Podstawowe zasady ochrony fizycznej obiektów jądrowych Dr inż. Lech Małecki Instytut Zmian Warszawa Obiekty energetyczne, w tym elektrownie jądrowe, mogą być celem dla terrorystów - ataku grupy terrorystycznej, zdetonowania ładunku wybuchowego, ostrzelania z granatnika przeciwpancernego, spowodowania uderzenia samolotu itp. W związku z tym są chronione przed potencjalnymi atakami terrorystycznymi, tak jak zakłady chemiczne, ujęcia wody pitnej, elektrownie węglowe, magazyny gazu ziemnego itp. Potencjalnymi celami terrorystów w obiektach jądrowych mogą być: energetyczne i doświadczalne reaktory jądrowe laboratoria dysponujące materiałami jądrowymi i substancjami promieniotwórczymi zakłady produkcji paliwa jądrowego zakłady przerobu wypalonego paliwa jądrowego i przetwarzania odpadów promieniotwórczych magazyny i składowiska odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego środki transportu przewożące materiały i substancje jądrowe. Atak może być przeprowadzony w celu wywołania awarii (katastrofy) jądrowej i skażenia na wybranym przez terrorystów obszarze. Większość państw posiadających obiekty jądrowe zobowiązała się do ich ochrony fizycznej, podpisując Konwencję o ochronie fizycznej materiałów jądrowych, przyjętej 26 października 1979 r., uaktualniono w 2005 r. dodając na końcu i obiektów jądrowych. Obecnie stronami tej Konwencji jest 136 państw, w tym Polska. Zobowiązuje ona państwasygnatariuszy do ochrony materiałów jądrowych i obiektów jądrowych przed sabotażem oraz ograniczenie lub minimalizację spodziewanych i faktycznych radiologicznych skutków sabotażu. Materiały jądrowe mają być chronione także podczas transportu. W każdym kraju obowiązkowo należy powołać organ państwowy odpowiedzialny za nadzorowanie systemu ochrony fizycznej obiektów jądrowych i składowisk odpadów promineiotworczych. W Polsce jego rolę pełni organ centralnej administracji państwowej - Prezes Państwowej Agencji Atomistyki. Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej wydała dokument INFCIRC/225.Rev.4, w którym zawarto zalecenia dotyczące celów, środków i metod ochrony fizycznej. Dokument precyzuje postanowienia zawarte w Konwencji o ochronie fizycznej materiałów jądrowych. Wymogi międzynarodowe znajdują wyraz w krajowych przepisach prawnych. W Polsce m.in. w rozporządzeniu Rady Ministrów z 4 listopada 2008 r. w sprawie ochrony fizycznej materiałów jądrowych i obiektów jądrowych (Dz.U. Nr 207, poz.1295).
Istnieją działania zagrażające ochronie fizycznej. Należy do nich sabotaż - każde świadome działanie prowadzące do kradzieży, wykorzystania, usunięcia lub rozproszenia materiałów jądrowych, mogące spowodować śmierć, obrażenia ludzi lub szkody w odniesieniu do własności środowiska, jak również działanie wymierzone przeciwko obiektowi jądrowemu lub jego funkcjonowaniu wywołujące uwolnienie substancji radioaktywnych i powodujące narażenie na promieniowanie osób lub skażenie środowiska. Atak sabotażowy (terrorystyczny) na obiekt jądrowy może być spowodowany przede wszystkim narażeniem personelu ludności i środowiska na zagrożenie radioaktywne. Narażenie to zależy od rodzaju materiału jądrowego, jego ilości, a w szczególności ilości materiałów rozszczepialnych, budowy obiektu jądrowego i przewidywanych działań ochronnych. Wprowadzono pojęcie system ochrony materiałów i obiektów jądrowych, który jest połączeniem elementów administracyjnych, technicznych i różnego rodzaju zapór fizycznych służących bezpieczeństwu fizycznemu obiektów jądrowych. System ten stanowi zespół wielu wzajemnie ściśle powiązanych elementów: procedur określających działanie ludzi-personelu sposobów użycia sprzętu planu rozmieszczenia zapór w przewidywanych wrażliwych miejscach obiektu itp. Zadania systemu dotyczące zagrożenia terrorystycznego polegają na: powstrzymywaniu ewentualnych zamachowców przed próbami sabotażu od wewnątrz poprzez wprowadzenie zapór fizycznych utrudniających dostęp do obiektu jądrowego wykrywaniu nieuprawnionych działań polegające na wprowadzeniu kompleksowego systemu czujników, straży obiektowej, procedur dostępu do materiału jądrowego oszacowaniu ewentualnego zagrożenia polegające na oszacowaniu możliwości uwolnienia materiałów jądrowych w wyniku np. zniszczenia obiektu, użycia zdobytego materiału w innym rejonie, ewentualne skażenia i ich usuwanie wprowadzeniu barier opóźniających dostęp do materiałów jądrowych (płoty, kodowane zamki, ściany, zabezpieczenia w budynkach otworów wentylacyjnych okiennych, dachowych itp.) W analizach zagrożenia sabotażowego zwraca się szczególną uwagę na: zabezpieczenia reaktorów energetycznych i doświadczalnych z uwzględnieniem możliwości ataku na ich wrażliwe elementy głównie zabezpieczenia fizyczne budynku reaktora, obiegów systemu chłodzenia, basenów wypalonego paliwa oraz na zabezpieczenia przed możliwością sabotażu wewnętrznego np. opanowanie sterowni reaktora w tym celu projektuje się nowe obiekty jądrowe (i odpowiednio modernizuje starsze) w taki sposób aby maksymalnie utrudnić potencjalnym zamachowcom dostęp do wrażliwych części obiektów możliwość spowodowania katastrofy lotniczej poprzez bezpośrednie uderzenie w budynek reaktora i uszkodzenie jego wrażliwych elementów.
W warunkach stosowania ścisłej kontroli personelu i osób wizytujących (przede wszystkim zatrudnionych w strefie najbardziej wrażliwej) obiekty jądrowe, mających bezpośredni dostęp do materiałów jądrowych - przez wielokrotne i wielostopniowe sprawdzanie tożsamości (karty mikroprocesorowe, odciski palców i dłoni, potwierdzenie przez kamery obserwacyjno-rejestrujące) wprowadzenie zamachowca z zewnątrz sabotaż wydaje się mało prawdopodobny. Mimo to taki wypadek zdarzył się w 2007 r. w Republice Południowej Afryki w ośrodku jądrowym w Pelindaba, w którym przechowywany był wzbogacony uran z czasów, gdy próbowano tutaj zbudować broń jądrową. Zamachowcom udało się dotrzeć, najprawdopodobniej przy pomocy kogoś z personelu, do sterowni obiektu. Sytuacja została opanowana, ale wykazała niedoskonałość zabezpieczeń. Coraz częściej wprowadzane są więc zabezpieczenia uwzględniające możliwość dokonania zamachu z zewnątrz - np. poprzez zniszczenie zapór fizycznych za pomoca pojazdów opancerzonych, wypełnionych materiałami wybuchowymi lub ataku z powietrza czy z morza, ze względu na coraz częstsze rozmieszczanie obiektów jądrowych na brzegach morz i oceanów. Wyniki analiz zagrożeń sabotażowych wykazały, że (mimo iż od początku projektowania takich obiektów uwzględniano szereg czynników powodujących możliwość wystąpienia awarii jądrowej) obiekty starszego typu, budowane głównie w krajach korzystających z technologii sowieckich czy rosyjskich oraz pierwszych reaktorów energetycznych na Zachodzie. Ich konstrukcja uległa naturalnej degradacji i nie są całkowicie odporne na tego typu ataki. Wymagają pilnej modernizacji, podobnie jak i obiekty usytuowane w pobliżu lotnisk itp. Wprowadza się więc na przykład wokół reaktora jądrowego obowiązkową strefę bezpieczeństwa o promieniu 10 mil, kontrolę wjazdu na teren obiektów, podwójne ogrodzenie, strefę chronioną, strefę wenętrzną i strefę ścisłej ochrony itp. Jeżeli zniszczenia spowodowane atakiem ograniczają się do jednej funkcji lub jednego elementu reaktora np. awaria systemu chłodzenia obiegu pierwotnego, odcięcie zasilania zewnętrznego to niewielkie działania korekcyjne znacznie zminimalizują skutki zamachu. Jednakże uszkodzenie kilku elementów komplikuje sytuację. Zasadniczą rolę w ograniczaniu skutków ewentualnego zamachu terrorystycznego na obiekt jądrowy z reaktorem (elektrownie, ośrodki badawcze i inne) zarówno ataku z zewnątrz jak i przypadku sabotażu wewnątrz ma konstrukcja budynku reaktora jądrowego. Nowe budynki w którym umieszczony jest rdzeń reaktora jądrowego stanowią konstrukcję składającą się z podwójnych metrowej grubości ścian - wykonanych ze zbrojonego wzmocnionego betonu. Pomiędzy nimi znajduje się wolna przestrzeń o szerokości około dwóch metrów - stale monitorowana. Dodatkowo wzmocnione są kilkucentymetrowej grubości ścianą stalową. Wewnątrz budynku w płaszczu stalowym i betonowym umieszczony jest też rdzeń reaktora jądrowego. Przeprowadzone symulacje wykazały że do zniszczenia takiej konstrukcji z zewnątrz potrzebna byłaby eksplozja jądrowa. Tego typu konstrukcja budynku wytrzymuje silne trzęsienia ziemi i cyklony 6-7 stopni na skali Richtera i wiatry huraganowe wiejące z prędkością ok. 350 km/godz.
Budynek reaktora stanowi jeden z najbardziej wrażliwych elementów elektrowni jądrowej (lub ośrodka badawczego) ponieważ znajdują się w nim wszystkie istotne elementy konieczne do niezawodnej pracy systemy: systemy mechanicznego sterowania układami wygaszania reaktora, sterowania układami chłodzenia, awaryjnymi kilkustopniowymi systemami automatycznego wygaszania i chłodzenia, detektorami promieniowania, detektorami chemicznymi określającymi rodzaj i ilość uwalnianych substancji radioaktywnych i itp. Dążąc do opracowania możliwie najlepszej jego konstrukcji, przeprowadzono szeroko zakrojone analizy dotychczasowych i możliwych awarii reaktorów jądrowych. Do najbardziej znanych należą przeprowadzone przez US Nuclear Regulatory Commission NUREG-0956. Przeanalizowano w nich 16 awarii jądrowych. Wynika z tego, że niezwykle groźnymi ich skutkami są: utrata możliwości chłodzenia reaktora, brak zasilania sieciowego, pęknięcia rur systemu chłodzenia, awaria systemu chłodzenia awaryjnego i niedostępność wnętrza budynku reaktora jądrowego. Mimo zebrania dużej ilości informacji o awariach i opracowaniu wielu symulacji komputerowych istnieje jeszcze bardzo dużo nieokreślonych czynników nie pozwalających dokładnie przewidzieć przebiegu i zasięgu awarii tego typu. Najgroźniejszym z punktu widzenie zdrowia człowieka skutkiem awarii jądrowych jest wydzielanie się promieniotwórczego izotopu jodu J-131, które może nastąpić w czasie normalnej pracy reaktora jądrowego, w wyniku na przykład rozszczelnienia się prętów paliwowych wchodzących w skład zestawów paliwowych (oprócz innych substancji promieniotwórczych). Pręty paliwowe stanowią zwartą szczelną konstrukcję rurek cyrkonowych, w których znajduje się materiał jądrowy, ulegający przemianom w trakcie pracy reaktora jadrowego. Zasadniczym elementem zapewniającym bezpieczną pracę reaktora jest odprowadzanie z jego wnętrza ciepła, powstającego w wyniku reakcji jądrowych zachodzących w jego rdzeniu. Brak chłodzenia może spowodować rozpuszczenie rdzenia i trudno przewidywalne reakcje z obudową betonową, jak również uwolnienie ogromnej ilości gazów promieniotwórczych i toksycznych. Dlatego też, oprócz systemu chłodzenia, wykorzystywanego bezpośrednio do wytwarzania energii elektrycznej, w budynku reaktora umieszczane są automatyczne systemy awaryjnego odprowadzania ciepła i wyłączania reaktora oparte na działaniu praw natury. Konstrukcja budynku reaktora powinna wytrzymywać wysoką temperaturę i wysokie ciśnienie uwolnionych gazów, aerozoli przez kilka godzin, dni a nawet tygodni, tak by można było usuwać stopniowo skutki awarii. Przewidywana jest również możliwość wieloletniego wyłączeni budynku z użytkowania przy zapewnieniu jego chłodzenia. Przykładem zwiększenia bezpieczeństwa przez zastosowanie odpowiedniej konstrukcji budynku reaktora może być porównanie awarii w Elektrowni Jądrowej Three Mile Island w 1979 r. i awarii w Elektrowni Jądrowej w Czarnobylu w 1984 r. Obie były wynikiem błędu operatora i wad projektu. Utrata chłodziwa w amerykańskiej elektrowni jądrowej spowodowała rozpuszczenie rdzenia ale nie było pożaru i eksplozji, a budynek reaktora uniemożliwił wydostanie się substancji radioaktywnych do atmosfery. W Czarnobylu reaktor nie był umieszczony w budynku o wzmocnionej konstrukcji wybuch wodoru i moderatora grafitowego spowodował
pożar i wyparowania do atmosfery znacznej części rdzenia powodując silne skażenia okolicy rozprzestrzeniając się praktycznie na cały świat. By atak terrorystyczny był skuteczny należałoby spowodować awarię urządzeń wewnątrz budynku reaktora i poważnie uszkodzić sam budynek. Jako zabezpieczenia przed tym zagrożeniem stosuje się: kompleksowy system czujników straż obiektową procedury dostępu do materiału jądrowego specjalne płoty kodowane zamki ściany zabezpieczające zabezpieczenia w budynkach otworów wentylacyjnych okiennych, dachowych itp. karty mikroprocesorowe odciski palców i dłoni kamery obserwacyjno-rejestrujące inne specyficzne dla danego obiektu zabezpiecenia, włącznie z ochroną danych. Systemy ochrony fizycznej obiektów i przechowywanych w nich materiałów jądrowych są opracowywane indywidualnie dla każdego obiektu. Za jego opracowanie wprowadzenie i poprawne funkcjonowanie odpowiedzialne są władze państwowe w ramach swojego prawa krajowego zgodne z prawem międzynarodowym. W każdym państwie mogą obowiązywać różne rozwiązania techniczne, prawne, organizacyjne w tym zakresie, jak i współpraca międzynarodowa. Stąd umiędzynarodowienie problemu ochrony fizycznej, szczególnie wyraźnie widoczne w sytuacji - gdy efektywność systemu ochrony w jednym państwie jest uzależniona od działań innego państwa - np. w sytuacji konieczności transportu materiałów jądrowych przez wspólną granicę lub przy transporcie tranzytowym. Państwo powinno zagwarantować ochronę materiałów jądrowych podczas ich międzynarodowego transportu na jego terytorium lub na pokładzie statku lub samolotu podlegającemu jego jurysdykcji.system ochrony materiałów jądrowych jest połączeniem elementów administracyjnych, technicznych i różnego rodzaju zapór fizycznych. Zalecenia zawarte we wspomnianym dokumencie MAEA INFCIRC/255/Rev.4 zobowiązują państwa do współpracy, wzajemnych konsultacji, wymiany informacji o sposobach ochrony fizycznej, stosowanych technikach oraz o sposobach odzyskiwania utraconego materiału jądrowego. Przy opracowywaniu zaleceń dla systemu ochrony obiektów jądrowych należy uwzględnić stopień atrakcyjności formy postaci materiału jądrowego dla potencjalnych zamachów terrorystycznych oraz naturalne właściwości materiału uniemożliwiające sabotaż lub kradzież. Dlatego wymagania dotyczące fizycznej ochrony obiektów jądrowych muszą przede wszystkim uwzględniać rodzaj (kategorię) materiału jądrowego w obiektach, jego lokalizację (tzn. czy jest on aktualnie używany, magazynowany, transportowany), jak i zabezpieczenie dróg transportu materiału. System zabezpieczeń fizycznych powinien stanowić kombinację:
urządzeń stanowiących rozbudowane systemy jądrowej aparatury kontrolnej, systemów obserwacji obiektu, zamykania zagrożonych lub atakowanych stref obiektu, systemów alarmowych, zespołu procedur - włączając w to organizację i obowiązki służb ochraniających obiekt, plany obiektu uwzględniające przeprowadzenie natychmiastowej akcji obronnej, obowiązkowych ćwiczeń treningowych oraz działań usuwających skutki zamachu, np. usuwanie przeszkód uniemożliwiających dotarcie do zagrożonej strefy, naprawa uszkodzeń i uruchomienie systemów kontrolnych, usuwanie skażeń radioaktywnych. Opracowanie systemu ochrony fizycznej indywidualnie dla każdego obiektu wymaga szczególnej dokładności w przypadku tych, które mogą być bardziej narażone na zamachy ze względu na atrakcyjność materiału jądrowego dla celów terrorystycznych. W związku z tym musi być również okresowo kontrolowany, modernizowany i modyfikowany w zależności od zmian kategorii chronionego materiału. Międzynarodowy transport materiałów i substancji jądrowych wymaga spełnienia wszystkich uzgodnionych procedur dotyczących zabezpieczeń fizycznych zawartych we wspomnianym wyżej dokumencie. Państwo eksportujące materiał jądrowy musi wydać specjalne oświadczenie o legalności pochodzenia materiału. Państwo eksportujące odpowiada w pełni za bezpieczeństwo materiału, aż do chwili przekroczenia granicy. Informacje o transporcie powinny być niejawne. Dla celów ochrony fizycznej materiałów jądrowych wprowadzono poniższą ich kategoryzację - zależną od poziomu zabezpieczeń. Ma ona na celu ułatwienie wyboru obiektów wykorzystujących materiały jądrowe do szczególnej ochrony i wynika z potencjalnej atrakcyjności używanych w nich materiałów dla celów terrorystycznych. Dla racjonalniejszego wykorzystania systemu zabezpieczeń fizycznych, materiały jądrowe mogą być przesuwane do innych kategorii, jeżeli zachodzące w nich przemiany powodują na przykład zmiany intensywnosci promieniowania jonizującego, składu izotopowego, postaci (metalicznej, związku chemicznego, roztworu, mieszaniny). Różne kategorie materiałów jądrowych są przechowywane w miejscach wymagające różnych stopni ochrony i nie ma potrzeby stosowania wszędzie jednakowych standardów w tym względzie. Dostęp do obszarów chronionych jest ograniczony tylko dla wybranego i sprawdzonego personelu. Systemy ochrony powinny posiadać również mechanizmy uwzględniające ochronę materiału jądrowego w przypadku sytuacji awaryjnych np. pożarów, trzęsień ziemi, powodzi, huraganów. Zalecenia dla materiałów kategorii I odnoszą się przede wszystkim do jądrowych zakładów przemysłowych np. zakładów przerobu paliwa, zakładów produkcji zestawów paliwowych, reaktorów energetycznych. Materiał jądrowy tej kategorii, ze względu na łatwość szybkiego wykorzystania go do budowy jądrowych urządzeń wybuchowych, podlega szczególnej ochronie. Używany jest i przechowywany w specjalnie wydzielonym obszarze całego chronionego obiektu jądrowego np. w budynku, którego konstrukcja (ściany, podłogi, sufity) utrudni, ich zburzenie. Budynek powinien być również otoczony specjalnym ogrodzeniem oświetlonym w nocy. Obszar wokół budynku jak również jego pomieszczenia muszą znajdują się pod stałą obserwacją urządzeń obserwacyjno-rejestrujących
kontrolowanych jednocześnie i ciągle przez co najmniej 2 osoby. Podobnie są obserwowane wszystkie pomieszczenia wewnętrzne w których używane są materiały jądrowe, a nawet obszary niewykorzystywane bezpośrednio do pracy z materiałami jądrowymi np. przestrzeń między ścianami budynku reaktora. Wszystkie systemy alarmowe są wyposażone w niezależne zasilanie awaryjne. Ilość wejść do chronionego jest ograniczona do minimum - zwykle jest jedno wejście i dodatkowo jedno awaryjne wyjście ewakuacyjne. Materiał Postać 1. Pluton a Nienapromieniowany b materiał jądrowy 2. Uran-235 Nienapromieniowany b materiał jądrowy - Uran wzbogacony do 20% w U-235 lub więcej - Uran wzbogacony do 10% w U-235, ale mniej niż 20 % - Uran wzbogacony powyżej stanu naturalnego, ale mniej niż 10 % U-235 Kategoria I 2 kg lub więcej 5 kg lub więcej 3. Uran-233 Nienapromieniowany b 2 kg lub więcej 4. Paliwo napromieniowane Kategoria II Mniej niż 2 kg, ale więcej niż 500 g Mniej niż 5 kg, ale więcej niż 1 kg 10 kg lub więcej Mniej niż 2 kg, ale więcej niż 500 g Zubożony lub naturalny uran, tor lub nisko wzbogacone paliwo (mniej niż 10 % składnika rozszczepialnego) d,e Kategoria III c 500 g lub mniej, ale więcej niż 15 g 1 kg lub mniej, ale więcej niż 15 g Mniej niż 10 kg, ale więcej niż 1 kg 10 kg lub więcej 500 g lub mniej, ale więcej niż 15 g a - każda postać plutonu, za wyjątkiem plutonu o koncentracji izotopu Pu238 przewyższającej 80% b nienapromieniowany materiał jądrowy nie użyty lub użyty w reaktorze ale o poziomie promieniowana równym lub mniejszym niż 1Gy/h (100rad/h) c - materiał jądrowy tej kategorii może być chroniony tak jak wszystkie inne materiały radioaktywne d - zalecany poziom ochrony może być zmieniony przez właściwy organ państwowy po dokonaniu analizy zagrożeń e inne paliwa, które w pierwotnej postaci przed napromieniowaniem zaliczane były do kategorii I lub II mogą być przesunięte do kategorii niższej, gdy poziom promieniowania przekracza 1Gy/g na nieosłonięty metr
Dostęp do materiałów jądrowych w wydzielonym obszarze jest ograniczany wyłącznie do autoryzowanego personelu. Ekipy wizytujące, przeprowadzające konserwację, naprawy i inne osoby przebywające chwilowo na terenie chronionego obszaru muszą być eskortowane przez odpowiednio przeszkolony personel. Obowiązkowe szkolenia i ćwiczenia treningowe personelu są przeprowadzane minimum raz do roku. Wszystkie osoby na terenie strzeżonego obiektu w szczególności w obszarze wydzielonym muszą posiadać identyfikatory. W pewnych obszarach obowiązkowy jest specjalnie oznakowany ubiór ochronny. Przejście z jednej strefy do drugiej jest kontrolowane.wejście na ten teren możliwe jest tylko dla osób posiadających specjalną autoryzację (strefową tj do każdego fragmentu zamkniętego obszaru wymagane jest indywidualne zezwolenie). Wszelkie wejścia i wyjścia są monitorowane rejestrowane przez systemy identyfikacji osób (w bardziej zaawansowanych systemach przez komputerową identyfikację odcisków palców czy rysów twarzy) oraz kontroli wnoszonych i wynoszonych przedmiotów przy użyciu np. detektorów metali, detektorów promieniowania. W wydzielonym rejonie zamkniętym mogą być używane tylko pojazdy do niego należące bez prawa jego opuszczania. Pojazdy wjeżdżające lub opuszczające obszar chroniony muszą być każdorazowo kontrolowane. Wszelkie przesunięcia materiału jądrowego muszą być również obserwowane i rejestrowane przez zestawy przyrządów nie tylko obserwacyjnych ale i również przez detektory promieniowania, detektory ruchu oraz operatora zapisującego poszczególne fazy prowadzonych prac. Materiał jądrowy musi być magazynowany w obszarze wydzielonym. Przy przenoszeniu materiału z jednego budynku obiektu w tym obszarze do drugiego obowiązują te same zalecenia jak przy transporcie międzynarodowym. Szczególnie chronionymi pomieszczeniami wewnątrz budynku są magazyny materiałów jądrowych do których dostęp jest dodatkowo utrudniony i kontrolowany przez patrole. Drogi dojazdowe, zwykle ograniczone do głównej i awaryjnej, a szczególnie awaryjna z zasady rzadko używana, muszą być chronione zespołem zapór fizycznych jak i stale monitorowana. Na terenie całego wydzielonego obszaru muszą być rozmieszczone detektory promieniowania, detektory ruchu i inne detektory uruchamiające centralny system alarmowy obiektu. Alarmy powinny być dźwiękowe i świetlne przy czym kolor oraz natężenie dźwięku powinny informować o stopniu i rodzaju zagrożenia. Ochrona obiektu jest całodobowa, a służba ochrony powinna być uzbrojona (nawet w broń maszynową i granatniki przeciwpancerne), wyposażona w szybkie pojazd w tym opancerzone i przygotowana do szybkiej interwencji. Personel obiektu jest zobowiązany do ścisłej współpracy ze strażą obiektu, zgodnie z opracowanymi procedurami, których znajomość przez personel jest obligatoryjna i okresowo sprawdzana. Wszelkie środki łączności pomiędzy służbami ochronnymi obiektu są zdublowane. Działanie całości systemu ochrony fizycznej obiektu jest kontrolowane minimum raz do roku. Zasadnicza różnica pomiędzy zaleceniami systemu ochrony dla kategorii I, a zaleceniami dla kategorii II - polega na tym, że na terenie obiektu jądrowego nie ma specjalnego wydzielonego obszaru składowania i używania materiału jądrowego kategorii II. Materiał jądrowy kategorii II może znajdować się, być używany i przechowywany na
obszarze całego chronionego obiektu jądrowego. Dostęp do obiektu powinien być ograniczony do niezbędnego minimum i tylko dla osób posiadających odpowiednie uprawnienia. Wszystkie osoby przebywające czasowo na terenie obiektu muszą być eskortowane. Jego personel musi być informowany o wszelkich zmianach systemu, a szkolenia o bezpieczeństwie muszą odbywać się co najmniej raz do roku. Podobnie jak w obszarze wydzielonym dla materiału kategorii I, wszelkie wnoszone i wynoszone przedmioty jak również pojazdy opuszczające teren i wpuszczane na teren muszą być kontrolowane. Za bezpieczeńswo transportu materiału jądrowych wewnątrz obiektu odpowiedzialne są jego służby wewnętrzne, przy czym nie jest konieczne wtedy spełnienie wszystkich międzynarodowych warunków w tym zakresie. Wymagana jest rejestracja i obserwacja oraz zabezpieczenia fizyczne uniemożliwiające kradzież. Transport tego typu musi być wykonywany przez odpowiednio przygotowany personel. Mogą być również stosowane elektroniczne systemy obserwacyjno-rejestrujące. Obszar chroniony obiektu musi być otoczony ogrodzeniem obserwowanym, również w nocy. Zewnętrzne ściany budynków obiektu posiadające wzmocnioną konstrukcję można również traktować jako rodzaj ogrodzenia. Wszelkie ogrodzenia muszą być wyposażone w detektory ruchu lub inne detektory sygnalizujące włamanie i uruchamiające centralny system alarmowy. Systemy obserwacyjne muszą pracować w sposób ciągły i być stale kontrolowane przez dwuosobowy zespół. Ze względu na niski poziom intensywności promieniowania jonizujacego i niewielką ilość materiału jądrowego zalecenia dla systemu ochrony tego typu materiałów kategorii III są najłagodniejsze. Odnoszą się głównie do jądrowych ośrodków badawczych nie posiadających reaktorów doświadczalnych. Materiały te są najmniej atrakcyjne dla celów terrorystycznych. Materiał jądrowy III kategorii może być używany i magazynowany w obszarze, do którego dostęp jest ograniczony i kontrolowany. Przenoszenie takiego materiału powinno być przeprowadzane z zachowaniem środków ostrożności wymaganych dla materiałów promieniotwórczych, z uwzględnieniem ich ochrony fizycznej. Powinna być prowadzona ewidencja ich ruchu i przygotowane procedury na wypadek kradzieży lub lokalnych skażeń terenu. Za bezpieczeństwo materiałów jądrowych kategorii III odpowiada służba ochrony obiektu. Przewidując możliwe ataki terrorystyczne uwzględnia się atrakcyjność obiektu energetycznego dla terrorystów z tego względu, możliwość przeprowadzenia zamachu (ataku na obiekt, sabotaż) i wykorzystania zdobytego materiału (np. jądrowego itp.), dostępności technologii aktu terrorystycznego jego organizacji i finansowania. Prowadzona jest międzynarodowa wymiana informacji o organizacjach terrorystycznych w tym zakresie i wykorzystuje się symulacje komputerowe. Należy kontynuować te działania, by uniknąć takiej tragedii jak w nocy 15 listopada 2015 r. w Paryżu.
Bibliografia 1) Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.) Art. 129 oraz 136 ust. 2 (http://prawo.legeo.pl/prawo/ustawa-z-27-kwietnia-2001-r.-prawo-ochrony-srodowiska). 2) Materiały z konferencji RDOŚ Obszar ograniczonego użytkowania w teorii i praktyce, Poznań 9 października.2012 r. 3) B. Rakoczy Obszar ograniczonego użytkowania w prawie polskim, Polskie Zrzeszeni Inżynierów i Techników Sanitarnych Oddział Wielkopolski, Warszawa 2011. 4) L.Dobrzyński i in., Spotkanie z promieniotwórczością, IPJ w Świerku, maj 2005 tabela 2 (http://www.radioaktywnosc.umcs.lublin.pl/? id=3). 5) Rozporządzenie Rady Ministrów z 31 sierpnia 2012 r. (Dz.U.2012 r., poz.1048) w sprawie wymagań bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, jakie ma uwzględniać projekt obiektu jądrowego ( 1 pkt 22, pkt 24, pkt 30, pkt 33, pkt 37, 30, 9 pkt 2 (http://dziennikustaw.gov.pl/du/2012/1048). 6) Rozporządzenie Rady Ministrów z 27 kwietnia 2004 r. (Dz.U.2004 r. Nr 98, poz.987) w sprawie wartości poziomów interwencyjnych dla poszczególnych rodzajów działań interwencyjnych oraz kryteriów odwołania tych działań, 1 (http://dziennikustaw.gov.pl/du/2004/s/98/987/1). 7) Rozporządzenie Ministra Środowiska z 30 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad tworzenia obszaru ograniczonego użytkowania wokół obiektu jądrowego ze wskazaniem ograniczeń w jego użytkowaniu, (Dz.U. 2002 Nr 241, poz. 2094, 4. (http://static1.money.pl/d/akty_prawne/pdf). 8) Żródło internetowe dostępne dnia 12 listopada 2013 r.: http://www.pte.poznan.pl/files/przepisy% 20i%20rekomendacje% 20dot.%20bezpiecze%C5%84stwa%20i%20licencjonowania%20EJ.ppt