa ze stycznia 2012 roku. Model ten umożliwia ocenę finansowej rentowności inwestycji i kapitału własnego, a także finansowej bieżącej wartości netto, poprzez ustalenie wartości wskaźników efektywności finansowej projektu, weryfikację trwałości finansowej projektu i beneficjenta, a także ustalenie właściwego dofinansowania z funduszy UE. W modelu wykorzystano ceny stałe, przy zastosowaniu metody różnicowego modelu finansowego. Przy kalkulacji przychodów i kosztów wynikających z realizacji inwestycji założono, że wartości te zmieniać się będą liniowo w stosunku do wartości PKB. Na poniższym rysunku przedstawiono ekran wejściowy do modelu. Rysunek 1 Rzut ekranu wejściowego Źródło: opracowanie własne. Kliknięcie na zakres komórek opisanych, jako dane wejściowe lub wyniki powoduje przeniesienie do danego arkusza. 53

54 Model zbudowany jest z 5 zakładek: 1. Dane wejściowe, 2. Założenia, 3. Obliczenia, 4. Kredyt, pożyczka 5. Wyniki. Strukturę budowy modelu przedstawiono w poniższej tabeli. Rysunek 2 Struktura budowy modelu finansowo-ekonomicznego. Założenia Kredyt pożyczka Dane wejściowe Obliczenia Wyniki Źródło: opracowanie własne. 7.2 Wprowadzanie danych do modelu Dane do modelu należy wprowadzać w arkuszu Dane wejściowe. Na poniższym rysunku przedstawiono lokalizację tego arkusza. Rysunek 3 Lokalizacja arkusza Dane wejściowe. Źródło: opracowanie własne. Dane należy wprowadzać systematycznie z góry do dołu arkusza. 54

55 Założenia do analiz W pierwszym kroku należy podać rok bazowy dla realizacji projektu. Rokiem tym jest ostatni pełny okres 12 miesięcy, za który podmiot eksploatujący przedsięwzięcie/system posiada dane finansowo-księgowe. Następnie należy podać rok, w którym po raz pierwszy wystąpią koszty eksploatacyjne związane z realizacją projektu. Później należy uzupełnić założenia do analiz finansowych i ekonomicznych. W tym celu należy posłużyć się dokumentem Zaktualizowane warianty rozwoju gospodarczego Polski, o których mowa w Podrozdziale 7.4 Założenia do analizy finansowej Wytycznych w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód 38. Z dokumentu tego należy podać następujące zmienne: PKB, dynamikę realnego wzrostu płac. Stopę podatku dochodowego należy przyjąć na podstawie aktualnie obowiązujących przepisów podatkowych. Finansowe i ekonomiczne stopy zwrotu należy przyjmować na podstawie dokumentu Wytyczne - projekty dotyczące energetyki i ciepłownictwa. Należy także oszacować wartości i uzupełnić następujące założenia do analizy ekonomicznej 39 : liczbę nowych miejsc pracy, średnie miesięczne wynagrodzenie, różnicę w emisji szkodliwych związków przed i po realizacji inwestycji (CO 2, SO 2, NO X ) w tonach, cenę za emisji 1 tony CO 2, SO 2, NO X. W przypadku, gdy realizacja projektu nie powoduje powstania nowych miejsc pracy w odpowiednie pola należy wpisać 0. Na kolejnym rysunku przedstawiono wprowadzanie założeń do arkusza. 38 W modelu ujęto założenia obowiązujące w roku jego tworzenia, tj Są one dostępne pod adresem: f, Cenę należy przyjąć na podstawie Obwieszczenia Ministra Środowiska w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska. 55

56 Rysunek 4 Założenia do analiz. Źródło: opracowanie własne. Nakłady inwestycyjne na realizację projektu Model przygotowany został w cenach brutto, ponieważ założono, że VAT jest kosztem kwalifikowanym dla Wnioskodawcy. Tabele Nakłady inwestycyjne należy uzupełnić kwotami brutto, netto i VAT w podziale na poszczególne lata, uwzględniając przy tym podział na wydatki kwalifikowane i niekwalifikowane. Rysunek 5 Ujmowanie nakładów inwestycyjnych. Źródło: opracowanie własne. Struktura finansowania Na wstępie należy wprowadzić środki własne operatora w podziale na poszczególne lata realizacji projektu pozostałe pola pierwszej z przedstawionych poniżej tabel przeliczą się automatycznie. Następnie należy wskazać poziom dofinansowania projektu ze środków Unii Europejskiej (w %) oraz maksymalną wielkość współfinansowania określoną dla osi priorytetowej. Wtedy należy uzupełnić ostatnią z przedstawionych na kolejnej stronie rysunków. 56

57 Rysunek 6 Struktura finansowania. Źródło: opracowanie własne. Podstawowe parametry kredytów/pożyczek W modelu ujęto kredyt/pożyczkę przy założeniu malejących rat kapitałowo-odsetkowych. Założono spłatę 12 rat rocznie. W przypadku wystąpienia w projekcie tego źródła finansowania należy podać dane wskazywane na poniższym rysunku. Rysunek 7 Podstawowe parametry kredytów/pożyczek. Źródło: opracowanie własne. 57

58 W pozycji Data początku okresu kredytowania oraz Okres karencji data zakończenia należy podać odpowiednio miesiąc i rok. W przypadku braku karencji w pola te należy wpisać miesiąc i rok taki sam, jak przy Dacie początku okresu kredytowania. Przedstawioną na rysunku tabelę należy pozostawić niewypełnioną w sytuacji, gdy projekt nie jest finansowany z wyżej wymienionych źródeł. Inwestycje odtworzeniowe majątku wytworzonego w ramach projektu Na potrzeby analizy należy założyć nakłady inwestycyjne przeznaczone na odtworzenie majątku wytworzonego w ramach projektu. Należy je wpisać w komórkach, które oznaczone są dodatkowym kolorem. Sposób wprowadzenia tych nakładów został przedstawiony na poniższym rysunku. Rysunek 8 Inwestycje odtworzeniowe majątku wytworzonego w ramach projektu. Źródło: opracowanie własne. Założenia do amortyzacji Amortyzacja związana jest ze zużywaniem się środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Jest to zmniejszanie się wartości składników majątku w skutek ich zużywania się, starzenia, okresowe odliczanie od wartości środków trwałych sumy 58

59 odpowiadającej wartości ich zużywania się, starzenia, stopniową spłatę kapitału zakładowego lub pożyczkowego. Amortyzacja jest kosztem, ale nie wiąże się z ponoszeniem wydatków w okresach bieżących. Związana jest z nabywaniem środków trwałych, a jej przyczyną jest ich zużycie na przestrzeni lat użytkowania. Na poniższym rysunku przedstawiono główne przyczyny amortyzacji. Rysunek 9 Główne przyczyny amortyzacji. Źródło: opracowanie własne na podstawie T. Martyniuk, Polityka amortyzacyjna w strategii przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1999, s. 22 oraz J. Iwin, Z. Niedzielski, Amortyzacja w finansach przedsiębiorstwa, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2002, s Warto zwrócić uwagę, iż zużycie fizyczne i ekonomiczne ma miejsce jedynie w przypadku rzeczowych aktywów trwałych oraz tych wartości niematerialnych i prawnych, które ulegają niszczeniu. Z tego właśnie powodu amortyzacja zawężana jest do tych dwóch grup. Przyczyna amortyzacji wywiera natomiast wpływ na wybór metody amortyzacji oraz czas jej trwania. W modelu zastosowano metodę amortyzacji liniowej prostej, zwaną również proporcjonalną. W metodzie tej zakłada się równomierny rozkład zużycia środka trwałego 59

60 w całym okresie jego eksploatacji. Roczną kwotę amortyzacji wylicza się za pomocą następującego wzoru: gdzie: Ar roczna kwota amortyzacji; Wp wartość początkowa środka trwałego (wartość brutto); t przyjęty czas użytkowania środka trwałego (w latach) 40. W poniższej tabeli przedstawiono wysokość rocznych odpisów amortyzacyjnych przy zastosowaniu metody liniowej. W przykładzie tym przyjęto następujące założenia: zł wartość początkowa środka trwałego; 0 zł wartość końcowa środka trwałego; 10 lat okres eksploatacji składnika majątku; 10% roczna stawka amortyzacyjna. Tabela 30 Wysokość rocznych odpisów amortyzacyjnych przy zastosowaniu metody liniowej. okres (rok) wartość początkowa (zł) amortyzacja (zł) umorzenie (zł) wartość końcowa (zł) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,00 0,00 Źródło: opracowanie własne. Amortyzacja w każdym roku wykorzystywania składnika majątku jest stała. Aby w modelu nastąpiło obliczenie amortyzacji należy uzupełnić przedstawioną poniżej tabelę. Należy podać w niej narastająco wartość początkową środka trwałego, np. nakłady 40 Przedsiębiorstwo: zasady działania, funkcjonowanie, rozwój, praca zbiorowa pod red. J. Żurawika, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2007, s

61 ponoszone w poszczególnych latach: 2013 = 10, 2014=10, wartość początkowa: 2013=10, 2014=20. Następnie należy przypisać odpowiednią stawkę amortyzacyjną, a także wskazać miesiąc i rok rozpoczęcia dokonywania odpisów. Na poniższym rysunku przedstawiono sposób wprowadzenia założeń dotyczących amortyzacji do arkusza. Rysunek 10 Założenia dotyczące amortyzacji. Źródło: opracowanie własne. Kalkulacja przychodów Należy podać poziom ściągalności należności (w %), a następnie uzupełnić dane o wysokości przychodów związanych z zakresem projektu przed i po jego realizacji. Zostało to pokazane na poniższym rysunku. Rysunek 11 Kalkulacja przychodów w wariancie bazowym i inwestycyjnym. Źródło: opracowanie własne. 61

62 Kalkulacja kosztów eksploatacyjnych W modelu koszty przedstawiane są według rodzajowego układu kosztów. Do kosztów tych zalicza się następujące pozycje:: amortyzację, zużycie materiałów i energii, usługi obce, wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, podatki i opłaty, pozostałe koszty rodzajowe, wartość sprzedanych towarów i materiałów. W kolejnej tabeli przedstawiono rozliczenie tych kosztów. Tabela 31 Rozliczenie kosztów według rodzaju. Konto Opis konta Amortyzacja 401 Zużycie materiałów i energii 402 Usługi obce 403 Podatki i opłaty 404 Wynagrodzenia 405 Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia Konto 400 służy do ewidencji naliczonych odpisów amortyzacji od środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych, od których odpisy umorzeniowe są dokonywane stopniowo według stawek amortyzacyjnych. Konto 401 służy do ewidencji kosztów zużycia materiałów i energii na cele działalności podstawowej, pomocniczej i ogólnego zarządu. Konto 402 służy do ewidencji kosztów z tytułu usług obcych wykonywanych na rzecz działalności podstawowej jednostki. Konto 403 służy do ewidencji w szczególności kosztów z tytułu podatku akcyzowego, podatku od nieruchomości i podatku od środków transportu, podatku od czynności cywilnoprawnych oraz opłat o charakterze podatkowym, a także opłaty notarialnej, opłaty skarbowej i opłaty administracyjnej. Konto 404 służy do ewidencji kosztów działalności podstawowej z tytułu wynagrodzeń pracowników i innych osób fizycznych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy agencyjnej i innych umów zgodnie z odrębnymi przepisami. Na stronie Wn konta ujmuje się kwotę należnego pracownikom i innym osobom fizycznym wynagrodzenia brutto (tj. bez potrąceń z różnych tytułów dokonywanych na listach płac). Na stronie Ma księguje się korekty uprzednio zaewidencjonowanych kosztów działalności podstawowej z tytułu wynagrodzeń. Konto 405 służy do ewidencji kosztów działalności podstawowej z tytułu różnego rodzaju świadczeń na rzecz pracowników i osób fizycznych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, umowy o dzieło i innych umów, które nie są zaliczane do wynagrodzeń. Na stronie Wn konta ujmuje się poniesione koszty z tytułu ubezpieczeń społecznych i świadczeń na rzecz pracowników i osób fizycznych zatrudnionych 62

63 409 Pozostałe koszty rodzajowe 490 Rozliczenie kosztów na podstawie umowy o pracę, umowy o dzieło i innych umów, które nie są zaliczane do wynagrodzeń. Na stronie Ma konta ujmuje się zmniejszenie kosztów z tytułu ubezpieczenia społecznego i świadczeń na rzecz pracowników i osób fizycznych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, umowy o dzieło i innych umów. Konto 409 służy do ewidencji kosztów działalności podstawowej, które nie kwalifikują się do ujęcia na kontach Na koncie tym ujmuje się w szczególności zwroty wydatków za używanie samochodów prywatnych pracowników do zadań służbowych, koszty krajowych i zagranicznych podróży służbowych, koszty ubezpieczeń majątkowych i osobowych, odprawy z tytułu wypadków przy pracy oraz innych kosztów niezaliczanych do kosztów działalności finansowej i pozostałych kosztów operacyjnych. Konto 490 w jednostkach nie prowadzących kont zespołu 5 Koszty według typów działalności i ich rozliczenie służy do ujęcia: 1) w korespondencji z kontem 600 Produkty gotowe i półfabrykaty wartości wytworzonych i przyjętych do magazynu wyrobów gotowych i produkcji niezakończonej według cen sprzedaży netto, 2) w korespondencji z kontem 640 Rozliczenia międzyokresowe kosztów kosztów rozliczanych w czasie (w okresach późniejszych), które ujęte były na kontach: 400, 401, 402, 403, 404, 405, 409 w wartości poniesionej, 3) zmniejszeń rozliczeń międzyokresowych kosztów oraz rezerw tworzonych na koszty, w korespondencji z kontem 640 Rozliczenia międzyokresowe kosztów, 4) kosztów zgromadzonych na koncie 700 Sprzedaż produktów i koszt ich wytworzenia oraz kosztów niewliczanych do sprzedanych produktów i towarów, lecz wprost obciążających wynik finansowy oraz ewentualne koszty zakupu i sprzedaży towarów i materiałów ujęte na kontach 730 Sprzedaż towarów i wartość ich zakupu i 760 Pozostałe przychody operacyjne. W jednostkach prowadzących konta zespołu 5 konto 490 służy do: 1) przeniesienia na konta zespołu 5 i zespołu 6 kosztów prostych zaewidencjonowanych w ciągu okresu sprawozdawczego na kontach: 400, 401, 402, 403, 404, 405, ) przeniesienia na konto 640 Rozliczenia międzyokresowe kosztów kosztów rozliczanych w czasie, które ujęte były na kontach: 400, 401, 402, 403, 404, 405, 409 w wartości poniesionej. 3) ujęcia łącznej kwoty kosztów uzyskania przychodów zaewidencjonowanych na kontach zespołu 7. Na stronie Wn konta 490 ujmuje się: 1) koszt własny sprzedanych produktów odpowiadający rzeczywistym kosztom wytworzenia sprzedanych produktów, w korespondencji z właściwym kontem zespołu 7, oraz koszty niewliczane do wartości produktów, lecz obciążające wynik finansowy danego okresu, w korespondencji z właściwym kontem zespołu 5 (koszty zarządu, koszty handlowe i koszty sprzedaży). 2) zmniejszenie rozliczeń międzyokresowych, w korespondencji z kontem 640 Rozliczenia międzyokresowe kosztów. Na stronie Ma konta 490 ujmuje się poniesione koszty rodzajowe, zaewidencjonowane na kontach: 400, 401, 402, 403, 404, 405, 409 i niepodlegające rozliczeniu w czasie, w korespondencji z właściwym kontem zespołu 5, oraz przypadające na przyszłe okresy, w korespondencji z kontem 640 Rozliczenia międzyokresowe kosztów. Źródło: Koszty według rodzaju i ich rozliczenie

64 Sposób wprowadzenia kosztów do modelu przedstawiono na poniższym rysunku. Rysunek 12 Kalkulacja kosztów eksploatacyjnych dla wariantu bazowego i inwestycyjnego. Źródło: opracowanie własne. 7.3 Odczytywanie wyników Wyniki analizy finansowo-ekonomicznej widoczne są w arkuszu Wyniki. Arkusz zawiera następujące wyliczenia: 1. Wskaźnik FNPV/C i FRR/C, 2. Wskaźnik FNPV/C i FRR/C z unijnym dofinansowaniem, 3. Analiza wrażliwości w zakresie FNPV/C, IRR/C, ENPV, ERR, B/C, 4. Wskaźnik FNPV/K i FRR/K, 5. Luka finansowa, 6. Oszacowane korzyści ekonomiczne, 7. Wskaźnik ENPV, ERR, B/C. Na następnym rysunku przedstawiono lokalizację tego arkusza. 64

65 Rysunek 13 Lokalizacja arkusza Wyniki. Źródło: opracowanie własne. Wstęp do analizy finansowej Analiza finansowa to analiza mająca na celu ustalenie wartości wskaźników efektywności finansowej projektu, weryfikację trwałości finansowej projektu oraz ustalenie właściwego (maksymalnego) dofinansowania z funduszy UE. Analiza rentowności projektu jest weryfikacją oszacowanej wielkości dotacji (która nie może przynosić nadmiernych korzyści projektodawcy). Jest to zatem weryfikacja na podstawie wskaźników FRR/C i FNPV/C oraz FRR/K i FNPV/K czy dotacja nie jest przeszacowana. Podczas sporządzania analiz należy wziąć pod uwagę czynnik czasu. Jest on związany z faktem, iż nakłady inwestycyjne rozkładają się w poszczególnych latach realizacji inwestycji, i zawsze z opóźnieniem otrzymujemy zwrot inwestycji. Z uwagi na to, że im dłuższy okres upływa od ponoszonych nakładów w stosunku do osiąganych efektów, realna wartość efektów jest mniejsza. Dlatego czynnik czasu znacznie różnicuje opłacalność inwestycji, wymagających podobnych nakładów i osiągających podobne zyski, jednak w różnych ramach czasowych. Kapitał, czyli pieniądz, którym można w chwili bieżącej dysponować, posiada realnie najwyższą wartość. Pieniądz, który otrzymuje się później, z punktu widzenia teraźniejszości jest pozbawiony płynności, inaczej, że jest zamrożony. Jego bieżąca wartość jest tym niższa, im więcej czasu upłynie do możliwości dysponowania nim czy to w celach inwestycyjnych czy konsumpcyjnych. Pomiar tego procesu wymaga zastosowania parametru ekonomicznego, jakim jest stopa procentowa. Mając stopę procentową możemy obliczyć wartość pieniądza w czasie. Zgodnie 65

66 z definicją stopa procentowa to miernik przychodu, jaki przysługuje posiadaczowi kapitału z racji udostępnienia go innym. W oparciu o stopę procentową, można porównywać wpływy i wydatki realizowane w różnym czasie. Dokonując kalkulacji przyszłej wartości inwestycji, należy określić początkowy wkład, zakreślić horyzont czasowy inwestycji oraz podać stopę zwrotu w procentach. Prezentuje to poniższy wzór: gdzie: V t przyszła wartość V o V o początkowy wkład kapitału i stopa procentowa dla jednego okresu kapitalizacji t liczba okresów kapitalizacji Wyrażenie nazywane jest procentem składanym. Przekształcając powyższy wzór otrzymujemy formułę nominalnie kwoty pieniężnej: obecnej wartości określonej ( ) Wyrażenie ( ) nazywane jest współczynnikiem dyskontowym. Dyskontuje on wartość przyszłą inwestycji, czyli ustala wartość początkową wkładu kapitałowego. Jest to ważne przy wycenie inwestycji, ponieważ w chwili obecnej można najbardziej obiektywnie ocenić bieżącą wartość pieniądza, gdyż zna się jego siłę nabywczą. Wskaźniki efektywności finansowej Efektywność finansowa inwestycji jest oceniona przez oszacowanie finansowej bieżącej wartości netto i finansowej stopy zwrotu z inwestycji (FNPV/C i FRR/C). Wskaźniki te obrazują zdolność przychodów netto (dochodów) do pokrycia kosztów inwestycji, bez względu na sposób ich finansowania. Tak więc analiza efektywności finansowej jest przeprowadzona w oparciu o wskaźniki tj.: finansowa bieżąca wartość netto inwestycji (FNPV/C), finansowa wewnętrzna stopa zwrotu z inwestycji (FRR/C), 66

67 finansowa bieżąca wartość netto kapitału (FNPV/K), finansowa wewnętrzna stopa zwrotu z kapitału (FRR/K). To podstawowe kryterium decyzyjne będące wartością bieżącą netto (Net Present Value) charakteryzujące rozpatrywane przedsięwzięcie wyrażając bieżącą wartość związanych z nim wydatków i wpływów pieniężnych. Określana jest jako suma zdyskontowanych oddzielnie dla każdego roku przepływów pieniężnych (Net Cash Flow), będących różnicą pomiędzy przychodami i wydatkami w całym okresie funkcjonowania przedsięwzięcia, przy stałym poziomie stopy dyskontowej. Obowiązuje zasada, że inwestycja, dla której NPV jest dodatnie przyniesie zysk, gdy NPV jest mniejsze lub równe zero, inwestycja powinna zostać odrzucona, gdyż przyniesie zysk mniejszy od lokaty bankowej, lub nie przyniesie go wcale. W celu wyznaczenia wartości NPV należy: oszacować wartość przepływów pieniężnych netto (NCF) w całym okresie życia jako różnicę pomiędzy wpływami a wydatkami metoda bezpośrednia lub wyliczyć metodą pośrednią lub przyjąć w postaci uproszczonej, oszacować wartość zdyskontowaną dla każdego przepływu pieniężnego netto (poszczególne NCF dyskontuje się przy wykorzystaniu odpowiedniego współczynnika dyskonta), zsumować zdyskontowane przepływy pieniężne netto. Finansowa bieżąca wartość netto inwestycji i wewnętrzna stopa zwrotu z inwestycji jest szacowana dla zdyskontowanych przepływów pieniężnych obejmujących następujące kategorie strumieni pieniężnych: przychody, wartość rezydualna, koszty operacyjne, nakłady inwestycyjne. FNPV/C musi być ujemna a FRR/C musi być niższa niż ustalona stopa dyskonta, aby projekt mógł uzyskać współfinansowanie. To kryterium nie dotyczy projektów objętych pomocą publiczną. Finansowa bieżąca wartość netto kapitału i wewnętrzna stopa zwrotu z kapitału jest szacowana dla zdyskontowanych przepływów pieniężnych obejmujących następujące kategorie strumieni pieniężnych: 67

68 przychody, wartość rezydualna, koszty operacyjne, koszty finansowania, spłaty kredytów, kapitał własny, krajowy wkład publiczny. Rysunek 14 Wskaźniki FNPV/C i FRR/C. Źródło: opracowanie własne. Rysunek 15 Wskaźnik FNPV/K i FRR/K. Źródło: opracowanie własne. 68

69 Analiza wrażliwości Analiza wrażliwości ma na celu identyfikację istniejących i potencjalnych zagrożeń dla realizacji inwestycji, a także określenie ich wpływu. Dokonuje się tego poprzez pozwolenie zmiennym projektu na wahania według określonej procentowo zmiany i obserwowanie wahań w finansowych i ekonomicznych wskaźnikach efektywności. Rysunek 16 Analiza wrażliwości. Źródło: opracowanie własne. Luka finansowa Analiza finansowa stanowi podstawę do wyliczenia luki w finansowaniu, umożliwiającej oszacowanie wysokości dofinansowania z funduszy UE dla projektów generujących dochód. Projektem generującym dochód (przychód netto) jest projekt wspófinansowany przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego lub Fundusz Spójności, którego całkowity koszt przekracza 1 mln EUR, w wyniku realizacji którego generowane będą przychody w rozumieniu art. 55 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006, pod warunkiem, iż: zdyskontowane przychody w rozumieniu art. 55 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 przewyższają zdyskontowane koszty operacyjne (w przypadku projektu, dla którego można oszacować dochód z wyprzedzeniem) lub rzeczywiste przychody generowane przez projekt w okresie do 5 lat od jego zakończenia przewyższają koszty operacyjne projektu w tym okresie (w przypadku projektu, dla którego nie można oszacować dochodu z wyprzedzeniem), wsparcie nie stanowi pomocy publicznej w rozumieniu art. 107 TFUE (dawniej art. 87 TWE), w tym pomocy de minimis, wsparcie nie jest związane z instrumentami inżynierii finansowej w rozumieniu art. 44 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 oraz Sekcji 8 rozporządzenia Komisji (WE) nr 1828/

70 Wskaźnik luki w finansowaniu jest to ta część zdyskontowanych nakładów inwestycyjnych na realizację projektu, która nie jest pokryta sumą zdyskontowanych dochodów (przychodów netto) z projektu (wyrażona w % w odniesieniu do wartości tych nakładów). Obliczenia przebiegają według następujących kroków: 1. ustalenie wielkości luki finansowej (R): gdzie: max (EE) maksymalne kwalifikowane wydatki = DIC DNR (Art. 55 ust. 2 rozp. 1083/06); DIC zdyskontowane koszty inwestycyjne (w tym nakłady odtworzeniowe, ale bez rezerw); DNR zdyskontowany dochód netto = zdyskontowane dochody zdyskontowane koszty operacyjne + zdyskontowana wartość rezydualna. 2. ustalenie kwoty decyzji (DA), czyli kwoty, do jakiej ma zastosowanie wskaźnik współfinansowania dla danej osi priorytetowej (art. 41 ust. 2 rozp. 1083/06): DA = EC x R gdzie: EC zdyskontowane wydatki kwalifikowane; 3. obliczenie wielkości (maksymalnej) dotacji UE: gdzie: Dotacja UE = DA x max(crpa) max(crpa) maksymalną wielkość współfinansowania przewidziana dla osi priorytetowej. 70

71 Rysunek 17 Luka finansowa. Źródło: opracowanie własne. Wstęp do analizy ekonomicznej Analiza ekonomiczna to analiza posługująca się wartościami ekonomicznymi, które odzwierciedlają ceny, jakie społeczeństwo byłoby gotowe zapłacić za określone dobro lub usługę. Jest to szczególny rodzaj analizy kosztów i korzyści przeprowadzana jest bowiem w drodze skorygowania wyników analizy finansowej o efekty fiskalne, efekty zewnętrzne oraz ceny rozrachunkowe. Podobnie jak w analizie finansowej, w analizie ekonomicznej stosuje się metodę zdyskontowanych przepływów pieniężnych (DCF). W jej wyniku następuje ustalenie wskaźników efektywności ekonomicznej projektu. Zgodnie z Wytycznymi w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód, analiza kosztów i korzyści, ze względu na swój skomplikowany metodologicznie sposób obliczeń, wymagana jest jedynie w dużych projektach, czyli w projektach o całkowitych nakładach przekraczających 50 milionów euro. Ze względu na relatywnie wysoki subiektywizm przeprowadzanej w innych przypadkach analizy wielokryterialnej, warto przeprowadzać pełną analizę korzyści i kosztów. 71

72 Korzyści społeczne W ramach analizy kosztów i korzyści zdecydowano się na kwantyfikację korzyści zewnętrznych, które generowane są dzięki realizacji przedmiotowej inwestycji. Do wyliczenia korzyści użytkowników z tytułu realizacji inwestycji założono, iż w wyniku realizacji inwestycji powstaną nowe miejsca pracy, a także zmniejszy się emisja szkodliwych związków chemicznych (CO 2, SO 2, NO X ). Oszacowane wartości tych korzyści przedstawione są w poniższych tabelach. Rysunek 18 Korzyści ekonomiczne. Źródło: opracowanie własne. Wskaźniki efektywności ekonomicznej Ekonomiczna wartość bieżąca netto (Economic Net Present Value) informuje o realnych korzyściach ekonomicznych (oszacowanych w pieniądzu), jakie przyniesie nam realizacja projektu. Metoda ta bierze pod uwagę nie tylko zmianę wartości pieniądza w czasie, inflację i amortyzację, ale również rentowność kapitału inwestycyjnego. Zatem z dość dużym przybliżeniem odzwierciedla ona sytuację rzeczywistą. Projekt może być współfinansowany, gdy wskaźniki przyjmują następujące wartości: ekonomiczna wartość bieżąca netto (ENPV): jest większa niż zero, ekonomiczna stopa zwrotu (ERR): jest wyższa niż społeczna stopa dyskontowa, stosunek korzyści do kosztów (B/C): jest większy niż 1. 72

73 Rysunek 19 Wskaźniki ekonomiczne. Źródło: opracowanie własne. Analiza wrażliwości W analizie ekonomicznej, podobnie jak w finansowej, dokonywane się analizy wrażliwości. Rysunek 20 Analiza wrażliwości. Źródło: opracowanie własne. 73

74 8. Określenie powiązania między rozwojem punktów wytwarzania i sieci przesyłowych energii cieplnej a modelowaniem przyszłych wariantów rozwoju osadnictwa i zmiany struktury zagospodarowania terenu. Obecność sieci ciepłowniczej sprzyja rozwojowi osadnictwa. W przypadku terenów miejskich sieć ciepłownicza jest budowana w oparciu o kotłownie lub elektrociepłownie (kogeneracja), zaś w przypadku terenów miejskich może być oparta o lokalne biogazownie. Obecność sieci ciepłowniczej daje alternatywę dla innych form ogrzewania (gazowe, elektryczne lub olejowe) przez co umożliwia obniżenie kosztów i obsługi wytwarzania ciepła dla potrzeb mieszkaniowych i instytucjonalnych. W przypadku produkcji energii cieplnej w skojarzeniu z energią elektryczną (kogeneracja) następuje niższe zużycie energii pierwotnej oraz obniżenie poziomu generowania CO 2 poprzez redukcję źródeł niskiej emisji (ogrzewanie przy pomocy domowych pieców węglowych, olejowych lub gazowych). W kolejnej tabeli zaproponowano, dla każdego z wyróżnionych czynników rozwoju osadnictwa, warianty rozwoju osadnictwa w aspekcie uzyskanego wyniku oceny jakości sieci ciepłowniczej. 74

75 Tabela 32 Czynniki rozwoju osadnictwa. Czynniki rozwoju osadnictwa dostęp do miejsc pracy dostęp do edukacji przedszkolnej Warianty rozwoju osadnictwa w aspekcie rozwoju sieci ciepłowniczej osadnictwo wiejskie Dostępność sieci ciepłowniczej poziomie A lub B Dostępność sieci ciepłowniczej poziomie A lub B osadnictwo miejskie Dostępność sieci ciepłowniczej poziomie A lub B Dostępność sieci ciepłowniczej poziomie A lub B dostęp do edukacji Dostępność sieci ciepłowniczej Dostępność sieci ciepłowniczej szkolnej poziomie A lub B poziomie A lub B dostęp do Dostępność sieci ciepłowniczej Dostępność sieci ciepłowniczej szkolnictwa poziomie A lub B poziomie A lub B wyższego dostęp do służby Dostępność sieci ciepłowniczej Dostępność sieci ciepłowniczej zdrowia poziomie A lub B poziomie A lub B dostęp do usług kulturalnych - - dostęp do usług turystycznych i - - wypoczynkowych dostęp do przemysłu - - dostęp do usług Dostępność sieci ciepłowniczej Dostępność sieci ciepłowniczej handlowych poziomie A lub B poziomie A lub B dostęp do obiektów (sanktuariów) - - religijnych Źródło: Opracowanie własne 75

76 9. Wykorzystanie modeli na platformie ZASZTAR. Model rozumiany jest jako system założeń, pojęć i zależności między nimi pozwalający w przybliżony sposób opisywać wybrany aspekt rzeczywistości. Celem budowy modelu finansowo-ekonomicznego jest obliczenie opłacalności finansowej i ekonomicznej planowanego przedsięwzięcia. Na poniższym rysunku przedstawiono budowę zaproponowanego modelu. Rysunek 21 Budowa modelu. Dane wejściowe Założenia Obliczenia Wyniki Kredyt/ pożyczka Źródło opracowanie własne. Przedstawiony powyżej model adresowany jest do jednostek samorządu terytorialnego wchodzących w skład Aglomeracji Rzeszowskiej: Gminy Błażowa, Miasta i Gminy Boguchwała, Miasta i Gminy Dynów, Miasta i Gminy Głogów Małopolski, Gminy Hyżne, Gminy Krasne, Gminy Lubenia, Gminy Świlcza, Gminy Trzebownisko, 76

77 Miasta i Gminy Tyczyn, Powiatu rzeszowskiego. Model ten może być również wykorzystywany przez innych użytkowników. Do tej grupy zaliczyć można mieszkańców oraz przedsiębiorców i inne strony zainteresowane planami inwestycyjnymi, zarówno z terenu Aglomeracji Rzeszowskiej, jak i z innych obszarów. Rysunek 22 Potencjalni użytkownicy zaproponowanego modelu finansowo-ekonomicznego. jst wchodzące w skład Aglomeracji Rzeszowskiej mieszkańcy model inne zainteresowane strony przedsiębiorcy Źródło opracowanie własne. Model ten może być wykorzystywany przez potencjalnych użytkowników w następujący sposób: 1. JST mogą wykorzystywać model do oceny finansowo-ekonomicznej danego przedsięwzięcia z zakresu usług transportowych oraz porównania różnych projektów lub do oceny różnych wariantów realizacji danego projektu. 2. Mieszkańcy mogą wykorzystywać model do oceny działań inwestycyjnych podejmowanych przez władze samorządowe. 3. Przedsiębiorstwa za pomocą modelu mogą dokonywać oceny planowanych i realizowanych przez JST inwestycji w kontekście prowadzonej przez siebie 77