WIELOWARSTWOWY REGIONALNY MODEL REJONU MUSZYNY ZINTEGROWANY W SYSTEMIE ArcGIS I GMS



Podobne dokumenty
Fig _31 Przyk ad dyskretnego modelu litologicznego

1. Wstêp... 9 Literatura... 13

Aleksandra Lewkiewicz-Ma³ysa*, Bogumi³a Winid* INTERPRETACJA WSKA NIKÓW HYDROCHEMICZNYCH NA PRZYK ADZIE WÓD WODOROWÊGLANOWYCH ANTYKLINY IWONICKIEJ**

Projektowanie procesów logistycznych w systemach wytwarzania

BUDOWA PRZESTRZENNYCH MODELI KONCEPCYJNYCH GZWP W SYSTEMACH GIS ZINTEGROWANYCH Z MODFLOW

Obiekty wodociągowe w Sopocie. Ujęcia wody i stacje uzdatniania

Jerzy Stopa*, Stanis³aw Rychlicki*, Pawe³ Wojnarowski* ZASTOSOWANIE ODWIERTÓW MULTILATERALNYCH NA Z O ACH ROPY NAFTOWEJ W PÓ NEJ FAZIE EKSPLOATACJI

SYMULACJA STOCHASTYCZNA W ZASTOSOWANIU DO IDENTYFIKACJI FUNKCJI GÊSTOŒCI PRAWDOPODOBIEÑSTWA WYDOBYCIA

1. Wstęp. 1.1 Dane ogólne. 1.2 Cel projektowanych prac. 1.3 Zapotrzebowanie na wodę, wymagania odnośnie jej jakości, przeznaczenie wody

Jacek Gurwin, Rafał Serafin

NAJMNIEJSZE I JEDYNE UZDROWISKO KARPACKIE Z WODAMI SIARCZKOWYMI W MIEJSCOWOŒCI WAPIENNE KO O GORLIC

OCENA PRACY I ZASIÊGU ODDZIA YWANIA DU EGO UJÊCIA WÓD PODZIEMNYCH PO 40 LATACH U YTKOWANIA

Hydrogeologia z podstawami geologii

OCENA STANU ILOŒCIOWEGO WÓD PODZIEMNYCH MA YCH ZLEWNI NA PRZYK ADZIE ZLEWNI POTOKU ZAWADKA W GMINIE DÊBICA

PREFABRYKOWANE STUDNIE OPUSZCZANE Z ŻELBETU ŚREDNICACH NOMINALNYCH DN1500, DN2000, DN2500, DN3200 wg EN 1917 i DIN V

NSDZ. Nawiewniki wirowe. ze zmienn¹ geometri¹ nawiewu

REAMBULACJA ARKUSZY MHP 1: NA PRZYK ADZIE REGIONU GDAÑSKIEGO

NWC. Nawiewniki wirowe. ze zmienn¹ geometri¹ nawiewu

Zagadnienie parametryzacji hydrogeologicznej regionalnych modeli ustalonego przepływu wód podziemnych

HAŚKO I SOLIŃSKA SPÓŁKA PARTNERSKA ADWOKATÓW ul. Nowa 2a lok. 15, Wrocław tel. (71) fax (71) kancelaria@mhbs.

WP YW NIEJEDNORODNOŒCI OŒRODKA SKALNEGO NA OBLICZANIE ZASOBÓW DYSPOZYCYJNYCH WÓD PODZIEMNYCH

VRRK. Regulatory przep³ywu CAV

STAN REZERW WÓD PODZIEMNYCH W ZLEWNI BARYCZY

WYKORZYSTANIE CIEKÓW POWIERZCHNIOWYCH W MONITOROWANIU JAKOŚCI EKSPLOATOWANYCH ZBIORNIKÓW WÓD PODZIEMNYCH

DOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA DLA PROJEKTOWANEGO BUDYNKU MIESZKALNEGO W CIECHOCINKU PRZY ULICY NIESZAWSKIEJ

POROZUMIENIE. w sprawie przebudowy rowu U-1 wraz z budową zbiornika retencyjnego w dolinie rzeki Raszynka

Andrzej Gonet*, Aleksandra Lewkiewicz-Ma³ysa*, Jan Macuda* ANALIZA MO LIWOŒCI ZAGOSPODAROWANIA WÓD MINERALNYCH REJONU KROSNA**

Jan Macuda*, Tadeusz Solecki* ZANIECZYSZCZENIE WÓD PODZIEMNYCH SUBSTANCJAMI WÊGLOWODOROWYMI W REJONIE RAFINERII ROPY NAFTOWEJ**

DZIA 4. POWIETRZE I INNE GAZY

systemy informatyczne SIMPLE.ERP Bud etowanie dla Jednostek Administracji Publicznej

OPIS WYDARZENIA. Fundacja Myœli Ekologicznej

POMIAR STRUMIENIA PRZEP YWU METOD ZWÊ KOW - KRYZA.

GEOLOGIA A ZDROWIE 22 23

METODYKA MODELOWEGO BILANSOWANIA ZASOBÓW WÓD PODZIEMNYCH W ICH ZLEWNIOWYM ZAGOSPODAROWANIU

Zintegrowana strategia zrównoważonego zarządzania wodami w zlewni

SRC. Przepustnice systemu ró nicowania ciœnienia. Przeznaczenie

PL B1. POLITECHNIKA LUBELSKA, Lublin, PL BUP 14/14

OCENA ZASOBÓW EKSPLOATACYJNYCH UJÊCIA WODY GRABARÓW W JELENIEJ GÓRZE

Sprawozdanie z badań geologicznych

KONIECZNOŚĆ ZMIAN PRZEPISÓW W ZAKRESIE GOSPODAROWANIA ZASOBAMI WSPÓŁWYSTĘPUJĄCYCH WÓD LECZNICZYCH, NATURALNYCH WÓD MINERALNYCH I ZWYKŁYCH

gromadzenie, przetwarzanie

BIULETYN PAŃSTWOWEGO INSTYTUTU GEOLOGICZNEGO 442: , 2010 R.

OCZYSZCZALNIE ŒCIEKÓW

METODYCZNE UWARUNKOWANIA WYDZIELEÑ JCWPd NA PRZYK ADZIE OBSZARU RZGW KRAKÓW

Jerzy Stopa*, Stanis³aw Rychlicki*, Pawe³ Wojnarowski*, Piotr Kosowski*

USTALENIE ZASOBÓW EKSPLOATACYJNYCH WÓD PODZIEMNYCH DLA NOWEGO UJÊCIA WRZOSY III W TORUNIU

GRUPA KAPITAŁOWA POLIMEX-MOSTOSTAL SKRÓCONE SKONSOLIDOWANE SPRAWOZDANIE FINANSOWE ZA OKRES 12 MIESIĘCY ZAKOŃCZONY DNIA 31 GRUDNIA 2006 ROKU

NTDZ. Nawiewniki wirowe. z si³ownikiem termostatycznym

Dzia³ wód podziemnych a dzia³ topograficzny na przyk³adzie zlewni rzeki Utraty

KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH. Wniosek DECYZJA RADY

DWP. NOWOή: Dysza wentylacji po arowej

PROJEKT BUDOWLANY PROJEKT ZAGOSPODAROWANIA TERENU

MO LIWOŒCI WYKORZYSTANIA WÓD TERMALNYCH W NIECCE ÓDZKIEJ

Kielce, dnia 14 kwietnia 2016 r. Poz ROZPORZĄDZENIE NR 9/2016 DYREKTORA REGIONALNEGO ZARZĄDU GOSPODARKI WODNEJ W KRAKOWIE

SEKCJA I: ZAMAWIAJĄCY SEKCJA II: PRZEDMIOT ZAMÓWIENIA. Zamieszczanie ogłoszenia: obowiązkowe. Ogłoszenie dotyczy: zamówienia publicznego.

Czy przedsiêbiorstwo, którym zarz¹dzasz, intensywnie siê rozwija, ma wiele oddzia³ów lub kolejne lokalizacje w planach?

PL B1. FAKRO PP SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ, Nowy Sącz, PL BUP 22/ WUP 05/12. WACŁAW MAJOCH, Nowy Sącz, PL

Nowoczesne urządzenia ochrony środowiska

Opinia geotechniczna

Nawiewnik NSL 2-szczelinowy.

TAP TAPS. T³umiki akustyczne. do prostok¹tnych przewodów wentylacyjnych

II. WNIOSKI I UZASADNIENIA: 1. Proponujemy wprowadzić w Rekomendacji nr 6 także rozwiązania dotyczące sytuacji, w których:

Akcesoria: OT10070 By-pass ró nicy ciœnieñ do rozdzielaczy modu³owych OT Izolacja do rozdzielaczy modu³owych do 8 obwodów OT Izolacja do r

Politechnika Warszawska Wydział Matematyki i Nauk Informacyjnych ul. Koszykowa 75, Warszawa

Zintegrowana strategia zrównoważonego zarządzania wodami w zlewni

ZAPYTANIE OFERTOWE dot. rozliczania projektu. realizowane w ramach projektu: JESTEŚMY DLA WAS Kompleksowa opieka w domu chorego.

1. Wstêp. 2. Metodyka i zakres badañ WP YW DODATKÓW MODYFIKUJ CYCH NA PODSTAWOWE W AŒCIWOŒCI ZAWIESIN Z POPIO ÓW LOTNYCH Z ELEKTROWNI X

Mirosław Kamiński Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy

Kilka uwag o modelowaniu matematycznym zlewni Raby

mgr in. Barbara Ciekli ska nr upr. V 1469 in. Wojciech Łopka nr upr. XI-081/POM mgr in. Bartosz Pietrzykowski

3.2 Warunki meteorologiczne

Warsztaty Kultury. ABCDESIGN Lublin Grupa projektuj¹ca oœwietlenie. Prowadz¹cy: Pawe³ Mikosz Micha³ Kracik

Mariusz CZOP. Katedra Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej AGH

XXXV OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody II stopnia pisemne podejście 1 - rozwiązania

STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA JURAJSKA KRAINA REGULAMIN ZARZĄDU. ROZDZIAŁ I Postanowienia ogólne

N O W O Œ Æ Obudowa kana³owa do filtrów absolutnych H13

Modu³ wyci¹gu powietrza

STATUT KOŁA NAUKOWEGO PRAWA MEDYCZNEGO. Rozdział I. Postanowienia ogólne

Steelmate - System wspomagaj¹cy parkowanie z oœmioma czujnikami

Strategia rozwoju sieci dróg rowerowych w Łodzi w latach

PROBIT Wysoka Kultura w Księgowości

MODEL NUMERYCZNY TRANSPORTU TCE I PCE JAKO NARZÊDZIE PROJEKTOWANIA EFEKTYWNEJ REMEDIACJI WÓD PODZIEMNYCH

Działania wdrażane przez SW PROW Departament Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich

XIII. ROZPOZNANIE STRUKTUR WODONOŚNYCH. Prowadzący:

Dokumentacja geotechniczna do projektu podziemnego pojemnika na mieci przy ul. Piastowskiej w Olsztynie

KARTA PROGRAMOWA - Sylabus -

DOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA BADAŃ PODŁOŻA GRUNTOWEGO na terenie działki nr 20/9 obręb 19 w Siedlcach, ul. Kazimierzowska

DZIENNIK URZÊDOWY WOJEWÓDZTWA MA OPOLSKIEGO

dr inż. arch. Tomasz Majda (TUP) dr Piotr Wałdykowski (WOiAK SGGW)

Skrzynka nawiewna S SRC1

Przedmowa Czêœæ pierwsza. Podstawy frontalnych automatów komórkowych... 11

OPINIA GEOTECHNICZNA

1. Wstêp Charakterystyka linii napowietrznych... 20

ALDA SDA. Anemostaty prostok¹tne

OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA DO ZAPYTANIA KE1/POIG 8.2/13

Nowoczesne systemy zabezpieczeń układów nawęglania

WNIOSEK o dofinansowanie ze środków PFRON projektów w ramach programu pn. Program wyrównywania róŝnić między regionami

BIULETYN PAÑSTWOWEGO INSTYTUTU GEOLOGICZNEGO 440: 77 86, 2010 R.

Nawiewniki wyporowe do wentylacji kuchni

Powszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym

Transkrypt:

BIULETYN PAÑSTWOWEGO INSTYTUTU GEOLOGICZNEGO 436: 215 222, 2009 R. WIELOWARSTWOWY REGIONALNY MODEL REJONU MUSZYNY ZINTEGROWANY W SYSTEMIE ArcGIS I GMS A REGIONAL SCALE MULTI-LAYERED MODEL OF THE MUSZYNA REGION INTEGRATED IN ArcGIS AND GMS ENVIRONMENT JAROS AW KANIA 1,NESTOR OSZCZYPKO 2,STANIS AW WITCZAK 1 Abstrakt. GMS i ArcGIS stanowi¹ narzêdzia u yte do stworzenia wielowarstwowego modelu (10 warstw) metod¹ LPF (Layer Property Flow). Opisano szczelinowo-porowe utwory fliszu karpackiego pokryte w dolinach cienk¹ warstw¹ osadów czwartorzêdowych. Modelowane sfa³dowane struktury fliszowe odwzorowywano w œrodowisku ArcGIS na podstawie szczegó³owej mapy geologicznej (1:10 000) oraz 24 hipotetycznych przekrojów siêgaj¹cych od 1300 do 500 m n.p.m. Zosta³y ocenione w³aœciwoœci hydrogeologiczne ska³ oraz zdefiniowano rolê uskoków. Ca³oœæ danych przygotowana w œrodowisku ArcGIS zosta³a przetransformowana do w pe³ni zintegrowanego modelu konceptualnego GMS. Quasi-automatyczna transformacja modelu konceptualnego w numeryczny model GMS zosta³a opisana w oddzielnym artykule (Kania i in., 2009). S³owa kluczowe: model konceptualny, numeryczny model przep³ywu, GIS, GMS, wody mineralne, zasoby dyspozycyjne. Abstract. GMS and ArcGIS are the tools used for regional multi-layered (10 layers) model performance according to the LPF principle (Layer Property Flow). The paper describes the fissured-porous Carpathian flysh covered in valleys by thin Quaternary sediments. The structures of folded flysh are modeled in the ArcGIS environment based on detailed geological map (1:10,000) and 24 hypothetical cross-sections from 1,300 m a.s.l. down to 500 m a.s.l. Hydrogeological properties of rocks and faults were defined. Whole necessary data prepared in ArcGIS were transformed into a fully integrated conceptual GMS model. Quasi automatic transformation of the conceptual model into the GMS numerical model is described in a separate paper (Kania et al., 2009). Key words: conceptual model, numerical flow model, GIS, GMS, mineral water, disposable resources. WSTÊP W artykule przedstawiono nowy sposób realizacji modelowania hydrogeologicznego, powi¹zanego œciœle z danymi dotycz¹cymi budowy geologicznej, warunków hydrogeologicznych i hydrologicznych, w formie odniesieñ przestrzennych realizowanych w œrodowisku GIS z u yciem pakietu programowego ArcGIS. Niezale nie od rozwi¹zania konkretnego zadania praktycznego, tworzony model wymaga³ rozwi¹zania szeregu zagadnieñ badawczych zwi¹zanych z metodyk¹ modelowania regionalnych systemów hydrogeologicznych, jak sposób odtwarzania skomplikowanych struktur fa³dowych, roli dyslokacji tektonicznych, oddzia³ywania wód podziemnych z powierzchniowymi oraz wód zwyk³ych z wodami mineralnymi. 1 Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków; e-mail: jkania@agh.edu.pl 2 Uniwersytet Jagielloñski, Wydzia³ Biologii i Nauk o Ziemi, ul. Oleandry 2a, 30-063 Kraków

216 Jaros³aw Kania, Nestor Oszczypko, Stanis³aw Witczak PODSTAWY REALIZACJI MODELU Bezpoœrednimi badaniami modelowymi zosta³ objêty rejon Muszyny, po³o ony w obrêbie otwartej struktury hydrogeologicznej o wspólnym systemie kr¹ enia wód zwyk³ych i leczniczych. Warunki kr¹ enia w tego typu strukturach zosta³y dobrze rozpoznane w s¹siednim obszarze zlewni Kryniczanki (Ciê kowski i in., 1999; Witczak i in., 2002). Podstawê do realizacji modelu numerycznego rejonu Muszyny stanowi³y szerokie badania geologiczne i hydrogeologiczne prowadzone w ramach realizacji przez PBG GEO- PROFIL sp. z o.o. projektu prac (Józefko i in., 2002). Struktura modelu oparta zosta³a na interpretacji szczegó³owej mapy geologicznej zakrytej w skali 1:10 000 (Oszczypko, Oszczypko-Clowes, 2004) oraz 24 przekrojów geologicznych przygotowanych przez wymienionych autorów (fig. 1) o przebiegu po³udnikowym, poprowadzonych w odstêpach co 500 m i przecinaj¹cych obszar badañ z po³udnia na pó³noc. Dla budowy modelu istotna jest tak e ocena w³aœciwoœci hydrogeologicznych ska³. W ramach prac dokumentacyjnych prowadzonych przez PBG GEOPROFIL zebrano i zreinterpretowano wszystkie dostêpne dane z tego zakresu. Wykonano interpretacjê bie ¹cych pompowañ odwiertów wód leczniczych i zwyk³ych oraz reinterpretacjê dostêpnych badañ archiwalnych. Przeprowadzono równie laboratoryjne badania w³aœciwoœci hydrogeologicznych matrycy skalnej (porowatoœæ odkryta, przepuszczalnoœæ i ods¹czalnoœæ). Matryca skalna zosta³a tak e poddana badaniom mineralogiczno- -petrograficznym. Charakterystyczna zmiennoœæ przepuszczalnoœci ska³ z g³êbokoœci¹ obserwowana w badanym obszarze zostanie opisana w odrêbnej pracy. Fig. 1. Struktura modelu zosta³a oparta na interpretacji 24 przekrojów geologicznych do rzêdnej 500 m n.p.m. Przyk³ad przekroju 12 12 (wg Oszczypko, Oszczypko-Clowes, 2004) 1 piaskowce grubo³awicowe ogniwo piaskowców z Piwnicznej formacji magurskiej (pgep, eocen); 2 piaskowce cienko³awicowe i ³upki ilaste formacja z Zarzecza (p³ez, eocen); 3 piaskowce grubo³awicowe i zlepieñce ogniwo piaskowców krynickich formacji z Zarzecza (pgek, eocen); 4 piaskowce cienko³awicowe i ³upki ilaste formacja szczawnicka (p³pesz, paleocen); 5 piaskowce cienko³awicowe i ³upki ilaste pstre formacja z Ha³uszowej (³pCr 2 ha, kreda górna); 6 ³upki ilaste pstre, g³ównie czerwone formacja z Malinowej (³peCr 2 ma, kreda górna); 7 fragment przekroju przedstawiony na figurze 2 The model structure is based on interpretation of 24 geological cross-sections down to the elevation of 500 m a.s.l. An example of geological cross-section 12 12 (after Oszczypko, Oszczypko-Clowes, 2004) 1 thick-bedded sandstones Piwniczna Sandstone Member of the Magura Formation (Eocene); 2 thin-bedded sandstones and shales Zarzecze Formation (Eocene); 3 thick-bedded sandstones and conglomerates Krynica Sandstone Member of the Zarzecze Formation (Eocene); 4 thin-bedded sandstones and shales Szczawnica Formation (Palaeocene); 5 thin-bedded sandstones and shales Ha³uszowa Formation (Upper Cretaceous); 6 shales (mainly red shales) Malinowa Formation (Upper Cretaceous); 7 part of cross-section presented in Figure 2 CHARAKTERYSTYKA NARZÊDZI MODELOWANIA Numeryczny model hydrogeologiczny zosta³ zaprojektowany do pakietu programowego GMS Groundwater Modeling System (Jones, 2005), œciœle wspó³pracuj¹cego ze œrodowiskiem GIS, przy u yciu do tego celu pakietu programowego ArcGIS firmy ESRI (McCoy, 2004). Jako uk³adu odniesieñ przestrzennych u yto uk³adu 1965. Poœród kilku metod realizacji modelu w programie GMS wybrano œcie kê przewiduj¹c¹ tworzenie modelu konceptualnego oraz utworzenie struktury modelu metod¹ LPF (Layer Property Flow). Polega ona na wydzieleniu w przestrzeni modelu wielu warstw o zró nicowanej gruboœci, w obrêbie których wyznacza siê z kolei strefy utworów o ró nej wartoœci wspó³czynnika filtracji. Przejœcie od modelu konceptualnego do dyskretnie podzielonego na bloki modelu numerycznego GMS odbywa siê automatycznie. Nale y zaznaczyæ, e przyjêty schemat modelowania umo liwia p³ynn¹ zmianê gêstoœci podzia³u na bloki przy przejœciu z modelu konceptualnego na numeryczny. Mo liwa jest zatem zmiana przyjêtych za- ³o eñ przy ewentualnych póÿniejszych modyfikacjach modelu. Model numeryczny w systemie GMS oparty jest na pakiecie programowym MODFLOW (McDonald, Harbaugh, 1988), MODPATH (Pollock, 1988), MT3D (Zheng, Wang,

Wielowarstwowy regionalny model rejonu Muszyny zintegrowany w systemie ArcGIS i GMS 217 1999) oraz innych, niewykorzystywanych w niniejszej pracy (Jones, 2005). Realizacja modeli numerycznych zintegrowanych z modelem konceptualnym w systemie GIS jest obecnie intensywnie rozwijana tak e w Polsce (np. Gurwin, Serafin, 2008). Podejœcie zaproponowane w niniejszym artykule jest jednak wg autorów pierwszym polskim modelem opartym na metodzie LPF. CHARAKTERYSTYKA MODELOWANEGO OŒRODKA HYDROGEOLOGICZNEGO W SYSTEMIE ArcGIS I GMS Jak podano, modelowanie pakietem GMS bêdzie prowadzone metod¹ LPF, polegaj¹c¹ na wydzieleniu w modelu konceptualnym GMS oddzielnych warstw o zró nicowanych w³aœciwoœciach hydrogeologicznych. Wydzielono w ten sposób 10 warstw modelu (fig. 2). Pierwsza warstwa symuluje utwory czwartorzêdowe. Strop stanowi powierzchnia terenu pozyskana z mapy numerycznej (DEM), a sp¹g powsta³ przez odjêcie od powierzchni terenu mi¹ szoœci utworów czwartorzêdowych wed³ug mapy zasiêgu i mi¹ szoœci czwartorzêdu. G³êbsze warstwy modelu (warstwy od 2 do 10) zosta³y wydzielone w nawi¹zaniu do g³êbokoœci od powierzchni. Wydzielonych dziesiêciu warstw w modelu Muszyny nie nale y uto samiaæ z odrêbnymi warstwami wodonoœnymi. Zgodnie z definicj¹ stosowan¹ w hydrogeologii (Dowgia³³o i in., red., 2002) s¹ to strefy wodonoœne, których przepuszczalnoœæ zale y g³ównie od szczelinowatoœci ska³ fliszowych, malej¹cej wraz z g³êbokoœci¹ oraz zwiêkszaj¹cej siê w strefach zaanga owanych tektonicznie. Warunki kr¹ enia wód, zgodnie z opisem modelu konceptualnego, s¹ wiêc determinowane przez szczelinowatoœæ ska³. Porowatoœæ piaskowców jest zazwyczaj niewielka (œrednio 5,96%). Wspó³czynniki filtracji matrycy skalnej oznaczone na 44 próbkach ska³ fliszowych zawieraj¹ siê w granicach od 4,6 10 10 do 6,4 10 8 m/s, ze œredni¹ geometryczn¹ 4,1 10 9 m/s. Szczelinowatoœæ zale y od kilku czynników, jak zaanga owanie tektoniczne, litotyp ska³, procesy wietrzenia itp. Szczelinowatoœæ maleje wraz z g³êbokoœci¹. W efekcie obserwuje siê generalnie eksponencjalny spadek wspó³czynnika filtracji ska³ fliszowych wraz z g³êbokoœci¹. Mniej wyraÿny na obszarze Muszyny jest zwi¹zek wspó³czynnika filtracji z litotypami, chocia w literaturze pokazywane s¹ dla innych obszarów wy sze wspó³czynniki filtracji dla fliszu z domina- Fig. 2. Podzia³ obszaru badañ na warstwy modelu na przyk³adzie fragmentu przekroju 12 12 Model partition into ten layers. An example of geological cross-section 12 12

218 Jaros³aw Kania, Nestor Oszczypko, Stanis³aw Witczak Fig. 3. Przyk³adowa charakterystyka hydrogeologiczna litotypów wydzielonych w warstwie drugiej modelu (do 30 m p.p.t.) Example of hydrogeological characteristics of lithotypes shown in the 2nd layer of the model (down to 30 m b.g.l.) cj¹ piaskowców ni w przypadku fliszu w przewadze ³upkowego (Duda, Paszkiewicz, 2007). Charakter oœrodka hydrogeologicznego dla wydzielonych na mapie geologicznej litotypów pokazano jako tabelê atrybutów dla poszczególnych wydzieleñ (fig. 3). Wprowadzenie do struktury modelu stref dyslokacji tektonicznych zrealizowano jako symulacjê barier lub stref o zmniejszonej lub podwy szonej przepuszczalnoœci. Zale - nie od przes³anek litologicznych dotycz¹cych ska³ przecinanych dyslokacj¹ wyró niono trzy typy stref uskokowych, podobnie jak przy modelowaniu s¹siedniej zlewni Kryniczanki (Witczak i in., 2002): A wzrost przepuszczalnoœci w strefie dyslokacji zarówno wzd³u, jak i poprzecznie do dyslokacji; B wzrost przepuszczalnoœci wzd³u dyslokacji, a zmniejszona przepuszczalnoœæ prostopadle do dyslokacji; C zmniejszona przepuszczalnoœæ zarówno wzd³u, jak i poprzecznie do dyslokacji. OKREŒLENIE WARUNKÓW BRZEGOWYCH Po³o enie rzek na modelu zosta³o zaimportowane z numerycznej mapy hydrograficznej. W wiêkszoœci przypadków rzeki symulowane s¹ przez warunki brzegowe III rodzaju (type 1 river; fig. 4). W tabeli atrybutów zapisano tak e wysokoœæ zwierciad³a wody w cieku na pocz¹tku (HR1) i na koñcu (HR2) ka dego wydzielonego odcinka, poziom dna (HB1 i HB2), szerokoœæ cieku, mi¹ szoœæ osadów dennych oraz wspó³czynnik filtracji i przewodnoœæ osadów dennych (COND w m/d). Przy transformacji warunków dla rzek z modelu konceptualnego do modelu numerycznego program przypisuje atrybuty warunków III rodzaju ka demu blokowi, obliczaj¹c, drog¹ automatycznej interpolacji, ustalon¹ wysokoœæ zwierciad³a wody w cieku, poziom dna oraz wspó³czynnik przesi¹kania przez osady denne, obliczony zgodnie z odpowiednim algorytmem. Dla stabilnoœci modelu rzekê Poprad zdecydowano siê symulowaæ warunkami I rodzaju, H = const (type 3 spec. head), które zosta³y zadane w pierwszej warstwie modelu. Specyficzny charakter maj¹ Ÿród³owe odcinki cieków. Zale nie od wielkoœci zasilania przez wody podziemne (zmiennego w poszczególnych latach) po³o enie Ÿróde³ cieku mo e siê przesuwaæ. W latach suchych Ÿród³owe odcinki wysychaj¹, a w mokrych s¹ czynne. Aby umo liwiæ modelowanie rzek przy ró nych warunkach zasilania wód podziemnych, symulowano te odcinki jako dreny (type 2 drain). Wprowadzenie danych o zasilaniu wód podziemnych by³o symulowane przez warunki brzegowe II rodzaju (Q = const).

Wielowarstwowy regionalny model rejonu Muszyny zintegrowany w systemie ArcGIS i GMS 219 Fig. 4. Tabela atrybutów rzek (typ river) symulowanych na modelu jako warunki III rodzaju River attributes simulated in the model as River Boundary Conditions (RIV) Symulowano wielkoœæ infiltracji wód opadowych do pierwszej od powierzchni aktywnej komórki modelu. Mapê wielkoœci zasilania przygotowano w systemie ArcGIS jako mapê wsadow¹ do modelu konceptualnego GMS, sk¹d transponowano j¹ do modelu numerycznego GMS. Do oceny zasilania zastosowano metodê infiltracyjn¹, ró nicuj¹c wielkoœæ zasilania w obrêbie zlewni zale nie od wielkoœci opadów i wskaÿnika infiltracji, zmiennego w zale noœci od charakteru pod³o a. Wielkoœæ opadów oceniono na podstawie pomiarów wykonanych w latach 1955 2005 w 9 stacjach opadowych IMGW, od Tylicza po Piwniczn¹, z uwzglêdnieniem zale noœci opadów od rzêdnej terenu. Wprowadzono tak e dodatkowe zasilanie w obszarach zwodoci¹gowanych, wynikaj¹ce z przecieków z sieci wodoci¹gowej. Wielkoœæ przecieków przyjêto jako typow¹ dla tego typu instalacji podawan¹ w literaturze. Obliczenie wielkoœci infiltracji wykonano dla pól elementarnych o wielkoœci 20 20 m wed³ug algorytmu na podstawie wzoru: b wspó³czynnik kierunkowy zale noœci opadów od wysokoœci terenu nad poziom morza, z wysokoœæ terenu [m n.p.m.] (wg mapy numerycznej), w wskaÿnik infiltracji dla wydzielonych typów litofacjalnych na mapie geologicznej [ ], M w wielkoœæ zasilania z przecieków na obszarach wystêpowania sieci wodoci¹gowej (przyjêto M w = 30 mm/rok). Odwzorowanie przep³ywów miêdzy modelowanym regionem a s¹siednimi zlewniami zrealizowano przez warunki brzegowe III rodzaju (GHB). Warunki brzegowe III rodzaju zosta³y za³o one oko³o 500 m na zewn¹trz od dzia³ów wodnych ograniczaj¹cych modelowan¹ zlewniê, co umo liwia okreœlenie przep³ywów miêdzyzlewniowych. WPROWADZENIE DANYCH O EKSPLOATACJI WÓD PODZIEMNYCH gdzie: I e a I e =(a + b z)w + M w infiltracja efektywna [mm/rok], wyraz wolny w równaniu zale noœci opadów od wysokoœci terenu nad poziom morza, Eksploatacja wód podziemnych jest symulowana na modelu przez warunki II rodzaju (Q = const). Poszczególne ujêcia i odwierty zosta³y zlokalizowane w systemie ArcGIS wraz z tabel¹ atrybutów okreœlaj¹cych dane niezbêdne do obliczeñ (fig. 5).

220 Jaros³aw Kania, Nestor Oszczypko, Stanis³aw Witczak Fig. 5. Odwierty wód zwyk³ych (niebieskie) i leczniczych (czerwone) na dokumentowanym obszarze Exploitation wells of fresh water (blue) and mineral medicine water (red) Podstawowe dane dotycz¹ rzêdnych terenu i zwierciad³a wody, g³êbokoœci górnej i dolnej krawêdzi filtra oraz wydatku i depresji. Dane przygotowane w systemie ArcGIS wprowadzano do modelu konceptualnego GMS, sk¹d transponowano je do modelu numerycznego GMS. Przy transformacji do modelu numerycznego GMS program automatycznie rozdziela pobór wody z poszczególnych warstw proporcjonalnie do d³ugoœci filtra w danej warstwie oraz wspó³czynnika filtracji warstwy. SPOSÓB WYKORZYSTANIA MODELU Uzyskana charakterystyka oœrodka hydrogeologicznego w przestrzeni obejmuj¹cej granice modelu tworzy strukturê zapisan¹ w systemie ArcGIS i w modelu konceptualnym GMS. Struktura ta przenoszona jest do modelu numerycznego GMS z automatycznym podzia³em na indywidualne bloki o ustalonych wymiarach, które mo na definiowaæ zale nie od potrzeb. Model konceptualny stanowi zatem uk³ad przestrzenny o sta³ej strukturze, któr¹ mo na automatycznie dyskretyzowaæ siatk¹ bloków o ró nej gêstoœci. Jest to wa na zaleta pakietu programowego GMS w stosunku do innych oprogramowañ. Po przekszta³ceniu modelu konceptualnego w numeryczny model GMS dokonano jego kalibracji i wykorzystano go do oceny zasobów dyspozycyjnych wód zwyk³ych i leczniczych badanego obszaru (Kania i in., 2009). Doœwiadczenia wyniesione z modelowania dla rejonu Muszyny wskazuj¹ na efektywnoœæ przyjêtych zasad tworzenia regionalnych modeli hydrogeologicznych. Dalszy rozwój metod modelowania w oœrodku o dominacji przep³ywu szczelinowego i obecnoœci stref uskokowych wymaga jednak zwiêkszenia udzia³u metod stochastycznych w modelowaniu, jak na to wskazuj¹ miêdzy innymi Staœko i Wcis³o (2008). Praca czêœciowo finansowana z badañ w³asnych Katedry Hydrogeologii i Geologii In ynierskiej AGH umowa nr 10.10.140.577.

Wielowarstwowy regionalny model rejonu Muszyny zintegrowany w systemie ArcGIS i GMS 221 LITERATURA CIÊ KOWSKI W., JÓZEFKO I., SCHMALZ A., WITCZAK S. i in., 1999 Dokumentacja hydrogeologiczna ustalaj¹ca zasoby eksploatacyjne wód leczniczych i dwutlenku wêgla (jako kopaliny towarzysz¹cej) ze z³o a w uzdrowisku Krynica oraz ustalaj¹ca zasoby dyspozycyjne wód podziemnych (zwyk³ych, leczniczych i o w³aœciwoœciach leczniczych) w zlewni Kryniczanki. Arch. UZG Krynica. DOWGIA O J., KLECZKOWSKI A.S., MACIOSZCZYK T., RÓ KOWSKI A. (red.), 2002 S³ownik hydrogeologiczny. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. DUDA R., PASZKIEWICZ M., 2007 Wydatek jednostkowy studni podstaw¹ oceny przewodnoœci struktur wodonoœnych w zlewni Raby. W: Wspó³czesne problemy hydrogeologii, t. 13, cz. 2: 243 251. AGH, Kraków. GURWIN J., SERAFIN R., 2008 Budowa przestrzennych modeli koncepcyjnych GZWP w systemach GIS zintegrowanych z MODFLOW. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 431: 49 59. JONES N.L., 2005 Groundwater modeling with GMS. GMS Training manual. EMS-I, NLJ, Brigham Young University. JÓZEFKO I., OPERACZ T., BIELEC B., 2002 Projekt prac geologicznych dla ustalenia zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych (zwyk³ych i leczniczych) w rejonie Muszyny. Arch. PBG GEOPROFIL sp. z o.o., Kraków. KANIA J., JÓZEFKO I., WITCZAK S., 2009 Metodyka oceny zasobów dyspozycyjnych wód leczniczych rejonu Muszyny na podstawie modelowania w systemie ArcGIS i GMS. (ten tom). McCOY J., 2004 ArcGIS 9 Geoprocessing in ArcGIS. ESRI, USA. McDONALD M.G., HARBAUGH A.W., 1988 MODFLOW, a modular three-dimensional finite difference ground-water flow model. US Geol. Surv. Open-file Rep. 83-875. US Geolological Survey. OSZCZYPKO N., OSZCZYPKO-CLOWES M., 2004 Mapa geologiczna zakryta rejonu Muszyny 1:10 000. Arch. PBG GEO- PROFIL sp. z o.o., Kraków. POLLOCK D.W., 1988 Semi-analytical computation of path lines for finite difference models. Ground Water, 26: 734 750. STAŒKO S., WCIS O M., 2008 Wp³yw niejednorodnoœci oœrodka skalnego na obliczanie zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 431: 195 200. WITCZAK S., DUÑCZYK L., MOTYKA J., OSZCZYPKO N., 2002 Regionalny wielowarstwowy model pola hydrodynamicznego w utworach fliszu karpackiego na przyk³adzie zlewni Kryniczanki (p³aszczowina magurska). Biul. Pañstw. Inst. Geol., 404: 263 290. ZHENG C., WANG P.P., 1999 MT3DMS, a modular three-dimensional multi-species transport model for simulations of advection, dispersion and chemical reactions of contaminants in groundwater systems, documentation and user s guide. US Army Engineer Research and Development Center Contact Report SERDP-99-1, Vicksburg, MS. SUMMARY GMS and ArcGIS are the tools used for regional multi- -layered (10 layers) model performance according to the LPF principle (Layer Property Flow). The paper describes the fissured-porous Carpathian flysh covered in valleys by thin Quaternary sediments. The structures of folded flysh are modeled in the ArcGIS environment based on detailed geological map (1:10,000) and 24 hypothetical cross-sections from 1,300 m a.s.l. down to 500 m a.s.l. DEM numerical model of topography, springs and river patterns, and a map of recharge from infiltration are the additional data. Hydrogeological properties of rocks and faults were defined. Hydraulic conductivities were recognized using tests in 50 wells and regional data from neighbouring regions. General Head Boundaries established about 500 m outside of the water divides give the possibility to model interflows between the modeled region and neighbouring river basins. Whole necessary data prepared in ArcGIS were transformed into a fully integrated conceptual GMS model. Quasi automatic transformation of the conceptual model into the GMS numerical model is described in a separate paper (Kania et al., 2009). In the authors opinion, the methods of regional model performance presented in the paper are effective and useful.