Synteza 3 Rekomendacje 4 1. Wprowadzenie podstawowe informacje na temat rynku 5 2. Liberalizacja rynku gazu w Polsce 10

Synteza 3 Rekomendacje 4 1. Wprowadzenie podstawowe informacje na temat rynku 5 2. Liberalizacja rynku gazu w Polsce 10 2.1. Wpływ Unii Europejskiej na inicjację procesów liberalizujących rynek gazu w Polsce 10 2.2. Przebieg procesu częściowego uwolnienia obrotu gazem ziemnym 16 2.2.1. Program Uwolnienia Gazu 16 2.2.2. Inauguracja giełdy gazu na parkiecie TGE 18 2.2.3. Instrumenty obrotu gazem na TGE 19 2.2.4. Dalszy przebieg procesu liberalizacji mały trójpak energetyczny, powstanie PGNiG Obrót Detaliczny 20 2.3. Skutki częściowego uwolnienia obrotu gazem ziemnym 22 2.3.1. Realizacja obliga gazowego 22 2.3.2. Wpływ PGNiG Obrót detaliczny na zwiększenie rozmiarów obrotu gazem na TGE 22 2.3.3. Konsumenckie korzyści z liberalizacji rynku gazu 23 2.3.4. Wpływ liberalizacji rynku na sytuację jego uczestników początki konkurencji 24 2.4. Perspektywy dalszej liberalizacji rynku gazu w Polsce 27 2.4.1. Taryfy gazowe 27 2.4.2. Infrastruktura gazowa 27 2.4.3. Otoczenie prawne 27 2.4.4. Kwestia gazoportu 28 2.4.5. Polityka akcyzowa 28 2.4.6. Gaz łupkowy 29 3. Przykłady liberalizacji rynku gazu za granicą 31 3.1. Liberalizacja na rynku niemieckim 31 3.2. Liberalizacja na rynku czeskim 31 3.3. Liberalizacja na rynku brytyjskim 32 4. Podsumowanie 33 office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 2

Wolny rynek i konkurencja zawsze dają efekt lepszy, niż regulacja i ograniczanie naturalnej gry popytu i podaży przez ustawodawcę. Najbardziej istotne jest to dla konsumentów, ponieważ to dzięki mechanizmom wolnorynkowym, mogą oni otrzymać najlepszy produkt w najniższej cenie. Pierwszym krokiem w stronę wolnego rynku, zasługującym na zdecydowaną aprobatę, jest częściowe uwolnienie obrotu gazem ziemnym w Polsce, które jest głównym tematem niniejszego raportu. PGNiG Obrót Detaliczny, czyli główny uczestnik rynku gazu na Towarowej Giełdzie Energii, mimo trudnych warunków, bardzo dobrze poradził sobie z poprawieniem płynności na giełdzie gazu, a co za tym idzie przyczynił się do realnego kształtowania cen i zwiększenia obrotów na gazowym parkiecie TGE. Ponadto wydzielenie spółki PGNiG Obrót Detaliczny, pozwoliło koncernowi PGNiG wypełnić obligo gazowe, czyli obowiązek sprzedaży części wolumenu gazu przez Towarową Giełdę Energii. Bez powstania PGNiG Obrót Detaliczny, koncern nadal miałby problem ze znalezieniem odbiorców na giełdzie, a za niespełnienie wymogu obliga groziły mu wysokie kary. PGNiG Obrót Detaliczny na transparentnych i równych z konkurencją zasadach rozpoczął kupowanie gazu poprzez TGE i sprzedawanie go odbiorcom indywidualnym. PGNiG Obrót Detaliczny zrobił więc milowy krok w kierunku rzeczywistej liberalizacji rynku gazu w Polsce. W pierwszej części opracowania opisane zostaną podstawowe cechy rynku gazu ziemnego w Polsce, podane zostaną konkretne dane dot. wydobycia surowca, przedstawiony zostanie schemat obejmujący łańcuch podmiotów działających na poszczególnych etapach działania rynku od pierwotnego wydobycia surowca po dystrybucję do końcowych odbiorców. W dalszej kolejności opisana będzie kluczowa rola Unii Europejskiej w zainicjowaniu procesów liberalizacyjnych w Polsce, w szczególności wszczęcie przez Komisję Europejską sporu z Polską przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Liberalizacja rynku jest bowiem zobowiązaniem naszego państwa wynikającym z konkretnych aktów prawa Unii Europejskiej. Następnie przedstawiony zostanie ciąg wydarzeń składających się ostatecznie na częściowe uwolnienie obrotu gazem ziemnym w Polsce wraz z opisanymi w osobnym podrozdziale skutkami przeprowadzenia tego procesu okazuje się, że zgodnie z przewidywaniami, nawet fragmentaryczne otworzenie rynku daje rezultat w postaci obniżki cen i stymulowania konkurencji. W przedostatnim rozdziale znajduje się krótkie omówienie przebiegu procesów liberalizacyjnych w państwach europejskich: Niemczech, Czechach oraz Wielkiej Brytanii. Niestety każdy z tych krajów jest w bardziej zaawansowanym stadium uwalniania rynku (w niektórych zrobiono to już całkowicie), nawet pomimo niekiedy mniej sprzyjających uwarunkowań faktycznych. Na końcu raportu znajduje się krótkie podsumowanie rozważań przeprowadzanych na łamach niniejszego opracowania. office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 3

Należy, w porozumieniu z głównym graczem, czyli PGNiG S.A., podejmować dalsze działania w kierunku liberalizacji polskiego rynku gazu. Potentat, otwarty na pro konkurencyjne rozwiązania, jest mocnym polskim atutem w porównaniu do innych państw europejskich. Zgodnie z dotychczasowymi założeniami URE, należy dążyć do stopniowego uwalniania cen na rynku gazu ziemnego, docelowo również i dla gospodarstw domowych. Pozytywnie wpłynie to na konkurencję, a ponadto podjęcie tego działania jest zobowiązaniem Polski wynikającym z dyrektywy gazowej i wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 10 września 2015 roku. Należy wykorzystać możliwości instytucjonalne, jakie daje nowo powstały resort energetyki, wyznaczając jasny priorytet uporządkowania polityki gazowej i liberalizacji rynku. Trzeba podjąć działania, mające na celu jak najlepsze wykorzystanie szansy, wynikającej z faktu dysponowania przez Polskę złożami gazu łupkowego. Należałoby zatem zrewidować politykę podatkową w odniesieniu do wydobycia węglowodorów i maksymalnie uprościć procedury dla podmiotów chcących wydobywać gaz łupkowy na terenie Polski. Pozytywnie wpłynie to na konkurencję na rodzimym rynku. Rekomendujemy szczególną dbałość o infrastrukturę gazową dostęp do gazociągów i sprawnych połączeń z innymi państwami. Jest to jeden z warunków sukcesu dalszych procesów liberalizacyjnych. W celu stworzenia otoczenia prawnego, sprzyjającego konkurencyjności, należy dokonać całkowitej transpozycji przepisów UE w dziedzinie regulacji gazowych pomocny może okazać się powrót do koncepcji ustawy Prawo gazowe. office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 4

Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. jest najważniejszym podmiotem i zdecydowanym liderem rynku gazu ziemnego w Polsce. O skali działalności świadczy fakt, że spółka znajduje się w indeksie największych polskich firm, czyli WIG 20. PGNiG S.A. posiada akcje i udziały w 29 spółkach, ma także swoje oddziały i przedstawicielstwa: w Rosji, Belgii, Pakistanie oraz na Białorusi i Ukrainie. Działalność spółki skupia się wokół importu, magazynowania, sprzedaży oraz dystrybucji paliw gazowych i płynnych, a dodatkowo produkcji ciepła i energii elektrycznej. W skład Grupy Kapitałowej PGNiG wchodzi aktualnie 20 spółek zależnych z bezpośrednim udziałem PGNiG S.A. oraz 10 spółek pośrednio zależnych od PGNiG S.A. 1 Po trzech kwartałach roku 2015, PGNiG S.A. może pochwalić się sprzedażą gazu na poziomie ponad 16 miliardów metrów sześciennych 2. WYKRES 1 - Struktura sprzedaży wg sektora 3. Jak wynika z danych Międzynarodowej Agencji Energetycznej, światowe zapotrzebowanie na energię wzrośnie do 2035 roku o 35 proc. w stosunku do zapotrzebowania w roku 2010. Z tego punktu widzenia, gaz nabiera waloru dobra strategicznego, ponieważ jest trzecim najważniejszym surowcem energetycznym na świecie po ropie naftowej (pokrywającej ponad 30 proc. zapotrzebowania na energię pierwotną) i węglu (którego zużycie planuje się w Unii Europejskiej stopniowo zmniejszać, ze względu na wysoką emisję gazów cieplarnianych) 4. Według prognoz Ministerstwa Gospodarki, zużycie gazu ziemnego w Polsce ma w ciągu najbliższych piętnastu lat wzrastać z poziomu 15,4 mld m 3 w roku 2015, do 20 mld m 3 w roku 2030 5. 1 http://www.pgnig.pl/pgnig/o-nas 2 http://gazownictwo.wnp.pl/dobre-wyniki-sprzedazowe-pgnig,260097_1_0_0.html 3 http://www.pgnig.pl/documents/10184/1010601/company+overview_pl_wrzesie%c5%84+2015.pdf/534e8783- db12-4c1d-b62e-df1432619a1a 4 http://infolupki.pgi.gov.pl/pl/gaz-ziemny/gaz-ziemny-surowiec-strategiczny 5 http://infolupki.pgi.gov.pl/pl/aktualnosci/ministerstwo-gospodarki-zuzycie-gazu-w-polsce-bedzie-roslo office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 5

Schemat 1 - Struktura rynku gazowego. PIERWOTNE DOSTAWY GAZU WYDOBYCIE IMPORT TRANSPORT GAZU MAGAZYNOWANIE GAZU PRZESYŁ DYSTRYBUCJA OBRÓT HURTOWY OBRÓT DETALICZNY W 2014 roku, dostawy gazu ziemnego z zagranicy wyniosły 121 terawatogodzin (jednostka pracy, energii i ciepła; 1 kilowatogodzina odpowiada ilości energii, jaką zużywa przez godzinę urządzenie o mocy 1000 watów; 1 terawatogodzina to miliard kilowatogodzin), a dostawy gazu ziemnego ze źródeł krajowych stanowiły 44,3 terawatogodziny (27 proc. całkowitych dostaw). Gaz importowano przede wszystkim ze wschodu, na podstawie kontraktu zawartego między PGNiG a OOO Gazprom Eksport import z tego kierunku stanowił ok. 75 proc. dostaw gazu z zagranicy, czyli 90,7 terawatogodzin 6. Wykres 2 - Udział dostaw gazu ziemnego ze źródeł krajowych w dostawach gazu ziemnego ogółem. 6 http://www.ure.gov.pl/pl/rynki-energii/paliwa-gazowe/charakterystyka-rynku/6161,2014.html office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 6

Wykres 3 - Udział dostaw gazu z Rosji w dostawach gazu z zagranicy ogółem. Koncesję na sprzedaż gazu ziemnego posiada aktualnie około 150 przedsiębiorstw 7, jednak wiodącym graczem są wciąż spółki z Grupy PGNiG zarówno w segmencie wydobywania gazu, jak i magazynowania go oraz obrotu 8. Operatorem sieci przesyłowych w Polsce jest Operator Gazociągów Przesyłowych Gaz - System S.A. podmiot, który w roku 2004 został wydzielony z grupy PGNiG. Aktualnie jedynym akcjonariuszem spółki jest Skarb Państwa. Na terenie naszego kraju funkcjonuje wielu operatorów sieci dystrybucyjnych, jednak poza Polską Spółką Gazownictwa Sp. z o.o., powiązaną organizacyjnie z grupą PGNiG, operują oni na nieznacznych obszarach 9. W roku 2015, w Polsce funkcjonowało 52 operatorów sieci dystrybucyjnych, spośród których wymienić można takie podmioty jak Polska Spółka Gazownictwa sp. z o.o. (spółka-córka PGNiG 10 ), KGHM Polska Miedź S.A., czy Avrio Media sp. z o.o. (wchodząca w skład grupy kapitałowej Eteron 11 ) 12. Kluczowymi aktami dotyczącymi sektora gazu ziemnego na poziomie krajowym i europejskim, są: Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne tekst ujednolicony z późn. zm. (Dz. U. z 2012 r. poz. 1059, z późn. zm.) 13. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie paliwami gazowymi (Dz. U. z 2013 r. poz. 820) 14. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu gazowego (Dz. U. 2010 nr 133 poz. 891 z późn. zm.). 15 7 http://ogarniamprad.weebly.com/strona-g322oacutewna/-zliberalizowany-rynek-gazu-w-polsce-czywykorzystujemy-mozliwosci-jaki-daje-ten-rynek 8 http://duon.pl/rynek-gazu 9 Patrz przypis nr 8 10 http://www.pgnig.pl/pgnig/o-nas/grupa-kapitalowa-pgnig 11 http://www.avriomedia.pl/pl/o_firmie.html 12 http://bip.ure.gov.pl/bip/rejestry-i-bazy/operatorzy-systemow-ga/786,operatorzy-systemow-gazowych-daneadresowy-i-obszary-dzialania.html 13 http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu19970540348 14 http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu20130000820 15 http://isip.sejm.gov.pl/download;jsessionid=f32cae34ed788046ec779c1ca0a783c4?id=wdu20101330891&typ e=2 office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 7

Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postępowania w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym (Dz. U. 2007 nr 52 poz. 343 z późn. zm.) 16. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/73/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylająca dyrektywę 2003/55/WE 17. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 715/2009 z dnia 13 lipca w sprawie warunków dostępu do sieci przesyłowej gazu ziemnego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1775/2005 18 Koncesji wymaga: magazynowanie, obrót (również z zagranicą - wyjątkiem jest obrót paliwami gazowymi, jeżeli roczna jego wartość nie przekracza 100 000 euro, obrót dokonywany na giełdzie towarowej lub dokonywany przez giełdową izbę obrachunkową, Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. lub przez spółkę, której Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. przekazał wykonywanie czynności z zakresu zadań, o których mowa w art. 48 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, nabywające lub zbywające paliwa gazowe z tytułu realizacji zadań określonych w ustawie z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych, w odniesieniu do transakcji zawieranych poza giełdą towarową lub rynkiem, o których mowa w art. 32 ust. 1 pkt 4 lit. b ustawy Prawo energetyczne), przesyłanie i dystrybucja (z wyłączeniem dystrybucji w sieci o przepustowości poniżej 1 MJ/s) paliw gazowych. Do tej pory, naczelnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach polityki energetycznej był minister gospodarki (art. 12 ustawy Prawo energetyczne). Do jego zadań należało: przygotowanie projektu polityki energetycznej państwa i koordynowanie jej realizacji, określanie szczegółowych warunków planowania i funkcjonowania systemów zaopatrzenia w paliwa i energię w trybie i zakresie ustalonych w ustawie, nadzór nad bezpieczeństwem zaopatrzenia w paliwa gazowe i energię elektryczną oraz nadzór nad funkcjonowaniem krajowych systemów energetycznych w zakresie określonym ustawą, współdziałanie z wojewodami i samorządami terytorialnymi w sprawach planowania i realizacji systemów zaopatrzenia w paliwa i energię oraz koordynowanie współpracy z międzynarodowymi organizacjami rządowymi w zakresie określonym ustawą. W chwili obecnej, mamy do czynienia z nowym graczem w strukturze organów administracji rządowej związanych z polityką energetyczną na mocy nowelizacji ustawy o działach administracji rządowej, powstaje resort energetyki, do którego kompetencji należeć będzie m.in. zarządzanie państwowymi spółkami sektora energetycznego czy udział w pracach organów Unii Europejskiej w dziedzinie energii. Zostało stworzone również stanowisko pełnomocnika rządu ds. systemów przesyłowych, który ma wykonywać uprawnienia skarbu państwa w stosunku 16 http://isap.sejm.gov.pl/download?id=wdu20070520343+2014%2407%2422&type=3 17 http://www.mg.gov.pl/files/upload/8351/09.07.13_dyrektywa%202009_73_we.pdf 18 http://www.ure.gov.pl/download/1/4807/dzuuel0921136.pdf office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 8

do operatora systemu przesyłowego gazowego 19. W dniu 20 listopada prezydent podpisał nowelizację ustawy 20. Spekulować można jedynie nt. wpływu powstania nowego resortu na praktykę funkcjonowania poszczególnych graczy na rynku gazowym, jak i na cały rynek generalnie zależeć to będzie od przyjętego przez nową ekipę paradygmatu działania oraz wyznaczonych priorytetów. Zgodnie z ustawą, struktura działów administracji rządowej zostaje rozszerzona o trzy działy: energia, gospodarka złożami kopalin oraz żegluga śródlądowa. Zmiany pozwolą na opracowanie i realizację spójnych i długofalowych strategii w zakresie bezpieczeństwa energetycznego oraz budowy silnej gospodarki morskiej. Komunikat po piątym dniu pierwszego posiedzenia Sejmu VIII kadencji 21. Zgodnie z kolei z art. 21 ustawy Prawo energetyczne, zadania z zakresu spraw regulacji gospodarki paliwami i energią oraz promowania konkurencji realizuje Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów. Według art. 23 ust. 1 ustawy, Prezes URE reguluje działalność przedsiębiorstw energetycznych zgodnie z ustawą i polityką energetyczną państwa, zmierzając do równoważenia interesów przedsiębiorstw energetycznych i odbiorców paliw i energii. Organ udziela i cofa koncesje. 19 http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/nowy-rzad-pis-sejm-przyjal-poprawkisenatu,63,0,1959487.html 20 http://www.lex.pl/czytaj/-/artykul/prezydent-podpisal-ustawe-o-dzialach-administracji-mozna-utworzyc-resortenergetyki 21 http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/komunikat.xsp?documentid=ba422d59b92732c4c1257f02004f375f office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 9

2.1. WPŁYW UNII EUROPEJSKIEJ NA INICJACJĘ PROCESÓW LIBERALIZUJĄCYCH RYNEK GAZU W POLSCE Bezpośrednią i najistotniejszą przyczyną zainicjowania przez polskiego ustawodawcę procesów liberalizacyjnych na rynku gazu ziemnego jest prawodawstwo Unii Europejskiej i naciski wywierane przez unijne instytucje na Polskę. Trzeba pamiętać, że Unia Europejska już w 1995 roku, w wydanym przez Komisję Europejską dokumencie pt. Polityka energetyczna Unii Europejskiej, określiła docelowy, w pełni liberalny rynek gazu i energii elektrycznej, jako gwarancję bezpieczeństwa energetycznego państw członkowskich. Głównym celem będzie liberalizacja wewnętrznego rynku elektryczności i gazu ziemnego. Jego realizacja będzie kluczowa dla wypracowania wytycznych ogólnej polityki energetycznej, które powinny umożliwić funkcjonowanie zintegrowanego rynku. ( ) Zarówno traktaty, jak i akty prawa wtórnego Unii Europejskiej, zawierają cały zestaw gwarancji wolności rozwoju, swobodnego przepływu dóbr, przejrzystości rynku i standardów wydajności energii. Wszystkie te gwarancje muszą zostać spełnione, za co odpowiedzialna jest Komisja ( ) Polityka energetyczna Unii Europejskiej, 1995 22. Już w momencie akcesu do Unii Europejskiej, Polska (razem z Bułgarią) była niechlubnym wyjątkiem wśród państw przystępujących do Wspólnoty w latach 2004 i 2007. W większości z nich, proces liberalizacji rynku gazu został rozpoczęty jeszcze przed wejściem do Unii. Polska natomiast cechowała się rynkiem zmonopolizowanym, w którym państwo, jako regulator, sprawuje kontrolę nad niemal każdym aspektem funkcjonowania branży 23. Dużo zmieniło się w roku 2009, gdy 13 lipca uchwalono nową dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/73/WE dotyczącą wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylającą dyrektywę 2003/55/WE. Bowiem jednym z głównych celów tej regulacji było nałożenie na państwa członkowskie obowiązku stworzenia konkurencyjnego rynku gazu ziemnego. 22 http://europa.eu/documentation/official-docs/white-papers/pdf/energy_white_paper_com_95_682.pdf (tłumaczenie własne) 23 http://kolegia.sgh.waw.pl/pl/kes/kwartalnik/documents/kes%203_19ewms.pdf office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 10

Artykuł 3 Obowiązki użyteczności publicznej i ochrona odbiorcy: 1. Państwa członkowskie, opierając się na swojej strukturze organizacyjnej i z należytym uwzględnieniem zasady pomocniczości, zapewniają, aby ( ) przedsiębiorstwa gazowe działały zgodnie z zasadami niniejszej dyrektywy, mając na celu stworzenie konkurencyjnego, bezpiecznego i zrównoważonego pod względem środowiskowym rynku gazu ziemnego oraz nie dyskryminują tych przedsiębiorstw w odniesieniu do ich praw lub obowiązków. ( ) Jak można łatwo zauważyć, zacytowany przepis w sposób niemal analogiczny odnosi się do celów wyrażonych w przytaczanym dokumencie sprzed dwudziestu lat. Przy jego interpretacji może zresztą okazać się pomocny cytat z samego początku preambuły do dyrektywy. Rynek wewnętrzny gazu ziemnego, który od 1999 r. jest stopniowo realizowany w całej Wspólnocie, ma na celu zapewnienie prawdziwej możliwości wyboru wszystkim konsumentom w Unii Europejskiej, bez względu na to czy są to obywatele, czy przedsiębiorstwa, stworzenie nowych możliwości gospodarczych oraz zwiększenie poziomu handlu transgranicznego, aby osiągnąć w ten sposób zwiększenie wydajności, konkurencyjne ceny i wyższe standardy usług oraz przyczynić się do bezpieczeństwa dostaw i stabilności. ( ). Preambuła do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/73/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylającej dyrektywę 2003/55/WE. Idąc dalej, warto sięgnąć do zawartości uchylanej dyrektywy 2003/55/WE na jej łamach podkreślano również wagę i znaczenie konkurencyjności rynku gazu, w odniesieniu do efektów wdrażania dyrektywy 98/30/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. dotyczącej wspólnych zasad w odniesieniu do rynku wewnętrznego gazu ziemnego ( doświadczenie uzyskane podczas wrażania tej dyrektywy pokazuje korzyści płynące z wewnętrznego rynku gazu, w wyniku wzrostu wydajności, obniżek cen, wyższych standardów usług i wzrostu konkurencyjności ( ) 24 ). Dosyć jasno widać zatem, że wolny rynek, liberalizacja oraz swobodna gra popytu i podaży to wartości, na których Unia Europejska od długiego już czasu chce opierać wspólny rynek gazu i elektryczności. Tymczasem, w art. 47 ust. 1 oraz ust. 2 ustawy Prawo energetyczne, można przeczytać co następuje: 24 http://www.ure.gov.pl/pl/prawo/prawo-wspolnotowe/dyrektywy/1229,dzu-l-176-z-1572003.html office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 11

Art. 47 1. Przedsiębiorstwa energetyczne posiadające koncesje ustalają taryfy dla paliw gazowych i energii, które podlegają zatwierdzeniu przez Prezesa URE, oraz proponują okres ich obowiązywania. Przedsiębiorstwa energetyczne posiadające koncesje przedkładają Prezesowi URE taryfy z własnej inicjatywy lub na żądanie Prezesa URE. 2. Prezes URE zatwierdza taryfę bądź odmawia jej zatwierdzenia w przypadku stwierdzenia niezgodności taryfy z zasadami i przepisami, o których mowa w art. 44 46. ( ) Wspomniane w przepisie, artykuły 44 46 ustawy, wraz z rozporządzeniem ministra gospodarki z dnia 28 czerwca 2013 roku w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie paliwami gazowymi, zawierają zasady dotyczące kształtowania i kalkulacji taryf przez przedsiębiorstwa energetyczne, które w dalszej kolejności mają zatwierdzone być przez Prezesa URE. Oznacza to, że ceny gazu ziemnego są w Polsce, co do zasady, kształtowane w drodze decyzji administracyjnych wydawanych przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki 25. Przy zatwierdzaniu nowej taryfy, Prezes URE bierze pod uwagę m.in. zgodność ewidencji księgowej przedsiębiorstwa z określonymi w ustawie wymogami, równoprawność traktowania odbiorców przez przedsiębiorstwo, czy zgodność z treścią rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie paliwami gazowymi, w tym w szczególności w zakresie podziału odbiorców na grupy taryfowe czy sposobu prowadzenia rozliczeń z odbiorcami. Od tej reguły istnieje pewien wyjątek, opisany w art. 49 ustawy Prawo energetyczne, z którego wynika, że Prezes URE ma prawo zwolnić przedsiębiorstwo energetyczne z obowiązku przedkładania taryf do zatwierdzenia, jeśli stwierdzi, że działa ono w warunkach konkurencji. Jednocześnie, jeśli ustaną warunki uzasadniające zwolnienie, organ może cofnąć to zwolnienie, co automatycznie spowoduje konieczność ponownego przedkładania przez przedsiębiorstwo energetyczne taryf do zatwierdzenia. Art. 49 1. Prezes URE może zwolnić przedsiębiorstwo energetyczne z obowiązku przedkładania taryf do zatwierdzenia, jeżeli stwierdzi, że działa ono w,warunkach konkurencji, albo cofnąć udzielone zwolnienie w przypadku ustania warunków uzasadniających zwolnienie. ( ) 3. Przy podejmowaniu decyzji, o których mowa w ust. 1, Prezes URE bierze pod uwagę takie cechy rynku paliw lub energii, jak: liczba uczestników i wielkości ich udziałów w rynku, przejrzystość struktury i zasad funkcjonowania rynku, istnienie barier dostępu do rynku, równoprawne traktowanie uczestników rynku, dostęp do informacji rynkowej, skuteczność kontroli i zabezpieczeń przed wykorzystywaniem pozycji ograniczającej konkurencję, dostępność do wysoko wydajnych technologii. 25 http://www.codozasady.pl/postepujaca-liberalizacja-rynku-gazu-ziemnego-w-polsce/ office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 12

Termin transpozycji, określono w dyrektywie 2009/73/WE na dzień 3 marca 2011 roku. W świetle powyższych fragmentów ustawy Prawo energetyczne, oczywistym jest, że Polska nie transponowała jej prawidłowo. Fakt, że polski porządek prawny w zakresie regulacji dot. Rynku gazu ziemnego dosyć poważnie mija się z celami, jakie wytycza Unia Europejska w swoich aktach prawa wtórnego, był jasny już od 25 czerwca 2009 roku, gdy Komisja Europejska skierowała do Rzeczypospolitej Polskiej wezwanie do usunięcia uchybienia, w którym wskazała, że polskie prawo jest niezgodne (wówczas jeszcze) z dyrektywą 2003/55. 7 kwietnia 2011 roku, Komisja wydała uzasadnioną opinię, w której ponownie sformułowała zarzuty względem Polski tym razem chodziło już o uchybienie zobowiązaniom, wynikającym z zacytowanego wcześniej m.in. 3 ust. 1 dyrektywy 2009/73. Tłumaczenia Polski, że mechanizm zatwierdzania taryf paliw gazowych leży w ogólnym interesie gospodarczym i jest zgodny z zasadą proporcjonalności, nie przekonały Komisji Europejskiej, w związku z czym postanowiła ona wnieść do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej skargę. Wyrok Trybunału zapadł w dniu 10 września 2015 roku był dla Polski negatywny, TSUE przyznał rację Komisji Europejskiej 26. Konsekwencją wyroku jest konieczność podjęcia przez Polskę działań w celu ścisłego ograniczenia w czasie regulacji cen oraz ograniczenia odbiorców, którzy z tejże regulacji korzystają 27. KE jest gotowa na kontynuację dobrej współpracy z polskimi władzami w celu wdrożenia wyroku Trybunału. Rzeczniczka Komisji Europejskiej m.in. energii Anna Kaisa Itkonen 28. Główne argumenty Komisji Europejskiej kształtowały się w tej sprawie następująco: przede wszystkim przypomniano, że według dotychczasowej linii orzeczniczej, z samych celów oraz systematyki dyrektywy 2003/55 wynika, że zmierza ona do stopniowego osiągnięcia całkowitej liberalizacji rynku gazu ziemnego, w ramach której ceny dostawy gazu ziemnego są ustalane jedynie na podstawie swobodnej gry popytu i podaży ( ), artykuł 3 ust. 1 dyrektywy 2009/73 zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia, aby przedsiębiorstwa gazowe działały zgodnie z zasadami tej dyrektywy, mając na celu stworzenie konkurencyjnego rynku gazu ziemnego, czego nieodzownym elementem jest swobodne ustalanie cen dostawy gazu ziemnego, Komisja zważyła przy tym na fakt, iż w ust. 2 m.in. 3 dyrektywy zawarta jest pewna furtka, która potencjalnie mogłaby uzasadnić utrzymywanie przez Polskę zasady zatwierdzania cen dostaw gazu ziemnego przez Prezesa URE. Artykuł 3 Obowiązki użyteczności publicznej i ochrona odbiorcy ( ) 2. W pełni uwzględniając odpowiednie postanowienia Traktatu, w szczególności jego m.in. 86, państwa członkowskie mogą w ogólnym interesie gospodarczym 26 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/pl/txt/?uri=celex:62014cj0036 27 https://www.polskieradio.pl/42/3167/artykul/1502424,polska-przegrala-proces-przed-trybunalem-ue-ws-taryfgazowych 28 J.w. office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 13

nałożyć na przedsiębiorstwa działające w sektorze gazu obowiązki użyteczności publicznej, które mogą odnosić się do bezpieczeństwa, w tym również do bezpieczeństwa dostaw, regularności, jakości i ceny dostaw, a także ochrony środowiska, w tym również do wydajności energetycznej, energii ze źródeł odnawialnych i ochrony klimatu. Takie obowiązki muszą być jasno określone, przejrzyste, niedyskryminacyjne, weryfikowalne i gwarantować wspólnotowym przedsiębiorstwom gazowym równość dostępu do konsumentów krajowych. W odniesieniu do bezpieczeństwa dostaw, efektywności energetycznej/ zarządzania popytem i realizacji celów ochrony środowiska oraz celów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych, o których mowa w niniejszym ustępie, państwa członkowskie mogą wprowadzić konieczność realizacji planów długoterminowych, uwzględniając przy tym fakt, że o dostęp do systemu mogą się ubiegać strony trzecie. ( ) Dawny artykuł 86 TWE, to aktualny artykuł 106 TFUE 29, w poniższym brzmieniu: Artykuł 106 1. Państwa Członkowskie, w odniesieniu do przedsiębiorstw publicznych i przedsiębiorstw, którym przyznają prawa specjalne lub wyłączne, nie wprowadzają ani nie utrzymują żadnego środka sprzecznego z normami Traktatów, w szczególności z normami przewidzianymi w artykułach 18 oraz 101 109. 2. Przedsiębiorstwa zobowiązane do zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym lub mające charakter monopolu skarbowego podlegają normom Traktatów, zwłaszcza regułom konkurencji, w granicach, w jakich ich stosowanie nie stanowi prawnej lub faktycznej przeszkody w wykonywaniu poszczególnych zadań im powierzonych. Rozwój handlu nie może być naruszony w sposób pozostający w sprzeczności z interesem Unii. 3. Komisja czuwa nad stosowaniem postanowień niniejszego artykułu i w miarę potrzeby kieruje stosowne dyrektywy lub decyzje do Państw Członkowskich. Zdaniem Komisji, z tak skonstruowanego wyjątku, można skorzystać jedynie wówczas, gdy spełnione zostaną przesłanki ustanowione w wyroku Federutility i in. Z dnia 20 kwietnia 2010 roku (C-265/08) 30. Interwencja państwa w rynek byłaby więc zgodna z przepisami dyrektywy, gdyby była uzasadniona ogólnym interesem gospodarczym Polski, a dodatkowo była proporcjonalna, czyli ograniczała swobodę ustalania cen tylko i wyłącznie w takim zakresie, w jakim byłoby to konieczne do osiągnięcia celu leżącego w ogólnym interesie gospodarczym. Żeby wymóg proporcjonalności działania został spełniony, interwencja taka 29 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/pl/txt/?uri=celex:12012e/txt 30 http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf;jsessionid=9ea7d0f130d5dd0914bc28334f2fb49fb0bf373062b b.e34kaxilc3eqc40laxqmbn4oc34oe0?text=&docid=83185&pageindex=0&doclang=pl&mode=lst&dir=&occ=first &part=1&cid=139822 office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 14

musiałaby być po pierwsze ograniczona w czasie, a po drugie ograniczony musiałby być również jej podmiotowy zakres zastosowania. Ponadto, interwencja musiałaby być oparta na jasnych, przejrzystych, niedyskryminujących i weryfikowalnych zasadach, które gwarantują przedsiębiorstwom Unii Europejskiej równy dostęp do odbiorców krajowych. Komisja zarzuciła Polsce, że niespełniony został wymóg proporcjonalności środka, ponieważ w m.in. 47 ustawy Prawo energetyczne nie przewidziano żadnego ograniczenia ani czasu trwania obowiązku przedstawiania Prezesowi URE cen dostaw gazu ziemnego do zatwierdzenia, ani grupy podmiotów podlegających temu obowiązkowi (brak rozróżnienia odbiorców będących gospodarstwami domowymi, a odbiorców niebędących gospodarstwami domowymi). Polska argumentowała zgodność m.in. 47 ustawy Prawo energetyczne z dyrektywą, przede wszystkim powołując się na specyfikę polskiego rynku gazu ziemnego, na którym pozycję zdecydowanie dominującą ma jeden operator, w związku z czym interwencja państwa jest, przynajmniej do czasu zliberalizowania rynku i dopuszczenia doń większej liczby podmiotów, według Polski uzasadniona, ponieważ służyć ma utrzymaniu cen gazu ziemnego na rozsądnym poziomie. Rozważając poprawność wyżej zarysowanych argumentacji, Trybunał przyznał rację stanowisku Komisji Europejskiej. ( ) Nawet gdyby uznać, że ogólny obowiązek zatwierdzania przez Prezesa URE cen dostaw gazu ziemnego stosowanych względem odbiorców niebędących gospodarstwami domowymi jest podyktowany interesem gospodarczym polegającym na utrzymaniu cen dostaw gazu ziemnego na rozsądnym poziomie, to jego stosowanie można uznać za zgodne z m.in. 3 ust. 1 i 2 dyrektywy 2009/73 tylko wtedy, gdy odbywa się ono z poszanowaniem zasady proporcjonalności i jest oparte na jasnych, przejrzystych, niedyskryminujących i weryfikowalnych zasadach, które gwarantują przedsiębiorstwom gazowym w Unii równy dostęp do odbiorców krajowych. ( ) Polski mechanizm regulowania cen dostaw gazu ziemnego na rzecz odbiorców niebędących gospodarstwami domowymi nie spełnia wymogów proporcjonalności, gdyż nie jest ograniczony w czasie i nie dokonuje rozróżnienia pomiędzy zaopatrywanymi w gaz odbiorcami. ( ) W konsekwencji należy stwierdzić, że poprzez stosowanie systemu interwencji państwa w postaci obowiązku stosowania przez przedsiębiorstwa energetyczne cen dostaw gazu ziemnego zatwierdzanych przez Prezesa URE, który to obowiązek nie jest ograniczony w czasie ( ), oraz który cechuje zastosowanie do nieograniczonego kręgu beneficjentów lub odbiorców bez rozróżnienia pomiędzy odbiorcami oraz bez rozróżnienia sytuacji odbiorców w ramach poszczególnych ich kategorii, Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom, jakie ciążą na niej na mocy m.in. 3 ust. 1 w związku z art. 3 ust. 2 dyrektywy 2009/73. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 10 września 2015 r. w sprawie Komisja Europejska przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej (C-36/14). office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 15

W związku z wszystkimi powyższymi faktami, bezpiecznie będzie stwierdzić, że z punktu widzenia polskiego ustawodawcy, jak i kolejnych rządów, głównym impulsem do deregulacji rynku gazu ziemnego w Polsce jest uczestnictwo Polski w Unii Europejskiej (a przed 2004 rokiem aspirowanie Polski do tego uczestnictwa), co oznacza konieczność dostosowywania krajowych regulacji do standardów wspólnotowych i akceptacji ogólnych, strategicznych celów, modelowo ustalanych przez instytucje unijne w drodze pewnego konsensusu. Bowiem zgodnie z art. 4 TFUE, jedną z dziedzin kompetencji dzielonych (tj. takich, które wykonywać może i Unia Europejska i państwa członkowskie) jest energia. Ważne jest przy tym zastrzeżenie, że państwa członkowskie mogą wykonywać swoją kompetencję w tym segmencie jedynie w takim zakresie, w jakim Unia nie wykonała lub postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji 31. 2.2. PRZEBIEG PROCESU CZĘŚCIOWEGO UWOLNIENIA OBROTU GAZEM ZIEMNYM 2.2.1. Program Uwolnienia Gazu W dniu 15 listopada 2011 roku, Prezes URE wydał dokument zawierający rekomendacje dla Programu Uwalniania Gazu ziemnego w Polsce 32. Jak zaznaczono we wstępie, celem dokumentu miało być omówienie warunków przygotowania i przeprowadzenia przez PGNiG S.A. programu uwalniania gazu (PUG), aby na skutek jego realizacji rynek gazu ziemnego w Polsce spełniał kryteria określone w art. 49 ustawy Prawo energetyczne (czyli kryteria rynku konkurencyjnego), tak by możliwe było zwolnienie przedsiębiorstw sprzedających gaz ziemny z obowiązku przedkładania Prezesowi URE taryf do zatwierdzania dla odbiorców przemysłowych od 1 stycznia 2013 r.. Kluczowe działania, wyszczególnione w dokumencie, obejmowały m.in. opracowanie przez PGNiG S.A. projektu PUG i przeprowadzenie publicznych konsultacji, zmianę przez ministerstwo gospodarki rozporządzeń systemowego i taryfowego w zakresie dostosowującym przepisy do nowego kształtu rynku, przeprowadzenie PUG i ostatecznie wydanie decyzji ws. zwolnienia sprzedawców z obowiązku przedkładania do zatwierdzenia taryf dla odbiorców przemysłowych. 13 lutego 2012 roku, PGNiG opublikowało projekt Programu Uwolnienia Gazu, przeznaczony do publicznych konsultacji 33. Dokument zawierał szereg propozycji koncepcyjnych oraz technicznych, umożliwiających stworzenie warunków do zaistnienia na polskim rynku gazu ziemnego, rzeczywistej i trwałej konkurencji, a zarazem spełnienie wymogów Komisji Europejskiej, opartych o omawiane wyżej przepisy dyrektywy 2009/73. Żeby w sposób zadowalający opisać koncepcję PUG, należy poczynić pewną uwagę porządkową. Generalnie, handel gazem na rynkach hurtowych, może odbywać się na trzy podstawowe sposoby negocjacje bilateralne, platformy OTC (over the counter, poza oficjalnym obrotem) oraz kontrakty zawierane za pośrednictwem giełdy. Hurtowy handel gazem odbywa się za pomocą tzw. hubów, czyli węzłów handlowych, które mogą mieć dwie formy: fizyczną i wirtualną 34. 31 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/pl/all/?uri=uriserv:ai0020 32 http://www.ure.gov.pl/download/1/5598/wytyczne_ws_pug_15_11_11.pdf 33 http://odolanow.pgnig.pl/documents/10184/55569/20120214_141200_pl_projekt_programu_uwolnienia_gazu_- _PGNiG1418732865227.pdf/9dd66a53-ed97-4e80-b5a3-058701240f54 34 Patrz przypis nr 8 office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 16

Węzły fizyczne punkty w sieci przesyłowej, w których znajduje się rozgałęzienie kilku głównych gazociągów przesyłowych, co umożliwia handel gazem pochodzącym z różnych kierunków. Węzły wirtualne węzły obejmujące całą sieć przesyłową. Jeszcze w 2011 roku, obrót gazem w Polsce odbywał się wyłącznie w ramach kontraktów dwustronnych, nie przewidywano możliwości sprzedaży gazu ani za pośrednictwem giełdy, ani za pośrednictwem hubów 35. W ramach przedstawionej koncepcji, PGNiG miałoby w ramach aukcji na lata 2013 2015, udostępnić do 70 proc. rynku gazu ziemnego. Jednocześnie spółka nie mogłaby występować bezpośrednio jako podmiot kupujący, przy czym ograniczenie takie nie obejmowałoby spółek zależnych PGNiG. Aukcje miałyby być przeprowadzane przez PGNiG, przy wsparciu giełdy towarowej, na zasadach gwarantujących publiczny i równy dostęp wszystkim zainteresowanym podmiotom. Program przewidywał utworzenie Punktu Wirtualnego obrotu gazem, zlokalizowanego w systemie przesyłowym OGP Gaz-System. W myśl Programu, obrót gazem na rynku hurtowym miał być zwolniony z obowiązku zatwierdzania taryf przez Prezesa URE. Ceny wyjściowe w ramach aukcji, ustalane miały być na podstawie Porozumienia Regulacyjnego, zawartego pomiędzy PGNiG i Prezesem URE, z uwzględnieniem dyskonta. Cena wyjściowa aukcji stanowić będzie dolną granicę cenową, poniżej której nie będzie możliwe zawarcie kontraktu sprzedaży/zakupu gazu. Uczestnicy aukcji będą mogli składać zlecenia zakupu określonej liczby jednostek oferowanego produktu wraz z podaniem ceny po jakiej są gotowi dokonać zakupu. Cena, po której nastąpi rozliczenie transakcji (cena transakcyjna), ustalana będzie indywidualnie dla każdego zlecenia, zgodnie z następującymi zasadami: Cena transakcyjna dla wolumenów objętych przydziałem równa jest cenie zaoferowanej w zleceniu, Przydział gazu następuje w kolejności od najwyższych do najniższych zleceń zakupu, Przydział gazu po cenie granicznej (wyczerpującej wolumen udostępniony na aukcji) nastąpi pro-rata złożonych zleceń, Zlecenia zakupu po cenie niższej niż cena graniczna nie zostaną zrealizowane. Program Uwolnienia Gazu, PGNiG, 13 lutego 2012 r. Zgodnie z treścią projektu, gaz miał być oferowany na aukcjach w formie rocznych kontraktów, zakładających obowiązek fizycznej dostawy i fizycznego odbioru gazu na poziomie 100 proc. zakontraktowanych wolumenów, z możliwością odsprzedaży gazu w ramach rynku giełdowego, przez uczestników aukcji. 35 J.w. office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 17

Do przedstawionego projektu zgłoszono szereg uwag, w rezultacie czego Prezes URE w maju 2012 roku zaproponował przeprowadzenie programu w dwóch etapach. Na początku, uruchomiona miała być giełda gazu, na której PGNiG pełniłoby funkcję animatora (podmiotu, który na podstawie umowy z giełdą zobowiązuje się do dokonywania na własny rachunek czynności mających na celu wspomaganie płynności obrotu 36 ). W dalszej kolejności, wprowadzone miało zostać obligo giełdowe (obowiązek publicznej sprzedaży określonych ilości gazu ziemnego z wykorzystaniem giełdy towarowej) 37. 2.2.2. Inauguracja giełdy gazu na parkiecie TGE W dniu 24 lipca 2012 roku, Prezes URE zatwierdził nową Instrukcję Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej, przygotowaną przez Gaz-System, wprowadzającą do systemu gazowego punkt wirtualny, pozwalający na realizację transakcji obrotu hurtowego gazem na giełdzie 38. Zgodnie z nową IRiESP 2. 3., punkt wirtualny to punkt w systemie przesyłowym gazu ziemnego wysokometanowego grupy E, o niesprecyzowanej fizycznej lokalizacji, w którym następuje obrót paliwem gazowym 39. 30 listopada Prezes URE zwolnił PGNiG z obowiązku przedkładania taryf do zatwierdzenia w zakresie obrotu na rynku giełdowym 40. W dalszej kolejności, 20 grudnia 2012 roku, na parkiecie Towarowej Giełdy Energii uruchomiono rynek gazu 41. Podstawowym celem giełdy gazu (w warunkach braku taryfy) ma być wyznaczenie w trybie pełnej konkurencji referencyjnej ceny gazu na lokalnym rynku hurtowym, która stanowić miałaby punkt odniesienia dla pozostałych transakcji zawieranych na rynku gazu 42. Inauguracja giełdy gazu na parkiecie TGE miała być impulsem dla dalszych kroków zmierzających do stworzenia w pełni zliberalizowanego, płynnego rynku gazu w Polsce, w duchu uchwalonego przez instytucje Unii Europejskiej III pakietu energetycznego 43, w tym tzw. dyrektyw rynkowych, mających sprzyjać wprowadzaniu konkurencji na europejskich rynkach gazu 44. Towarowa Giełda Energii S.A. - powstała pod koniec 1999 roku. W ciągu pół roku od zarejestrowania działalności został uruchomiony Rynek Dnia Następnego (rynek spot dla energii elektrycznej). W 2003 roku TGE jako pierwsza i do tej pory jedyna uzyskała licencję od Komisji Nadzoru Finansowego na prowadzenie giełdy towarowej. Podstawowymi obszarami działania Towarowej Giełdy Energii S.A. są: 1. Obrót towarami giełdowymi, dokonywany na następujących rynkach: a) Rynku Dnia Następnego i Bieżącego w zakresie obrotu energią elektryczną, 36 http://www.gpw.pl/animatorzy_1 37 https://www.pwc.pl/pl/publikacje/pwc_cztery_wolnosci_na_rynku_gazu_ziemnego.pdf 38 http://forsal.pl/artykuly/635078,gaz_system_ure_zatwierdzil_nowa_instrukcje_ruchu_i_eksploatacji_sieci_przesylo wej.html 39 https://www.tge.pl/fm/upload/rynek-gazu/rola_giedy_na_rynku_gazu.pdf 40 http://www.ure.gov.pl/pl/urzad/informacje-ogolne/aktualnosci/5032,pgnig-zwolniona-z-obowiazkuprzedkladania-taryf-do-zatwierdzenia-w-zakresie-obro.html 41 http://www.ure.gov.pl/pl/urzad/informacje-ogolne/aktualnosci/5052,inauguracja-gieldy-gazu-na-tge.html 42 https://www.tge.pl/fm/upload/prezentacje-forum-obrotu-2012/9_rynek_gazu_forumobrotu_mf_cze2012.pdf 43 http://www.ure.gov.pl/pl/urzad/informacje-ogolne/aktualnosci/5052,inauguracja-gieldy-gazu-na-tge.html 44 http://www.ure.gov.pl/pl/urzad/wspolpraca-miedzynarod/trzeci-pakiet-energety office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 18

b) Rynku Dnia Następnego i Bieżącego Gazu w zakresie obrotu gazem, c) Rynku Terminowym Towarowym w zakresie obrotu instrumentami terminowymi na energię elektryczną oraz instrumentami terminowymi na gaz. d) Rynku Praw Majątkowych w zakresie obrotu prawami majątkowymi, o których mowa w art. 2 pkt 2 lit. d) i f) ustawy o giełdach towarowych, e) Rynku Uprawnień do Emisji w zakresie obrotu uprawnieniami do emisji. 2. Prowadzenie Rejestru Świadectw Pochodzenia oraz wynikających z nich praw majątkowych na zasadach określonych w ustawie Prawo energetyczne, ustawie o efektywności energetycznej i Regulaminie Rejestru Świadectw Pochodzenia prowadzonego przez Towarową Giełdę Energii S.A. 45 2.2.3. Instrumenty obrotu gazem na TGE TGE zaproponowała dwa rynki gazu, w ramach których odbywa się obrót: Rynek Dnia Następnego gazu (kontrakty z dostawą w dniu następnym przez 24 godziny w jednakowej ilości gazu) oraz Rynek Terminowy Towarowy (kontrakty terminowe BASE miesięczne, kwartalne i roczne). Przedmiotem obrotu na pierwszym rodzaju rynku jest dostawa gazu w jednakowej ilości we wszystkich godzinach dnia dostawy, a sam obrót prowadzony jest przez jeden dzień poprzedzający datę dostawy. Na drugim rynku z kolei, przedmiotem obrotu jest dostawa gazu w jednakowej ilości we wszystkich godzinach okresu dostawy zgodnym ze standardem instrumentu (miesięczny, kwartalny, albo roczny), a obrót prowadzony jest w dni robocze 46. Od końca lipca 2014 roku, na giełdzie gazu na parkiecie TGE, wprowadzono możliwość kontraktowania w ramach Rynku Dnia Bieżącego gazu. Obrót na tym rynku prowadzony jest w systemie notowań ciągłych, w dniu dostawy w okresie od godziny ósmej, do trzynastej, a notowania odbywają się każdego dnia (prowadzone na 19 instrumentach godzinowych) 47. Na istniejące wcześniej rynki, wprowadzono w tym czasie nowe instrumenty (m.in. tygodniowy instrument na gaz na Rynku Terminowym Towarowym czy weekendowy instrument na Rynku Dnia Następnego) 48. W listopadzie 2015 roku z kolei, należąca do TGE spółka InfoEngine, uruchomiła platformę obrotu gazem w ramach OTC, na zasadach brokerskich, uzupełniającą usługi i instrumenty dostępne na giełdzie. Pierwszą spółką, która zaistniała na nowej platformie, jest PGNiG Oddział Obrotu Hurtowego. Jasno trzeba skonkludować zatem, że rynek hurtowego obrotu gazem rozwija się, oferując coraz więcej możliwości i sposobów kontraktowania, zarówno za pośrednictwem giełdy, jak i osobnych platform uzupełniających obrót giełdowy 49. 29 stycznia 2013 roku, Prezes URE zwolnił kolejne spółki obrotu gazem z obowiązku przedkładania taryf do zatwierdzenia w obrocie na rynku giełdowym 50. 19 lutego 2013 roku, Prezes URE wydał komunikat, w którym poinformował, że wszystkie 45 https://www.tge.pl/pl/2/o-gieldzie 46 Patrz przypis nr 32 47 http://finanse.wp.pl/kat,1033731,title,tge-uruchamia-rynek-dnia-biezacego-gazu-i-inne-nowe-instrumenty-odkonca-lipca,wid,16782862,wiadomosc.html 48 J.w. 49 http://gazownictwo.wnp.pl/coraz-wiecej-mozliwosci-handlu-gazem-w-polsce,260670_1_0_0.html 50 http://www.rynekinfrastruktury.pl/wiadomosci/obrot-paliwami-gazowymi-na-gieldzie-kolejne-zwolnienia-ure- 21910.html office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 19

przedsiębiorstwa energetyczne posiadające koncesję na obrót paliwami gazowymi mogą uzyskać zwolnienie z obowiązku przedkładania do zatwierdzenia taryf na paliwa gazowe w zakresie ich sprzedaży do przedsiębiorstw energetycznych, nabywających je w ramach obrotu paliwami gazowymi 51. Krótko mówiąc, nastąpiło uwolnienie cen surowca w obrocie hurtowym, co stanowi duży krok w kierunku liberalizacji rynku gazu ziemnego w Polsce. W ocenie PGNiG zwolnienie z obowiązku zatwierdzania taryf w segmencie obrotu hurtowego pozytywnie wpłynie na wzrost płynności rynku hurtowego, w tym także giełdowego, co również będzie miało pozytywne konsekwencje dla pozostałego segmentu rynku gazowego. Kalendarz wydarzeń, www.pgnig.pl 52. 2.2.4. Dalszy przebieg procesu liberalizacji mały trójpak energetyczny, powstanie PGNiG Obrót Detaliczny 11 września 2013 roku doszło do swoistego rodzaju przełomu w życie wszedł tzw. mały trójpak energetyczny, czyli nowelizacja ustawy Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw, wprowadzający obowiązek sprzedaży przez firmy gazowe części surowca na giełdach towarowych, czyli przewidziane w PUG obligo gazowe, wynoszące: do końca roku 2013 30 proc., w roku 2014 40 proc., od 1 stycznia 2015 roku 55 proc. gazu wprowadzanego do sieci przesyłowej 53. Art.154 W ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r. poz. 1059) wprowadza się następujące zmiany: ( ) 31) po art. 49a dodaje się art. 49b. ( ) w brzmieniu: 1. Przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się obrotem paliwami gazowymi jest obowiązane sprzedawać nie mniej niż 55 proc. gazu ziemnego wysokometanowego wprowadzonego w danym roku do sieci przesyłowej: 1) w punktach wejścia do krajowego systemu przesyłowego na połączeniach z systemami przesyłowymi innych państw lub 2) siecią gazociągów kopalnianych, lub 3) terminalami skroplonego gazu ziemnego - na giełdach towarowych w rozumieniu ustawy z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych lub na rynku organizowanym przez podmiot prowadzący na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej rynek regulowany w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi. ( ) 51 http://www.ure.gov.pl/pl/liberalizacja-rynku-ga/5126,zwolnienie-z-przedkladania-taryf-dot-hurtowego-obrotugazem.html 52 http://www.pgnig.pl/reports/annualreport2013/rr-kalendarium-wydarzen.html 53 http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/komunikat.xsp?documentid=97a06675ed405bb9c1257bd70038df2f 54 http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu20130000984 office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 20

3. Przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się obrotem gazem ziemnym z zagranicą, które w danym roku posiadają prawo do przepustowości w punktach wymienionych w ust. 1 pkt 1, w wielkości mniejszej niż 10 proc. sumy przepustowości wszystkich punktów wymienionych w ust. 1 pkt 1, są zwolnione z obowiązku, o którym mowa w ust. 1 ( ) W dalszej części ustawy, przewidziano model stopniowego osiągania docelowego poziomu 55 proc. obligo tak, jak przedstawiono to wyżej. W listopadzie 2013 roku, PGNiG podpisał z Towarową Giełdą Energii umowę, umożliwiającą pełnienie funkcji animatora. Do zadań Spółki należeć będzie utrzymywanie płynności poprzez stałe składanie zleceń kupna i sprzedaży na Rynku Terminowym Towarowym gazu (RTTg) zgodnie z warunkami określonymi przez Giełdę. Kalendarz wydarzeń, pgnig.pl. 1 sierpnia 2014 roku rozpoczęła działalność nowa spółka PGNiG Obrót Detaliczny 55. Dzięki przyjęciu przez sejm w maju 2014 roku nowelizacji ustawy Prawo energetyczne, zezwalającej na sukcesję generalną 56, 6,5 milionów odbiorców gazu ziemnego nie odczuło tej różnicy, ponieważ stroną ich umów automatycznie stała się nowo utworzona spółka. Bardzo istotnym czynnikiem liberalizacyjnym jest ukonstytuowanie w polskim prawie (art. 4j ustawy Prawo energetyczne) zasady TPA (third party access), dzięki której odbiorca uprawniony jest do zakupu paliw gazowych (lub energii) od wybranego przez siebie sprzedawcy 57. Sama procedura jest relatywnie prosta, ponieważ sprowadza się do wypełnienia pięciu kroków zawarcia umowy sprzedaży z nowym dostawcą, wypowiedzenia umowy poprzedniemu dostawcy, zawarcia umowy o świadczenie usług dystrybucji, powiadomienia operatora sieci dystrybucyjnej o wyborze nowego sprzedawcy oraz odczytu gazomierza w celu dokonania końcowego rozliczenia z dotychczasowym sprzedawcą 58. Mimo to, Polacy co prawda coraz chętniej wciąż rzadko korzystają z tej możliwości. Pod koniec 2011 roku odnotowano ledwie 4 przypadki zmiany dostawcy gazu, na koniec września 2015 roku było ich prawie 22 tysiące 59. To wciąż mało, jednak gwałtownego wzrostu liczby osób decydujących się na takie rozwiązanie nie sposób zauważyć jest to efekt pojawienia się na rynku nowej grupy sprzedawców, a zatem zwiększenia konkurencji. W chwili obecnej, koncesję na sprzedawanie gazu ma w Polsce ponad 75 podmiotów, w tym przedsiębiorstwa z branży energii elektrycznej 60. 55 http://biznesalert.pl/arendarski-pgnig-od-nie-tylko-obligo/ 56 http://serwisy.gazetaprawna.pl/energetyka/artykuly/800401,sejm-przyjal-ustawe-o-sukcesji-generalnej-pgnigpowola-spolke-detaliczna.html 57 http://energiaplay.pl/poradnik/prawo-energetyczne/ 58 http://www.ewe.pl/procedura-zmiany-sprzedawcy-gazu-ziemnego 59 http://finanse.wp.pl/kat,1033781,title,zmiana-dostawcy-gazu-coraz-latwiejsza-tylu-polakow-juz-siezdecydowalo,wid,17964476,wiadomosc.html 60 http://zmianasprzedawcygazu.pl/sprzedawcy-gazu-w-polsce/ office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 21

2.3. SKUTKI CZĘŚCIOWEGO UWOLNIENIA OBROTU GAZEM ZIEMNYM 2.3.1. Realizacja obliga gazowego Podstawową konsekwencją wyznaczenia wysokiego poziomu obliga do wypełnienia w Polsce (poziomu wyższego niż w innych państwach europejskich, w których funkcjonują giełdy gazu i gdzie również funkcjonuje obligo) 61 były problemy z jego zrealizowaniem. Z ok. 1,4 mld metrów sześciennych gazu, które PGNiG miało sprzedać na giełdzie w roku 2013, spółce udało się sprzedać 200 milionów metrów sześciennych 62. Ustawodawca postawił PGNiG w tym gorszej sytuacji, że za niewywiązanie się z obowiązku nakazu sprzedaży określonego wolumenu gazu ziemnego, URE może nałożyć na podmiot karę w maksymalnej wysokości nawet 15 proc. przychodów (w tym przypadku byłoby to kilka miliardów złotych) 63. Jak wskazywali komentatorzy, w 2013 roku nie było realnej możliwości wywiązania się z obliga 64. Nic w tym dziwnego, ponieważ, nawet na najbardziej zaawansowanych rynkach gazowych Europy, udział giełdy w obrocie gazem wynosi albo znacznie poniżej obliga przewidzianego na rok 2013 (np. w Niemczech jest to 5 proc., resztę stanowi obrót w ramach OTC) albo bardzo nieznacznie go przekracza, nie zbliżając się nawet do poziomów obliga przewidzianych na lata następne (w Wielkiej Brytanii udział giełdy w obrocie gazem wynosi ok. 33 proc.) 65. Żeby uświadomić sobie, jak wysoki poziom obliga ustanowił prawodawca, wystarczy wspomnieć, że w przypadku analogicznej instytucji na rynku energii elektrycznej, obowiązek publicznej sprzedaży dotyczy jedynie 15 proc. energii elektrycznej wytworzonej w danym roku przez przedsiębiorstwa energetyczne objęte zakresem tego obowiązku, a dodatkowo wprowadzony został w momencie, w którym rynek już był konkurencyjny (w roku 2010) 66. Funkcjonowało już na nim wiele podmiotów, z których trzy największe (PGE Polska Grupa Energetyczna S.A., Tauron Polska Energia S.A., EDF) odpowiadały za prawie 2/3 produkcji energii elektrycznej w kraju 67. Sytuacja na rynku wyglądała zatem zupełnie inaczej, niż w zdominowanym przez jeden podmiot sektorze gazu ziemnego, a różnicę uwydatnił dodatkowo o wiele niższy poziom obliga. Mimo powyższych uwag, w 2015 roku PGNiG ma szansę wywiązać się z obowiązku przewidzianego w ustawie Prawo energetyczne 68. 2.3.2. Wpływ PGNiG Obrót detaliczny na zwiększenie rozmiarów obrotu gazem na TGE W związku z zaistnieniem potrzeby zwiększenia obrotów na giełdzie gazu (ze względu na niewielkie wolumeny transakcji, powołano specjalną spółkę (PGNiG Obrót Detaliczny). Dzięki działalności PGNiG Obrót Detaliczny, giełdowy obrót gazem ziemnym znacznie rozwinął się i zwiększył rozmiary. Wystarczy przeanalizować podstawowe dane we wrześniu 2013 roku, łączny wolumen obrotów dla gazu na Rynku Terminowym Towarowym, 61 http://wawrzynowicz.eu/wp-content/uploads/2014/11/czy-obligo-gie%c5%82dowe-zmieni-oblicze-rynku-gazu-w- Polsce.pdf 62 http://www.cire.pl/item,90706,1,0,0,0,0,0,bando-pgnig-bedzie-trudno-sprzedac-40-proc-gazu-przez-gielde.html 63 http://gazownictwo.wnp.pl/co-dalej-z-kara-dla-pgnig-za-obligo-gazowe,238079_1_0_0.html 64 J.w. 65 http://www.zajdler.eu/raporty/show_pdf.php?id=8 66 Patrz przypis nr 44 67 Patrz przypis nr 30 68 http://gazownictwo.wnp.pl/pgnig-pierwszy-raz-w-historii-wypelni-w-tym-roku-obligo-gazowe,245829_1_0_0.html office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 22

wyniósł 84 045 MWh, przy 12 zawartych transakcjach. Na Rynku Dnia Następnego gazu, wolumen obrotów wyniósł 22 392 MWh 69. Dla porównania, we wrześniu roku 2015, łączny wolumen obrotów dla gazu na Rynku Terminowym Towarowym wyniósł 6 304 832 MWh (75-krotny wzrost!), przy 684 zawartych transakcjach (było ich zatem dokładnie 57 razy więcej niż w analogicznym okresie w roku 2013), a na Rynku Dnia Następnego i Bieżącego gazu, wolumen obrotów wyniósł 683 317 MWh (trzydziestokrotny wzrost) 70. Wykres 4 - Dynamika wzrostu wolumenu obrotu giełdowego gazem na rynku terminowym w okresie styczeń - wrzesień 2014 r. 71 40 000 000 30 000 000 20 000 000 10 000 000 0 sty 14 lut 14 mar 14 kwi 14 maj 14 cze 14 lip 14 sie 14 wrz 14 Na powyższym wykresie, zauważyć można wyraźny, skokowy wzrost wolumenu obrotu, zbiegający się w czasie z rozpoczęciem działalności spółki PGNiG Obrót Detaliczny. Nie ulega wątpliwości, że między tymi dwoma faktami (wzrostem wolumenu i wejściem na rynek nowego podmiotu) istnieje bezpośredni związek przyczynowy, skutkujący bardzo dużym wzrostem wysokości wolumenu obrotu giełdowego gazem ziemnym od roku 2013 do chwili obecnej. 2.3.3. Konsumenckie korzyści z liberalizacji rynku gazu Realnym następstwem wprowadzenia obliga giełdowego, było uatrakcyjnienie oferty PGNiG, m.in. poprzez wprowadzenie programów rabatowych w maju i sierpniu 2015 roku dla odbiorców przemysłowych 72. Także odbiorcy detaliczni, obniżkę cen gazu mogli odczuć już w styczniu 2015 roku, gdy Prezes URE zatwierdził korektę taryfy. Średnie ceny gazu, dla odbiorców PGNiG Obrót Detaliczny, w 2015 roku były niższe - podstawowy produkt, czyli gaz wysokometanowy staniał o 1,8 proc. Wzrost płynności na rynku gazu, który nastąpił w wyniku jego liberalizacji, może zatem wpłynąć na obniżkę cen surowca dla odbiorców 73. Większa konkurencja na rynku gazu wymusza na Grupie PGNiG walkę o klientów, co przekłada się na oferowanie atrakcyjnych cen surowca w postaci rabatów dla dużych odbiorców oraz niższych taryf dla klientów detalicznych. W dłuższej perspektywie, wprowadzone zmiany wpłyną, według ekspertów, na dywersyfikację rynku, ponieważ nowe podmioty mogą chcieć wykorzystać sytuację, w której ponad połowa surowca przepływa przez giełdę 74. 69 https://tge.pl/fm/upload/raporty-miesiczne/2013/raport_miesiczny_wrzesien2013.pdf 70 https://tge.pl/fm/upload/raporty-miesiczne/2015/raport_wrzesie_092015.pdf 71 Raporty miesięczne TGE za rok 2014: https://www.tge.pl/pl/458/raporty-miesieczne-tge-sa-za-rok-2014 72 http://gazownictwo.wnp.pl/obligo-gazowe-moze-uderzyc-w-pgnig,255228_1_0_0.html 73 http://www.biznes.newseria.pl/news/w_tym_roku_moze_potaniec,p640379329 74 http://www.polskieradio.pl/42/273/artykul/1441315,polski-rynek-gazu-atrakcyjny-dla-nowych-graczy office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 23

Słyszymy od graczy, z którymi pracujemy w ramach naszych usług doradczych, że spodziewają się wejścia nowych konkurentów. To będą zarówno mniejsze firmy, jak i dwie lub trzy duże firmy, które zajmują się sektorem utilities. To jest niezwykle lukratywny rynek, więc spodziewamy się, że i mniejsi, i więksi gracze w perspektywie roku się na nim pojawią. Tomasz Kwiatek, członek zarządu firmy OSTC Poland, wypowiedź dla Polskiego Radia 75. Z pewnością można stwierdzić, że zwiększenie liczby podmiotów na rynku, oznacza dobre wiadomości dla klientów indywidualnych bowiem im większa będzie konkurencja, tym bardziej funkcjonujące w jej ramach przedsiębiorstwa będą musiały starać się o względy konsumentów oferując nowe, dotąd niedostępne oferty. Już widać pierwsze tego efekty przedsiębiorstwa wprowadzają do oferty nowe propozycje, mające na celu przyciągnięcie klientów. Dla przykładu, PGE zaoferowało klientom możliwość kupna gazu i prądu w jednym pakiecie (jest to absolutna nowość, ponieważ wcześniej z takiej możliwości korzystać mogli jedynie przedsiębiorcy). Ma to wpłynąć na obniżenie ostatecznej ceny kupowanej energii 76. Interesującą ofertę wprowadził również DUON w jej ramach klient może wskazać najzimniejszy, jego zdaniem, miesiąc (taki, w którym zużywa się najwięcej gazu do ogrzewania), a w rezultacie, po podpisaniu umowy z DUON na energię elektryczną i gaz, miałby być on zwolniony z opłat za gaz, a w przypadku umowy na zakup samego gazu z 60 proc. opłat 77. PGNiG pokusiło się nawet o zorganizowanie specjalnej akcji promocyjnej, w ramach której nowi klienci oraz klienci poszerzający dotychczasową umowę o cele grzewcze, przy rezygnacji z dotychczasowego źródła ogrzewania, mają otrzymać ostatecznie ponad 1300 jednorazowych nagród pieniężnych, w wysokości 500 albo 300 złotych, w zależności od grupy taryfowej 78. Widać zatem, że poszerza się oferta produktowa głównych graczy na rynku, a przedsiębiorstwa konkurują ze sobą, organizując atrakcyjne akcje promocyjne. 2.3.4. Wpływ liberalizacji rynku na sytuację jego uczestników początki konkurencji Na skutek zwiększenia wolumenu obrotu gazem na TGE, grupa PGNiG zanotowała w roku 2015 rekordowe, w świetle ostatnich trzech lat, przychody segmentu obrotu i magazynowania, co można zaobserwować na poniższym wykresie. 75 J.w. 76 http://www.pge-obrot.pl/aktualnosci/wszystkie/prad-i-gaz-w-pakiecie-pge-wprowadza-premierowa-oferte-dlagospodarstw-domowych 77 http://biznesalert.pl/duon-chce-pozyskac-klientow-indywidualnych/ 78 http://oferta.pgnig.pl/zmien-ogrzewanie office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 24

Wykres 5 - Przychody grupy PGNiG w segmencie obrotu i magazynowania, Q1-Q3 łącznie za 2013 2015 (wartości kwotowe podane w milionach złotych) 79. W miarę, jak przebiegała liberalizacja rynku hurtowego obrotu gazem, zwiększała się liczba podmiotów handlujących gazem na TGE. Żeby zobrazować sobie drogę, jaką przeszła giełda gazu od końcówki 2012 roku do dnia obecnego, wystarczy wspomnieć, że na początku, w październiku 2012 roku (jeszcze przed uruchomieniem giełdy), zarejestrowane były na niej trzy podmioty Dom Maklerski BOŚ S.A., Noble Securities S.A. oraz Trigon 80. Za pośrednictwem domów maklerskich, inne podmioty mogły dokonywać transakcji w ramach giełdowego rynku gazu. Bezpośrednie uczestnictwo możliwe jest na giełdzie gazu od listopada 2013 roku, wówczas status ten (bezpośrednich uczestników giełdy gazu) osiągnęło 8 przedsiębiorstw (ENEA Trading Sp. z o.o., Fortum Power and Heat Polska Sp. z o.o., Inter Energia S.A., PGE Polska Grupa Energetyczna S.A., PGNiG S.A., Re Alloys Sp. z o.o., TAURON Polska Energia S.A., Vattenfall Energy Trading GmbH) 81. Wg stanu na koniec kwietnia 2014, na Rynku Terminowym Towarowym gazu na TGE, funkcjonowało 13 spółek 82. W chwili obecnej, na Rynku Terminowym Towarowym giełdy gazu, funkcjonuje tak ponad 20 podmiotów, w tym tak znaczące, jak Grupa PGE, Tauron, czy PKP Energetyka 83. Zwiększyła się również liczba domów maklerskich, do których na przestrzeni tych niecałych trzech lat, dołączyły takie podmioty, jak Consus Dom Maklerski, czy CEZ Towarowy Dom Maklerski. Członkowie Giełdy TGE w zakresie rynku terminowego towarowego gazu (stan na listopad 2015 roku): Alpiq Energy SE, Oddział W Polsce, Axpo Polska Sp. z o.o., CEZ Towarowy Dom Maklerski Sp. z o.o., Consus Dom Maklerski S.A., Dom Maklerski Boś S.A., Enea Trading Sp. z o.o., Energia Dla Firm S.A., 79 http://www.pgnig.pl/documents/10184/1249215/pgnig+q3+2015+pl_final.xls/562ee80a-26b9-4439-85ba- 92afecc9dbaf 80 http://www.tge.pl/pl/27/rss/288/pierwsi-czlonkowie-rynku-gazu-na-towarowej-gieldzie-energii-sa 81 http://creativeenergy.pl/podsumowanie-2013-najlepszy-rok-w-historii-towarowej-gieldy-energii/ 82 http://annales.umcs.lublin.pl/tt_p.php?rok=2014&tom=48&sectio=h&numer_artykulu=29&zeszyt=3 83 https://www.tge.pl/pl/73/czlonkowie-gieldy office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 25

Fortum Power And Heat Polska Sp. z o.o., Inter Energia S.A., Noble Securities S.A., PAK Volt S.A., PGE Dom Maklerski S.A., PGE Polska Grupa Energetyczna S.A., PGNiG Obrót Detaliczny Sp. z o.o., PGNiG S.A., PKP Energetyka S.A., Polenergia Obrót S.A., RE Alloys Sp. z o.o., RWE Polska S.A., Tauron Polska Energia S.A., Vattenfall Energy Trading Gmbh, Atalian Energy Sp. z o.o. Interesująco wygląda porównanie cen gazu ziemnego (na Rynku Dnia Bieżącego) w październiku roku 2014 i 2015 84. Wydaje się, że tak znaczące zmniejszenie cen gazu w ramach Rynku Dnia Bieżącego, stanowi ostatecznie bezpośrednią konsekwencję ugruntowanego już wzrostu płynności na giełdzie gazu. W drugiej połowie roku 2014, gdy wolumen transakcji na TGE w ramach rynku gazu zaczął skokowo i gwałtownie wzrastać, ceny ze względu na zwiększony popyt rosły, wbrew europejskim tendencjom. W 2015 roku, ze względu na stałą już, wyższą wielkość wolumenu, rynek stał się stabilny i płynny, dzięki czemu można zaobserwować spadek cen na rynku SPOT 85. Wykres 6 Średnioważona cena RDBg (PLN/MWh) w październiku 2014 i 2015 roku. Dzięki istotnej roli odgrywanej przez PGNiG Obrót Detaliczny, polska giełda gazu stanowi pozytywny przykład na tle dużej części państw Europy Środkowej. Wystarczy wspomnieć jedynie, że takie kraje jak np. Mołdawia nie posiadają własnych giełd gazu. Giełda gazu 84 https://tge.pl/fm/upload/raporty-miesiczne/2015/raport_padziernik_2015.pdf, https://www.tge.pl/fm/upload/raporty-miesiczne/2014/raport_padziernik_2014.pdf 85 https://www.rwe.pl/~/media/files/raport- 2015/rwe_raport_o_rynku_energii_gazu_ziemnego_w_polsce_2014_hd.ashx office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 26

na Węgrzech z kolei, powstawała mniej więcej w tym samym okresie co w Polsce (przełom lat 2012/2013) 86. Warto oczywiście, w długiej perspektywie, równać do najlepszych na największej giełdzie gazu w Wielkiej Brytanii, w ramach ICE Futures Europe, funkcjonuje ponad 100 uczestników 87. Austriacki wirtualny hub stanowi miejsce handlu dla 64 podmiotów, a fizyczny punkt w Belgii dla 82 88. Pamiętać należy, że rynki gazu tych państw, były uwalniane już dawno temu, a zatem kraje te są, pod tym względem, daleko przed Polską. Nie ma jednak przeszkód, by w przyszłości i nasz kraj osiągnął ten poziom rozwoju w zakresie obrotu gazem ziemnym 89. 2.4. PERSPEKTYWY DALSZEJ LIBERALIZACJI RYNKU GAZU W POLSCE 2.4.1. Taryfy gazowe Należy stwierdzić, że choć dużo udało się w ostatnim czasie osiągnąć, w zakresie liberalizacji polskiego rynku gazu, to wciąż mnóstwo pozostaje jeszcze do zrobienia. Wydaje się, że jednym z kluczowych wyzwań w procesie liberalizacji rynku w Polsce, jest stopniowe uwolnienie cen, czyli ostateczne zrealizowanie zobowiązań nałożonych na Polskę przez prawo Unii Europejskiej. Wydaje się, że obecnie rynek jest już w Polsce na tyle rozwinięty (coraz lepiej funkcjonująca giełda, zwiększająca się liczba podmiotów, w tym sprzedawców gazu, co pokazano we wcześniejszej części raportu), że zniesienie anachronizmu w postaci taryf gazowych jest celem jak najbardziej możliwym do osiągnięcia w najbliższym czasie 90. 2.4.2. Infrastruktura gazowa Kluczowym elementem, pozwalającym na bezpieczną realizację dalszego procesu liberalizacji polskiego rynku gazu jest infrastruktura, a konkretnie dostęp do niej. Efektywne i rzeczywiste wykonywanie zasady TPA, powinno być zatem jednym z priorytetów polityki liberalizacyjnej w najbliższym czasie. Z infrastrukturą związane są również jedne z głównych przeszkód, jakich eksperci dopatrują się w procesie liberalizacji rynku gazu w tym charakterze wskazuje się na brak gazociągów i połączeń z innymi krajami 91. W prosty sposób wynika z tego zatem, że kolejne czynności, jakie powinno się podjąć w kierunku liberalizacji rynku, wiążą się z poprawą infrastruktury gazowej. 2.4.3. Otoczenie prawne Istotną przeszkodą na drodze ku uwolnieniu rynku gazu, jest opieszałość prawodawcy w projektowaniu nowych rozwiązań. Wydaje się, że pośród wszystkich innych potrzeb i konieczności, bardzo ważna jest inicjatywa polityczna mająca na celu liberalizację rynku. 86 http://www.dise.org.pl/index.php?mact=centrumplikow,cntnt01,download,0&cntnt01fileid=23&cntnt01showtempl ate=false&cntnt01returnid=15 87 http://www.lowribeck.eu/media/3510/appgec-wholesale-gas-market-report-final-v3.pdf 88 J.w. 89 J.w. 90 http://www.biznes.newseria.pl/news/pgnig_w_polsce_mozna,p51098945 91 http://forsal.pl/artykuly/704493,liberalizacja_rynku_gazu_pilnie_potrzebna.html office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 27

Bez tego, nawet pełni najlepszych chęci jego uczestnicy, sami nie będą w stanie przeprowadzić procesu od początku do końca. Chcąc w sposób bardzo syntetyczny przedstawić najistotniejsze wskazania i wyzwania na polskiej drodze ku liberalizacji rynku gazu, należałoby ograniczyć się do następujących stwierdzeń: trzeba jak najszybciej znieść obowiązek taryfowania cen w odniesieniu do klientów detalicznych, dokonać całkowitej implementacji prawa Unii Europejskiej w zakresie regulacji gazowych, dążyć do regularnej poprawy jakości i ilości infrastruktury gazowej (połączeń gazowych z innymi państwami), oczekiwać od prawodawcy stymulowania uwalniania rynku poprzez wprowadzanie do krajowego porządku prawnego nowych rozwiązań, wspierających liberalizację rynku gazu. 2.4.4. Kwestia gazoportu Mimo powyższych uwag, nie sposób nie dostrzec niektórych działań i okoliczności, które już zdążyły zaistnieć. Do gazoportu w Świnoujściu, jednego z największych tego rodzaju obiektów w całej Europie, w IV kwartale 2015 roku dostarczonych będzie 200 tysięcy metrów sześciennych gazu ziemnego. Realizacja kontraktu możliwa jest dzięki współpracy spółki Polskie LNG z PGNiG i katarskim producentem Qatargas 92. Skuteczne przetestowanie całej infrastruktury, podczas przeprowadzania kolejnych etapów, od transportu gazu aż po jego odbiór przez PGNiG, jest bardzo ważne w kontekście późniejszego funkcjonowania gazoportu. Powodzenie całego projektu może być istotne z punktu widzenia liberalizacji polskiego rynku gazu, ponieważ może pozytywnie wpłynąć na dywersyfikację dostaw gazu do Polski 93, poprawiając bezpieczeństwo energetyczne państwa, podczas gdy ten właśnie aspekt stanowi jedną z obaw wyrażanych przez niektórych obserwatorów, w odniesieniu do uwolnienia rynku gazu. 2.4.5. Polityka akcyzowa Mniej korzystną okoliczność stanowi fakt, że od listopada 2013 roku, sprzedaż paliwa gazowego została w Polsce opodatkowana akcyzą 94, co wynika z implementacji dyrektywy 2003/96/WE 95. Stawki akcyzy kształtują się następująco: PRZEZNACZENIE PALIWA GAZOWEGO Do napędu silników spalinowych Na cele opałowe Do innych celów określonych w art. 89 ust. 2 ustawy o podatku akcyzowym STAWKI AKCYZY 10,54 zł/gj 1,28 zł/gj 0 zł 92 http://www.biznes.newseria.pl/news/katarski_gaz_przyplynie,p1244378054 93 http://biznespolska.pl/komunikaty/160976/gazoport---szansa-dla-polski.html 94 http://oferta.pgnig.pl/akcyza-na-paliwo-gazowe 95 http://www.kancelariapiotrowski.pl/strona.php/196_akcyza_na_gaz_ziemny_juz_od_1_listopada.html?ulang=pl office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 28

Godny zauważenia jest fakt, że co do zasady (choć na nieco różniących się w poszczególnych wypadkach warunkach), sprzedaż paliwa gazowego przeznaczonego do celów opałowych przez gospodarstwa domowe jest zwolniona z akcyzy. Oznacza to, że główny ciężar, wynikający z obowiązku podatkowego w odniesieniu do podatku akcyzowego od sprzedaży paliwa gazowego spoczywa na przedsiębiorstwach. Akcyza, jak każdy podatek, wpływa negatywnie na koszty prowadzenia działalności gospodarczej. Wprowadzenie akcyzy od sprzedaży paliwa gazowego do polskiego porządku prawnego, wynika jednak z przepisów uchwalanych na poziomie Unii Europejskiej, stąd sam fakt obciążenia podatkiem akcyzowym tego akurat rodzaju dóbr, nie jest przedmiotem decyzji polskiego prawodawcy. 2.4.6. Gaz łupkowy Jedną z niespełnionych nadziei, w odniesieniu do polskiego rynku gazu, są bez wątpienia złoża gazu łupkowego, które ze względu na bardzo optymistyczną ocenę ich wielkości przed laty, budziły spore oczekiwania co do napływu do Polski nowych podmiotów mających zaangażować się we współtworzenie rynku gazu. Ostatecznie okazało się, że z robiących wrażenie 5,3 bilionów metrów sześciennych, polskie złoża gazu łupkowego ocenić można realistycznie na ok. 350 miliardów metrów sześciennych (a według skrajnych pesymistów nawet na znacznie mniej) 96. Nawet takie, o wiele skromniejsze, złoża gazu łupkowego, mogłyby przynieść sporo korzyści, gdyby nie (bezsporna) skomplikowana budowa geologiczna Polski (o wiele trudniejsza w eksploatacji, niż np. ta w USA, gdzie wydobycie gazu łupkowego okazało się być intratnym przedsięwzięciem) oraz (sporne zauważane przez Bloomberg, a negowane przez ministerstwo środowiska) niesprzyjające otoczenie legislacyjne, odstraszające potencjalnych inwestorów 97. Jedną z głównych przyczyn, z powodu której zagraniczni inwestorzy wycofali się z możliwości wydobywania gazu łupkowego w Polsce, jest opublikowana w 2014 roku w dzienniku ustaw ustawa o specjalnym podatku węglowodorowym. Po pierwsze, wprowadza ona nowy podatek (węglowodorowy), obciążający zyski z działalności polegającej na wydobywaniu węglowodorów (za które uznano m.in. ropę naftową i gaz ziemny). Po drugie, rozszerza ona zakres przedmiotowy podatku od wydobycia niektórych kopalin o wydobywanie ropy naftowej i gazu ziemnego 98. Zgodnie z opinią ekspertów, ustawa nie dość, że powoduje zwiększenie kosztów przedsiębiorstw wydobywczych (stopa opodatkowania wydobycia ma sięgać 40 proc., a wg niektórych nawet więcej), to dodatkowo jest aktem prawnym źle napisanym pod względem technicznym pełna jest nieścisłości i nieprecyzyjnych sformułowań, choćby w odniesieniu do podstawy opodatkowania 99. Przykładowo, dla PGNiG dodatkowe opodatkowanie wydobycia węglowodorów, oznaczać może obciążenie rzędu nawet 1,2 miliarda złotych rocznie 100. Dodatkowo, cały proces administracyjnobiurokratyczny jest w Polsce w odniesieniu do gazu łupkowego bardzo długi i żmudny. O ile w innych państwach, takich jak Stany Zjednoczone, niezbędne pozwolenia i decyzje można uzyskać w kilkadziesiąt dni, o tyle w Polsce cały proces trwać może nawet do 96 http://www.polskielupki.pl/gaz-lupkowy-w-polsce/zasoby 97 http://wyborcza.biz/biznes/1,100896,17907068,zaskakujacy_artykul_bloomberga Krzyzyk_na_lupkach_.html?dis ableredirects=true 98 http://www.gazetapodatnika.pl/artykuly/specjalny_podatek_weglowodorowy_od_2016_r-a_19075.htm 99 http://finanse.wp.pl/kat,1033689,title,dodatkowe-obciazenia-moga-zniechecic-inwestorow-do-eksploatacjizloz,wid,16799960,wiadomosc.html?ticaid=115f89 100 http://www.polskieradio.pl/42/3167/artykul/1214482,gaz-lupkowy-firmy-zaplaca-podatek-weglowodorowy- Prezydent-podpisal-ustawe office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 29

20 miesięcy 101. Wydaje się, że najlepszą drogą do wykorzystania szansy, którą dają Polsce złoża gazu łupkowego, jest maksymalne możliwe uproszczenie procedur administracyjnych, stojących na drodze do uzyskania niezbędnych zezwoleń i decyzji ws. rozpoczęcia wydobycia oraz rewizja polityki redystrybucji zysków płynących z wydobycia nie może być tak, że proces wydobywania gazu łupkowego jeszcze się na dobre w Polsce nie zaczął, a już wprowadzono dodatkowe obciążenia podatkowe, w wyniku czego stopa opodatkowania wydobycia gazu łupkowego ma sięgać 40 proc., czyli niemal połowy zysków. Takie podejście rodzi skutki odwrotne do zamierzonych zniechęca potencjalnych inwestorów, skłaniając ich raczej do podejmowania działań w innych państwach, oferujących korzystniejsze warunki, niż rozpoczęcia wydobycia w Polsce. Wykres 7 - Szacunki wielkości polskich złóż gazu łupkowego wg różnych instytucji 102. (w mld m 3 ). 6000 5300 5000 4000 3000 3000 2000 1000 0 EIA ARI 350 PIG (wariant realistyczny) 38 Służba geologiczna USA 101 J.w. 102 http://www.polskielupki.pl/gaz-lupkowy-w-polsce/zasoby office@wei.org.pl, www.wei.org.pl 30