Instrumenty zarządzania ryzykiem powodziowym - przykłady Roman Konieczny, Paweł Madej, Małgorzata Siudak Zakład Gospodarki Wodnej i Systemów Wodnogospodarczych IMGW-PIB
Działania i instrumenty Działania to bezpośrednie interwencje dające efekty w postaci redukcji ryzyka. Instrumenty to interwencje pośrednie, wymuszające, skłaniające lub zachęcające do wdrożenia działań Większość działań wymaga zaprojektowania i wdrożenia kilku różnych instrumentów.
Ograniczanie zabudowy na terenach zagrożonych powodzią Zakaz zabudowy Instrument został wprowadzony do prawa wodnego kilka lat po powodzi w 1997 roku, a jego celem zdawało się być uniemożliwienie budowy obiektów na terenach zagrożonych powodzią. Wdrożenia tego instrumentu nie poprzedziła żadna analiza skali problemu, spodziewanych korzyści, ale i skutków, jakie to może mieć dla rozwoju lokalnych społeczności. Być może dlatego, że instrument ten został wprowadzony w innym celu: eliminacji utrudnień w przepływie wód.
Skuteczność zakazu zabudowy Ankieta sporządzona w ramach Programu dla regionu Wisły Środkowej Na ankietę odpowiedziały 642 gminy Prawie połowa gmin (49,1% spośród 263) odpowiedziała, że w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego leżących w strefie wody 1% część obszaru jest przeznaczona pod zabudowę. Większość tych obszarów (ponad 70%) jest przeznaczona pod zabudowę jednorodzinną lub zagrodową.
Zgoda na odstępstwa od zakazu zabudowy Region rzeki Warty Poznań Decyzje podjęte dla wniosków o zwolnienie z zakazu w 2012 roku. Region Górnej Wisły Kraków Liczba wniosków o zwolnienie w latach 2007 2013 (styczeń - luty) Do RZGW w Poznaniu wpłynęło 240 wniosków o zwolnienie z zakazu. Decyzję zwalniającą otrzymało ok. 80% wniosków. Spośród 193 decyzji zwalniających 33 (17%) dotyczyły obiektów budowlanych, w tym 26 (13,5%) budynków mieszkalnych, a 7 (3,6%) budynków gospodarczych i garaży. Reszta wniosków dotyczyła głownie infrastruktury drogowej i komunalnej. Decyzje odmowne dotyczyły obiektów mogących znacząco oddziaływać na środowisko (biogazownie, gromadzenie odpadów itd.).. 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 0 50 100 150 200 250 300
Ograniczanie zabudowy na terenach zagrożonych powodzią (niezbędne instrumenty)
1968 1971 1974 1977 1980 1983 1986 1989 1992 1995 Liczba gmin w NFIP Program Ubezpieczeń Powodziowych skłania do przygotowania się do powodzi Federalna Agencja Zarządzania Kryzysowego w zakresie powodzi skłania zagrożone społeczności do przygotowania się do przyszłych powodzi. Do podstawowych narzędzi należy Program Ubezpieczeń Powodziowych i związany z nim System Oceny Miejscowości (Community Rating System). Program Ubezpieczeń Cel: uaktywnienie gmin w zakresie przygotowania do powodzi Narzędzia: ubezpieczenia oferowane właścicielom obiektów Warunki ubezpieczenia przynależność gminy, w której się mieszka do programu NFIP Warunki uczestnictwa gmin opracowanie map zalewów powodziowych i wprowadzenie ograniczeń zabudowy. 20000 15000 10000 5000 0 Wpływ dostępności kredytów bankowych na aktywność gmin w zakresie przystąpienia do NFIP Skuteczność ubezpieczonych obiektów 25-30% gmin w programie NFIP - 90%
System oceny gmin (Community Rating System) - CRS Zadaniem CRS jest skłanianie gmin do większej aktywności niż podstawowe wymagania NFIP System punktuje aktywność w zakresie przygotowania się do powodzi w zakresie: - informacji i edukacji, - map i regulacji zagospodarowania, - ograniczania strat powodziowych - przygotowania do reagowania na powódź. Na podstawie punktacji każda miejscowość jest zakwalifikowana do jednej z 10 klas. Przynależność do każdej klasy jest związana z obniżeniem składki powodziowej dla mieszkańców. Korzyści (obniżenie stawek ubezpieczeń) wynikające z udziału w CRS Liczba punktów Klasa CRS Obniżenie składki 4,500+ 1 45% 4,000 4,499 2 40% 3,500 3,999 3 35% 3,000 3,499 4 30% 2,500 2,999 5 25% 2,000 2,499 6 20% 1,500 1,999 7 15% 1,000 1,499 8 10% 500 999 9 5% 0 499 10 0 ZGWiSW, IMGW-PIB Kraków
Kategorie aktywności i punkty w CRS Informowanie Punkty- max Punkty - średnia Aktywność Wprowadzenie certyfikatów na poziom mieszkalny 116 46 100% Upublicznienie map ryzyka (strefy ubezpieczeń) 90 63 93% Projekty informacyjne 350 63 90% Informacja o zagrożeniu przy sprzedaży 80 14 68% Biblioteka lub strona o zagrożeniu i metodach Doradztwo w zakresie zabezpieczania domów 125 33 92% 110 49 41% Propagowanie ubezpieczeń powodz. 110 0 0 981 268
Kategorie aktywności i punkty w CRS Mapowanie i przepisy Punkty- max Punkty - średnia Aktywność Mapy o lepszym standardzie, dodatkowe informacje 802 65 50% Ochrona otwartej przestrzeni 2020 474 68% Wyższe standardy (ochrona retencji, przepisy o ochronie infrastruktury krytycznej) Gromadzenie danych powodziowych i o obiektach 2042 214 98% 222 54 87% Zarządzanie wodami burzowymi 755 119 83% 5841 926
Kategorie aktywności i punkty w CRS Ograniczenie skutków powodzi Plany zarządzania terenami zalewowymi Punkty- max Punkty - średnia Aktywność 622 123 43% Wykupy, relokacje 1900 136 23% Floodproofing, nasypy 1600 52 11% Zarządzanie odwodnieniami 570 214 78% Ostrzeganie i reagowanie 4692 525 Lokalne systemy ostrzegania 395 144 37% Bezpieczeństwo obwałowań 235 0 0% Bezpieczeństwo zapór 160 0 0% 788 144
Efekty i modyfikacje CRS Od 1990 roku, kiedy wprowadzono System Oceny wpisało się do niego 1229 miejscowości (rok 2013), co stanowi kilka procent wszystkich. Co roku w CRS średnio przybywa około 35 nowych uczestników. 80 miejscowości osiągnęło klasę zaawansowaną. Klasa punktacji CRS Procent gmin uczestniczących w CRS Klasy 1 4 (zaawansowane) 0.9 Klasy 5 7 (średnie) 43,26 Klasy 8 9 (podstawowe) 55,83 Zmiany w systemie dotyczą (2013, CRS Coordinator s Manual): a) zmniejszenia obciążenia dla NFIP, b) poprawy odporności społeczności lokalnych, c) zintegrowania różnych sposobów podejścia do reagowania, d) promocji naturalnych funkcji terenów zalewowych, e) poprawy percepcji ryzyka, f) wzmocnienia wdrożenia norm lub rekomendacji budowlanych.
Skuteczność programu NFIP Na 22 tysiące zalewanych przez powodzie miejscowości w czasie trwania programu przystąpiło do niego ok. 20 tys. miejscowości. Liczba wykupionych polis dla budynków wynosi obecnie około 5,6 miliona. Liczba polis wykupywanych w latach 1969-2005
US $ Wyniki finansowe NFIP Różnice między wpłatami do NFIP i wypłatam dla poszkodowanych (1978 2011) Pozyczki NFIP z MInisterstwa Finansów USA 20000000000 18000000000 16000000000 14000000000 12000000000 10000000000 8000000000 6000000000 4000000000 2000000000 0 Przed 1981a 1981 Kwota pożyczona Kwota oddana Kumulacja 1982 1983 1984b 1985 1994c 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2005d 2006 2007 2008-2009
Wnioski Instrumenty wdrażania działań ograniczających ryzyko powodzi mają, wobec ograniczonej palety działań ograniczających ryzyko powodziowe stosowanych dotychczas w Polsce, kluczowe znaczenie dla osiągnięcia sukcesu w redukcji ryzyka powodziowego. Przygotowanie, wdrażanie i monitoring skuteczności instrumentów wymaga współpracy specjalistów z wielu dziedzin: ekonomistów, prawników, socjologów, inżynierów, przyrodników itd. Niezbędne jest wsparcie nauki w badaniu, monitorowaniu i ocenie proponowanych lub wdrażanych instrumentów.