SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 18.2.2014 r. COM(2014) 82 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie ustanowienia europejskiego funduszu wsparcia dla zastosowań małoobszarowych w dziedzinie środków ochrony roślin PL PL

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie ustanowienia europejskiego funduszu wsparcia dla zastosowań małoobszarowych w dziedzinie środków ochrony roślin STRESZCZENIE Rozporządzenie (WE) nr 1107/2009 reguluje wprowadzanie do obrotu środków ochrony roślin i zawiera przepisy szczególne dotyczące wykorzystywania tak zwanych zastosowań małoobszarowych i zezwoleń na te zastosowania. Są to zastosowania środków ochrony roślin, które nie są zrównoważone pod względem gospodarczym z perspektywy przemysłu ochrony roślin, ale są ważne dla producentów. W rozporządzeniu wymaga się od Komisji przedstawienia Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdania w sprawie ustanowienia europejskiego funduszu wsparcia dla zastosowań małoobszarowych, uzupełnionego w stosownym przypadku wnioskiem ustawodawczym. Celem wspomnianego sprawozdania jest: dostarczenie informacji dotyczących zastosowań małoobszarowych zgłoszonych przez państwa członkowskie i zainteresowane organizacje; przedstawienie strategii zaproponowanej w rozporządzeniu (WE) nr 1107/2009 w odniesieniu do zastosowań małoobszarowych; przedstawienie wariantów działania rozważanych w badaniu wstępnym sfinansowanym przez Komisję; poinformowanie Parlamentu Europejskiego i Rady o wnioskach Komisji dotyczących ewentualnego wniosku ustawodawczego w sprawie ustanowienia europejskiego funduszu wsparcia dla zastosowań małoobszarowych. Zastosowania małoobszarowe wiążą się głównie z uprawami małoobszarowymi, których łączna wartość wynosi około 70 mld EUR rocznie, co stanowi 22 % łącznej wartości produkcji roślinnej w UE. Oszacowano, że bezpośredni wpływ na sektor rolnictwa (tj. straty w produkcji roślin i dodatkowe koszty uprawy ponoszone przez rolników) odpowiada kwocie ponad 1 mld EUR rocznie. Ponadto większość państw członkowskich uważa zastosowania małoobszarowe za tak ważne, że już dziś przeznacza na zajęcie się tą kwestią środki strukturalne i siłę roboczą, których wartość wynosi około 8 mln EU. Komisja zauważa, że głównymi przyczynami występowania problemu zastosowań małoobszarowych są: brak zachęt gospodarczych do składania wniosków o zezwolenie na wprowadzanie do obrotu środka ochrony roślin; niejednorodna dostępność środków ochrony roślin do zastosowań małoobszarowych wynikająca z faktu, że w poszczególnych państwach członkowskich istnieją różne zachęty gospodarcze i potrzeby; trudny dostęp do środków regulacyjnych i skomplikowane stosowanie wspomnianych środków w celu uzyskania rozszerzenia zakresu zezwolenia na zastosowania na osoby trzecie; 2

brak informacji dotyczących inicjatyw istniejących w innych państwach członkowskich. Rozważono cztery warianty działania Komisji: (1) brak finansowania przez Komisję; (2) ponowne powołanie grupy ekspertów UE ds. zastosowań małoobszarowych; (3) częściowe finansowanie przez Komisję instrumentu koordynującego (sekretariatu technicznego) składającego się z niezależnego sekretariatu centralnego, który koordynuje współpracę państw członkowskich z zainteresowanymi stronami; (4) częściowe finansowanie przez Komisję instrumentu koordynującego (sekretariatu technicznego) i konkretnych projektów. Zgromadzone opinie państw członkowskich i zainteresowanych stron wskazują wyraźne zapotrzebowanie na ustanowienie skoordynowanego działania na poziomie europejskim (96 % uczestników ogólnego badania zrealizowanego przez FCEC jest za, 4 % nie miało zdania). Warianty 1 i 2 nie spotkały się z zainteresowaniem. Decydenci w większości poparli wariant 3, natomiast producenci i przedstawiciele przemysłu środków ochrony roślin opowiadali się wyraźnie za wariantem 4. Zauważając, że koordynacja na poziomie europejskim ma zasadnicze znaczenie dla rozwiązania problemu zastosowania małoobszarowego, zauważając, że państwa członkowskie prowadzą już działania krajowe, oraz zauważając, że zainteresowane strony prowadzą obecnie szereg działań oddolnych, Komisja proponuje powołanie grupy koordynacyjnej. Komisja jest zdania, że w perspektywie krótko- i średnioterminowej stworzenie platformy koordynacyjnej, na rzecz której Komisja jest gotowa wnieść wkład finansowy na podstawie art. 76 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1107/2009, byłoby wystarczające. Po stworzeniu i uruchomieniu instrumentu Komisja przeprowadzi ocenę jego funkcjonowania oraz osiągniętych wyników, a także może zaproponować dalsze odpowiednie działania. 3

SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE 4 1.1. Kontekst sprawozdania i europejskie ramy regulacyjne 4 1.2. Cel sprawozdania 5 2. ŚRODKI OCHRONY ROŚLIN I ZASTOSOWANIA MAŁOOBSZAROWE 5 2.1. Problem 5 2.2. Znaczenie gospodarcze zastosowań małoobszarowych 8 2.3. Inicjatywy istniejące na poziomie UE i w państwach członkowskich 9 2.4. Zastosowania małoobszarowe w państwach trzecich 10 3. STRATEGIA W SPRAWIE ZASTOSOWAŃ MAŁOOBSZAROWYCH NA PODSTAWIE ROZPORZĄDZENIA (WE) NR 1107/2009 11 3.1. Zharmonizowana dostępność środków ochrony roślin 11 3.2. Zachęty dla przemysłu 12 3.3. Rozszerzenia zakresu zezwoleń 12 3.4. Większa jasność 13 3.5. Europejski fundusz wsparcia dla zastosowań małoobszarowych 13 4. ROZWAŻANE WARIANTY POLITYKI 13 5. WNIOSKI 15 4

1. WPROWADZENIE 1.1. Kontekst sprawozdania i europejskie ramy regulacyjne Wprowadzanie do obrotu środków ochrony roślin w Unii Europejskiej jest regulowane rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1107/2009 z dnia 21 października 2009 r. Wspomniane rozporządzenie, które w dniu 14 czerwca 2011 r. uchyliło dyrektywę Rady 91/414/EWG, przewiduje kompleksową ocenę ryzyka i procedurę wydawania zezwoleń w odniesieniu do substancji czynnych i produktów zawierających te substancje. Ocena i zatwierdzanie substancji czynnych przeznaczonych do stosowania jako środki ochrony roślin odbywają się na poziomie UE, natomiast ocena i wydawanie zezwoleń dla poszczególnych środków ochrony roślin zawierających te substancje w odniesieniu do konkretnych upraw i szkodników odbywają się w państwach członkowskich na podstawie zharmonizowanych zasad. W rozporządzeniu (WE) nr 1107/2009 podkreśla się tak zwane zastosowania małoobszarowe, które są zastosowaniami środków ochrony roślin na powierzchniach zbyt małych, aby przemysł inwestował we wniosek o opłacalne zezwolenie na wprowadzanie do obrotu danego produktu. Zastosowania małoobszarowe dotyczą głównie upraw małoobszarowych lub bardzo małoobszarowych (w tym większości warzyw, owoców, szkółek i kwiatów) i szacuje się, że ich łączna wartość wynosi do 70 mld EUR rocznie, co stanowi 22 % całej wartości produkcji roślinnej w UE. W art. 3 pkt 26 rozporządzenia (WE) nr 1107/2009 zastosowanie małoobszarowe zostało zdefiniowane w następujący sposób: Zastosowanie małoobszarowe oznacza stosowanie środka ochrony roślin w danym państwie członkowskim do roślin lub produktów roślinnych, które: - nie są powszechnie uprawiane w tym państwie członkowskim; lub - są uprawiane powszechnie, aby sprostać wyjątkowym potrzebom związanym z ochroną roślin. Jeżeli przemysł nie wystąpi z wnioskiem o konkretne zastosowanie produktu, nie można przeprowadzić oceny ani wydać zezwolenia, co skutkuje w niektórych przypadkach brakiem możliwości ochrony roślin. Wspomniany brak zezwoleń na wprowadzanie środków ochrony roślin do obrotu ma wpływ głównie na upraw małoobszarowe, ale ma znaczenie także dla dużych upraw w przypadku mniej powszechnych szkodników lub chorób. Problem zastosowań małoobszarowych ma wpływ także na produkcję ekologiczną, ponieważ żadne środki ochrony roślin, w tym środki, które można stosować w rolnictwie ekologicznym, nie są zwolnione z oceny i z obowiązku uzyskania zezwolenia. Kwestie związane z zastosowaniami małoobszarowymi dotyczą większości państw członkowskich i podczas dyskusji poprzedzających przyjęcie rozporządzenia (WE) nr 5

1107/2009 wiele z nich oraz kilka zainteresowanych stron wezwało do stworzenia zachęt w postaci europejskiego funduszu wsparcia mającego na celu koordynowanie europejskich działań zmierzających do rozwiązania problemu zastosowań małoobszarowych. W 2011 r. Komisja Europejska sfinansowała badanie wstępne do celów niniejszego sprawozdania 1 ; jest ono dostępne na jej stronach internetowych 2. 1.2. Cel sprawozdania Celem sprawozdania jest: dostarczenie informacji dotyczących zastosowań małoobszarowych zgłoszonych przez państwa członkowskie i zainteresowane organizacje; przedstawienie strategii zaproponowanej w rozporządzeniu (WE) nr 1107/2009 w odniesieniu do zastosowań małoobszarowych; przedstawienie wariantów działania rozważanych w badaniu wstępnym sfinansowanym przez Komisję; poinformowanie Parlamentu Europejskiego i Rady o wnioskach Komisji dotyczących ewentualnego wniosku ustawodawczego w sprawie ustanowienia europejskiego funduszu wsparcia dla zastosowań małoobszarowych. 2. ŚRODKI OCHRONY ROŚLIN I ZASTOSOWANIA MAŁOOBSZAROWE 2.1. Problem Problem braku możliwości ochrony roślin w przypadku zastosowań małoobszarowych był już znany przed 1991 r., kiedy w dyrektywie 91/414/EWG określono pierwsze ramy regulacyjne UE dotyczące środków ochrony roślin. We wspomnianej dyrektywie ustanowiono już dwa główne przepisy mające na celu zwiększenie dostępności środków ochrony roślin dla rolników i poprawienie harmonizacji w całej UE. Wspomniane przepisy odnosiły się do możliwości a) wzajemnego uznawania w jednym państwie członkowskim zezwoleń wydanych w innym państwie członkowskim; i b) rozszerzenia zakresu istniejących zezwoleń na zastosowania małoobszarowe poprzez ograniczenie dokumentacji. Pomimo przepisów dyrektywy 91/414/EWG sytuacja w odniesieniu do zastosowań małoobszarowych nie poprawiła się. Wynikało to w szczególności: ze znacznego ograniczenia substancji czynnych zatwierdzanych na poziomie UE, wynikającego np. z programu przeglądu istniejących substancji czynnych przeprowadzonego w latach 1993 2009. Wspomniany program doprowadził do wycofania około 70 % substancji czynnych, które znajdowały się w obrocie przed 1993 r.; z bardzo ograniczonego stosowania przewidzianych w dyrektywie 91/414/EWG narzędzi upraszczających dla zastosowań małoobszarowych (tj. wzajemnego uznawania i rozszerzenia zakresu w odniesieniu do zastosowań małoobszarowych); 1 Badanie zostało przeprowadzone przez Konsorcjum ds. oceny łańcucha żywnościowego (Food Chain Evaluation Consortium, zwane dalej FCEC ). 2 http://ec.europa.eu/food/plant/protection/evaluation/study_establishment_eu_fund.pdf 6

z braku zachęt dla przemysłu w zakresie przedstawiania dokumentacji dotyczącej zezwoleń na wprowadzanie środka ochrony roślin do obrotu 3. W związku z faktem, że zezwoleń udzielają państwa członkowskie i nie ma ogólnounijnego zarysu sytuacji w przypadku zastosowań małoobszarowych, trudno przedstawić szacunki dotyczące całkowitej liczby zastosowań, w których brakuje rozwiązań w zakresie ochrony roślin. FCEC zidentyfikowało ponad 1400 przypadków (uprawa x szkodnik), w których żaden środek ochrony roślin nie uzyskał zezwolenia, a wykaz ten nie jest wyczerpujący. Komisja zebrała ponadto dane dotyczące czterech upraw z czterech państw członkowskich, a ich analiza wyraźnie pokazuje znaczny spadek liczby dostępnych zezwoleń na skuteczne środki ochrony roślin dla upraw małoobszarowych w latach 1990 2010, co przedstawiono na wykresie 1. Wykres 1: Liczba zastosowań, na które uzyskano zezwolenia w latach 1990-2010,w DE, FR, NL i UK dla upraw ogórka, kalafiora, wiśni i zielonego groszku. 600 500 400 300 200 100 0 łącznie zastosowania, na które uzyskano zezwolenia w 1990 r. łącznie zastosowania, na które uzyskano zezwolenia w 2010 r. Ogórek Kalafior Wiśnia Zielony groszek W przypadku 30 z 209 szkodników i chorób zidentyfikowanych dla czterech upraw wykorzystanych w omawianym badaniu niedostępne były żadne środki ochrony roślin w celu ich zwalczania. Ponadto w przypadku 161 organizmów szkodliwych w co najmniej jednym z czterech państw członkowskich objętych badaniem dozwolone środki ochrony roślin były niedostępne. Przedstawione wartości liczbowe ilustrują problem zastosowań małoobszarowych i potrzebę jego rozwiązania. Potwierdzają jednak również, że państwa członkowskie nie zawsze korzystały w pełni z możliwości, jaką dawała dyrektywa 91/414/EWG w przypadku, gdy istniały rozwiązania w innych państwach członkowskich lub gdy były one dostępne dla innych upraw. Wpływ niedostatecznej ochrony upraw przed organizmami szkodliwymi może być odczuwalny na różnych poziomach. Zagraża on zrównoważonej produkcji wysokiej jakości, bardzo różnorodnych i wartościowych upraw roślin spożywczych w UE. Brak rozwiązań w zakresie ochrony roślin może oddziaływać negatywnie na zdrowie ludzi i środowisko ze względu na ewentualne stosowanie środków ochrony roślin niezgodnie z prawem. Co więcej, niestosowanie środków ochrony roślin mogłoby, między innymi, wpływać na konkurencyjność rolnictwa UE. 3 Generowanie danych i ocena danych dotyczących zastosowania małoobszarowego może kosztować ponad 200 000 EUR. 7

Pomimo niewielkiej ilości danych gospodarczych na poziomie zainteresowanych stron badanie FCEC pokazuje wpływ braku rozwiązań w zakresie ochrony roślin dla zastosowań małoobszarowych na gospodarkę. Oszacowano, że bezpośredni wpływ (tj. straty w produkcji roślin i dodatkowe koszty uprawy ponoszone przez rolników) odpowiada kwocie ponad 1 mld EUR. Pośredni wpływ społeczno-ekonomiczny i środowiskowy szacuje się na kwotę rzędu 100 mln EUR. Wspomniany wpływ obejmuje m.in. lokalne bezrobocie i utratę różnorodności biologicznej (np. na obszarach Europy Południowej, na których niemożliwe byłoby już prowadzenie niektórych rodzajów tradycyjnej produkcji, takich jak produkcja roślin aromatycznych). Dane te dotyczą o obszaru o łącznej powierzchni ponad 9 mln hektarów. 8

2.2. Znaczenie gospodarcze zastosowań małoobszarowych Pojęcie zastosowanie małoobszarowe może sugerować, że wymiar gospodarczy zastosowań jest także niewielki, lecz jest wręcz przeciwnie. W rzeczywistości zastosowania małoobszarowe dotyczą wartościowych upraw specjalistycznych, takich jak owoce i warzywa, rośliny ozdobne, szkółki (rośliny przeznaczone do sadzenia) i rośliny aromatyczne. Do celów niniejszego sprawozdania wszystkie te uprawy traktuje się jako uprawy małoobszarowe, chociaż w niektórych państwach członkowskich są to większe uprawy. Wartość wspomnianych upraw specjalistycznych wynosi około 70 mld EUR rocznie, co stanowi 22 % łącznej wartości produkcji sektora rolnictwa 4. Wartość produkcji w samym sektorze owoców i warzyw wynosi około 45 mld EUR w UE 27 5, co odpowiada łącznej produkcji 70 mln ton warzyw i 40 mln ton owoców rocznie. Wartość rynkową roślin ozdobnych szacuje się na 27 mld EUR rocznie. Podział gospodarczy zastosowań małoobszarowych w UE przedstawiono na wykresie 2. Powierzchnie gruntów pod uprawę owoców i warzyw w UE 27, na podstawie których przedstawiono podział na strefy na wykresie 3, wynoszą odpowiednio około 4,6 mln ha i 1,8 mln ha, co łącznie stanowi w przybliżeniu 17 % całkowitej wielkości produkcji w UE. 4 5 Przedstawione wartości są szacunkami sporządzonymi na podstawie danych Eurostatu, w których nie wprowadzono rozróżnienia na mniejsze i większe uprawy. Niektóre uprawy owoców i warzyw, takie jak uprawa jabłek, są dużymi uprawami w większości państw członkowskich, natomiast niektóre rośliny uprawne, takie jak ryż, uważa się za uprawy małoobszarowe w większości państw członkowskich uprawiających ryż. Badanie zostało przeprowadzone przed przystąpieniem Chorwacji. 9

2.3. Inicjatywy istniejące na poziomie UE i w państwach członkowskich Problem zastosowań małoobszarowych dotyczy wielu państw członkowskich, które od wielu lat pracują nad znalezieniem rozwiązań zarówno na poziomie krajowym, jak i w ramach grup ekspertów UE ds. zastosowań małoobszarowych. 2.3.1. Fundusze krajowe Istnieją liczne krajowe fundusze wsparcia na rzecz rozszerzenia zakresu na zastosowania małoobszarowe oraz na rzecz finansowania badań skuteczności i pozostałości w przypadku zastosowań małoobszarowych. Roczny budżet przeznaczany przez państwa członkowskie waha się od 40 000 EUR do 1 000 000 EUR w oparciu o finansowanie publiczne, prywatne lub mieszane, z wyłączeniem ukrytych wkładów w koszty personelu lub usługi. Łączne roczne finansowanie we wszystkich państwach członkowskich można oszacować na około 8 mln EUR wydatków na projekty badawcze. Środki te przeznaczone są na konkretne projekty krajowe nieskoordynowane z poszczególnymi działaniami prowadzonymi w UE. Podczas badania przeprowadzonego przez FCEC 15 państw członkowskich wskazało, że zastosowania małoobszarowe uznaje się za tak ważne, że na zajęcie się tą kwestią przeznacza się środki strukturalne i siłę roboczą. Nikt nie uważa jednak, że dostępne środki są wystarczające, by możliwe było rozwiązanie problemu na poziomie krajowym. Ponadto 10 państw członkowskich nie dysponuje żadnymi środkami. 2.3.2. Grupy ekspertów UE Grupa ekspertów UE ds. zastosowań małoobszarowych, stworzona przez Komisję w latach 2002 2009, składała się z: 1) komitetu sterującego, w skład którego wchodzili przedstawiciele polityczni wybranych państw członkowskich, dwóch koordynatorów i Komisja. Komitet sterujący odpowiadał za ogólną politykę i zarządzanie pracą grup technicznych; 2) dwóch grup technicznych do spraw Europy Południowej i Północnej, z których każda była prowadzona przez koordynatora (jednego z Francji, jednego z Niderlandów) z 10

udziałem przedstawicieli wszystkich państw członkowskich. Do udziału w grupach technicznych zaproszono także zainteresowane strony (przedstawicieli producentów, rolników, organizacji pozarządowych, sektora pestycydów). Zadaniem tych grup było znalezienie rozwiązań technicznych w zakresie zastosowań małoobszarowych poprzez określenie problemów, wymianę informacji, ustalenie wspólnych priorytetów i zorganizowanie podziału pracy. Działania te doprowadziły do przygotowania projektów w zakresie wymiany danych, dobrowolnego wzajemnego uznawania i generowania danych. W ramach inicjatywy grup ekspertów państwa członkowskie rozwinęły współpracę dwustronną i wielostronną. Chociaż grupy ekspertów uznano za dobrą platformę dla wymiany pomysłów i podziału pracy, nie udało im się wdrożyć wystarczających rozwiązań w zakresie zastosowań małoobszarowych. Z tego powodu i z uwagi na bardzo ograniczoną rolę odgrywaną przez Komisję w zakresie zezwoleń krajowych Komisja podjęła decyzję o zaprzestaniu inicjatywy w 2009 r. Po tej dacie niektóre państwa członkowskie nadal rozwijały inicjatywy krajowe lub regionalne np. w formie technicznych grup roboczych o charakterze koordynującym w ramach organów krajowych i zainteresowanych stron, takich jak producenci, przemysł, ośrodki badań naukowych i podmioty oferujące usługi doradcze z ramienia tych organów. 2.4. Zastosowania małoobszarowe w państwach trzecich Zastosowania małoobszarowe uznaje się obecnie na świecie za kwestię priorytetową wymagającą rozwiązań. W ramach programu OECD dotyczącego pestycydów wprowadzonego w 2007 r. stworzono grupę ekspertów ds. zastosowań małoobszarowych (Expert Group on Minor Uses, EGMU), której członkowie 6 dążą do rozwoju międzynarodowej współpracy i opracowania wskazówek technicznych mających ułatwić rejestrację pestycydów do zastosowań małoobszarowych. Niektóre kraje podjęły inicjatywy krajowe na rzecz zastosowań małoobszarowych, w szczególności Stany Zjednoczone, Australia i Kanada. W Stanach Zjednoczonych w 1963 r. Służba ds. współpracy stanowej w zakresie badań, edukacji i usług doradczych (CSREES) Departamentu Rolnictwa USA we współpracy z Agencją Ochrony Środowiska stworzyła tak zwany program IR 4 (międzyregionalny projekt badawczy nr 4) mający na celu udzielanie pomocy w zakresie gromadzenia danych dotyczących pozostałości i skuteczności 7 w celu wspierania rejestracji i ponownej rejestracji pestycydów oraz określania tolerancji w przypadku pozostałości substancji chemicznych do zastosowania małoobszarowego w surowych towarach rolnych lub na tych towarach. Program 6 Australia (przewodniczący), Austria, Belgia, Francja, Grecja, Irlandia, Japonia, Kanada, Niderlandy, Niemcy, Nowa Zelandia, Republika Czeska, Republika Słowacka, Słowenia, Stany Zjednoczone, Węgry, Włochy, Zjednoczone Królestwo, Komisja Europejska, FAO, Prokuratura Europejska, IBMA, amerykański program IR-4 i przedstawiciele sektora przemysłu. 7 W ramach programu IR-4 na terenie całych Stanów Zjednoczonych utworzono 25 terenowych centrów badawczych, które uczestniczą co roku w 100 badaniach opartych na około 650 próbach terenowych. 11

IR-4, na który przeznacza się z budżetu federalnego około 8 mln EUR rocznie, opiera się na współpracy rządu i przemysłu. Środki te są uzupełniane finansowaniem i wkładem zainteresowanych stron, które szacunkowo pozwalają podwoić budżet. W ramach IR4 w okresie od 2008 r. do połowy 2011 r. wydano ponad 550 zezwoleń. 3. STRATEGIA W SPRAWIE ZASTOSOWAŃ MAŁOOBSZAROWYCH NA PODSTAWIE ROZPORZĄDZENIA (WE) NR 1107/2009 W rozporządzeniu (WE) nr 1107/2009 dotyczącym wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin ustanowiono kilka przepisów w celu zapewnienia, aby nie doszło do zagrożenia dywersyfikacji rolnictwa i ogrodnictwa z powodu niedostępności środków ochrony roślin. Zasadniczo przepisy te łączą się w zintegrowaną strategię, której poprawne i pełne stosowanie ma zgodnie z oczekiwaniami stopniowo zmniejszyć problem związany z zastosowaniami małoobszarowymi. 3.1. Zharmonizowana dostępność środków ochrony roślin W celu uproszczenia procedur, zharmonizowania dostępności środków ochrony roślin i zmniejszenia nakładu pracy związanej z oceną środków ochrony roślin przez państwa członkowskie, co miało przyspieszyć proces wydawania zezwoleń, w rozporządzeniu (WE) nr 1107/2009 wprowadzono system strefowej oceny środków ochrony roślin, dzieląc Unię Europejską na trzy strefy (strefę północną, środkową i południową), w których pozostałe państwa członkowskie muszą wzajemnie uznawać ocenę i zezwolenie dla środka ochrony roślin udzielone przez jedno państwo członkowskie z tej strefy. W przypadku niektórych zastosowań, w tym bardzo istotnych zastosowań małoobszarowych w szklarniach, przy zaprawianiu nasion lub zabiegach po zbiorze plonu, zezwolenia udzielone przez jedno państwo członkowskie mogą być stosowane w każdym innym państwie członkowskim niezależnie od strefy, do której dane państwo należy. W celu zapewnienia szybszego dostępu do rynku i bardziej zharmonizowanej dostępności środków ochrony roślin, w szczególności do zastosowań małoobszarowych, wzajemne uznawanie zezwoleń jest obowiązkowe w krótkich, ustalonych terminach pod warunkiem, że dane praktyki rolne są porównywalne. System ten, znany także jako system strefowy (art. 40), będzie w znacznym stopniu wspierał harmonizację, ponieważ wymaga od państw członkowskich przeprowadzenia tylko jednej oceny w obrębie jednej strefy (lub całej UE w odniesieniu do zastosowań w szklarniach, zaprawiania nasion lub zabiegów po zbiorze plonu). Jedynym odstępstwem przewidzianym w zakresie wzajemnego uznawania jest możliwość odmowy uznania przez państwo członkowskie zezwolenia na wprowadzanie środka ochrony roślin do obrotu, jeżeli ze względu na szczególne warunki środowiskowe lub rolnictwa ma ono uzasadnione podstawy do uznania, że dany produkt stanowi niedopuszczalne zagrożenie dla zdrowia ludzi lub zwierząt lub dla środowiska. 12

Działania koordynacyjne w strefach i na poziomie UE są już w trakcie realizacji; planuje się nowe działania w celu zapewnienia pełnego wdrożenia nowych przepisów. Oczekuje się, że pełne i prawidłowe wdrożenie systemu strefowego będzie miało znaczny i pozytywny wpływ na zastosowania małoobszarowe. W ramach tego działania zasadnicze znaczenie ma wymiana informacji dotyczących ocenianych lub już udzielonych zezwoleń na wprowadzanie środków ochrony roślin do obrotu. Z tego powodu Komisja przygotowuje unijną bazę danych, aby usprawnić wymianę informacji między Komisją, państwami członkowskimi i osobami trzecimi oraz zapewnić Komisji, państwom członkowskim i wnioskodawcom z sektora przemysłowego pomoc w zakresie wypełniania spoczywających na nich obowiązków prawnych, a ponadto informować o tych kwestiach ogół społeczeństwa. 3.2. Zachęty dla przemysłu Rozporządzenie (WE) nr 1107/2009 zawiera również dwa główne przepisy, które stanowią zachętę dla przemysłu do przygotowywania rozwiązań w zakresie zastosowań małoobszarowych. Uproszczona procedura ustalania najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości W kontekście procedury zatwierdzania zachęca się przemysł do występowania z wnioskami dotyczącymi wszystkich zamierzonych najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości, w tym nie tylko dla głównych zastosowań, ale także dla zastosowań małoobszarowych (art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 6 rozporządzenia (WE) nr 1107/2009). Ocena wniosków dotyczących najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości będzie prowadzona równolegle z zatwierdzaniem substancji czynnych w celu oszczędzania czasu i zasobów na wszystkich poziomach. Ma to na celu ustalenie jak największej liczby najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości w momencie zatwierdzania substancji czynnej w celu uproszczenia i przyspieszenia procesu udzielania zezwoleń na istotne zastosowania na poziomie państwa członkowskiego. Rozszerzenie ochrony danych Okres ochrony danych (art. 59) przedłuża się o trzy miesiące w przypadku każdego przedłużenia zakresu zezwolenia na zastosowania małoobszarowe do maksymalnie trzech dodatkowych lat z wyjątkiem sytuacji, w której rozszerzenie zakresu zezwolenia nie wiąże się z koniecznością przedstawiania nowych danych dotyczących pozostałości. Przepis ten powinien mieć pozytywny wpływ na liczbę wniosków dotyczących zastosowań małoobszarowych. 3.3. Rozszerzenia zakresu zezwoleń W art. 51 określono uproszczone zasady dla osób trzecich, posiadaczy zezwoleń, podmiotów urzędowych lub naukowych, branżowych organizacji rolniczych lub użytkowników zawodowych w zakresie występowania o rozszerzenie zakresu istniejących zezwoleń o 13

zastosowania małoobszarowe nieobjęte jeszcze danym zezwoleniem. Podobne przepisy istniały już w dyrektywie 91/414/EWG. Wspomniany artykuł umożliwia ponadto państwom członkowskim podjęcie działań ułatwiających składanie takich wniosków lub zachęcających do ich składania. W rozporządzeniu nie określono dokładniej, jakie to mogą być środki, w związku z czym państwom członkowskim pozostawiono znaczny stopień swobody i inicjatywy. W rozporządzeniu (WE) nr 1107/2009 utrzymano uproszczone zasady określone w dyrektywie 91/414/EWG i wzmocniono elastyczność oferowaną państwom członkowskim w celu najlepszego i najskuteczniejszego wykorzystania zasad dotyczących rozszerzenia zakresu. Wspomniana większa elastyczność umożliwia teraz państwom członkowskim podejmowanie działań ułatwiających składanie wniosków dotyczących rozszerzenia zakresu istniejących zezwoleń lub zachęcających do ich składania. Działania te mogą obejmować na przykład system zmniejszonych opłat, przyspieszone procedury oceny wniosków, programy na rzecz zwiększania świadomości skierowane do zainteresowanych stron, czynniki zniechęcające do stosowania innych środków, a w szczególności środki nadzwyczajne przewidziane w art. 53 rozporządzenia (WE) nr 1107/2009. 3.4. Większa jasność Jedną z największych przeszkód podczas oceny zakresu problemu w związku z zastosowaniami małoobszarowymi jest brak uzgodnionego wykazu zastosowań małoobszarowych, który można by wykorzystać przy poszukiwaniu wspólnych rozwiązań. W rozporządzeniu (WE) nr 1107/2009 zapewniono w tym kontekście większą przejrzystość, zobowiązując państwa członkowskie do stworzenia wykazu zastosowań małoobszarowych na poziomie krajowym. 3.5. Europejski fundusz wsparcia dla zastosowań małoobszarowych Na podstawie art. 51 ust. 9 rozporządzenia (WE) nr 1107/2009 Komisja ma zbadać kwestię potrzeby i możliwości ustanowienia funduszu (zob. następny pkt 4). 4. ROZWAŻANE WARIANTY POLITYKI W badaniu przeprowadzonym przez FCEC określono cztery warianty, które wynikały z odpowiedzi państw członkowskich i zainteresowanych stron. Zakres rozwiązań w ich ramach rozciąga się od braku finansowania przez Komisję do znacznego finansowania za pośrednictwem usystematyzowanego i uznanego funduszu europejskiego. (1) Brak finansowania przez Komisję W tym wariancie Komisja nie uczestniczy bezpośrednio w działaniach związanych z zastosowaniami małoobszarowymi. Oczekuje sie, że przepisy rozporządzenia (WE) nr 1107/2009 opisane w pkt 3 niniejszego sprawozdania będą miały korzystne skutki i powinny zostać w pełni wdrożone przed rozważeniem dalszego działania. 14

(2) Grupa ekspertów UE ds. zastosowań małoobszarowych Wariant ten polega na ponownym powołaniu dawnych grup ekspertów UE opisanych w pkt 2.3.2 niniejszego sprawozdania. Dwa razy w roku Komisja udostępnia salę posiedzeń, zwraca koszty podróży jednego delegata na każde państwo członkowskie i dietę dzienną koordynatorów. Koszty bezpośrednie ponoszone przez Komisję szacuje się na około 44 000 EUR/rok, nie uwzględniając środków potrzebnych Komisji na udział w posiedzeniach i działania następcze w związku z posiedzeniami. (Działania: wymiana informacji i doświadczeń uzyskanych na poziomie krajowym i rozpoczęcie projektów dwustronnych między państwami członkowskimi). (3) Częściowe finansowanie przez Komisję instrumentu koordynującego (sekretariatu technicznego) Wariant ten obejmuje wariant 2 rozszerzony o 2 ekwiwalenty pełnego czasu pracy w sekretariacie technicznym poza Komisją. Udział Komisji polega na częściowym subsydiowaniu systemu. Sekretariat ma osobowość prawną i podlega komitetowi sterującemu, w skład którego wchodzą państwa członkowskie, współfinansujące zainteresowane strony i Komisja. Budżet wymagany na wdrożenie wariantu 3 oszacowano na 0,5 0,7 mln EUR/rok, w podziale na Komisję i państwa członkowskie. Współfinansowanie przez Komisję na podstawie art. 76 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1107/2009 można wdrożyć w drodze dotacji, zgodnie z tytułem VI rozporządzenia finansowego (rozporządzenie (UE, Euratom) nr 966/2012). (Działania: oprócz działań w ramach wariantu (2) koordynacja prac w zakresie zastosowania małoobszarowego między państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami, utworzenie i prowadzenie bazy danych na temat zastosowań małoobszarowych, stymulowanie harmonizacji (np. definicja grupy upraw i grupy szkodników, przygotowywanie wytycznych)). (4) Częściowe finansowanie przez Komisję instrumentu koordynującego (sekretariatu technicznego) i konkretnych projektów Wariant 4 obejmuje wariant 3, a ponadto przewiduje ograniczone wsparcie finansowe UE na projekty w zakresie generowania danych dotyczących skuteczności i bezpieczeństwa, oceny dokumentacji i zezwoleń na poszczególne zastosowania małoobszarowe. Niezbędny będzie budżet szacowany na 1,2 6 mln EUR/rok w zależności od liczby finansowanych projektów. W tym wariancie koszty powinny zostać podzielone 15

między trzy zainteresowane grupy (przemysł, producentów i Komisję/państwa członkowskie). (Działania: jak w wariancie (3), a ponadto generowanie danych na temat zastosowań małoobszarowych do celów składania dokumentacji na poziomie strefowym, z oczekiwanym wpływem ogólnounijnym). 5. WNIOSKI Zgromadzone opinie państw członkowskich i zainteresowanych stron wskazują wyraźne zapotrzebowanie na ustanowienie skoordynowanego działania na poziomie europejskim (96 % uczestników ogólnego badania zrealizowanego przez FCEC jest za, 4 % nie miało zdania). Warianty 1 i 2 nie spotkały się z zainteresowaniem. Decydenci w większości poparli wariant 3, natomiast producenci i przedstawiciele przemysłu środków ochrony roślin opowiadali się wyraźnie za wariantem 4, popierając ustanowienie funduszu, który dołączyłby do już znaczącego wsparcia finansowego zapewnianego w UE na poziomie krajowym (szacowanego na kwotę 8 mln EUR). Ponadto Komisja jest zdania, że wariant 4 wykracza poza zakres art. 76 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1107/2009 i wymagałby zmiany istniejącej podstawy prawnej, co nie jest możliwe w perspektywie krótko- i średnioterminowej. Według państw członkowskich najpilniejszą kwestią jest potrzeba koordynacji i wymiany informacji w ramach wspólnej platformy ekspertów UE ds. zastosowań małoobszarowych. Zainteresowane strony opowiadały się za wprowadzeniem dodatkowych funduszy na potrzeby już istniejących źródeł generowania danych. Komisja przyznaje, że taki instrument koordynujący byłby korzystny dla promowania synergii i uniknięcia powielania wysiłków, ale także dla zapewnienia skutecznego inwestowania funduszy krajowych. Komisja jest gotowa wspierać utworzenie niezależnego instrumentu koordynującego i wnosić wkład finansowy w perspektywie krótko- i średnioterminowej (wariant 3 rozważanych wariantów polityki) na podstawie art. 76 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1107/2009. Pierwsza analiza wskazuje, że na przeprowadzenie niezbędnych działań rozważanych w ramach wariantu 3 wystarczyłby fundusz w wysokości 350 000 EUR/rok. Komisja uważa zatem, że na tym etapie nie ma potrzeby przedstawiania Parlamentowi Europejskiemu i Radzie konkretnego wniosku ustawodawczego dotyczącego funduszu wsparcia dla zastosowań małoobszarowych. Komisja będzie jednak monitorowała postępy czynione w nadchodzących latach i może zaproponować odpowiednie środki w zależności od doświadczeń zdobytych do tego czasu na podstawie funkcjonowania określonego powyżej instrumentu koordynującego. Komisja jest przekonana, że ustanowienie instrumentu koordynującego w połączeniu z zapewnieniem pełnego i prawidłowego wdrażania nowych przepisów przewidzianych w rozporządzeniu (WE) nr 1107/2009 i opisanych w pkt 3 niniejszego sprawozdania przyczyni się do znacznego złagodzenia problemu związanego z zastosowaniami małoobszarowymi. 16

Oprócz proponowanego instrumentu koordynującego do spraw zastosowań małoobszarowych Komisja na podstawie ostatniego zaproszenia do składania wniosków w ramach siódmego programu ramowego w zakresie badań 8 będzie wspierać ERANET w zakresie integrowanej ochrony roślin ze szczególnym uwzględnieniem zastosowań małoobszarowych (IPM ERANET). ERANET są instrumentami służącymi koordynacji badań, za pomocą których państwa członkowskie mogą koordynować swoje krajowe działania badawcze i docelowo finansować wspólne projekty. Zapewniają one państwom członkowskim i państwom stowarzyszonym znaczne możliwości w zakresie wymiany informacji, łączenia zasobów i uzgadniania wspólnego podejścia do badań w konkretnych dziedzinach. IPM ERANET powstanie w pierwszych miesiącach 2014 r. w celu stworzenia synergii i zapewnienia wyższego poziomu wdrażania integrowanej ochrony roślin w zakresie upraw małoobszarowych wśród europejskich rolników. Koordynacja między ERANET i proponowanym instrumentem koordynującym będzie niezbędna i docelowo korzystna dla rozwiązania przyszłych problemów związanych z zastosowaniami małoobszarowymi. Komisja wzywa także do pełnego zaangażowania odpowiednich zainteresowanych stron w skuteczne wdrażanie rozporządzenia (WE) nr 1107/2009 i znalezienie ogólnounijnych wykonalnych rozwiązań problemu szkodników w uprawach małoobszarowych. Szczególną uwagę należy poświęcić wdrażaniu praktyk integrowanej ochrony roślin i substancjom czynnym niskiego ryzyka, biologicznym środkom kontroli i substancjom podstawowym zgodnie z przepisami dyrektywy 2009/128/WE ustanawiającej ramy wspólnotowego działania na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów. 8 Program prac Współpraca w siódmym programie ramowym: Żywność, rolnictwo i rybołówstwo oraz biotechnologia, temat KBBE.2013.1.4-02: integrowana ochrona roślin (IPM) ERANET, Zaproszenie: FP7-ERANET-2013-RTD). 17