KONIUNKTURA W ROLNICTWIE III KWARTAŁ 2018

Instytut Rozwoju Gospodarczego Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Piotr Szajner Konrad Walczyk KONIUNKTURA W ROLNICTWIE III KWARTAŁ 218 ISSN 2392-3741 Badanie okresowe nr 12

BADANIA KONIUNKTURY GOSPODARCZEJ INSTYTUTU ROZWOJU GOSPODARCZEGO SGH Rada Programowa: Elżbieta Adamowicz (Przewodnicząca), Joanna Klimkowska (Sekretarz), Andrzej Kowalski, Marco Malgarini, Gernot Nerb, Ataman Ozyildirim, István János Tóth Komitet Redakcyjny i adres Redakcji: Konrad Walczyk (Redaktor naczelny) Piotr Szajner Anna Jacygrad ul. Madalińskiego 6/8, 2-13 Warszawa http://www.sgh.waw.pl/instytuty/irg Wydawnictwo: Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Al. Niepodległości 162, 2-4 Warszawa Opracowanie powstało w wyniku wspólnych badań Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH z Instytutem Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - PIB Publikacja została zrecenzowana zgodnie z wytycznymi MNiSW Copyright by Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 218 Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved. ISSN 2392-3741 Nr Rej. PR 18392 Informacje zawarte w niniejszym biuletynie oparte są na wynikach ankietowego badania koniunktury nr 12. W badaniu uczestniczyło 2212 gospodarstw rolnych. Metoda badawcza opisana jest na stronie http://kolegia.sgh.waw.pl/pl/kae/struktura/irg/koniunktura/strony/metody.aspx.

3 SPIS TREŚCI I. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADANIA...4 II. WYNIKI SZCZEGÓŁOWE...7 1) Wskaźnik koniunktury...7 2) Nastroje gospodarstw rolnych... 1 3) Przychody pieniężne... 13 4) Oszczędności... 16 ) Zadłużenie... 19 6) Zakupy nawozów mineralnych... 22 7) Zakupy pasz treściwych... 2 8) Zakupy środków ochrony roślin... 28 9) Inwestycje w maszyny i urządzenia... 31 1) Inwestycje w budynki i budowle... 34 11) Dostępność kredytów preferencyjnych... 37 12) Zamiar wzięcia kredytu... 4 13) Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego... 43 14) Zaciągnięcie kredytu rynkowego... 46 III. SUMMARY... 49

4 I. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADANIA 1. W III kwartale 218 r. koniunktura w polskim rolnictwie niespodziewanie pogorszyła się. Wartość wskaźnika koniunktury IRG SGH (IRGAGR) zmniejszyła się o 1, punkt, z poziomu -1,7 pkt do -2,7 pkt. Pogorszenie się koniunktury jest skutkiem osłabienia się nastrojów gospodarstw rolnych. Wartość wskaźnika zaufania, jednej z dwóch składowych IRGAGR, obniżyła się o 9,6 punktu, z poziomu 9, pkt do -,6 pkt. Załamanie się nastrojów jest nieoczekiwane, zazwyczaj bowiem w trzecim kwartale roku wartość wskaźnika zaufania rośnie, a jego spadek następuje dopiero w IV kwartale. Co więcej, odnotowane tąpnięcie nastrojów jest niemal równie silne co w latach 28 i 29, kiedy polskie rolnictwo, jak i cała gospodarka polska, przeżywały recesję w wyniku wybuchu światowego kryzysu finansowego i gospodarczego. Wzrosła natomiast wartość wskaźnika wyrównanych przychodów pieniężnych, drugiej składowej wskaźnika koniunktury, o 3,2 pkt, z poziomu -7, pkt do -3,8 pkt. Poprawa sytuacji dochodowej rolników jest jednak znacznie słabsza od przewidywanej przez nich przed kwartałem. Jest to w znacznym stopniu skutkiem niskich cen na rynkach rolnych. Pewną poprawę koniunktury zauważają jedynie gospodarstwa zajmujące się uprawą roślin wieloletnich oraz chowem i hodowlą zwierząt. Wartości zarówno wskaźnika IRGAGR jak i jego składników są znacznie niższe niż przed rokiem o, odpowiednio: 12,1, 8,9 i 1 pkt. Dekoniunktura w polskim rolnictwie umocniła się (krzywa cyklicznej składowej wskaźnika IRGAGR opada czwarty kwartał z rzędu). Zmniejszyły się oszczędności gospodarstw rolnych, wzrosło ich zadłużenie, zmalały zakupy obrotowych środków produkcji roślinnej oraz inwestycje w maszyny i urządzenia. Przewidywania rolników co do rozwoju sytuacji w IV kwartale br. nie wskazują na zahamowanie tendencji spadkowej. 2. Kwartalny spadek wartości wskaźnika IRGAGR zanotowano dla większości wyróżnianych grup gospodarstw rolnych. Najsilniej pogorszenie się koniunktury odczuły gospodarstwa o powierzchni powyżej ha (wartość wskaźnika IRGAGR obniżyła się o 4,1 pkt), położone w makroregionie środkowozachodnim (o 4,8 pkt), prowadzone przez rolników w wieku 46-6 lat (o 2,2 pkt), z wyższym wykształceniem (o 1,8 pkt) oraz zajmujące się uprawą roślin innych niż wieloletnie (o 1,2 pkt). Koniunktura poprawiła się w dziewięciu grupach gospodarstw rolnych; najbardziej w gospodarstwach o powierzchni 7-1 ha (o 3,2 pkt), położonych w makroregionie środkowowschodnim (o 3,3 pkt), prowadzonych przez rolników młodych (o 1,8 pkt). 3. Zmniejszyły się przychody gospodarstw rolnych. Wartość salda 1 jest niższa niż przed kwartałem o,9 pkt i wynosi obecnie -11,9 pkt. Jest niższa od wartości sprzed roku o 12,2 pkt. Głównym powodem spadku przychodów gospodarstw rolnych były niższe ceny skupu podstawowych produktów rolnych: trzody chlewnej o 11,4%, żyta i owsa o 7,4%, mleka o 4,1% oraz w mniejszym stopniu kukurydzy o,9%. Bardzo niskie były ceny skupu owoców i warzyw, a zadecydowały o tym duże zbiory. O spadku przychodów pieniężnych informuje większość badanych grup gospodarstw rolnych. Największy kwartalny spadek wartości salda odnotowano dla gospodarstw rolnych: położonych w makroregionie środkowozachodnim (o 11,1 pkt), o powierzchni powyżej ha (o 11,6 pkt), 1 Salda odpowiedzi na pytanie o wielkość przychodów pieniężnych nie należy mylić ze wskaźnikiem wyrównanych przychodów pieniężnych. Wskaźnik jest średnią ważoną czterech sald odpowiedzi na pytania dotyczące przychodów pieniężnych gospodarstw rolnych: salda diagnostycznego i salda prognostycznego z okresu, w którym wskaźnik jest liczony, oraz salda diagnostycznego i salda prognostycznego z okresu poprzedzającego. Jest więc niejako obciążony przeszłością, a zarazem zorientowany na przyszłość. Taka konstrukcja ma na celu osłabić jego podatność na silne wahania poszczególnych sald pod wpływem czynników nadzwyczajnych i działających krótkotrwale.

zajmujących się chowem i hodowlą zwierząt (o 4,2 pkt), prowadzonych przez osoby powyżej 6 roku życia (o 9,4 pkt), z wykształceniem średnim lub pomaturalnym zawodowym (o 2,1 pkt). Wzrosły przychody gospodarstw położonych w makroregionie zachodnim i środkowowschodnim, o powierzchni 7-1 ha, zajmujących się uprawą roślin wieloletnich i działalnością mieszaną, prowadzonych przez osoby w wieku 31-4 lat, z wykształceniem wyższym. Rolnicy przewidują wzrost przychodów pieniężnych w IV kwartale roku. Spodziewany jest bowiem wzrost cen skupu produktów rolnych, spowodowany niekorzystnymi warunkami pogodowymi w okresie wegetacji i spadkiem podaży (mniejszymi zbiorami) m.in. zbóż, rzepaku i ziemniaków. Prognozowany wzrost cen na rynku mleka ma związek ze wzrostem cen na rynku międzynarodowym. 4. Zmniejszyły się oszczędności gospodarstw rolnych, co było głównie wynikiem mniejszych przychodów pieniężnych oraz niekorzystnych warunków w okresie wegetacji (susza), skutkujących wzrostem kosztów zmiennych. Wartość salda spadła o,9 pkt do poziomu -3,8 pkt i jest niższa niż rok wcześniej o 8,8 pkt. O spadku oszczędności informuje większość grup gospodarstw rolnych. Największe spadki wartości salda odnotowano dla gospodarstw w położonych w makroregionie środkowozachodnim (o 4,4 pkt), o powierzchni do 7 ha (o 9, pkt), zajmujących się chowem i hodowlą zwierząt (o 4,6 pkt), prowadzonych przez osoby w wieku powyżej 6 lat (o 8,3 pkt), z wykształceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym (o 2,7 pkt). Wzrost oszczędności odnotowano w gospodarstwach położonych w makroregionie zachodnim i środkowowschodnim, o powierzchni 7-1 ha oraz 1- ha, zajmujących się uprawą i rozmnażaniem roślin, prowadzonych przez młodych rolników, z wykształceniem wyższym. Spodziewany jest wzrost oszczędności w następnym kwartale.. Wraz ze spadkiem przychodów i oszczędności pogorszył się również, i to znacznie, stan zadłużenia gospodarstw rolnych. Wartość salda jest wyższa 2 niż przed kwartałem aż o 13,1 punktu, a od wartości sprzed roku o 1,4 pkt. Od sześciu kwartałów wartości salda utrzymują się powyżej linii trendu, hamując utrzymującą się od blisko 2 lat tendencję ku poprawie stanu zadłużenia gospodarstw rolnych. Wzrosło zadłużenie wszystkich badanych grup gospodarstw rolnych; najbardziej w makroregionie północnym (wartość salda zwiększyła się o 2,2 pkt), gospodarstw o powierzchni powyżej ha (o 14,7 pkt), zajmujących się uprawą roślin wieloletnich (o 23, pkt), kierowanych przez osoby w wieku powyżej 6 lat (o 17,1 pkt), z wykształceniem wyższym (o 1,8 pkt). Rolnicy przewidują, że stan ich zadłużenia w kolejnym kwartale poprawi się. 6. Nieoczekiwanie zmniejszyły się zakupy nawozów mineralnych i środków ochrony roślin. Wartości sald spadły o, odpowiednio: 7,7 i 6,1 pkt do wysokości -7,3 i -11,3 pkt. Są niższe niż rok temu o, odpowiednio: 9,2 i 14,4 pkt. Zwiększyły się natomiast wydatki na nabycie pasz treściwych (wartość salda wzrosła o 3,6 pkt do poziomu -4,9 pkt i jest wyższa od ubiegłorocznej o,4 pkt). 7. O 1,7 punktu proc. (do wysokości 38,1%) zmniejszył się odsetek gospodarstw, które zamierzają dokonać zakupu maszyn i urządzeń rolniczych, a odsetek gospodarstw, które planują dokonać inwestycji w budynki i budowle, wzrósł o, pkt proc. (wynosi obecnie 18,4%). Odsetki gospodarstw, które przymierzają się do inwestycji, są niższe niż przed rokiem o, odpowiednio: 3,6 i 1, pkt proc. 8. W mijającym kwartale zmniejszył się odsetek gospodarstw rolnych, które wzięły kredyt preferencyjny z 32,3% do 31,4%. Odsetek gospodarstw, które zaciągnęły kredyt na zasadach rynkowych nie zmienił się i wynosi 19,%. Wzrósł natomiast odsetek gospodarstw, które zamierzają 2 W przypadku tego pytania wzrost wartości salda oznacza pogorszenie się sytuacji.

6 zaciągnąć kredyt z 22,8% do 26,1%. Utrzymuje się trend spadku skłonności rolników do finansowania produkcji kredytem.

7 II. WYNIKI SZCZEGÓŁOWE 1. Wskaźnik koniunktury w rolnictwie 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 218 1, 1,,, -, -1, -1, IRGAGR średnia trend liniowy składnik cykliczny (prawa skala) Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 1. wskaźnik przychodów pieniężnych -6,1,1,8-1,4-7, -3,8 2. wskaźnik zaufania 1,4 11, 11,9 11, 9, -,6 wskaźnik koniunktury (1.ˣ2 ) 3 3 -,6 7,3 4, -3,1-1,7-2,7 2 1-1 -2-3 -4 - -6 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 218 wskaźnik wyrównanych przychodów pieniężnych wskaźnik zaufania

8 1 Wskaźnik koniunktury wg makroregionów 11,9 1 9,,1 4,8 2,3 8,2, 3,8 6, - -1-6, -8, -4, -9,3-6,8 -, -1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 217 Q2 218 Q3 218 2 1 Wskaźnik koniunktury wg powierzchni gospodarstw rolnych 17,7 1 7,6 6,8 2,7 - -1-6,8-4,4-6,6-6,2-8,7-9,4-1,4-3, -1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 217 Q2 218 Q3 218 3 2 2 2,9 Wskaźnik koniunktury wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 1 1 9,3 11,1 1, 2,7 2,3 2,7 - -1-1 -3,6-6,4-8,6-7,7-7,3 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 217 Q2 218 Q3 218

9 Wskaźnik koniunktury wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 2 1 1,1 1 8,6 7,2,4, - -,9-2,3-1 -7,1-7,1 podstawowe i zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 217 Q2 218 Q3 218 2 1 Wskaźnik koniunktury wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 1,1 1 8,6 7,2,4, - -,9-2,3-1 -7,1-7,1 podstawowe i zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 217 Q2 218 Q3 218

1 2. Nastroje gospodarstw rolnych 3 2 1-1 -2-3 -4-1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 218 saldo średnia trend liniowy Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 1. z ufnością 27, 27,8 28,7 27,8 26,3 21,8 2. z obawą 61, 62,1 6, 62,1 62, 62, 3. ze strachem 11, 1,1 1,8 1,1 11,1 16,2 saldo (1.-3.) 16, 17,7 17,9 17,7 1,2,6 wskaźnika zaufania (1.-2.ˣ,1-3.) 1,4 11, 11,9 11, 9, -,6 Nastroje gospodarstw rolnych wg makroregionów 3 2 2 1 1 16,3 6,4 9,3 13,9 27,7 24,2 11,7 19,8 17,6 17,1 14,4 1,6 2,3,8 - -1-1 -8,7 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 217 Q2 218 Q3 218

11 Nastroje gospodarstw rolnych wg powierzchni gospodarstw rolnych 3 3 29,9 2 2 1 19,6 1,9 23,3 1-7,9 8,1,7 3,6 1,9,7-1,4-1,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 217 Q2 218 Q3 218 Nastroje gospodarstw rolnych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4 41,1 34, 3 2 2,8 22,3 2,2 1 11,4 11, 8,6 2,7,1-1 -7,2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat -1, Q3 217 Q2 218 Q3 218

12 Nastroje gospodarstw rolnych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 3 2 2 2,4 17,9 26,8 2,6 1 1 7,2,8 8,3 11,3 - -1,7 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 217 Q2 218 Q3 218 Nastroje gospodarstw rolnych wg grup PKD 27 6 4 3 2 1 19,2 14,6,3 11,1 6,1 48,7 32,2 38,3 23,2 2, 13,4 1,4 4,9-1 -2,4-2 -3 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -2, rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q3 217 Q2 218 Q3 218

13 3. Przychody pieniężne 4 2-2 -4-6 -8 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 218 stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 przewidywania 1. wzrosły 23,7 28,6 32, 21,2 21,4 23, 33, 2. nie zmieniły się 47,1 43,1 37,2 39,8 46,1 41,1 34,9 3. zmalały 29,1 28,3 3,4 39, 32,4 3,4 32,1 4. brak 7,6 8,4,3 8, 1,1 9,3 3,1 saldo (1.-3.) -,4,3 2,1-17,8-11, -11,9,9 2 1 Przychody pieniężne wg makroregionów 13,6 1 7, 3,2 1,7 - -1-1 -2-4,6-17,3-9,2-13, -13,9-9,3-6,4-2,3-4,1-2 -3-22,3-24,6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 217 Q2 218 Q3 218

14 1 Przychody pieniężne wg powierzchni gospodarstw rolnych,8 4,3 - -1-1 -2-2 -3,2 -, -7, -9,7-9,6-1,8-11,2-14,4-14,8-19,6 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 217 Q2 218 Q3 218 Przychody pieniężne wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 2 2 1 1 - -1-1 -2-2 21,6 3,8-3,6-4,9 -,7-4,8-4,8-7,9-17,7-18,4-17,2-17,3 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 217 Q2 218 Q3 218

1 Przychody pieniężne wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 3,1 1,4 - -2, -,9 -,7-1 -1-9,2-11,3-2 -17,2-17, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 217 Q2 218 Q3 218 4 Przychody pieniężne wg grup PKD 27 32, 2 9,4 18,2 3,8-2 -3,6-11,4-12,6 -,4 -,1-1,9-1,1-4 -26,4-3, -6-4, -61,3-8 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q3 217 Q2 218 Q3 218

16 4. Oszczędności -1-2 -3-4 - -6-7 -8 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 218 stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 przewidywania 1. wzrosły 12, 14,3 19,3 14,1 1,6 11,8 21,9 2. nie zmieniły się 47,2 49,4 43,1 49,7 48,9 4,6 41,1 3. zmalały 4,4 36,3 37,6 36,2 4, 42,6 37, 4. brak 16,7 17,4 1,4 1,1 17,9 17, 1,9 saldo (1.-3.) -27,9-22, -18,3-22,1-29,9-3,8-1,1 Oszczędności wg makroregionów - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 -19,6-17,8-22,9-24,7-2,1-24,9-2,3-24,2-28,2-28,2-29,7-31, -37,7-3,9-4,4 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 217 Q2 218 Q3 218

17 Oszczędności wg powierzchni gospodarstw rolnych - -1-1 -2-2 -3-3 -4-2,7-22,2-23,7-21,3-27,8-28,6-29,8-28,8-3, -31,7-32, -36,4 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 217 Q2 218 Q3 218 Oszczędności wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne - -1 -,4-1 -2-2 -3-3 -4-4 -21,7-21, -21,4-2,1-24,6-28, -33,3-31,2-29,9-36,6-38,2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 217 Q2 218 Q3 218

18 Oszczędności wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-1 -2-2 -3-3 -3,2-18,8-19, -27,8-29,1-23, -19, -4-4 -37,4-4,1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 217 Q2 218 Q3 218 Oszczędności wg grup PKD 27-1 -2-3 -4-23,8-32,4-31,2-9,1-11,8-4, -32,3-21,6-2,9-22,3-2, -3, -33,3 - -49,1-43,8-6 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q3 217 Q2 218 Q3 218

19. Zadłużenie 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 218 stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 przewidywania 1. wzrosło 12,9 11,4 16,4 13,1 13,6 16,3 17,3 2. nie zmieniło się 42,1 43,9 36, 39, 41,9 49, 39,2 3. zmalało 4, 44,7 47,1 47,9 44,6 34,2 43, 4. brak 37,1 34,6 33,1 36, 38,8 3,2 34,9 saldo (1.-3.) -32,1-33,3-3,7-34,8-31, -17,9-26,2 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 - Zadłużenie wg makroregionów -1,6-14,6-22,1-21,8-22,3-26,8-26,3-29,6-31,7-33,7-34,2-4,3-42,1-43,8-43,2 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 217 Q2 218 Q3 218

2 Zadłużenie wg powierzchni gospodarstw rolnych - -1-1 -2-2 -3-3 -4-13,7-16,2-19,4-23,3-22,1-21,8-29,8-32,4-33, -3,6-3,9-3,2 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 217 Q2 218 Q3 218 Zadłużenie wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-8,1-1 -12,8-2 -2-18,9-22,1-16,7-3 -3-4 -3,2-32, -29,9-32,9-32,2-34,4-33, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 217 Q2 218 Q3 218

21 Zadłużenie wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-1 -1,8-2 -2-3 -3-4 -19,2-19,1-26,6-31,1-31,9-32, -3,8-3,1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 217 Q2 218 Q3 218 Zadłużenie wg grup PKD 27-1 -2-3 -4 - -6-3,7-9,7-23,8-26,3-27,7-27,2-2, -27, -42,3-47,1-34, -3,2-36, -2,1-7 -8-9 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -81,8 rozmnażanie roślin Q3 217 Q2 218 Q3 218 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

22 6. Zakupy nawozów mineralnych 1-1 -2-3 -4 - -6-7 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 218 saldo średnia trend liniowy Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 1. wzrosły 18,8 2, 1,9 16,7 17,9 1, 2. nie zmieniły się 64, 61,8 6,9 61,7 64,6 61,7 3. zmalały 16,7 18,1 23,2 21,6 17, 22,8 4. nie dokonano 4,3 3,4 7, 7,8,2 4,1 saldo (1.-3.) 2,1 1,9-7,3-4,9,4-7,3 Zakupy nawozów wg makroregionów 1, 4, 6,7 1,1 1,2 1,4 6,9,8 - -1,4-2,7-3,4 -,3-1 -8, -1,1-1 -2-16,1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 217 Q2 218 Q3 218

23 Zakupy nawozów wg powierzchni gospodarstw rolnych 2 1 1 14,9 14, 1,4,3 - -1-1 -9, -9,4-1, -9,9-1, -7, -,2-2 -2-18,8 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 217 Q2 218 Q3 218 Zakupy nawozów wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 2 2 1 1 - -1-1 -2-2 21,2 12,9,4,1 6, -6,2-2,8-4,1-8,2-8,7-16,2-21,8 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 217 Q2 218 Q3 218

24 Zakupy nawozów wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 2 1 1 16,8 1, - -1-1 1,1,6-4,7-7,2-7,3-1,4 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 217 Q2 218 Q3 218 -,7 Zakupy nawozów wg grup PKD 27 1 4,8 1, 1,6,3,,, 3,2 - -3,7-1, -1,1-1 -7, -8, -1-11,7-2 -2 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -2, rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q3 217 Q2 218 Q3 218

2 7. Zakupy pasz treściwych 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 218 saldo średnia trend liniowy Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 1. wzrosły 13,8 16,4 14,6 13, 13,2 17,4 2. nie zmieniły się 64,1 61,9 62,9 67, 6,2 6,3 3. zmalały 22,1 21,7 22, 2,1 21,7 22,3 4. nie dokonano 3, 3,3 36,4 37, 3,2 38,3 saldo (1.-3.) -8,3 -,3-7,9-7,1-8, -4,9 1, Zakupy pasz wg makroregionów 2,2 - -1-4, -6,6-6,7-1,3-2,9-4,4-4,6-3, -1-2 -13, -14,9-14, -16,4-17,8 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 217 Q2 218 Q3 218

26 1 Zakupy pasz wg powierzchni gospodarstw rolnych 4,7, - -1-6,4-3,4-7,4-3,9-3, -1-2 -2-2,7-16, -18,1-1,4-3 -26,7 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 217 Q2 218 Q3 218 Zakupy pasz wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 2 1 14,9 16,2-1 -2-2,2-2,4-1,4-1,4-11,7-12,3-9,2-9, -3-4 -3,9-29,9 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 217 Q2 218 Q3 218

27 Zakupy pasz wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 2,6 2,8 - -1,8-3,6-2, -1-6,9-11, -1-13,1-2 -16,9 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 217 Q2 218 Q3 218 Zakupy pasz wg grup PKD 27 3 2 1 17,6 13,8, 1,9-1 -2-3 -4-26,1-32,2-8,2-1, -34,9-26,2-33,3-8,8-1, -8, - -6-7 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -62, rozmnażanie roślin Q3 217 Q2 218 Q3 218 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

28 8. Zakupy środków ochrony roślin 1-1 -2-3 -4 - -6 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 218 saldo średnia trend liniowy Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 1. wzrosły 1,8 2,8 13,4 13,4 14,4 13,8 2. nie zmieniły się 6, 61, 9,6 8,8 66, 61,1 3. zmalały 18,7 17,7 27, 27,7 19,6 2,1 4. nie dokonano 6,2 3,7 11,4 13,9 6,4 4,6 saldo (1.-3.) -2,9 3,1-13,6-14,3 -,2-11,3 2 1 Zakupy środków ochrony roślin wg makroregionów 13,6 1 1,6 4,9,8 3,6 4,6 - -1,2-1, -1-1 -8,7-7, -7,8-1,7-9, -2-2 -17,2-22,1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 217 Q2 218 Q3 218

29 2 1 1 - Zakupy środków ochrony roślin wg powierzchni gospodarstw rolnych 1,9 16, 1,3-1 -1-2 -2-7, -7,1-7,9-1,4-11,2-12,6-14, -18,6-19,9 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 217 Q2 218 Q3 218 3 Zakupy środków ochrony roślin wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 2 18,7 1 7,7,3-1 -2-3 -1,8 -,1 -,3-9,1-9,3-7,3-12, -2,3-27,1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 217 Q2 218 Q3 218

3 Zakupy środków ochrony roślin wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 1 1 11,6 6,7 2,7 - -1-1 -2-1, -4,2-12, -11,3-1, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe -3, Q3 217 Q2 218 Q3 218 1 1 1,1 Zakupy środków ochrony roślin wg grup PKD 27 1,1, 2,9 - -2,9-3,6-3,2-1,9-1 -9,1-6,6-6,8-6,6-6,2-1 -14,2-12, -2 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin Q3 217 Q2 218 Q3 218 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

31 9. Inwestycje w maszyny i urządzenia 4 4 % 3 3 2 2 1 1 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 218 dokonano średnia trend liniowy w % Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 dokonano 4,7 41,7 39,2 42,3 39,8 38,1 nie dokonano 9,3 8,3 6,8 7,7 6,2 61,9 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg makroregionów % 4 4 3 3 2 4,6 41,2 39,1 36, 33,8 29,1 41,4 39,8 36,6 46,4 43,7 42,3 37, 31,8 39,4 2 1 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 217 Q2 218 Q3 218

32 7 6 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg powierzchni gospodarstw rolnych 7, 9,8 % 4 3 2 18,1 23,6 27,7 28, 26, 3,4 4,9 39, 37,8 47,2 1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 217 Q2 218 Q3 218 7 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 6 8,3 6, % 4 3 49,9 4,9 43,8 41,8 36,2 36, 3, 3, 2,7 28,8 2 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 217 Q2 218 Q3 218

33 % 6 4 3 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne,3 48,3 46,8 44,1 41,9 36,6 32,9 32,9 34,1 2 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 217 Q2 218 Q3 218 7 6 % 4 3 2 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg grup PKD 27 9,1 1,7 47,9 49,7,6 4, 39, 4,6 3,7 36,7 2,8 36,6 3,9 36,7 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich, rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q3 217 Q2 218 Q3 218

34 1. Inwestycje w budynki i budowle 28 26 24 22 % 2 18 16 14 12 1 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 218 dokonano średnia trend liniowy w % Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 dokonano 18,6 19,4 17,6 19,3 17,9 18,4 nie dokonano 81,4 8,6 82,4 8,7 82,1 81,6 Inwestycje w budynki i budowle wg makroregionów 2 2 % 1 19,9 17,8 17, 18,9 18,6 19, 16, 16,7 14, 22,6 2,9 2,6 1,9 14,7 13,6 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 217 Q2 218 Q3 218

3 Inwestycje w budynki i budowle wg powierzchni gospodarstw rolnych 3 27,2 2 22,1 22,2 2 % 1 14,9 13, 13,8 12,9 13,9 18,3 18,4 17,2 17,7 1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 217 Q2 218 Q3 218 Inwestycje w budynki i budowle wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3 28,3 2 2 % 1 2,2 24,2 24,3 22,1 2,7 16,2 12,9 1,7 12, 1,9 14,4 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 217 Q2 218 Q3 218

36 3 Inwestycje w budynki i budowle wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 3 2 % 2 1 13,4 14, 1, 2, 17,1 17,7 2,6 28,6 26,7 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 217 Q2 218 Q3 218 3 Inwestycje w budynki i budowle wg grup PKD 27 3 2 2, 24,2 28,8 24,7 22,6 22,7 2 % 1 17,3 13,7 17,4 12,1 1,9 18,4 18, 17, 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich, rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q3 217 Q2 218 Q3 218

37 11. Dostępność kredytów preferencyjnych 9 9 8 8 % 7 7 6 6 4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 218 tak średnia trend liniowy w % Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 tak 77, 8,3 77,2 78,4 77,7 7,9 nie 22, 19,7 22,8 21,6 22,3 24,1 Dostępność kredytów preferencyjnych wg makroregionów 9 8 7 8,6 83, 79,8 77,8 77,6 78,3 79,2 7,3 7,1 81,3 7,8 7,7 8,2 77,8 74,3 6 % 4 3 2 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 217 Q2 218 Q3 218

38 Dostępność kredytów preferencyjnych wg powierzchni gospodarstw rolnych 1 9 8 7 6 % 4 3 2 1 71,2 72,4 67,8 9,3 7, 88,9 84,4 8,3 82, 78,8 78, 6, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 217 Q2 218 Q3 218 Dostępność kredytów preferencyjnych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 8 8 7 % 81, 81,9 74,2 78,1 76,2 8,1 79,9 78,1 73,3 72,2 76,3 7 68, 6 6 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 217 Q2 218 Q3 218

39 % 84 82 8 78 76 74 72 7 68 66 Dostępność kredytów preferencyjnych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 82,7 81,3 8,1 79,3 78,4 77, 77,3 72,8 72,6 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 217 Q2 218 Q3 218 1 9 8 7 6 % 4 3 2 1 82, 77,7 7,1 74,9 7,3 7,7 uprawa roślin innych niż wieloletnie Dostępność kredytów preferencyjnych wg grup PKD 27 uprawa roślin wieloletnich 4,9 68,8 67,7 rozmnażanie roślin Q3 217 Q2 218 Q3 218 86,7 79, 8,6 78, 77,6 7,4 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

4 12. Zamiar wzięcia kredytu 4 % 4 3 3 2 2 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 218 tak średnia trend liniowy w % Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 tak 23, 2,6 2,3 26, 22,8 26,1 nie 76, 74,4 74,7 74, 77,2 73,9 Zamiar wzięcia kredytu wg makroregionów 3 33, 33,1 3 28,3 29,1 29, 2 % 2 22, 21,3 19,1 2,7 23, 23,2 24, 2,3 16,4 1 12,7 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 217 Q2 218 Q3 218

41 4 4 3 Zamiar wzięcia kredytu wg powierzchni gospodarstw rolnych 39,4 33, 3,4 % 3 2 2 1 1 8,8 9,6 16,9 1,9 14,3 18,1 2,4 23,4 2,6 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 217 Q2 218 Q3 218 Zamiar wzięcia kredytu wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4 37, 3 3 2 % 2 31,4 31,6 29,1 24,4 27, 21,6 21,4 2,3 18, 21,1 1 1 1,8 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 217 Q2 218 Q3 218

42 Zamiar wzięcia kredytu wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 4 37,2 3 3 2 23,3 27, 24,7 24,3 3,2 28,8 % 2 18,9 16,3 1 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 217 Q2 218 Q3 218 7 6 Zamiar wzięcia kredytu wg grup PKD 27 61,4 % 4 3 2 32,1 27,3 26,8 21,9 18,7 18,2 37, 16,1 3,9 29, 29,2 22,3 23, 2,1 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q3 217 Q2 218 Q3 218

43 13. Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego 7 6 6 % 4 4 3 3 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 218 tak średnia trend liniowy w % Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 tak 34, 36,9 3,2 32,7 32,3 31,4 nie 66, 63,1 64,8 67,3 67,7 68,6 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg makroregionów 46,4 4 4 3 3 % 2 2 39,1 39,8 34,1 31,9 29,1 37,9 32, 28,4 34,4 33, 28,6 22,9 2, 21, 1 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 217 Q2 218 Q3 218

44 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg powierzchni gospodarstw rolnych 6 6,1 4,4 48,3 4 % 3 37,1 32,1 3,2 2 1 16,8 16,1 16,6 16,9 17,8 14,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 217 Q2 218 Q3 218 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4 42, 4 3 3 % 2 2 3,2 28,2 26,2 36,1 33,1 34,2 31, 34,2 27,4 2,6 16,7 1 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 217 Q2 218 Q3 218

4 % 4 4 3 3 2 2 1 1 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 41,2 39,3 38, 3,7 3,3 33,1 29,6 2,6 2,7 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 217 Q2 218 Q3 218 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg grup PKD 27 4 4 3 3 39, 32,9 29,8 38,2 3, 34, 4,8 36,8 3, 36,2 34, 32,7 28,6 % 2 22,7 2 1 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich, rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q3 217 Q2 218 Q3 218

46 14. Zaciągnięcie kredytu rynkowego 28 26 24 22 % 2 18 16 14 12 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 218 tak średnia trend liniowy w % Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 tak 21,2 2, 22, 19,9 19, 19, nie 78,8 79, 78, 8,1 8, 8, Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg makroregionów % 3 2 2 1 26,7 23,7 22,8 1,9 14, 12, 24,3 21, 19,7 19,7 17,6 17,2 18,1 17, 17,9 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 217 Q2 218 Q3 218

47 3 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg powierzchni gospodarstw rolnych 28,4 27,2 2 2 21, 21,9 22,1 18,9 % 1 1 1,9 11,6 1, 8, 12,2 13,4 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 217 Q2 218 Q3 218 2 2 19,1 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 23,8 22,4 21,9 21, 2, 2, 19,3 19,6 16,6 % 1 1 13,8 13, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 217 Q2 218 Q3 218

48 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 22 22 21 21,4 21, 2,9 % 21 2 2 19 19 19, 19,2 19,1 18,4 19,8 19, 18 18 17 17 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 217 Q2 218 Q3 218 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg grup PKD 27 4 43,2 4 3 3 % 2 2 1 1 23, 17,6 1, 8,1 28, 2,2 6,3 16,1 24,1 24,2 31,1 18,1 19, 19, uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q3 217 Q2 218 Q3 218

49 III. SUMMARY In the 3 rd quarter of 218 situation in the Polish agriculture deteriorated. The agricultural confidence indicator (IRGAGR) dropped by 1. pts to -2.7 pts, due to worsening farmers sentiments. The confidence indicator, one of two components of IRGAGR, declined by 9,6 pts to -.6 pts. The breakdown in the sentiments has been unexpected since usually the confidence indicator increases in the 3 rd quarter of a year, and fall in the next one. Moreover, the slump was almost as strong as the one recorded in the time of the Great Recession. The smoothed money income indicator, the second component of IRGAGR, increased by 3.2 pts to -3.8 pts. The growth in incomes was, however, weaker than expected a quarter ago, due to low farm prices. Somewhat better than average situation was reported only by farmers cultivating perennial crops and breeding animals. The composite indicator and its components are, respectively, 12.1, 8.9 and 1 pts down from the respective last year figures. The downturn in agriculture (showed by the sloping-down cyclical component line) reinforced. Farmers savings declined, indebtedness increased, purchases of current assets and investment in machinery diminished. The mid-term declining tendency is not expected to come to an end in the next quarter.