LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA WĘGORZEWA NA LATA

LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA WĘGORZEWA NA LATA 2017-2020 ATRIUM GRUPA DORADCZA B.BAŃCZYK, A. ŻANDARSKA SPÓŁKA JAWNA UL. F. RATAJCZAKA 26/3 61-813 POZNAŃ WĘGORZEWO 2017

WSTĘP... 4 1. POWIĄZANIA Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI I PLANISTYCZNYMI GMINY... 5 2. DIAGNOZA STANU ISTNIEJĄCEGO... 10 2.1. INFORMACJE OGÓLNE... 10 2.2. ANALIZA SYTUACJI W GMINIE WĘGORZEWO... 12 2.3. SZCZEGÓŁOWA ANALIZA SYTUACJI W MIEŚCIE... 23 2.3.1. Sfera społeczna... 24 2.3.2. Sfera gospodarcza... 35 2.3.3. Sfera środowiskowa... 38 2.3.4. Sfery przestrzenno-funkcjonalna i techniczna... 39 3. OBSZAR REWITALIZACJI... 45 3.1. PODOBSZAR REWITALIZACJI A... 47 3.2. PODOBSZAR REWITALIZACJI B... 50 4. WIZJA OBSZARU PO PRZEPROWADZENIU PROCESU REWITALIZACJI... 53 5. CELE PROCESU REWITALIZACJI... 54 6. PROJEKTY ZAPLANOWANE DO REALIZACJI W RAMACH PROCESU REWITALIZACJI... 55 6.1. PODSTAWOWE PROJEKTY REWITALIZACYJNE... 55 6.2. CHARAKTERYSTYKA POZOSTAŁYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ REWITALIZACYJNYCH... 61 7. MECHANIZMY ZAPEWNIENIA KOMPLEMENTARNOŚCI... 66 7.1. KOMPLEMENTARNOŚĆ PRZESTRZENNA... 66 7.2. KOMPLEMENTARNOŚĆ PROBLEMOWA... 66 7.3. KOMPLEMENTARNOŚC PROCEDURALNO-INSTYTUCJONALNA... 69 7.4. KOMPLEMENTARNOŚĆ MIĘDZYOKRESOWA... 69 7.5. KOMPLEMENTARNOŚĆ ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA... 69 2

8. REALIZACJA ZASADY PARTNERSTWA I PARTYCYPACJI... 71 9. WDRAŻANIE I MONITORING... 72 SPIS TABEL... 75 SPIS RYCIN... 76 SPIS FOTOGRAFII... 77 3

Węgorzewo miasto, które po raz drugi konfrontuje się z wyzwaniem jakim jest rewitalizacja. Sprostanie temu wyzwaniu w obecnej perspektywie finansowej jest jednak znacznie trudniejsze niż miało to miejsce w poprzednim okresie programowania. Wpływ na to ma przede wszystkim zmiana uwarunkowań prawnych rewitalizacji oraz nowe podejście do tego procesu, jeszcze bardziej akcentujące i uwydatniające kwestie społeczne. Istotne jest również określenie relacji kształtującej się polityki rewitalizacyjnej z polityką rozwoju, polityką społeczną oraz polityką przestrzenną. W związku z powyższym, zaistniała potrzeba sporządzenia nowego dokumentu programującego proces rewitalizacji w Węgorzewie. Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Węgorzewa na lata 2017-2020 identyfikuje cele, kierunki działań i przedsięwzięcia rewitalizacyjne, których realizacja umożliwi wyprowadzenie wyznaczonego obszaru rewitalizacji ze stanu kryzysowego. Wdrożenie założeń Programu odbywać się będzie przy współudziale interesariuszy procesu rewitalizacji. Zgodnie z założeniami niniejszego dokumentu, proces rewitalizacji koncentrować się będzie na dwóch obszarach. Pierwszy z nich obejmuje centralną część miasta, natomiast drugim obszarem objętym rewitalizacją jest rejon zespołu dworca kolejowego przy ul. Stefana Jaracza. Wdrożenie zaplanowanych przedsięwzięć doprowadzić ma do ożywienia społecznogospodarczego rejonów, które aktualnie odznaczają się szczególnie złą sytuacją w sferze społecznej. 4

STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY WĘGORZEWO NA LATA 2014-2020 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Węgorzewo na lata 2014-2020 to dokument mający istotne znaczenie dla zapewniania bezpieczeństwa społecznego mieszkańców gminy, a w szczególności osób wykluczonych bądź zagrożonych wykluczeniem społecznym. Jej opracowanie miało w zamierzeniu nie tylko zdiagnozowanie problemów społecznych występujących w gminie, ale przede wszystkim wypracowanie celów, których osiągniecie wpłynie na poprawę sytuacji i jakości życia obciążonych tymi problemami. W związku z powyższym, celem Strategii jest minimalizowanie negatywnych zjawisk społecznych, a także integracja społeczna i zawodowa grup wykluczonych lub zdyskryminowanych, stworzenie podstaw do opracowania lokalnych programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, problemów przemocy w rodzinie i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka i stworzenie możliwości aplikowania do dysponentów środków finansowych na realizację takich programów. Pomoc społeczna kierowana jest do osób, które z powodu różnych trudności życiowych nie są w stanie samodzielnie, w pełni zaspakajać własnych potrzeb. Degradacja przestrzeni miejskiej zachodzi w różnych aspektach, niewątpliwie jednak najważniejszym z nich jest aspekt społeczny. Kluczowe jest zatem zdiagnozowanie problemów społecznych, które w zamierzeniu zostaną rozwiązane poprzez realizacje działań rewitalizacyjnych. Działania ukierunkowane na lokalną społeczność są ważne, ponieważ poprawa jakości i warunków jej życia niewątpliwie wpłynie na poprawę sytuacji w innych sferach. W największym uproszczeniu, celem rewitalizacji jest ożywienie społeczne poprzez rozwiązanie problemów wpływających na powstanie sytuacji kryzysowej, stanowiącej zagrożenie dla dalszego rozwoju miasta i gminy. Założenia Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Węgorzewa są więc spójne z założeniami Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Węgorzewo, ponieważ dla obu dokumentów priorytetem jest rozwiązanie problemów społecznych przyczyniających się do powstania sytuacji kryzysowych na określonych obszarach gminy. Nawiązaniem do wskazanej kwestii jest misja wypracowana w ramach Strategii: Gmina Węgorzewo inwestuje w kapitał ludzki dając szansę rozwoju swoim mieszkańcom, przeciwdziała wykluczeniu społecznemu, dąży do 5

wzrostu poczucia bezpieczeństwa mieszkańców oraz do wzmocnienia aktywności środowisk lokalnych. Wśród priorytetów wyróżnia się m.in.: I. Sytuacja na rynku pracy i sytuacja osób bezrobotnych (rezultatami osiągnięcia celów w ramach priorytetu I są: wzrost liczby miejsc pracy, zwiększenie atrakcyjności na rynku pracy czy zmniejszenie negatywnych skutków bezrobocia); II. Edukacja (rezultaty: zwiększenie dostępu do edukacji, kultury i sportu oraz wsparcie rozwoju dzieci i młodzieży); IV. Aktywność społeczna (rezultaty: wzrost poziomu integracji w społecznościach lokalnych oraz więcej kompetentnych liderów i organizacji pozarządowych); V. Bezpieczeństwo (rezultat: zapobieganie zrachowaniom ryzykownym). WIELKIE JEZIORA MAZURSKIE 2020 STRATEGIA Strategia Wielkie Jeziora Mazurskie 2020 powstała w wyniku współpracy samorządów skupionych wokół idei rozwoju i promocji Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Jest ona rezultatem wspólnych prac czternastu samorządów, w tym gminy Węgorzewo. W wyniku realizacji Strategii nastąpi ziszczenie się następującej wizji: Wielkie Jeziora Mazurskie nowoczesnym i zintegrowanym obszarem ludzi przedsiębiorczych. Zwraca się uwagę, że integracja regionu może być rozpatrywana m.in. przez pryzmat więzi społecznych. Integracja przyczynia się bowiem do budowania tożsamości lokalnej i wzmacniania wspomnianych więzi, co wymaga podejmowania wspólnych działań. Największych starań ze strony samorządów Wielkich Jezior Mazurskich wymagać będzie wyzwanie, jakim jest zapewnienie wysokiej jakości życia. Zapewnienie atrakcyjnych warunków życia to bowiem jedna z kluczowych części składowych celu głównego Strategii. Składowa ta jest spójna z założeniami procesu rewitalizacji, które skupiają się na działaniach ukierunkowanych na problemy i potrzeby lokalnych mieszkańców. Jednym z czynników rozwoju jest kapitał społeczny i kapitał ludzki, co zostało podkreślone w celu strategicznym odnoszącym się do wysokiego poziomu edukacji i partycypacji społecznej. Zwrócono uwagę m.in. na to by mieszkańcy Wielkich Jezior Mazurskich odznaczali się wysokim poziomem kwalifikacji społecznych i zawodowych, wysoką aktywnością społeczną, otwartością na nowe idee i wyzwania oraz umiejętnością współpracy na różnych poziomach. Wśród innych cech wyróżnia się: korzystny klimat dla biznesu i wysokie kwalifikacje zawodowe (cel: konkurencyjna gospodarka), wysoką aktywność społeczną (cel: spójność komunikacyjna wewnętrzna i zewnętrzna), rozwiniętą, nowoczesną i efektywną infrastrukturę ochrony środowiska przyrodniczego oraz wysoki 6

poziom świadomości ekologicznej (cel: wysoka jakość środowiska przyrodniczego). Podjęcie działań zaplanowanych w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji, przyczyni się w głównej mierze do zwiększenia spójności społecznej, ale także spójności gospodarczej i przestrzennej, co jest zgodne z założeniami Strategii Wielkich Jezior Mazurskich. PLAN GOSPODARKI NISKOEMISYJNEJ DLA GMINY WĘGORZEWO Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Węgorzewo jest dokumentem o charakterze strategicznym, oddziałującym na lokalną gospodarkę ekologiczną i energetyczną. Celem opracowania dokumentu było zaplanowanie działań wpływających na poprawę jakości środowiska naturalnego w gminie, w tym przede wszystkim przyczyniających się do stopniowego obniżenia emisji dwutlenku węgla. Stanowi to odpowiedź na wyzwania postawione w pakiecie klimatyczno-energetycznym. Najważniejszym celem określonym w Planie Gospodarki Niskoemisyjnej jest redukcja emisji gazów cieplarnianych, jak również racjonalizacja wykorzystania energii przez odbiorców i podmioty wytwarzające energię użytkową. W odpowiedzi na tak postawione cele zaplanowane zostały działania polegające na termomodernizacji obiektów mieszkalnych i użyteczności publicznej, wymianie źródeł ogrzewania, wykorzystywaniu OZE oraz racjonalizacji zużycia energii elektrycznej. Działania zaplanowane w Lokalnym Programie Rewitalizacji miasta Węgorzewa będą realizowane zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, w związku ukierunkowane zostaną na poprawę dobrobytu społecznego przy uwzględnieniu relacji na linii człowiek środowisko naturalne. W Programie uwzględniono także działania mające wpływ na poprawę jakości środowiska naturalnego, obejmujące m.in. termomodernizację budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej, zlokalizowanych na obszarach wyznaczonych do rewitalizacji. Działania tego typu stanowią tym samym odpowiedź na założenia Planu Gospodarki Niskoemisyjnej. 7

STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO GMINY WĘGORZEWO DO 2015 ROKU Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Węgorzewo jest dokumentem, którego założenia miały na celu wpłynąć na poprawę standardów i warunków życia mieszkańców gminy do roku 2015. Co prawda przedmiotowy dokument uległ dezaktualizacji, jednak przedstawiono nawiązania do niego, z uwagi na brak aktualnego opracowania. Motywowane jest to faktem, że zdiagnozowane potrzeby, mimo upływu czasu, nie straciły na ważności. I tak, zwraca się uwagę na potrzebę integracji i aktywizacji mieszkańców miasta i gminy, która odzwierciedlona została także w jednym z celów strategicznych, wypracowanych w Strategii. Podkreślono wówczas coraz większą rolę w kształtowaniu lokalnego rynku pracy aktywności społecznej oraz integracji pomiędzy mieszkańcami we wspólnych działaniach. Pozwala to bowiem na zdobywanie nowych umiejętności, kształtowanie postaw przedsiębiorczych oraz wspólną organizację różnego rodzaju przedsięwzięć. Podsumowując, założenia Lokalnego Programu Rewitalizacji nawiązują m.in. do takich celów określonych w Strategii jak: poprawa warunków bytowych społeczeństwa poprzez rozwój i wsparcie lokalnej przedsiębiorczości; rozwój infrastruktury technicznej i komunalnej; integracja i aktywizacja mieszkańców miasta i gminy. Istotnym elementem całego programu rozwojowego była poprawa jakości i standardów życia mieszkańców gminy. STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY WĘGORZEWO Politykę przestrzenną miasta reguluje Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Węgorzewo, przyjęte przez Radę Miejską uchwałą nr XVII/134/2016 z dnia 27.01.2016 r. Tematyką powyższego opracowania jest przede wszystkim ocena i diagnoza uwarunkowań i potencjalnych barier rozwoju funkcjonalno-przestrzennego miasta. Studium stanowi podstawę, w oparciu o którą sporządzane są miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego poszczególnych rejonów miasta. W ramach niniejszego dokumentu określone zostały ponadto: cele rozwoju odnoszące się do całości obszaru miasta oraz kierunków działań prowadzące do osiągnięcia tych celów, obszary i obiekty chronione oraz zasady ich ochrony, lokalne wartości zasobów środowiska przyrodniczego i zagrożenia środowiskowe, 8

zasady rozwoju podstawowych funkcji gminy, kierunki zagospodarowania przestrzennego miasta, kierunki zagospodarowania turystycznego, kierunki rozwoju komunikacji i infrastruktury technicznej, obszary predysponowane do zorganizowanej działalności inwestycyjnej, inwestycje publiczne i obszary objęte obowiązkiem sporządzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Studium określa jednocześnie główny cel rozwoju przestrzennego miasta. Sformułowany został jako: osiągnięcie wszechstronnego rozwoju, zapewniającego poprawę jakości życia mieszkańców, przy zachowaniu równowagi między aktywnością gospodarczą, a ochroną środowiska przyrodniczego i kulturowego. Osiągnięciu zdefiniowanego w ten sposób celu głównego ma posłużyć realizacja poszczególnych celów strategicznych, określonych w ramach różnych sfer funkcjonowania gminy, w tym również sfery funkcjonalnoprzestrzennej. Cele strategiczne prezentują się następująco: rozwój społeczno-ekonomiczny, ze szczególnym uwzględnieniem aktywizacji gospodarczej, rozwój przyrodniczo-kulturowy, ze szczególnym uwzględnieniem aktywizacji zasobów i wartości, rozwój funkcjonalno-przestrzenny, ukierunkowany na porządkowanie struktury przestrzennej miasta i jego jednostek, kształtujący warunki do przygotowania katalogu ofert lokalizacyjnych dla inwestorów, szczególnie w zakresie turystyki i usług oraz drobnej wytwórczości, promowanie zarówno walorów przyrodniczych, kulturowych, krajobrazowych i turystycznych, jak i działających podmiotów gospodarczych w kraju, za granicą. Rozwój sfery funkcjonalno-przestrzennej odbywać się będzie przede wszystkim poprzez nieustanną poprawę stanu ładu przestrzennego w kształtowaniu zagospodarowania obszarów miasta i gminy mając na uwadze szczególnie atrakcyjne walory przyrodnicze regionu, ale także zasoby kulturowe i krajobrazowe. Nacisk położono jednocześnie na estetykę sposobów zagospodarowania miasta, a także efektywność w gospodarowaniu posiadanymi zasobami. 9

Z uwagi na specyfikę gmin miejsko-wiejskich przeprowadzono diagnozę sytuacji społecznej na obszarze wiejskim i w mieście, w celu wskazania obszaru o największej koncentracji negatywnych zjawisk społecznych. Taką diagnozę stanowi podrozdział 2.2. i bazując na jej wynikach, przystąpiono do szczegółowej analizy obszaru występowania największej koncentracji negatywnych zjawisk społecznych (podrozdział 2.3.). Uprzednio jednak przestawiono podstawowe informacje na temat gminy Węgorzewo. 2.1. I N F O R M A C J E O G Ó L N E Gmina miejsko-wiejska Węgorzewo położona jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, przy granicy z obwodem kaliningradzkim. Bezpośrednio graniczy z pięcioma gminami wiejskimi: Srokowo i Kętrzyn z powiatu kętrzyńskiego, gminą Giżycko z powiatu giżyckiego oraz z gminami Budry i Pozezdrze z powiatu węgorzewskiego, którego siedziba znajduje się w Węgorzewie (ryc. 1). Gmina Węgorzewo geograficznie usytuowana jest na Pojezierzu Mazurskim, w obrębie jednostek fizycznogeograficznych: Kraina Wielkich Jezior Mazurskich i Kraina Węgorapy. Ich wyróżniającą się cechą jest bogactwo wód powierzchniowych, co ma swoje odzwierciedlenie również na terenie gminy Węgorzewo. Spośród znajdujących się w jej granicach zbiorników wodnych, największe znaczenie dla rozwoju turystyki mają jeziora Mamry i Święcajty, położone w południowej części gminy. Rzeka Węgorapa oraz Kanał Węgorzewski stanowią wodne połączenie komunikacyjne między wspomnianymi jeziorami a centrum miasta. W oparciu o tak zarysowane warunki wodne gminy, rozwinęła się żegluga śródlądowa. Węgorzewo jest atrakcyjną bazą wypadową dla amatorów sportów wodnych oraz doskonałym miejscem na przystanek w trakcie rejsów po okolicznych jeziorach. Z uwagi na fakt, że to tutaj rozpoczyna się szlak żeglugowy, miasto znane jest jako Brama Mazur. Duże znaczenie żeglugi oddaje fakt, że w mieście funkcjonuje aż dziewięć przystani, spośród których za najbardziej okazałą uznaje się ekomarinę. W gminie rozwija się również nieemisyjny transport, o czym świadczą rozbudowywane szlaki rowerowe i pieszo-rowerowe. 10

Ryc. 1. Położenie administracyjne gminy Węgorzewo Źródło: Opracowanie własne Dużą atrakcyjność środowiska przyrodniczego gminy Węgorzewo, oprócz charakterystycznej rzeźby terenu, wyraża również występowanie obszarowych form ochrony przyrody, na które składają się: obszary chronionego krajobrazu: Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, Doliny Gołdapy i Węgorapy, Jeziora Oświn; rezerwaty przyrody: Wyspy na Jeziorze Mamry i Kisajno, Sztynor, Jezioro Siedmiu Wysp; Obszary Natura 2000: Ostoja Północnomazurska, Mamerki (obszar siedliskowy), Ostoja nad Oświnem (obszar siedliskowy), Jezioro Oświn i Okolice (obszar siedliskowy i obszar ptasi). 11

2.2. A N A L I Z A S Y T U A C J I W G M I N I E W Ę G O R Z E W O Według danych Urzędu Miejskiego w Węgorzewie, na koniec 2015 r. na terenie gminy zameldowanych było 17 012 osób, spośród których 11 465 rezydowało na terenie miasta. Z obszaru wiejskiego gminy wydzielono 34 jednostki pomocnicze sołectwa, z których największe pod względem liczby ludności są Radzieje i Rudziszki (ponad 400 mieszkańców). W celu ukazania dysproporcji występującej w koncentracji negatywnych zjawisk społecznych w gminie Węgorzewo, dokonano, w oparciu o podział gminy na sołectwa i miasto, analizy rozkładu przestrzennego zjawisk takich jak: bezrobocie, przestępczość i ubóstwo. Poniżej zaprezentowano podział gminy Węgorzewo na sołectwa i obszar miasta Ryc. 2. Podział gminy Węgorzewo na sołectwa i obszar miasta Źródło: Opracowanie własne 12

Pomiędzy poszczególnymi jednostkami występują znaczne różnice w liczbie ludności. Podczas gdy najmniejsze z sołectw liczą poniżej 40 mieszkańców (Parowa 32, Pilwa 34, Stawiska 37, Róże 38), największe zamieszkuje niewiele ponad 400 osób. Zdecydowanie dominującą jednostką osadniczą w gminie jest miasto Węgorzewo o liczbie ludności przekraczającej 11 000. Tab. 1. Liczba ludności miasta Węgorzewo i sołectw (stan z dnia 31.12.2015 r.) Sołectwo Liczba ludności Sołectwo Liczba ludności Brzozowo 97 Pilwa 34 Czerwony Dwór 121 Prynowo 184 Dąbrówka Mała 167 Radzieje 451 Dłużec 47 Róże 38 Guja 201 Rudziszki 418 Janukowo 54 Ruska Wieś 42 Janówko 148 Stawiska 37 Kal 192 Stawki 185 Kalskie Nowiny 230 Stręgiel 121 Kamionek Wielki 211 Stulichy 85 Karłowo 48 Sztynort 84 Klimki 186 Tarławki 251 Kolonia Rybacka 260 Trygort 347 Maćki 224 Wesołowo 152 Ogonki 201 Węgielsztyn 366 Parowa 32 Wilkowo 123 Perły 133 Wysiecza 77 Miasto Węgorzewo 11 465 Gmina Węgorzewo 17 012 Źródło: Opracowano na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Węgorzewie Z uwagi na małą liczbę mieszkańców sołectw, ich udział w populacji gminy jest niewielki (ryc. 3). Liczba ludności miasta Węgorzewo stanowi aż 67,39% populacji gminy, podczas gdy największego z sołectw (Radzieje) - jedynie 2,65%. Miasto pełni funkcje centrum usługowego i administracyjnego dla obszaru gminy. W mieście znajduje się siedziba powiatu węgorzewskiego, w związku z czym charakter funkcji administracyjnej uznać należy za ponadlokalny. Ponadto na terytorium okolicznych gmin nie występują miasta (wszystkie gminy okalające gminę Węgorzewo mają charakter wiejski), co również zwiększa jego ponadlokalne znaczenie. Węgorzewo jest również centrum obsługi ruchu turystycznego w gminie. W związku z powyższym rozwój miasta Węgorzewo jest kluczowy z perspektywy rozwoju całej gminy. 13

Ryc. 3. Udział ludności poszczególnych jednostek osadniczych w populacji gminy Źródło: Opracowano na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Węgorzewie Sytuacja w sferze społecznej w gminie Węgorzewo została zdiagnozowana poprzez przeanalizowanie głównych trendów dotyczących jej populacji. W latach 2009-2015 występowały nieznaczne wahania w liczbie ludności gminy, niemniej jednak od 2013 r. obserwuje się ubytek ludności zarówno z miasta, jak i z obszaru wiejskiego (tab. 2). W zależności od miejsca zamieszkania, widoczne są dysproporcje w liczbie mężczyzn i kobiet. W mieście widoczna jest niewielka przewaga liczby kobiet nad liczbą mężczyzn, 14

natomiast na obszarze wiejskim ma miejsce odwrotna sytuacja. Tego typu dysproporcje są charakterystyczne dla gmin w Polsce. Tab. 2. Liczba ludności w gminie Węgorzewo w latach 2009-2015 Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Miasto Ogółem 11 461 11 776 11 660 11 774 11 699 11661 11568 Mężczyźni 5707 5889 5804 5883 5806 5776 5731 Kobiety 5754 5887 5856 5891 5893 5885 5837 Obszar wiejski Ogółem 5431 5630 5627 5655 5692 5664 5581 Mężczyźni 2761 2856 2850 2860 2898 2876 2826 Kobiety 2670 2774 2777 2795 2794 2788 2755 Razem Ogółem 16 892 17 406 17 287 17 429 17 391 17 325 17 149 Mężczyźni 8 468 8 745 8 654 8 743 8 704 8 652 8 557 Kobiety 8 424 8 661 8 633 8 686 8 687 8 673 8 592 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego W latach 2009-2015 przyrost naturalny w gminie Węgorzewo był ujemny, osiągając w 2015 r. wartość -83 (tab. 3). Tab. 3. Przyrost naturalny w gminie Węgorzewo wg płci w latach 2009-2015 Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Urodzenia 193 153 166 161 155 163 130 Zgony 195 164 173 191 157 170 213 Przyrost naturalny -2-11 -7-30 -2-7 -83 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Niekorzystne tendencje można również zaobserwować w przypadku salda migracji, które jedynie w 2012 r. było dodatnie. W strukturze migracji dominują głównie wymeldowania w ruchu wewnętrznym. Największe ujemne saldo migracji odnotowano w 2011 r. (-112). Tab. 4. Migracje mieszkańców gminy Węgorzewo w latach 2009-2015 Migracje 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Zameldowania 183 210 204 228 204 214 201 Wymeldowania 266 267 316 210 275 253 273 Saldo migracji -83-57 -112 18-71 -39-72 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego 15

Analizując strukturę ludności gminy Węgorzewo według ekonomicznych grup wieku 1, dostrzec można dynamiczne zwiększanie się udziału grupy osób w wieku poprodukcyjnym, przy jednoczesnym zmniejszaniu się udziału grup osób w wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym (ryc. 4). Ryc. 4. Struktura wieku wg ekonomicznych grup ludności w gminie Węgorzewo w latach 2009-2015 18000 16000 14000 12000 10000 2806 2879 2937 3062 3191 3328 3431 8000 11009 11417 11325 11365 11236 11043 10857 6000 4000 2000 0 3007 3110 3025 3002 2964 2954 2861 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Na przestrzeni lat 2009-2015 liczba ludności w wieku produkcyjnym zmniejszyła się o 1,4%, w wieku przedprodukcyjnym o 4,9%, natomiast w wieku poprodukcyjnym zwiększyła się aż o 22,3%. W 2015 r. struktura ludności gminy Węgorzewo prezentowała się następująco: 16,7% ludności w wieku przedprodukcyjnym, 63,3% w wieku produkcyjnym i 20% w wieku poprodukcyjnym. 1 Ekonomiczne grupy wieku: osoby w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat), produkcyjnym (kobiety: 18-59 lat; mężczyźni: 18-64 lata) i poprodukcyjnym (kobiety: 60 lat i więcej; mężczyźni: 65 lat i więcej) 16

Ryc. 5. Rozmieszczenie osób w wieku poprodukcyjnym Źródło: Opracowano na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Węgorzewie W gminie Węgorzewo postępuje proces starzenia się społeczeństwa, o czym świadczy zwiększający się odsetek osób w wieku poprodukcyjnym w strukturze ludności, przy jednoczesnym zmniejszaniu się udziału osób w wieku przedprodukcyjnym (w przypadku gminy Węgorzewo obserwuje się również zmniejszanie się udziału osób w wieku produkcyjnym). Proces ten spowodowany jest przemianami zachodzącymi we współczesnym społeczeństwie, do których zalicza się m.in. przedkładanie kariery zawodowej ponad 17

macierzyństwo, zmiana modelu rodziny, zwiększająca się aktywność zawodowa kobiet, zwiększający się odsetek osób podejmujących studia, a także poziom zamożności, polityka społeczna, zwiększające się tempo i intensywność życia. Przyczyniają się do tego również migracje to osoby w wieku produkcyjnym są najmobilniejszą ekonomiczną grupą wieku, w związku z czym migracje w celach zarobkowych i edukacyjnych pogłębiają proces starzenia się społeczeństwa. Ryc. 6. Rozmieszczenie korzystających z zasiłków pomocy społecznej Źródło: Opracowano na podstawie danych Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Węgorzewie 18

Ponad 70% ogółu osób w wieku poprodukcyjnym, zameldowanych jest na terenie miasta. Świadczy to o potrzebie realizacji działań ukierunkowanych na aktywizację seniorów oraz przeciwdziałanie marginalizacji tej grupy społecznej na terenie miasta. Jednym z podstawowych problemów, na rozwiązanie których powinien być zorientowany proces rewitalizacji jest ubóstwo, w przedmiotowej analizie wyrażone przy wykorzystaniu danych o liczbie osób korzystających z zasiłków pomocy społecznej. Zdecydowanie najwięcej świadczeniobiorców zamieszkuje miasto. Stanowią oni 56,57% ogółu korzystających z zasiłków mieszkających na terenie gminy (ryc. 6.)Powodami trudnej sytuacji życiowej, z uwagi na które przyznaje się świadczenia społeczne są oprócz ubóstwa są m.in: bezrobocie, alkoholizm, niepełnosprawność, nieporadność w sprawach opiekuńczowychowawczych, w związku z czym rozmieszczenie osób korzystających z zasiłków pomocy społecznej odzwierciedlać może także występowanie problemów innych niż ubóstwo. Zjawiskiem bezpośrednio powiązanym z ubóstwem jest bezrobocie, w szczególności długotrwałe, dotyczące osób pozostających bez pracy co najmniej przez 12 miesięcy. W okresie od 2009 do 2015 r. najmniejszą liczbę bezrobotnych odnotowano na koniec 2015 r. i wynosiła ona wówczas 1 252 osoby (ryc. 7.). Ryc. 7. Bezrobocie w gminie Węgorzewo w latach 2009-2015 1800 1619 1657 1559 1600 1484 1505 1468 1400 1252 1200 14,2 14,2 14,7 1000 13 13,3 13,3 11,5 800 600 400 200 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Bezrobotni Udział bezrobotnych wśród osób w wieku produkcyjnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego W grupie osób w wieku produkcyjnym, aż 13,3% osób pozostaje bez zatrudnienia. Na podstawie sprawozdań Powiatowego Urzędu Pracy w Węgorzewie można dokonać analizy struktury bezrobocia w gminie. Znaczna część ludności rejestruje się, jako osoby bezrobotne po utracie pracy sezonowej lub takiej, w której przepracowali od 1 do 5 lat. Najmniejsza grupa osób bezrobotnych to tzw. grupa bezrobotnej młodzieży. 19

Przeciętnie siedmiu na dziesięciu bezrobotnych zamieszkałych na terenie gminy Węgorzewo jest bezrobotnymi długotrwale. 57,37% ogółu osób długotrwale bezrobotnych mieszka na terenie miasta. Ryc. 8. Rozmieszczenie osób długotrwale bezrobotnych Źródło: Opracowano na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Węgorzewie Występowanie zjawiska bezrobocia często uwarunkowane jest brakiem kwalifikacji zawodowych osób zdolnych podjąć pracę. Co trzeci bezrobotny zamieszkały na terenie gminy Węgorzewo posiada co najwyżej wykształcenie podstawowe. Oznacza to deficyt kwalifikacji 20

zawodowych osób bezrobotnych. Na terenie miasta mieszka 64,16% ogółu bezrobotnych z wykształceniem podstawowym mieszkających w gminie Węgorzewo. Ryc. 9. Rozmieszczenie osób bezrobotnych z wykształceniem podstawowym Źródło: Opracowano na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Węgorzewie. Zjawiskiem o innej specyfice, niż dotychczas opisane, jest przestępczość. Powyższe analizy bazowały na miejscu zameldowania osób, których dane zjawisko dotyczyło, natomiast występowanie zjawiska przestępczości odzwierciedlono poprzez określenie miejsca popełnienia czynu. Aż 134 na 169 popełnionych na terenie gminy przestępstw odnotowanych 21

zostało w mieście. Świadczy to o potrzebach w zakresie poprawy stanu bezpieczeństwa jego mieszkańców. Stanowi to kolejną przesłankę do skoncentrowania działań rewitalizacyjnych na obszarze miasta. Ryc. 10. Rozmieszczenie stwierdzonych przestępstw Źródło: Opracowano na podstawie danych Komendy Powiatowej Policji w Węgorzewie Wyniki przeprowadzonej analizy rozkładu przestrzennego wskazują, że największa koncentracja negatywnych zjawisk społecznych występuje na terenie miasta (tab. 5). Ponadto w Węgorzewie znajduje się większość placówek oferujących dobra i usługi (w tym również publiczne), których funkcjonowanie ukierunkowane jest na zaspokajanie potrzeb nie tylko mieszkańców miasta, lecz także mieszkańców obszaru wiejskiego oraz turystów. Miasto jest 22

lokalnym centrum wzrostu to na jego terenie funkcjonuje większość podmiotów gospodarczych zarejestrowanych na terenie gminy, stwarzających miejsca pracy również dla mieszkańców okolicznych wsi. W związku z powyższym, wszelkie działania podejmowane w ramach programu rewitalizacji na terenie miasta mogą się przyczynić do rozwoju całej gminy. Zniwelowanie stanu kryzysowego, zidentyfikowanego na terenie miasta, stać się może bodźcem rozwojowym, którego oddziaływanie wykraczać będzie poza obszar miasta. Tab. 5. Wybrane kwestie społeczne o gminie Węgorzewo wg stanu z dnia 31.12.2015 r. Cecha gmina Węgorzewo Miasto Węgorzewo Obszar wiejski Liczba Liczba Udział Liczba Udział Osoby korzystające z pomocy społecznej 746 422 56,57% 324 43,43% Osoby w wieku poprodukcyjnym 3108 2204 70,91% 904 29,09% Osoby długotrwale bezrobotne 821 471 57,37% 350 42,63% Osoby bezrobotne z wykształceniem podstawowym 385 247 64,16% 138 35,84% Przestępstwa stwierdzone 169 134 79,29% 35 21,71% Źródło: Opracowano na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Węgorzewie, Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Węgorzewie, Powiatowego Urzędu Pracy w Węgorzewie i Komendy Powiatowej Policji w Węgorzewie. Proces rewitalizacji w gminie Węgorzewo powinien być realizowany przede wszystkim na terenie miasta. Przemawiają za tym zarówno wyniki analiz (największy odsetek mieszkańców związanych z występowaniem problemów społecznych oraz największa liczba stwierdzonych przestępstw) oraz fakt, że znaczenie Węgorzewa jest kluczowe z perspektywy rozwoju lokalnego w mieście występuje koncentracja funkcji administracyjnych oraz usługowych o charakterze komercyjnym i publicznym. W celu zidentyfikowania w Węgorzewie miejsc, charakteryzujących się największym natężeniem negatywnych zjawisk, dokonano szczegółowej analizy sytuacji w mieście. Stanowi ona kontynuację przedmiotowego rozdziału. 2.3. S Z C Z E G Ó Ł O W A A N A L I Z A S Y T U A C J I W M I E Ś C I E Niniejszy podrozdział składa się z czterech części. Każda z nich stanowi odrębny opis sfer: społecznej, środowiskowej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej. Na pierwszy plan wysunięto zagadnienia społeczne, których analiza stała się fundamentem do wyznaczenia obszaru rewitalizacji, niemniej jednak przy określaniu jego granic uwzględniono 23

również charakterystyki pozostałych sfer, tj. środowiskowej, gospodarczej, przestrzennofunkcjonalnej i technicznej. 2.3.1. Sfera społeczna Podstawowym celem analizy sfery społecznej jest identyfikacja takich miejsc w mieście, które cechują się występowaniem szczególnej koncentracji negatywnych zjawisk społecznych. W związku z tym dokonano analizy rozkładu przestrzennego takich zjawisk, jak: starzenie się społeczeństwa, bezrobocie, ubóstwo i przestępczość. W analizie przeprowadzonej w podrozdziale 2.2. bazowano na udziale poszczególnych sołectw lub miasta w całości, co pozwoliło wywnioskować gdzie mieszka najwięcej osób związanych z negatywnymi zjawiskami społecznymi. Na tym fundamencie stwierdzono, że w mieście znajduje się największa koncentracja negatywnych zjawisk społecznych. Zastosowanie takiej metody było uwarunkowane specyfiką jednostek analitycznych obszar wiejski gminy Węgorzewo charakteryzuje się dużym rozproszeniem osadnictwa (małą gęstością zaludnienia), w przeciwieństwie do dominującej jednostki, jaką jest miasto Węgorzewo. Należy dodać, że liczba mieszkańców poszczególnych sołectw mieści się w przedziale od 30 do 400, podczas gdy w mieście rezyduje ponad 11 000 osób. W związku z tym oszacowanie wartości wskaźników opartych na liczbie ludności, takich, jak np.: liczba osób korzystających z pomocy społecznej w przeliczeniu na 1000 mieszkańców jednostki, nie odzwierciedlałoby faktycznego natężenia badanych zjawisk. Mniejsze dysproporcje występują w przypadku podziału miasta Węgorzewo na ulice różnice między liczbą ludności poszczególnych ulic są mniejsze niż pomiędzy sołectwami i miastem. W związku z tym zasadne było przeanalizowanie w przypadku ulic, wskaźników opartych na liczbie ludności, tj. w przeliczeniu na pewną liczbę ludności. NIEKORZYSTNE TRENDY DEMOGRAFICZNE Wskaźnikiem obrazującym natężenie problemu starzenia się społeczeństwa w mieście jest udział osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności. Dla miasta przedmiotowy wskaźnik przyjmuje wartość 18,51. Największe wartości wskaźnik osiąga dla ulic: Poprzecznej (50,00), Grunwaldzkiej (45,6), Targowej (40,00), Warmińskiej (29,17), Andrzeja Struga (28,95), Spokojnej (28,95), Wesołej (27,78), Prusa (26,59) i Zamkowej (26,13). 24

Ryc. 11. Odsetek osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności w mieście Węgorzewo Źródło: Opracowano na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Węgorzewie WYSOKI POZIOM BEZROBOCIA Problem wysokiego poziomu bezrobocia w mieście Węgorzewo zaprezentowano przy wykorzystaniu dwóch wskaźników: udziału bezrobotnych z wykształceniem podstawowym w ogólnej liczbie bezrobotnych; udziału długotrwale bezrobotnych wśród osób w wieku produkcyjnym. Wskaźnik udziału bezrobotnych z wykształceniem podstawowym w ogólnej liczbie bezrobotnych dla miasta przyjmuje wartość 14,89. Wartość wskaźnika przyjmuje największe wartości dla następujących ulic: Andrzeja Struga (50,00), Letnia (50,00), Wczasowa (50,00), Spokojna (33,33), Zacisze (33,33), Władysława Stanisława Reymonta (30,77), Konopki (28,57) oraz Stefana Żeromskiego (26,67). 25

Ryc. 12. Udział bezrobotnych z wykształceniem podstawowym w ogólnej liczbie bezrobotnych Źródło: Opracowano na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Węgorzewie i Powiatowego Urzędu Pracy w Węgorzewie Drugim wskaźnikiem obrazującym problem wysokiego poziomu bezrobocia w Węgorzewie jest udział długotrwale bezrobotnych wśród osób w wieku produkcyjnym. Wartość badanego wskaźnika dla miasta wynosi 6,28. Wskaźnik ten przyjmuje największe wartości dla następujących ulic: Konopki (21,05), Melchiora Wańkowicza (16,67), Graniczna (16,00), Przemysłowa (12,70), Szkolna (12,50), Polna (12,07), Henryka Sienkiewicza (11,36), Krótka (10,87), Stefana Jaracza (10,78). Długotrwałe bezrobocie postrzegane jest jako problem o podłożu społecznym. Z reguły osoby długotrwale bezrobotne nie są w stanie podjąć pracy z innych powodów niż brak miejsc pracy, wykształcenie lub umiejętności. Powodami tymi jest uzależnienie od pomocy socjalnej i wynikający z tego brak chęci do podjęcia pracy oraz nieumiejętność funkcjonowania w społeczeństwie. Ponadto osoby takie nie wytwarzają dóbr i usług, jednak uczestniczą w ich podziale, bowiem otrzymują zasiłki w ramach pomocy społecznej. 26

Ryc. 13. Udział długotrwale bezrobotnych wśród osób w wieku produkcyjnym Źródło: Opracowano na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Węgorzewie i Powiatowego Urzędu Pracy w Węgorzewie POMOC SPOŁECZNA Placówką zajmującą się realizacją zadań z zakresu pomocy społecznej jest Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Węgorzewie znajdujący się przy ul. Zamkowej 4. Podstawowym celem funkcjonowania placówki jest pomoc osobom i rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej, bytowej i zdrowotnej, które nie są w stanie (wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia) przezwyciężyć zaistniałych trudności. Ośrodek udziela również świadczeń finansowych oraz organizuje pracę socjalną. Na terenie gminy znajduje się NZOZ Poradnia Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia oraz dwie grupy samopomocowe dla Anonimowych Alkoholików działające przy parafiach. W przedstawionej poniżej tabeli zestawiono dane dotyczące świadczeń pomocy społecznej oferowanym mieszkańcom na przestrzeni ostatnich lat. Od 2010 r. do 2013 r. odnotowuje się przyrost liczby rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. Porównując dane z 2009 r. do tych z 2013 r. można zauważyć, iż przyrost ten jest na poziomie ok. 6%. W 2009 r. pomoc w ramach opieki społecznej otrzymały 964 rodziny, 5 lat później takiej pomocy udzielono już 1 021 rodzinom. 27

Tab. 6. Powody przyznawania pomocy społecznej w Węgorzewie w latach 2009-2014 Liczba rodzin 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ubóstwo 273 283 280 283 290 294 Sieroctwo 0 0 0 0 0 1 Bezdomność 8 9 6 9 5 8 Potrzeba ochrony macierzyństwa 30 24 22 25 35 36 Bezrobocie 250 245 243 259 270 268 Niepełnosprawność 134 128 126 133 132 138 Długotrwała lub ciężka choroba 158 145 140 173 184 179 Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, 68 69 64 50 57 55 w tym rodziny wielodzietne 11 10 7 8 11 15 Przemoc w rodzinie 0 0 0 0 4 4 Alkoholizm 19 16 23 18 23 30 Narkomania 2 3 3 6 5 5 Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z 11 10 11 7 5 9 zakładu karnego zdarzenie losowe 0 1 0 0 0 0 Ogółem 964 943 925 971 1021 1042 Liczba osób w rodzinie Ubóstwo 651 655 664 651 684 715 Sieroctwo 0 0 0 0 0 5 Bezdomność 8 12 6 9 5 8 Potrzeba ochrony macierzyństwa 145 114 100 118 163 164 Bezrobocie 694 663 643 666 720 723 Niepełnosprawność 255 226 214 234 239 237 Długotrwała lub ciężka choroba 282 259 251 286 314 285 Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, 218 215 183 156 185 186 w tym rodziny wielodzietne 52 51 39 40 55 75 Przemoc w rodzinie 0 0 0 0 14 11 Alkoholizm 39 26 39 28 38 54 Narkomania 3 4 3 7 6 5 Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z 17 13 20 9 8 18 zakładu karnego zdarzenie losowe 0 2 0 0 0 0 Ogółem 2364 2240 2162 2204 2431 2486 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Węgorzewie Wskaźnikiem obrazującym poziom ubóstwa jest liczba osób korzystających z pomocy społecznej w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Wskaźnik ten dla miasta przyjmuje wartość 26,57. Ulicami o największej wartości przedmiotowego wskaźnika są: Melchiora Wańkowicza (200,00), Poprzeczna (83,33), Graniczna (78,95), Stefana Żeromskiego (71,43), Stefana Jaracza (70,06), Konopki (66,67), Armii Krajowej (58,17), Henryka 28

Sienkiewicza (54,73), Książęca (52,63), Adama Mickiewicza (51,81) i Władysława Stanisława Reymonta (50,00). Ryc. 14. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej na 1000 mieszkańców Źródło: Opracowano na podstawie Urzędu Miejskiego w Węgorzewie i Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Węgorzewie PRZESTĘPCZOŚĆ Przestępczość jest zjawiskiem, którego miejsce występowania zwykle nie jest tożsame z miejscem zamieszkania przestępcy. W celu identyfikacji miejsc o zmniejszonym poczuciu bezpieczeństwa mieszkańców, oszacowano w oparciu o miejsce popełnienia czynu, wskaźnik przestępczości. Duża liczba popełnionych przestępstw i wykroczeń negatywnie oddziałuje na poczucie bezpieczeństwa mieszkańców miasta. Ponadto może mieć związek z nieskutecznością środków zapobiegawczych. Miernikiem poziomu przestępczości w Węgorzewie, jest liczba stwierdzonych przestępstw i wykroczeń w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców. Przedmiotowy wskaźnik przyjmuje dla miasta wartość 36,85. Ulicami o najwyższej wartości wskaźnika są: Melchiora Wańkowicza (466,67), Łąkowa (363,64), Targowa (180,00), Szpitalna (123,60), Armii Krajowej (94,18), Szkolna (90,91), Zamkowa (90,09). 29

Ryc. 15. Liczba przestępstw i wykroczeń na 1000 mieszkańców Źródło: Opracowano na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Węgorzewie i Komendy Powiatowej Policji w Węgorzewie SYNTETYCZNE UJĘCIE NEGATYWNYCH ZJAWISK SPOŁECZNYCH Podsumowanie analizy wskaźnikowej w sferze społecznej wyrażono w tzw. sumarycznym wskaźniku degradacji (dalej SWD), którego oszacowanie umożliwiło hierarchizację jednostek analitycznych, tj. ulic, wg stopnia degradacji. SWD stanowi sumę standaryzowanych wartości wskaźników dla danej ulicy. W celu oszacowania wartości SWD zestawiono wartości wskaźników, co przedstawia poniższa tabela. Tab. 7. Macierz danych relatywnych Ulica: X 1 X 2 X 3 X 4 X 5 Melchiora Wańkowicza 200,00 16,67 466,67 13,33 0 Konopki 66,67 21,05 0 10 28,57 Grunwaldzka 40,00 8,77 72,00 45,60 12,50 Stefana Jaracza 70,06 10,78 76,43 17,20 23,53 Graniczna 78,95 16,00 0 10,53 20,00 Targowa 40,00 4,76 180,00 40,00 0 Armii Krajowej 58,17 10,09 94,18 14,96 21,43 Andrzeja Struga 13,16 4,35 0 28,95 50,00 Henryka Sienkiewicza 54,73 11,36 54,73 17,91 13,79 Zacisze 43,96 6,00 10,99 24,18 33,33 Władysława Stanisława Reymonta 50,00 9,20 14,29 16,43 30,77 Poprzeczna 83,33 0 0 50,00 0 Szpitalna 33,71 5,56 123,60 24,72 14,29 Spokojna 0 8,70 0 28,95 33,33 30

Stefana Żeromskiego 71,43 6,32 7,14 15,71 26,67 Przemysłowa 33,33 12,7 66,67 8,89 22,22 Zamkowa 17,02 5,99 90,09 26,13 19,70 Jasna 44,40 6,77 32,82 24,90 17,14 Bolesława Prusa 36,01 5,80 38,78 26,59 17,39 Generała Józefa Bema 43,48 8,93 54,92 17,85 10,26 Adama Mickiewicza 51,81 5,93 25,91 23,83 12,5 Aleja Wojska Polskiego 22,22 6,25 22,22 22,96 20,00 Teatralna 32,07 5,85 17,49 21,28 19,23 Pionierów 25,86 7,41 25,86 17,03 20,00 Krótka 32,26 10,87 0 11,29 16,67 Śródmiejska 22,92 6,14 8,60 25,21 13,64 Marii Konopnickiej 44,25 6,85 8,85 17,70 10,00 11 Listopada 29,64 5,50 16,47 18,55 16,39 Łąkowa 0 0 363,64 9,09 0 Turystyczna 10,87 9,43 10,87 18,48 12,5 Krzywa 22,22 5,77 33,33 16,67 16,67 Plac Wolności 18,69 6,08 56,07 13,55 16,00 Polna 20,83 12,07 0 10,42 10,00 3 Maja 0 6,16 84,44 21,33 6,25 Ogrodowa 26,85 6,10 20,13 24,83 0 Józefa Ignacego Kraszewskiego 22,1 4,55 13,81 21,55 11,11 Letnia 0 0 64,52 3,23 50,00 Wesoła 0 9,09 0 27,78 0 Przesiedleńcza 24,88 4,00 4,98 17,91 16,67 Smętka 32,26 8,33 32,26 12,90 0 Żeglarska 28,57 2,04 42,86 15,71 14,29 Mikołaja Kopernika 17,81 6,85 5,94 17,46 7,35 Warmińska 0 6,25 0 29,17 0 Wczasowa 0 0 0 5,48 50,00 Michała Kajki 14,49 4,60 14,49 23,19 0 Szkolna 0 12,5 90,91 0 0 Fryderyka Chopina 16,95 3,13 67,80 18,64 0 Portowa 8,70 3,41 69,57 5,22 20,00 Łuczańska 21,05 2,68 26,32 22,63 0 Wodociągowa 0 7,69 58,82 11,76 0 Towarowa 0 8,33 62,50 6,25 0 Mazurska 7,25 4,60 14,49 18,12 0 Zbożowa 0 3,51 23,81 4,76 20 Bolesława Chrobrego 13,35 4,47 10,39 6,08 11,63 Jana Pawła II 7,14 8,43 25,00 0 7,41 Książęca 52,63 2,94 0 5,26 0 Juliusza Słowackiego 10,87 2,22 0 18,48 0 Wincentego Witosa 8,70 0 0 23,48 0 Nadbrzeżna 0 3,33 0 14,63 0 Młyńska 0 0 78,95 10,53 0 Mała 0 0 0 20,00 0 Zielona 0 0 0 18,00 0 Średnia 27,83 6,34 44,91 17,96 12,79 Odchylenie standardowe 31,22 4,24 77,20 9,56 12,85 Wartość dla miasta 26,57 6,28 36,85 18,51 14,89 Źródło: Opracowanie własne. 31

Oznaczenia: x 1 - liczba osób korzystających z pomocy społecznej na 1000 mieszkańców; x 2 - udział długotrwale bezrobotnych wśród osób w wieku produkcyjnym; x 3 - liczba przestępstw i wykroczeń na 1000 mieszkańców; x 4 - liczba ludności w wieku poprodukcyjnym na 100 mieszkańców; x 5 - procentowy udział bezrobotnych z wykształceniem podstawowym w ogólnej liczbie bezrobotnych. Z analizy wskaźnikowej wykluczono ulice, których liczba mieszkańców jest mniejsza niż 10 oraz ulice o liczbie mieszkańców z przedziału 10-40, dla których wartości co najmniej czterech wskaźników przybierają wartości zerowe. Zostało to umotywowane tym, że wartości wskaźników ulic zamieszkałych przez zaledwie kilka osób nie są równoważne z wartościami dla ulic liczących setki mieszkańców. W związku z powyższym przeprowadzając analizę należy racjonalnie oceniać sytuację nie polegać jedynie na wyliczonych wartościach, gdyż nie zawsze oddają one faktyczną sytuację ma to istotne znaczenie dla ulic o niewielkiej liczbie mieszkańców. Ponadto zerowe wartości wskaźników w przypadku ulic o liczbie mieszkańców w przedziale od 10 do 40 nie świadczą o występowaniu negatywnych zjawisk w sferze społecznej. Poniżej zestawiono jednostki analityczne wykluczone z analizy wskaźnikowej. Tab. 8. Ulice wykluczone z analizy wskaźnikowej metodą standaryzacji Ulica Ulica Akacjowa Różana Braci Ejsmontów Wileńska Brzozowa Wiosenna Chabrowa Władysława Jagiełły Chmielna Władysława Łokietka Dębowa Marszałkowska Jana Heweliusza Słoneczna Lawendowa Hetmańska Leśna Pogodna Litewska Królowej Jadwigi Parkowa Plażowa Rolna Nowa Źródło: Opracowanie własne. 32

Wartości wskaźników zawartych w Tab. 7 zostały zestandaryzowane w oparciu o następujący wzór: gdzie: z i = x ij x ij σ zij standaryzowana wartość i-tego wskaźnika (xi) dla xij wartość i-tego wskaźnika dla j-tej ulicy xi średnia wartość i-tego wskaźnika (x i = x i n ) σi odchylenie standardowe i-tego wskaźnika (σ i = n i=1 (x ij x i ) 2 n n liczba wartości i-tego wskaźnika (liczba ulic). Ostatnim krokiem było zsumowanie dla każdej jednostki analitycznej standaryzowanych wartości zmiennych w celu uzyskania sumarycznego wskaźnika degradacji. Im większa wartość SWD, tym jednostkę cechuje większy stopień degradacji w sferze społecznej. W poniższej tabeli zaprezentowano ulice o wartości SWD większej niż -0,5. Tab. 9. Standaryzowane wartości wskaźników i sumaryczny wskaźnik degradacji Ulica Z 1 Z 2 Z 3 Z 4 Z 5 SWD (suma) Melchiora Wańkowicza 5,52 2,44 5,46-0,48-1,00 11,94 Konopki 1,24 3,47-0,58-0,83 1,23 4,53 Grunwaldzka 0,39 0,57 0,35 2,89-0,02 4,18 Stefana Jaracza 1,35 1,05 0,41-0,08 0,84 3,57 Graniczna 1,64 2,28-0,58-0,78 0,56 3,12 Targowa 0,39-0,37 1,75 2,31-1,00 3,08 Armii Krajowej 0,97 0,89 0,64-0,31 0,67 2,85 Andrzeja Struga -0,47-0,47-0,58 1,15 2,90 2,52 Henryka Sienkiewicza 0,86 1,19 0,13 0,00 0,08 2,25 Zacisze 0,52-0,08-0,44 0,65 1,60 2,25 Władysława Stanisława Reymonta 0,71 0,68-0,40-0,16 1,40 2,23 Poprzeczna 1,78-1,50-0,58 3,35-1,00 2,06 Szpitalna 0,19-0,18 1,02 0,71 0,12 1,85 Spokojna -0,89 0,56-0,58 1,15 1,60 1,83 Stefana Żeromskiego 1,40-0,01-0,49-0,24 1,08 1,75 Przemysłowa 0,18 1,50 0,28-0,95 0,73 1,74 Zamkowa -0,35-0,08 0,59 0,86 0,54 1,55 Jasna 0,53 0,10-0,16 0,73 0,34 1,54 Bolesława Prusa 0,26-0,13-0,08 0,90 0,36 1,32 Generała Józefa Bema 0,50 0,61 0,13-0,01-0,20 1,03 Adama Mickiewicza 0,77-0,10-0,25 0,61-0,02 1,02 Aleja Wojska Polskiego -0,18-0,02-0,29 0,52 0,56 0,59 Teatralna 0,14-0,12-0,36 0,35 0,50 0,51 ) 33

Pionierów -0,06 0,25-0,25-0,10 0,56 0,41 Krótka 0,14 1,07-0,58-0,70 0,30 0,23 Śródmiejska -0,16-0,05-0,47 0,76 0,07 0,15 Marii Konopnickiej 0,53 0,12-0,47-0,03-0,22-0,07 11 Listopada 0,06-0,20-0,37 0,06 0,28-0,17 Łąkowa -0,89-1,50 4,13-0,93-1,00-0,18 Turystyczna -0,54 0,73-0,44 0,05-0,02-0,22 Krzywa -0,18-0,13-0,15-0,13 0,30-0,30 Plac Wolności -0,29-0,06 0,14-0,46 0,25-0,42 Polna -0,22 1,35-0,58-0,79-0,22-0,46 Źródło: Opracowanie własne Ulice pogrupowano według stopnia degradacji. Na pierwszą grupę składają się ulice o największych wartościach SWD oznaczono je kolorem czerwonym. W drugiej kategorii znajdują się ulice o wartościach SWD z przedziału od 0,50 do 2,50 oznaczono je kolorem pomarańczowym. Kolorem oznaczono natomiast ulice o wartościach SWD w przedziale od -0,50 do 0,50 są to ulice, które znajdują się na pograniczu złej sytuacji w sferze społecznej. Ryc. 16. Rozkład przestrzenny wartości sumarycznego wskaźnika degradacji Źródło: Opracowanie własne. 34

Największym natężeniem negatywnych zjawisk społecznych charakteryzuje się centralna część miasta oraz rejon ul. Stefana Jaracza. Również w południowym fragmencie Węgorzewa znajdują się ulice zdegradowane (m.in. ul. Adama Mickiewicza, Andrzeja Struga, Generała Józefa Bema, Melchiora Wańkowicza), niemniej jednak charakteryzują się one pewnym rozproszeniem. 2.3.2. Sfera gospodarcza Problemy w sferze gospodarczej zostały zidentyfikowane za pomocą wskaźnika: liczba podmiotów gospodarczych przypadających na 100 mieszkańców oraz poprzez inwentaryzację placówek, których funkcjonowanie jest charakterystyczne dla obszarów występowania negatywnych zjawisk w sferze społecznej. Wyżej opisany wskaźnik odzwierciedla poziom przedsiębiorczości mieszkańców miasta oraz nasycenie podmiotami gospodarczymi. W poniższej tabeli przedstawiono wartości wskaźnika dla poszczególnych ulic miasta. Wyznaczono również różnicę między wartością wskaźnika dla danej ulicy a wartością dla miasta. Tab. 10. Wartości wskaźnika gospodarczego Ulica Liczba podmiotów Wartość Różnica gospodarczych wskaźnika Melchiora Wańkowicza 0 0,00-9,06 Konopki 1 3,33-5,73 Grunwaldzka 7 5,60-3,46 Stefana Jaracza 13 8,28-0,78 Graniczna 2 5,26-3,80 Targowa 4 8,00-1,06 Armii Krajowej 39 10,80 1,74 Andrzeja Struga 6 7,89-1,17 Henryka Sienkiewicza 24 11,94 2,88 Zacisze 10 10,99 1,93 Władysława Stanisława Reymonta 11 7,86-1,20 Poprzeczna 0 0,00-9,06 Szpitalna 19 21,35 12,29 Spokojna 1 2,63-6,43 Stefana Żeromskiego 9 6,43-2,63 Przemysłowa 20 22,22 13,16 Zamkowa 102 10,21 1,15 Jasna 41 7,92-1,15 Bolesława Prusa 33 9,14 0,08 Generała Józefa Bema 68 15,56 6,50 Adama Mickiewicza 18 9,33 0,27 Aleja Wojska Polskiego 16 11,85 2,79 35

Ulica Liczba podmiotów Wartość Różnica gospodarczych wskaźnika Teatralna 21 6,12-2,94 Pionierów 41 8,84-0,22 Krótka 5 8,06-1,00 Śródmiejska 22 6,30-2,76 Marii Konopnickiej 8 7,08-1,98 11 Listopada 45 4,94-4,12 Łąkowa 1 9,09 0,03 Turystyczna 11 11,96 2,90 Krzywa 3 3,33-5,73 Plac Wolności 18 8,41-0,65 Polna 5 5,21-3,85 3 Maja 31 13,78 4,72 Ogrodowa 16 10,74 1,68 Józefa Ignacego Kraszewskiego 31 8,56-0,50 Letnia 5 16,13 7,07 Wesoła 1 5,56-3,51 Przesiedleńcza 10 4,98-4,09 Smętka 3 9,68 0,62 Żeglarska 15 21,43 12,37 Mikołaja Kopernika 63 7,48-1,58 Warmińska 7 14,58 5,52 Wczasowa 10 13,70 4,64 Michała Kajki 4 2,90-6,16 Szkolna 3 27,27 18,21 Fryderyka Chopina 14 23,73 14,67 Portowa 24 20,87 11,81 Łuczańska 30 15,79 6,73 Wodociągowa 1 5,88-3,18 Towarowa 1 6,25-2,81 Mazurska 5 3,62-5,44 Zbożowa 7 8,33-0,73 Bolesława Chrobrego 35 5,19-3,87 Jana Pawła II 4 1,43-7,63 Książęca 6 15,79 6,73 Juliusza Słowackiego 10 10,87 1,81 Wincentego Witosa 13 11,30 2,24 Nadbrzeżna 9 21,95 12,89 Młyńska 13 34,21 25,15 Mała 8 20,00 10,94 Zielona 7 14,00 4,94 Węgorzewo - miasto 1040 9,06 - Źródło: Opracowano na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Węgorzewie 36

Następnie dokonano kategoryzacji ulic według wartości badanego wskaźnika symoblizuje to zastosowanie barw w odniesieniu do poszczególnych ulic na poniższym rysunku. Ryc. 17. Rozkład przestrzenny wartości wskaźnika gospodarczego - liczba podmiotów gospodarki narodowej na 100 osób Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Węgorzewie Wartość wskaźnika dla miasta wynosi 9,06. Ulicami, dla których wskaźnik przyjmuje najmniejsze wartości są: Poprzeczna (0,00), Wańkowicza (0,00), Jana Pawła II (1,43), Spokojna (2,63), Michała Kajki (2,90), Konopki (3,33), Krzywa (3,33), Mazurska (3,62), 11 Listopada (4,94), Przesiedleńcza (4,98), Bolesława Chrobrego (5,19), Polna (5,21), Graniczna (5,26), Wesoła (5,56), Grunwaldzka (5,60), Wodociągowa (5,88), Teatralna (6,12), Towarowa (6,25), Śródmiejska (6,30), Stefana Żeromskiego (6,43), Marii Konopnickiej (7,08), Mikołaja Kopernika (7,48), Władysława Stanisława Reymonta (7,86), Andrzeja Struga (7,89), Jasna (7,92), Targowa (8,00) oraz Krótka (8,06). Uzupełnieniem przeprowadzonej analizy ilościowej była wizja lokalna, podczas której zidentyfikowano występowanie na terenie miasta placówek charakterystycznych dla obszarów występowania problemów społecznych. Należą do nich m.in.: kantory, firmy prowadzące zakłady losowe, firmy udzielające kredytów tzw. chwilówek, czy też kasyna, sklepy z odzieżą używaną oraz sklepy koncentrujące się na handlu napojami alkoholowymi 37

i wyrobami tytoniowymi. Występowanie tego typu placówek wyraża się w przestrzeni nieestetycznymi, słabej jakości tablicami i urządzeniami reklamowymi oraz złym stanem estetycznym lub technicznym elewacji, co wywołuje wrażenie chaosu i braku spójności przestrzeni. W związku z powyższym występowanie tego typu placówek oddziałuje również na jakość przestrzeni publicznych. Największą koncentracją przedmiotowych placówek charakteryzuje się centralna część miasta. Z powyższej analizy wynika, że centrum miasta - obszar pełniący docelowo funkcje reprezentacyjne, charakteryzuje się występowaniem problemów w sferze gospodarczej, które uwidaczniają się również w przestrzeni. 2.3.3. Sfera środowiskowa PRZYRODA ORAZ FORMY JEJ OCHRONY W granicach administracyjnych miasta znajduje się fragment obszaru Natura 2000 o kodzie PLH280045 pod nazwą Ostoja Północnomazurska. Obszar został włączony do systemu Natura 2000 ze względu na dobrze zachowaną roślinność podwodną kompleksu unikatowych jezior. Ponadto występują tu duże populacje ryb rodzaju Koza, a także jedna z największych populacji chrząszcza Pachnicy dębowej. Na pobliskim półwyspie Kal znajduje się ponadto rezerwat leśny. Południowa część miasta (rejon cmentarza wojennego Jaegerhoehe, ośrodków wypoczynkowych i kempingowych) oraz obszar wyspy położony jest w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Wielkich Jezior Mazurskich. Jest to obszar o powierzchni 85 527,0 ha położony w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie węgorzewskim na terenie gmin: Pozezdrze, Węgorzewo i miasta Węgorzewo, w powiecie giżyckim na terenie gmin Giżycko, miasta Giżycko, Ryn i miasta Ryn, Kruklanki, Miłki, Wydminy, w powiecie mrągowskim na terenie gmin Mrągowo i Mikołajki oraz w powiecie piskim na terenie gminy Orzysz. Obszar utworzono w 2003 r. w celu zachowania wartości ekologicznych, ekonomicznych, estetycznych i kulturowych, obejmując wyróżniające się krajobrazowo i przyrodniczo tereny o różnych typach ekosystemów. Dodatkowo rejon miasta na północ od torów kolejowych wchodzi w skład Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Gołdapy i Węgorapy. Obszar o powierzchni 30 534,0 ha położony jest w województwie warmińsko - mazurskim, w powiecie węgorzewskim na terenie gmin: Budry, Węgorzewo i miasta Węgorzewo oraz w powiecie gołdapskim na terenie 38

gmin: Banie Mazurskie, Gołdap i miasta Gołdap. Obszar utworzono w 2008 roku w celu zachowania wartości ekologicznych, ekonomicznych, estetycznych i kulturowych, obejmując nim wyróżniające się krajobrazowo i przyrodniczo tereny o różnych typach ekosystemów. TERENY ZIELENI URZĄDZONEJ Najważniejszymi terenami zieleni urządzonej w mieście są dwa parki spacerowowypoczynkowe, o łącznej powierzchni 11,1 ha. Na szczególną uwagę zasługuje Park Helwiga, którego kompleksową odnowę przeprowadzono w latach 2011 i 2012. W ramach prac wykonano rewaloryzację zieleni, zagospodarowanie terenów, budowę kącika szachowego, placu zabaw, fontanny, labiryntu, utworzono ciągi spacerowe, oświetlenie i wiele innych. Znajdują się tu także przestrzenie sportu i rekreacji w postaci boisk do gry, kortów tenisowych, skateparku i górki saneczkowej. W rejonie dworca kolejowego przy ul. Stefana Jaracza znajduje się natomiast stary, ulegający degradacji park, wymagający podjęcia działań rewaloryzacyjnych. 2.3.4. Sfery przestrzenno-funkcjonalna i techniczna W diagnozie sfer przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej ujęte zostały kwestie dotyczące mieszkalnictwa, jakości przestrzeni publicznych w mieście i stanu technicznego dróg lokalnych. Problemy w ww. sferach zidentyfikowano przede wszystkim na etapie wizji lokalnej, w trakcie której sporządzono dokumentację fotograficzną. DEGRADACJA TECHNICZNA DRÓG LOKALNYCH Najważniejszymi ciągami układu komunikacyjnego miasta są droga wojewódzka nr 650 i droga krajowa nr 63, obsługujące dużą część ruchu wewnętrznego. Głównymi osiami komunikacji wewnętrznej miasta są trzy szlaki: przebiegający z zachodu na południe przez centrum szlak wzdłuż ulic: Jaracza, Zamkowej, Generała Józefa Bema i Łuczańskiej, północny szlak obejmujący ul. Armii Krajowej, przebiegający z centrum na północny wschód ciąg wzdłuż Placu Grunwaldzkiego i ul. 11 Listopada. Szlaki te obsługują większość ruchu kołowego w mieście, zatem od ich stanu i przepustowości zależy jakość systemu komunikacji drogowej. Z uwagi na układ komunikacyjny i brak obwodnicy, wzdłuż drogi krajowej 63 przebiegającej przez centrum 39

miasta odbywa się ruch tranzytowy. Szczególnie dotkliwym problemem jest natomiast zły stan techniczny niektórych dróg lokalnych oraz braki w zakresie oświetlenia ulicznego. Zły stan techniczny dróg, w tym chodników, utrudnia użytkownikom pasa drogowego, bezpieczne i sprawne przemieszczanie się. Problem ten jest szczególnie dotkliwy dla osób z niepełnosprawnościami. Problemy związane ze stanem technicznym ciągów komunikacyjnych zidentyfikowano m.in. w rejonie następujących ulic: 11 Listopada, Juliusza Słowackiego, Krzywa, Ogrodowa, Stefana Żeromskiego Szpitalna, Śródmiejska, Teatralna. Należy dodać, że w przypadku ulic Teatralnej i Stefana Żeromskiego widoczne są również braki w zakresie oświetlenia ulicznego. Problem ten występuje ponadto m.in. na ulicy Portowej. Fot. 1. Przykłady miejsc występowania problemów sfery technicznej dot. ciągów komunikacyjnych Źródło: Zbiory własne 40

NISKA JAKOŚĆ PRZESTRZENI PUBLICZNYCH Na podstawie wizji lokalnej zidetyfikowano miejsca, które zaliczono do niskiej jakości przestrzeni publicznych. Jednym z nich jest wpisany do rejestru zabytków zespół obiektów dworca kolejowego przy ul. Stefana Jaracza wraz z parkiem znajdującym się w jego sąsiedztwie. W skład ww. zespołu wchodzą: dworzec, lokomotywa, nastawnia, wieża ciśnień, magazyn, podziemne przejście, dawny budynek nadzoru kolejowego, budynki mieszkalne i gospodarcze, szalet i pompownia. Stan techniczny przedmiotowych obiektów określa się jako zły. Wymagają one przeprowadzenia działań konserwatorskich i renowacyjnych, natomiast park rewaloryzacji, a towarzysząca infrastruktura modernizacji. Fot. 2. Park przy ul. Stefana Jaracza i zespół dworca kolejowego w Węgorzewie Źródło: Zbiory własne Podkreślenia wymaga fakt, że stacja kolejowa Węgorzewo czynna jest w okresie letnim, w związku z czym rejon dworca kolejowego odwiedzany jest przez przemieszczających się tędy w trakcie sezonu turystów. Ponadto przy zespole dworca kolejowego i w sąsiedztwie parku przebiega jeden z głównych ciągów komunikacyjnych w mieście (droga wojewódzka nr 650). Dostępność do przedmiotowych obiektów i ich lokalizacja są atutami, których wykorzystanie poskutkować może zwiększeniem atrakcyjności turystycznej tego fragmentu miasta, niemniej jednak aktualny stan opisywanych obiektów negatywnie oddziałuje na wizerunek okolicy. 41

Również w rejonie centrum miasta występują przestrzenie publiczne niskiej jakości. Do takich miejsc zaliczyć należy Plac Wolności pokryta asfaltem przestrzeń z kiloma rzędami drewnianych siedzisk skierowanych ku muszli koncertowej. Na jego zagospodarowanie oprócz wspomnianej muszli składa się kilka ławek znajdujących się przy krawędziach placu oraz fontanna, otoczona pasem niskiej roślinności w kształcie półkola. Zważywszy na stosunkowo dużą powierzchnię placu, jego zagospodarowanie uznać należy za ubogie - znaczny fragment placu to asfaltowa płaszczyzna, nie zachęcająca do jakiejkolwiek aktywności, umożliwiająca jedynie szybkie pokonanie przestrzeni. Fot. 3. Plac Wolności w Węgorzewie Źródło: Zbiory własne Na terenie miasta zidentyfikowano również miejsca występowania innych problemów związanych z przestrzenią publiczną. Niewątpliwie jednym z takich problemów jest wandalizm. W trakcie wizji lokalnej zidentyfikowano szereg nielegalnych, nieestetycznych napisów, rysunków i malowideł, świadczących o występowaniu problemów społecznych. Widnieją one w szczególności na wielorodzinnych budynkach mieszkalnych, a także na budynkach infrastruktury i murowanych ogrodzeniach. Poniżej zamieszczono przykłady występowania problemu. 42

Fot. 4. Wybrane przykłady aktów wandalizmu zidentyfikowanych na terenie miasta Źródło: Zbiory własne Innym problemem sfer przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej jest stan techniczny i estetyczny budynków i ich otoczenia. Problemy te zostały udokumentowane na poniższych fotografiach. Niektóre z budynków prezentujących opisane problemy wpisane zostały do rejestru zabytków lub gminnej ewidencji zabytków, ponadto część z nich znajduje się w granicach strefy ochrony konserwatorskiej, którą objęty jest zabytkowy układ urbanistyczny miasta. 43

Fot. 5. Przykłady występujących problemów przestrzenno-funkcjonalnych Źródło: Zbiory własne 44

Wyznaczając obszar rewitalizacji należy mieć na uwadze kwestie zawarte w Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 2. Zgodnie z ich zapisami obszar rewitalizacji spełniać musi następujące kryteria: musi stanowić miejsce szczególnej koncentracji negatywnych zjawisk; musi mieć istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego; musi być na nim prowadzony proces rewitalizacji; nie może być większy niż 20% powierzchni gminy i być zamieszkany przez więcej niż 30% mieszkańców gminy 3. Bazując na przeprowadzonej analizie oraz mając na względzie powyższe zapisy dokonano delimitacji obszaru rewitalizacji (ryc. 18). W jego skład wchodzą dwa podobszary: Podobszar A, Podobszar B. Podstawowe dane statystyczne dotyczące ww. podobszarów zestawiono poniżej. Tab. 11. Liczba ludności i powierzchnia obszaru rewitalizacji w mieście Węgorzewo Obszar Liczba ludności % Powierzchnia [ha] % Miasto Węgorzewo 11478 100 1088 100 Podobszar A 2715 23,65 39,6 3,64 Podobszar B 307 2,67 16,76 1,54 Podobszary RAZEM 3022 26,33 56,36 5,18 Źródło: Opracowanie własne Obszar rewitalizacji na terenie miasta Węgorzewa obejmuje 5,18% powierzchni miasta (56,36 ha) i zamieszkiwany jest przez 26,33% populacji miasta (3022 osoby). 2 MR/H 2014-2020/20(2)08/2016, Minister Rozwoju, 2 sierpnia 2016 r., Warszawa. 3 Z uwagi na zasadę koncentracji procesu rewitalizacji wartości te odniesione zostały do miasta. Działania rewitalizacyjne prowadzone muszą być w sposób skoncentrowany na obszarach najbardziej wymagających wsparcia. 45

Ryc. 18. Obszar rewitalizacji w mieście Węgorzewo Źródło: Opracowanie własne 46

3.1. P O D O B S Z A R R E W I T A L I Z A C J I A Łączna liczba ludności podobszaru A stanowi 23,65% populacji miasta (2715 osób), natomiast powierzchnia obszaru wynosi 39,6 ha (3,64% powierzchni miasta). Ryc. 19. Podobszar rewitalizacji A Źródło: Opracowanie własne W skład podobszaru rewitalizacji A wchodzą ulice zestawione w poniższej tabeli. 47

Tab. 12. Wykaz ulic wchodzących w skład podobszaru rewitalizacji A Ulice wchodzące w skład podobszaru rewitalizacji A: Bolesława Prusa Pionierów Targowa Grunwaldzka Plac Wolności Szpitalna Krzywa Śródmiejska Stefana Żeromskiego Ulice częściowo wchodzące w skład podobszaru rewitalizacji A: 11 Listopada Henryka Sienkiewicza Teatralna Armii Krajowej Józefa Ignacego Zamkowa Kraszewskiego Źródło: Opracowanie własne Obszar znajduje się w rejonie pełniącym funkcje centrotwórcze miasta, o dużej koncentracji zabudowy mieszkaniowej. W jego granicach znajdują się budynki o charakterze sakralnym (Cerkiew Świętych Apostołów Piotra i Pawła, parafia rzymskokatolicka pw. Św. Piotra i Pawła, parafia rzymskokatolicka pw. Dobrego Pasterza), obiekty turystyczne i kulturalne (m.in. Muzeum Kultury Ludowej), zabytkowa zabudowa w postaci domów mieszkalnych i kamienic, oraz Zamek Krzyżacki. Na obszarze zlokalizowane są także: Punkt Informacji Turystycznej, hotele i hostele, oddział pocztowy, Zespół Szkół Ogólnokształcących, Zespół Szkół Zawodowych, Gimnazjum im. J.A. Helwiga oraz obiekty handlowo usługowe. Podstawowe dane statystyczne, opisujące podobszar rewitalizacji A zestawiono w poniższej tabeli. Tab. 13. Dane statystyczne dotyczące podobszaru rewitalizacji A Wyszczególnienie Podobszar A Udział w wartości dla miasta Miasto Węgorzewo Liczba ludności 2715 23,66% 11478 Liczba osób w wieku produkcyjnym 1687 23,20% 7266 Liczba osób w wieku poprodukcyjnym 620 29,21% 2125 Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej 233 22,41% 1040 Liczba osób korzystających z zasiłków pomocy społecznej 80 26,10% 305 Ogólna liczba osób bezrobotnych 211 24,87% 846 Liczba osób długotrwale bezrobotnych 109 23,75% 456 Liczba osób bezrobotnych z wykształceniem podstawowym 37 29,29% 126 Liczba stwierdzonych przestępstw i wykroczeń (poza zdarzeniami drogowymi i przestępstwami gospodarczymi) w tym czyny karalne nieletnich 126 29,69% 423 Źródło: Opracowanie własne 48

Obszar rewitalizacji zamieszkiwany jest przez 2715 osób, spośród których prawie 23% to osoby w wieku poprodukcyjnym. Spośród zamieszkałych tu 211 osób bezrobotnych, ponad połowa to osoby bezrobotne długotrwale, natomiast 37 bezrobotnych posiada wykształcenie podstawowe. Należy dodać, że na podobszarze rewitalizacji A mieszka prawie 25% ogółu bezrobotnych w mieście i 26,10% ogółu osób korzystających z zasiłków pomocy społecznej (80 osób). Prawie 30% przestępstw i wykroczeń stwierdzonych w Węgorzewie popełniono na podobszarze rewitalizacji A. Powyższe dane przekładają się na wartości wskaźników, zestawionych w poniższej tabeli. Tab. 14. Wartości wskaźników dla podobszaru rewitalizacji A Wyszczególnienie Liczba osób korzystających z pomocy społecznej na 1000 mieszkańców Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym na 100 mieszkańców Udział długotrwale bezrobotnych wśród osób w wieku produkcyjnym Udział bezrobotnych z wykształceniem podstawowym w ogólnej liczbie bezrobotnych Liczba przestępstw na 1000 mieszkańców Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej na 100 mieszkańców Źródło: Opracowanie własne Podobszar A Miasto Węgorzewo Potwierdzony stan kryzysowy (TAK/NIE) 29,47 26,57 TAK 22,84 18,51 TAK 6,46% 6,28% TAK 17,54% 14,89% TAK 46,41 36,85 TAK 8,58 9,06 TAK Porównując wartości badanych wskaźników dla podobszaru A oraz miasta Węgorzewa zauważalne jest, że wszystkie badane wskaźniki przybierają wartości świadczące o występowaniu stanu kryzysowego. Co prawda niektóre spośród wartości są tylko nieznacznie gorsze niż wartości dla miasta, jednak o koncentracji negatywnych zjawisk społecznych świadczą również dane przedstawione w tab.13. Na podobszarze rewitalizacji A zidentyfikowano również problemy w sferach gospodarczej, technicznej i przestrzenno-funkcjonalnej. Wśród nich wymienić należy niską jakość przestrzeni publicznych, związaną ze stanem i funkcjonalnością Placu Wolności oraz występowaniem zjawisk takich jak wandalizm, wpływających bezpośrednio na estetykę przestrzeni i jej percepcję. Zidentyfikowano również zły stan techniczny niektórych 49

budynków (w tym zabytkowych) i dróg lokalnych, a także braki w zakresie sieci oświetleniowej. Na podobszarze rewitalizacji A występują także bariery architektoniczne, utrudniające osobom z niepełnosprawnościami i seniorom pokonywanie przestrzeni. Zniszczone schody, brak barierek przy nich i brak pochylni dla wózków inwalidzkich, to tylko niektóre spośród zidentyfikowanych problemów. 3.2. P O D O B S Z A R R E W I T A L I Z A C J I B Podobszar B obejmuje wszystkie obiekty znajdujące się przy ul. Jaracza włącznie z obiektami kolejowymi oraz fragment ul. Zamkowej wraz ze znajdującym się bezpośrednio przy nim parkiem. Zachodnią granicę obszaru wyznacza granica miasta, natomiast wschodnią - znajdujący się nieopodal parku, Kanał Młyński. Łączna liczba ludności podobszaru stanowi 2,67% populacji miasta (307 osób), natomiast powierzchnia obszaru wynosi 16,76 ha (0,25% powierzchni miasta). Ryc. 20. Podobszar rewitalizacji B Źródło: Opracowanie własne Poniżej zestawiono dane statystyczne dotyczące podobszaru rewitalizacji B. Spośród zamieszkujących go 27 osób bezrobotnych, ponad połowa z nich jest bezrobotnymi długotrwale (16 osób), natomiast 6 z nich posiada jedynie wykształcenie podstawowe. 14 mieszkańców podobszaru B pobiera natomiast zasiłki pomocy społecznej. Na podobszarze B stwierdzono 26 przestępstw i wykroczeń, stanowiących ponad 6% wszystkich przestępstw i wykroczeń stwierdzonych na terenie miasta. Tab. 15. Dane statystyczne dotyczące podobszaru rewitalizacji B Wyszczególnienie Podobszar B Udział w wartości dla miasta Miasto Węgorzewo Liczba ludności 307 2,67% 11478 Liczba osób w wieku produkcyjnym 187 2,58% 7266 Liczba osób w wieku poprodukcyjnym 66 3,11% 2125 Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej 28 2,72% 1040 50

Liczba osób korzystających z zasiłków pomocy społecznej 14 4,44% 305 Ogólna liczba osób bezrobotnych 27 3,18% 846 Liczba osób długotrwale bezrobotnych 16 3,53% 456 Liczba osób bezrobotnych z wykształceniem podstawowym 6 4,72% 126 Liczba stwierdzonych przestępstw i wykroczeń (poza zdarzeniami drogowymi i przestępstwami gospodarczymi) w tym czyny karalne nieletnich 26 6,03% 423 Źródło: Opracowanie własne Na podstawie powyższych danych oszacowano wartości wskaźników, które zestawiono z wartościami dla miasta. Wartości pięciu wskaźników potwierdzają występowanie na analizowanym obszarze stanu kryzysowego. Minimalnie bardziej korzystną wartość niż przeciętna przybiera jedynie wskaźnik gospodarczy. Tab. 16. Wartości wskaźników dla podobszaru rewitalizacji B zestawione z wartością oszacowaną dla obszaru miasta Wyszczególnienie Podobszar B Potwierdzona Miasto sytuacja kryzysowa Węgorzewo (TAK/NIE) Liczba osób korzystających z pomocy społecznej na 1000 mieszkańców 45,60 26,57 TAK Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym na 1000 mieszkańców 21,50 18,51 TAK Udział długotrwale bezrobotnych wśród osób w wieku produkcyjnym 6,48% 6,28% TAK Udział bezrobotnych z wykształceniem podstawowym w ogólnej liczbie 17,54% 14,89% TAK bezrobotnych Liczba przestępstw i na 1000 mieszkańców 46,41 36,85 TAK Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej na 100 mieszkańców 9,12 9,06 NIE Źródło: Opracowanie własne Oprócz negatywnych zjawisk mających miejsce w sferze społecznej, podobszar rewitalizacji B charakteryzuje się problemami w sferach przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej. Znajduje się tu wpisany do rejestru zabytków zespół obiektów dworca kolejowego przy ul. Stefana Jaracza wraz z parkiem znajdującym się w jego sąsiedztwie. Na etapie wizji lokalnej zidentyfikowano problem w zakresie stanu technicznego i estetycznego budynku dworca, a także otaczającej infrastruktury, w tym również stacji kolejowej, czynnej w okresie letnim. W związku z sezonowym funkcjonowaniem stacji kolejowej, budynek dworca utracił pierwotną funkcję. Aktualnie w części obiektu funkcjonuje fundacja Dzedzictwo Nasze, będąca w posiadaniu kolekcji związanej z kolejnictwem. Problemy w sferze technicznej 51

prezentuje również kolejowa wieża ciśnień, wymagająca podjęcia działań modernizacyjnych. Zespół obiektów dworca kolejowego jest cenny pod względem historycznym, jednak jego walory architektoniczne ulegają zatraceniu z uwagi na nie realizowanie prac renowacyjnych. Park znajdujący się w sąsiedztwie budynku dworca i ul. Zamkowej wymaga podjęcia działań rewaloryzacyjnych i odwadniających. Jak już wspomniano, stacja kolejowa Węgorzewo czynna jest w okresie letnim, w związku z czym rejon ten odwiedzany jest przez przemieszczających się w trakcie sezonu turystów. Ponadto przy zespole dworca kolejowego i w sąsiedztwie parku przebiega jeden z głównych ciągów komunikacyjnych w mieście (droga wojewódzka nr 650). W związku z powyższym, lokalizacja i dostępność do opisywanych obiektów stanowi ich potencjał. Fot. 6. Budynek byłego dworca kolejowego z otaczającą infrastrukturą i znajdujący się w jego sąsiedztwie park odzwierciedlają problemy sfer technicznej i przestrzenno-funkcjonalnej Źródło: Zbiory własne 52

Centrum miasta i rejon dworca kolejowego są wizytówkami Węgorzewa, które budzą dumę wśród mieszkańców miasta oraz zaciekawienie turystów. Działania w przestrzeni ożywiły pod względem gospodarczym i społecznym obszar rewitalizacji, w związku z czym zwiększyły się szanse na znalezienie zatrudnienia. Wskutek działań aktywizacyjnych zniwelowano problem długotrwałego bezrobocia i ubóstwa, co miało fundamentalne znaczenie dla wyprowadzenia ze stanu kryzysowego obszaru rewitalizacji. 53

Cel główny: Ożywienie społeczno-gospodarcze rejonu dworca kolejowego i centrum miasta wskutek działań rewitalizacyjnych, angażujących potencjał endogeniczny obszaru rewitalizacji Cel Strategiczny 1. Atrakcyjna i funkcjonalna przestrzeń: Renowacja obiektów zabytkowych; Modernizacja i budowa infrastruktury transportowej; Rewaloryzacja i zagospodarowanie terenów zieleni; Adaptacja obiektów do pełnienia nowych funkcji; Tworzenie przestrzeni aktywności społecznej; Dostosowanie obiektów budowlanych do potrzeb osób niepełnosprawnych; Działania na rzecz poprawy efektywności energetycznej. Cel Strategiczny 2. Minimalizacja dysfunkcji społecznych: Aktywizacja społeczna osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym; Aktywizacja zawodowa osób bezrobotnych; Przeciwdziałanie wandalizmowi i jego efektom; Działania na rzecz integracji społecznej; Kształtowanie tożsamości lokalnej; Wspieranie szkolnictwa zawodowego i ogólnokształcącego. 54

6.1. P O D S T A W O W E P R O J E K T Y R E W I T A L I Z A C Y J N E Nazwa projektu: Podmiot realizujący: PP1 KOMPLEKSOWA REWITALIZACJA REJONU DWORCA KOLEJOWEGO W WĘGORZEWIE Projekt 1.: Gmina Węgorzewo Projekt 2.: Gmina Węgorzewo Projekt 3.: Stowarzyszenie Hobbystów Kolejowych/powiat węgorzewski Projekt 4.: podmiot prywatny Lokalizacja: Projekt 1.: ul. Stefana Jaracza 4, Projekt 2.: park między budynkiem dworca a Kanałem Młyńskim Projekt 3.: stacja kolejowa Węgorzewo Projekt 4.: ul. Stefana Jaracza 10 Opis problemu/stanu istniejącego: Zespół dworca kolejowego w Węgorzewie wpisany jest do rejestru zabytków. Zarówno kolejowa wieża ciśnień, jak i budynek dworca i stacja kolejowa wraz z otoczeniem ulegają degradacji. Zniszczona nawierzchnia oraz krawędzie peronów stwarzają niebezpieczeństwo dla podróżnych. Odtworzenia wymagają zabytkowe wiaty przy zejściach do tunelu na peronach 1 i 2, remontu wymagają mosty kolejowe nad Kanałem Młyńskim i Mazurskim. Wieża ciśnień, budynek dworca i zabytkowe szalety wymagają działań konserwacyjnych i adaptacyjnych. Również drogi dojazdowe i dojścia wymagają modernizacji. Ponadto park sąsiadujący z zespołem dworca utracił pierwotną funkcję rekreacyjną. Przedmiotowe obiekty nie prezentują walorów architektonicznych oraz funkcjonalnych. Ich stan negatywnie oddziałuje na wizerunek miejsca i percepcję przestrzeni. Na zidentyfikowane problemy techniczne i przestrzenno-funkcjonalne nakładają się ponadto negatywne zjawiska społeczne. Zakres zadań: Przedsięwzięcie składa się z czterech projektów. Dopuszcza się niezależną realizację każdego z nich. Projekt 1.: Adaptacja dworca kolejowego do pełnienia funkcji kulturalnospołecznych Zakres tego etapu przedsięwzięcia obejmuje działania infrastrukturalne związane z adaptacją pomieszczeń budynku dworca na cele społecznokulturalne, a także, modernizację infrastruktury otaczającej (remont podjazdu i drogi dojazdowej) i utworzenie toalet publicznych poprzez modernizację zabytkowych szalet. Projekt 2.: Rewaloryzacja parku przy ul. Stefana Jaracza Projekt obejmuje rewaloryzację sąsiadującego z dworcem parku. Ma on się stać docelowo miejscem spotkań mieszkańców oraz punktem 55

przystankowym dla turystów, w tym użytkowników pieszych i rowerowych szlaków turystycznych. Na terenie parku planuje się meliorację, gospodarkę drzewostanem, wyznaczenie układu komunikacyjnego, dokonanie nasadzeń, montaż oświetlenia i obiektów małej architektury. Projekt 3. Modernizacja i renowacja stacji kolejowej Węgorzewo i obiektów towarzyszących Zakres tej części przedsięwzięcia obejmuje modernizację mostu kolejowego nad Kanałem Młyńskim, peronów nr 1 i 2, mostu nad Kanałem Mazurskim oraz odtworzenie zabytkowych wiat przy zejściach do tunelu na peronach 1 i 2. Przez most nad Kanałem Młyńskim przebiega trakt pieszy, z którego korzystają mieszkańcy okolicy oraz przejeżdżają drezyny SHK. Po remoncie będą z niego korzystały pociągi, które dojadą ze stacji Węgorzewo do końca toru przy ul. Armii Krajowej (przystanek końcowy Węgorzewo Miasto). W ramach prac na peronach planuje się m.in. wymianę nawierzchni, podmurowanie krawędzi i montaż oświetlenia. Szacowana wartość: Okres realizacji: Wskaźniki produktu i rezultatu: Zgodność z celami: Projekt 4. Rewitalizacja kolejowej wieży ciśnień w Węgorzewie Przedmiotowy projekt zakłada przywrócenie wieży ciśnień walorów architektonicznych oraz wykorzystanie jej na cele społeczno-gospodarcze. Zakres projektu obejmuje utworzenie w wieży ciśnień punktu widokowego oraz kawiarni. W tym celu planuje się przeprowadzić działania modernizacyjne oraz adaptacyjne obiektu do pełnienia nowych funkcji. Planowane jest uporządkowanie oraz zagospodarowanie terenu otaczającego obiekt. Planuje się m.in. remont dachu (uszczelnianie, naprawa i wymiana konstrukcji blacharskich), naprawę ścian (uszczelnianie, renowacja i izolacja), wymianę stolarki okiennej i drzwiowej oraz utworzenie tarasu widokowego. Projekty 1 i 2: 3.000.000,00 zł Projekt 3.: 500.000,00 zł Projekt 4.: 200.000,00 zł Projekt 1 i 2.: 2018-2020 Projekt 3.: 2018-2020 Projekt 4.: 2018-2020 Wskaźniki produktu: powierzchnia zrewaloryzowanych terenów zieleni [m 2 ], liczba obiektów zabytkowych poddanych działaniom renowacyjnym [szt.], liczba budynków zaadaptowanych do pełnienia nowych funkcji [szt.], Wskaźniki rezultatu: liczba użytkowników zrewaloryzowanych terenów zieleni [os.], liczba punktów usługowych funkcjonujących w zaadaptowanych budynkach [szt.] Cel Strategiczny 1.: Atrakcyjna i funkcjonalna przestrzeń: Renowacja obiektów zabytkowych; 56

Modernizacja i budowa infrastruktury transportowej; Rewaloryzacja i zagospodarowanie terenów zieleni; Adaptacja obiektów do pełnienia nowych funkcji; Tworzenie przestrzeni aktywności społecznej; Dostosowanie obiektów budowlanych do potrzeb osób niepełnosprawnych. Nazwa projektu: PP2 ADAPTACJA BUDYNKU BYŁEJ KOTŁOWNI CIEPŁOWNI MIEJSKICH SP. Z O. O. W WĘGORZEWIE NA CELE SPOŁECZNO- GOSPODARCZE Podmiot Ciepłownie Miejskie Sp. z o.o. realizujący: Lokalizacja: ul. Pionierów 10 Opis problemu/stanu istniejącego: W Węgorzewie brak jest aktualnie obiektów pełniących funkcje zrzeszające organizacje pozarządowe. Przedmiotowy projekt wychodzi naprzeciw potrzebom społeczności lokalnej, w tym w szczególności organizacji pozarządowych. Obiekt byłej kotłowni od połowy września 2014 r. nie pełni pierwotnej funkcji część pomieszczeń dzierżawiona jest obecnie na cele usługowe (ok. 50 m 2 ), natomiast pozostałe o łącznej powierzchni ok. 100 m 2 - są nieużytkowane. Mając na uwadze ryzyko degradacji stanu technicznego, spowodowane m.in. czynnikami atmosferycznymi oraz dekapitalizację obiektu, zaplanowano działania, których efekty będą dwojakie: wspieranie kreowania kapitału społecznego, dzięki stworzeniu miejsca na użytek organizacji pozarządowych i społeczności lokalnej, przeciwdziałanie problemom o charakterze przestrzenno-funkcjonalnym (dysfunkcyjność obiektu) i technicznym (zapobiegnięcie degradacji technicznej). Cechy świadczące o wyjątkowości przedmiotowego obiektu to przede wszystkim duża powierzchnia pomieszczeń oraz lokalizacja w obrębie zabudowy wielorodzinnej i w pobliżu szkoły. Zakres zadań: Zakres przedsięwzięcia obejmuje adaptację pomieszczeń po byłej kotłowni gazowo-olejowej na pomieszczenia biurowe wraz z mini salą konferencyjną na potrzeby organizacji pozarządowych oraz lokalnej społeczności. Spośród planowanych do realizacji działań należy wyróżnić: wydzielenie z całej powierzchni (ok. 150 m 2 ) pomieszczeń biurowych wraz z wykonaniem mini sali konferencyjnej, remont ścian i sufitów wewnątrz budynku, wykonanie sanitariatów, wymianę stolarki okiennej i drzwiowej, wymianę instalacji elektrycznej na nową wraz z montażem nowego energooszczędnego oświetlenia (wewnątrz i na zewnątrz budynku), dostosowanie budynku do potrzeb osób niepełnosprawnych, remont elewacji budynku, zagospodarowanie terenu przyległego do budynku poprzez wykonanie dojść i dojazdów do budynku oraz dokonanie nasadzeń drzew i 57

Szacowana wartość: Okres realizacji: Wskaźniki produktu i rezultatu: Zgodność z celami: krzewów. 350 000,00 zł 2018-2020 Wskaźniki produktu: powierzchnia przeznaczona na pomieszczenia biurowe [m 2 ], liczba budynków dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych [szt.], Wskaźniki rezultatu: liczba funkcjonujących organizacji pozarządowych [szt.], Cel Strategiczny 1.: Atrakcyjna i funkcjonalna przestrzeń: Adaptacja obiektów do pełnienia nowych funkcji; Tworzenie przestrzeni aktywności społecznej; Dostosowanie obiektów budowlanych do potrzeb osób niepełnosprawnych. Nazwa projektu: PP3 PLAC WOLNOŚCI W WĘGORZEWIE MIEJSCEM INTEGRACJI MIĘDZYPOKOLENIOWEJ Podmiot Gmina Węgorzewo realizujący: Lokalizacja: Plac Wolności Opis problemu/stanu istniejącego: Węgorzewo to miasto bez wyraźnie wyodrębnionego centrum, stanowiącego miejsce spotkań mieszkańców. Jednocześnie jest to miasto dotknięte problemami o podłożu demograficznym należy mieć tu na uwadze w szczególności starzenie się społeczeństwa oraz migracje młodych ludzi. Współcześnie zmienia się również znaczenie i model rodziny coraz mniej jest wielopokoleniowych rodzin. Przedmiotowy projekt wychodzi naprzeciw zidentyfikowanym problemom jego realizacja skupiać się będzie na budowaniu tożsamości lokalnej oraz integrację międzypokoleniową. Zakres zadań: Pierwszym etapem projektu będzie przeprowadzenie na Placu Wolności wydarzenia dla mieszkańców miasta, podczas którego zaprezentowana zostanie koncepcja jego zagospodarowania. Zakres drugiego etapu projektu obejmuje prace związane z zagospodarowaniem Placu Wolności. Zadanie obejmuje również utworzenie deptaka prowadzącego od Placu do kanału wodnego oraz zagospodarowanie brzegu kanału. Rozważa się umożliwienie jachtom wpłynięcie w głąb kanału, co ma się odbyć poprzez przeprowadzenie prac pogłębiających kanał. Docelowo na Placu Wolności planuje się budowę fontann w posadzkach oraz wprowadzenie ruchomych stoisk małej gastronomii. Typami działalności gastronomicznej planowanej do wprowadzenia są m.in. stoiska z watą cukrową, kukurydzą, popcornem, kawą i herbatą oraz innymi napojami. Realizacja przedsięwzięcia przyczyni się do wzrostu atrakcyjności Placu Wolności jako miejsca spotkań mieszkańców miasta. Szacowana 10.000.000,00 zł 58

wartość: Okres realizacji: Wskaźniki produktu i rezultatu: Zgodność z celami: 2018-2023 Wskaźniki produktu; liczba uczestników wydarzenia integracyjnego [os.] zagospodarowana powierzchnia [m 2 ]; Wskaźniki rezultatu: liczba osób obsługujących stoiska małej gastronomii [os.] Cel Strategiczny 1.: Atrakcyjna i funkcjonalna przestrzeń: Tworzenie przestrzeni aktywności społecznej. Cel Strategiczny 2: Minimalizacja dysfunkcji społecznych: Działania na rzecz integracji społecznej; Kształtowanie tożsamości lokalnej. Nazwa projektu: Podmiot realizujący: Lokalizacja: ul. Pionierów 15 Opis problemu/stanu istniejącego: PP4 MODERNIZACJA I ROZBUDOWA ISTNIEJĄCEGO BUDYNKU PRZY UL. PIONIERÓW W CELU NADANIA MU FUNKCJI KULTURALNO-OŚWIATOWEJ Gmina Węgorzewo Instytucją, której zadaniem jest aktywizacja kulturalna mieszkańców gminy Węgorzewo jest Węgorzewskie Centrum Kultury. Misją WCK jest przygotowanie mieszkańców gminy, a zwłaszcza osób młodych do twórczego uczestnictwa w kulturze, gdzie wiodącą i priorytetową rolę spełnia edukacja artystyczna prowadzona we wszystkich podstawowych dziedzinach sztuki, animacja zjawisk kulturalnych oraz organizacja życia kulturalnego mieszkańców. Możliwość efektywnej realizacji misji przez WCK jest ograniczona ze względów infrastrukturalnych instytucja obecnie funkcjonuje w niewielkim, niszczejącym budynku, niedostosowanym do potrzeb osób niepełnosprawnych, położonym w znacznej odległości od ścisłego centrum miasta obszaru, który z natury powinien stanowić centrum życia społecznego. Obszar rewitalizacji w Węgorzewie jest miejscem, które wymaga zwiększenia możliwości uczestnictwa w życiu społeczno-kulturalnym. Sprzyjać temu będzie zlokalizowanie na obszarze rewitalizacji placówki, w której realizowane będą cele kulturalno-oświatowe. W ramach przedmiotowego projektu planuje się wykorzystać w tym celu zabytkowy obiekt znajdujący się przy ul. Pionierów 15. Budynek oraz działka, na której jest on usytuowany nie są aktualnie użytkowane. Budynek został wybudowany w technologii tradycyjnej murowanej, z cegły pełnej najprawdopodobniej na przełomie XIX i XX w. Widnieje on w gminnej ewidencji zabytków oraz położony jest w granicach układu urbanistycznego wpisanego do rejestru zabytków NID. Obiekt do niedawna pełnił funkcje mieszkalne znajdowały się w nim mieszkania socjalne. Budynek nie jest ocieplony oraz zgodnie ze sporządzoną opinią techniczną - jest w stanie technicznym wymagającym interwencji. 59

Zakres zadań: Zakres projektu obejmuje modernizację i rozbudowę budynku na cele kulturalno-oświatowe Węgorzewskiego Centrum Kultury oraz zagospodarowanie przyległych działek i wyposażenie ich w niezbędną infrastrukturę (w tym wydzielenie parkingu dla użytkowników obiektu). W ramach projektu budynek oraz część, która zostanie dobudowana, zostaną dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Wskutek realizacji projektu w obiekcie możliwe będzie świadczenie usług w następującym zakresie: widowiskowym: przygotowanie oraz prezentacja występów artystycznych i pokazów filmowych, edukacyjnym: nauka gry na instrumentach oraz inne zajęcia taneczne i artystyczno-edukacyjne, higieniczno-sanitarnym: obsługa sanitarna osób korzystających z powyższych aktywności, socjalnym: obsługa socjalna pracowników danej jednostki, administracyjno-biurowym: prace na stanowiskach biurowych, gastronomicznym. Szacowana 15 000 000,00 zł wartość: Okres 2018-2020 realizacji: Wskaźniki Wskaźnik produktu: produktu liczba budynków adaptowanych na cele społeczne [szt.] i rezultatu: liczba utworzonych miejsc parkingowych [szt.] liczba obiektów zabytkowych poddanych działaniom renowacyjnym [szt.] Zgodność z celami: Wskaźnik rezultatu: liczba zorganizowanych wydarzeń kulturalnych [szt./rok] liczba prowadzonych zajęć edukacyjnych [szt./rok] Cel Strategiczny 1.: Atrakcyjna i funkcjonalna przestrzeń: Renowacja obiektów zabytkowych Adaptacja obiektów do pełnienia nowych funkcji Tworzenie przestrzeni aktywności społecznej Dostosowanie obiektów do potrzeb osób niepełnosprawnych Działanie na rzecz poprawy efektywności energetycznej Cel Strategiczny 2.: Minimalizacja dysfunkcji społecznych: Przeciwdziałanie wandalizmowi i jego efektom Działanie na rzecz integracji społecznej 60

6.2. C H A R A K T E R Y S T Y K A P O Z O S T A Ł Y C H P R Z E D S I Ę W Z I Ę Ć R E W I T A L I Z A C Y J N Y C H Nazwa projektu: PK1 WYŻSZY STANDARD EDUKACJI LEPSZA JAKOŚĆ ŻYCIA LOKALNYCH SPOŁECZNOŚCI Podmiot Powiat węgorzewski realizujący: Lokalizacja: ul. Szpitalna 9, ul. B. Prusa 10 Opis problemu/stanu istniejącego: Celem realizacji projektu jest wzrost jakości przestrzeni publicznej poprzez budowę kompleksów edukacyjno-sportowych na terenie dwóch węgorzewskich szkół ponadgimnazjalnych. Ich otoczenie zostanie zagospodarowane w taki sposób, aby obiekty te stały się funkcjonalne. Proponowane zmiany opisane w poniższych modułach wpłyną na poprawę jakości kształcenia i rozwiązanie problemów organizacyjnych zdiagnozowanych na terenie szkół. Większa liczba obiektów sportoworekreacyjnych będzie miała wpływ na aktywizację i integrację społeczną mieszkańców miasta. Ponadto poprawie ulegną warunki edukacji młodzieży, a także osób dorosłych. Zakres zadań: Przedsięwzięcie składa się z dwóch projektów. Dopuszcza się niezależną realizację poszczególnych elementów projektów. Moduł I. Rozwój przestrzeni publicznej na terenie Zespołu Szkół Zawodowych w Węgorzewie Zespół Szkół Zawodowych jest jedyną publiczną, ogólnodostępną szkołą zawodową na terenie powiatu węgorzewskiego, kształcącą nieodpłatnie. W ramach działalności ZSZ funkcjonuje technikum, zasadnicza szkoła zawodowa, liceum ogólnokształcące dla dorosłych i szkoła policealna dla dorosłych. Obecnie do Zespołu Szkół uczęszcza 317 uczniów i słuchaczy. Placówka ta mieści się w starym budynku poszpitalnym zbudowanym w 1910 roku, który został zaadaptowany na potrzeby szkoły. Jego powierzchnia jest niewystarczająca, co ogranicza możliwości szkoły związane z rozwijaniem obecnych i tworzeniem nowych kierunków kształcenia oraz dostosowaniem oferty edukacyjnej do rynku pracy. Brak dostatecznej liczby pomieszczeń uniemożliwia modernizację lub tworzenie nowych pracowni kształcenia zawodowego. Z uwagi na brak pomieszczeń odpowiednio przystosowanych do kształcenia praktycznego, odbywa się ono na terenach zakładów pracy, co stwarza problemy organizacyjne. Szkoła, jako jedyna w powiecie nie posiada bazy sportowej, co ogranicza szeroko rozumianą edukację w ramach wychowania fizycznego w zakresie zajęć obowiązkowych, jak również pozalekcyjnych. Obowiązkowe zajęcia sportowe prowadzone są całorocznie w oddalonym o pół kilometra Zespole Szkół Ogólnokształcących. Powoduje to duże trudności organizacyjne dla szkół oraz nakłada obowiązek zapewnienia dodatkowej opieki nauczyciela nad uczniami podczas przemieszczania się miedzy dwiema szkołami. Ponadto, na obszarze należącym do Zespołu Szkół, zlokalizowane są 61

niezagospodarowane tereny zieleni oraz niewykorzystany teren po wyburzeniu placówki Sanepidu. Dodatkowy problem jest zły stan techniczny ciągów komunikacyjnych prowadzących do obiektu. Przedmiotem projektu planowanego do realizacji, jest zagospodarowanie przestrzeni wokół Zespołu Szkół Zawodowych w celu poprawy jakości usług edukacyjnych świadczonych przez placówkę. Realizacja celu będzie możliwa dzięki budowie kompleksu rekreacyjno-sportowego, składającego się z takich elementów jak sala gimnastyczna i boisko wielofunkcyjne. Obiekty szkolne zostaną rozbudowane o zaplecze do nauki przedmiotów ogólnokształcących, a także pomieszczenia, w których zlokalizowane będą pracownie przedmiotów zawodowych. Ponadto planowany jest remont dachu istniejącego obecnie budynku. Posesja zostanie ogrodzona, a teren ogólnodostępnego parkingu uporządkowany. Planowane jest zagospodarowanie terenów zieleni w taki sposób, aby pełniły one funkcje rekreacyjne. Przebudowa fragmentu ulicy Szpitalnej, będącej drogą dojazdową do szkoły wpłynie na poprawę dostępności budynku. Szacowana wartość: Moduł II. Rozwój przestrzeni publicznej na terenie Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Węgorzewie Zespół Szkół Ogólnokształcących, zlokalizowany przy ulicy Prusa 10 nie posiada boiska otwartego, co utrudnia prowadzenie zajęć wychowania fizycznego, które odbywają się na stadionie miejskim. Dziedziniec wewnętrzny szkoły uległ degradacji i jest on używany sporadycznie. Rozległy teren, na którym zlokalizowana jest placówka, jest skomunikowany systemem ścieżek i chodników, które są w złym stanie technicznym. Występują tam także problemy związane z niezadowalającym stanem parkingów. Ponadto tereny zieleni wokół szkoły wymagają zagospodarowania i rewaloryzacji. Na opisywanym obszarze funkcjonuje ponadto schronisko młodzieżowe. Z uwagi na niską jakość otaczającej je przestrzeni, nie może ono rozwijać swojej działalności. Baza dydaktyczno-sportowa jest także udostępniana na potrzeby Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Zakres przedsięwzięcia obejmuje zagospodarowanie dziedzińca wewnątrzszkolnego, który będzie pełnił funkcję placu apelowego. Tereny zieleni otaczające szkołę zostaną zrewaloryzowane poprzez utworzenie ścieżek edukacyjnych oraz wydzielenie strefy rekreacyjno-edukacyjnej. Planowana jest przebudowa zdewastowanych ciągów komunikacyjnych oraz budowa dwóch parkingów, wraz z dojazdami do dróg publicznych. Nowym elementem zagospodarowania terenu będzie wielofunkcyjne boisko, które zostanie ogrodzone. Działania w sferze technicznej, które mają zostać zrealizowane, to wymiana instalacji ogrzewania centralnego wraz z montażem kotłowni gazowej oraz remont budynków garażowych wraz z ich przystosowaniem do przechowywania rowerów. Budynki zlokalizowane na terenie Zespołu Szkół zostaną także przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Moduł I.: 3 500 000,00 zł Moduł II.: 62

Okres realizacji: Wskaźniki produktu i rezultatu: Zgodność z celami: 1 500 000,00 zł Moduł I.: 2018-2020 Moduł II.: 2018-2020 Wskaźniki produktu: liczba wybudowanych boisk i sal sportowych [szt.] liczba utworzonych pracowni przedmiotów zawodowych [szt.] powierzchnia zagospodarowanych terenów zieleni [m 2 ] Wskaźniki rezultatu: liczba uczniów korzystających z powstałej infrastruktury sportowej [os.] liczba uczniów korzystających z pracowni przedmiotów zawodowych [os.] liczba budynków dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych [szt.] Cel Strategiczny 1.: Atrakcyjna i funkcjonalna przestrzeń: Rewaloryzacja i zagospodarowanie terenów zieleni; Adaptacja obiektów do pełnienia nowych funkcji; Tworzenie przestrzeni aktywności społecznej; Dostosowanie obiektów budowlanych do potrzeb osób niepełnosprawnych; Działania na rzecz poprawy efektywności energetycznej. Cel Strategiczny 2.: Minimalizacja dysfunkcji społecznych: Działania na rzecz integracji społecznej; Wspieranie szkolnictwa zawodowego i ogólnokształcącego. Nazwa projektu: PK2 ZAGOSPODAROWANIE TERENU PRZY GIMNAZJUM WRAZ Z MODERNIZACJĄ INFRASTRUKTURY KOMUNIKACYJNEJ Podmiot Gmina Węgorzewo realizujący: Lokalizacja: ul. Pionierów 8 Opis problemu/stanu istniejącego: Na terenie okalającym budynek gimnazjum przy ul. Pionierów 8 zidentyfikowano problemy sfery technicznej w zakresie infrastruktury komunikacyjnej. Ponadto otoczenie obiektu wymaga zagospodarowania celem poprawy jakości przestrzeni. Zakres zadań: Zakres projektu obejmuje zagospodarowanie terenu przy gimnazjum oraz budowę miejsc parkingowych i modernizację dróg wewnętrznych (droga prowadząca od ul. Pionierów do ul. Zamkowej oraz droga dojazdowa do szkoły z ul. Krzywej). Szacowana 2.000.000,00 zł wartość: Okres 2018-2020 63

realizacji: Wskaźniki produktu i rezultatu: Zgodność z celami: Wskaźnik produktu: długość zmodernizowanych dróg [mb] liczba utworzonych miejsc parkingowych [szt.] Cel Strategiczny 1.: Atrakcyjna i funkcjonalna przestrzeń: Modernizacja i budowa infrastruktury transportowej. Nazwa projektu: PK3 PROJEKTY WYNIKAJĄCE Z PLANU GOSPODARKI NISKOEMISYJNEJ DLA GMINY WĘGORZEWO Podmiot Gmina Węgorzewo, powiat węgorzewski, podmioty prywatne, realizujący: wspólnoty mieszkaniowe Lokalizacja: Zespół Szkół Ogólnokształcących w Węgorzewie, ul. B. Prusa 10; Zespół Szkół Zawodowych w Węgorzewie, ul. Szpitalna 9; Gimnazjum J.A. Helwinga, ul. Pionierów 6; Budynki i tereny przyległe do budynków komunalnych w Węgorzewie: ul. B. Prusa 12; Plac Wolności 12; Szpitalna 1, 8; Budynek dawnego Dworca PKP, ul. Jaracza; Budynek i teren przyległy do budynku komunalnego przy ul. Jaracza 30; Pl. Wolności 13; Obiekt przy ul. Grunwaldzkiej 1; Budynki przy ul. Pionierów 2, 3, 5, 10; Plac Wolności 7; Budynki i tereny przyległe, ul. B. Prusa 5, 9 i 11; Budynek i teren przyległy do Wspólnot Mieszkaniowych przy ul. Pionierów 8, 21; Plac Wolności 5; Szpitalnej 2, 18; Żeromskiego 9; Jaracza 2, 12, 18; Budynek należący do Wspólnoty Mieszkaniowej przy ul. Pionierów 33, Opis problemu/stanu istniejącego: W obrębie obszaru rewitalizacji znajduje się duża liczba budynków wymagających realizacji działań na rzecz poprawy ich efektywności energetycznej, celem zmniejszenia zapotrzebowania na energię elektryczną i cieplną. Zakres zadań: Projekt obejmuje działania z zakresu poprawy efektywności energetycznej ww. budynków. Szczegółowy zakres zadań zawarty jest w Planie Gospodarki Niskoemisyjnej dla gminy Węgorzewo. Szacowana wartość: Okres realizacji: Wskaźniki produktu i rezultatu: Zgodność z celami: Łącznie: 20 896 800,00 zł 2017-2020 Wskaźnik produktu: Liczba budynków poddanych termomodernizacji [szt.] Wskaźnik rezultatu: Poprawa efektywności energetycznej [%] Cel Strategiczny 1.: Atrakcyjna i funkcjonalna przestrzeń: Działania na rzecz poprawy efektywności energetycznej. 64

65

7.1. K O M P L E M E N T A R N O Ś Ć P R Z E S T R Z E N N A Projekty zaplanowane w ramach procesu rewitalizacji są skoncentrowane przestrzennie ich realizacja będzie miała miejsce wyłącznie na obszarze rewitalizacji. Zachowanie komplementarności przestrzennej jest równoznaczne z zapobieżeniem przenoszeniu problemów w inne rejony miasta. Wskutek realizacji zaplanowanych przedsięwzięć, nie przewiduje się, aby ich wdrożenie powodowało przeniesienie problemów w inne rejony miasta. Przedsięwzięcia dopełniają się przestrzennie i ich realizacja generować może pozytywne efekty, wykraczające poza obszar rewitalizacji. Poniżej zamieszczono ryciny przedstawiające przybliżone miejsca realizacji poszczególnych projektów rewitalizacyjnych. Ryc. 21. Zarys lokalizacji projektów rewitalizacyjnych Źródło: Opracowanie własne 7.2. K O M P L E M E N T A R N O Ś Ć P R O B L E M O W A Zaplanowane w ramach Programu projekty rewitalizacyjne stanowią odpowiedź na zidentyfikowane problemy, w związku z czym ich realizacja przeciwdziałać będzie zidentyfikowanemu stanowi kryzysowemu. Poniżej zestawiono projekty wraz z ich oddziaływaniem na zidentyfikowane problemy. 66