Ochrona zdrowia Kontrole placówek medycznych przez sanepid Profilaktyka zakażeń i zranień, gospodarka odpadami, ochrona radiologiczna 1BV14
AUTOR: Karolina Kornblit aplikant radcowski REDAKCJA: Anna Rubinkowska NR PRODUKTOWY: 1BV14 ISBN: 978-83-269-2982-3 ZDJĘCIE NA OKŁADCE: fotolia.pl CENTRUM OBSŁUGI KLIENTA: tel.: 22 518 29 29, e-mail: cok@wip.pl E-book Kontrole placówek medycznych przez sanepid jest chroniony prawem autorskim. Przedruk materiałów opublikowanych w niniejszym e-booku bez zgody wydawcy jest zabroniony. Zakaz nie dotyczy cytowania publikacji z powołaniem się na źródło. E-book Kontrole placówek medycznych przez sanepid został przygotowany z zachowaniem najwyższej staranności i wykorzystaniem wysokich kwalifikacji, wiedzy i doświadczenia autorów oraz konsultantów. Zaproponowane w e- booku wskazówki, porady i interpretacje nie mają charakteru porady prawnej. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. Publikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów państwowych, w związku z tym redakcja nie ponosi odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w e-booku wskazówek, przykładów, informacji itp. do konkretnych przykładów. Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. 03-918 Warszawa, ul. Łotewska 9a tel. 22 518 29 29, faks 22 617 60 10, e-mail: serwiszoz@wip.pl NIP: 526-19-92-256 Numer KRS: 0000098264, Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy, Sąd Gospodarczy XIII Wydział Gospodarczy Rejestrowy. Wysokość kapitału zakładowego: 200.000 zł Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. Warszawa 2015 2
Wprowadzenie... 4 1. Uprawnienia Państwowej Inspekcji Sanitarnej... 5 2. Prawne i praktyczne aspekty ochrony radiologicznej w podmiotach leczniczych... 8 2.1. Zasady udzielania świadczeń zdrowotnych... 8 2.2. Odpowiedzialność lekarza... 10 2.3. Wzorcowe procedury radiologiczne... 11 2.4. Obowiązek szkolenia pracowników... 13 3. Obowiązki podmiotu leczniczego związane z profilaktyką zranień... 15 3.1. Ocena ryzyka... 16 3.2. Wdrożenie procedur... 19 3.3. Szkolenia dla pracowników... 20 3.4. Pozostałe obowiązki pracodawcy... 21 3.5. Informacja o szczepieniu... 22 3.6. Dobre praktyki, wykaz zranień i procedury poekspozycyjne... 23 3.7. Raport o bhp w podmiocie leczniczym... 24 4. Profilaktyka zakażeń obowiązki podmiotu leczniczego... 26 4.1. Działania zapobiegawcze... 27 4.2. Zakażenia szpitalne... 28 4.3. Dokumentacja prowadzenia działań zapobiegawczych... 29 4.4. Dokumentacja w formie elektronicznej... 31 4.5. Przechowywanie dokumentacji... 31 4.6. Zabezpieczenie dokumentacji... 32 4.7. Kontrola wewnętrzna... 33 5. Gospodarka odpadami w podmiocie leczniczym... 36 5.1. Obowiązek gospodarowania odpadami... 37 5.2. Przeniesienie odpowiedzialności... 39 5.3. Zasada bliskości... 39 5.4. Ewidencja odpadów... 41 5.5. Roczne sprawozdanie... 42 5.6. Zbieranie odpadów medycznych... 42 5.7. Transport odpadów medycznych... 43 5.8. Zakaz odzysku... 44 5.9. Unieszkodliwianie odpadów medycznych... 44 6. Kary nakładane przez Państwową Inspekcję Sanitarną... 46 Podstawa prawna... 48 3
Wprowadzenie Kontrola podmiotów leczniczych (będących i niebędących przedsiębiorcami) to ważny element w procesie zarządzania placówką medyczną. Dlatego istotne jest, aby menedżerowie znali swoje uprawnienia i obowiązki związane z postępowaniem kontrolnym prowadzonym przez Państwową Inspekcję Sanitarną oraz obszarami, które najczęściej podlegają kontroli. Państwowa Inspekcja Sanitarna sprawuje nadzór nad warunkami higieny środowiska, pracy, radiacyjnej, zdrowotnymi żywności, żywienia i przedmiotów użytku, higieniczno-sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzęt oraz pomieszczenia, w których są udzielane świadczenia zdrowotne. Celem prowadzonych kontroli jest ochrona zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych, zapobiegania powstawaniu chorób, w tym chorób zakaźnych i zawodowych. Należy podkreślić, że czynności organów administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego nie wykluczają działania, w zakresie uregulowanym przepisami, inspekcji sanitarnej. Jednak konieczne jest wskazanie wystąpienia takich zagrożeń. Oznacza to, że organ musi wykazać, jakie konkretnie normy są zagrożone, wskazać zagrożenia i wykazać, dlaczego dane działanie bądź stan faktyczny jest sprzeczny z porządkiem prawnym - zgodnie z ogólną zasadą przekonywania (wyrok WSA w Poznaniu 4
z 28 listopada 2007 r., sygn. akt IV SA/Po 274/07, opubl. LEX nr 443719). Dlatego w niniejszym e-booku omawiamy obowiązki kierowników podmiotów leczniczych, będące pod nadzorem inspekcji sanitarnej dotyczące: profilaktyki zakażeń, gospodarki odpadami, ochrony radiologicznej, bezpieczeństwa i higieny pracy w związku z profilaktyką zranień (obowiązuje placówki i praktyki zawodowe zatrudniające personel narażony na zranienia). 1. Uprawnienia Państwowej Inspekcji Sanitarnej W ramach realizacji obowiązków ustawowych inspekcja sanitarna ma szerokie uprawnienia kontrolne w stosunku do zakładów pracy, obiektów użyteczności publicznej, osób fizycznych. Zajmuje się nadzorem i kontrolą nad warunkami higienicznosanitarnymi, jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzęt oraz pomieszczenia, w których są udzielane świadczenia zdrowotne. Na podstawie ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej w związku z wykonywaną kontrolą upoważniony inspektor ma prawo m.in. do: 5
wstępu do zakładów pracy, obiektów użyteczności publicznej, obiektów w budowie oraz wszystkich pomieszczeń i urządzeń wchodzących w ich skład, żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób, żądania okazania dokumentów i udostępniania wszelkich danych, pobierania próbek do badań laboratoryjnych. Ustawa przewiduje wiele działań, które mogą być podjęte na podstawie protokołu po kontroli danego podmiotu. W razie stwierdzenia naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych państwowy inspektor sanitarny nakazuje, w drodze decyzji, usunięcie w ustalonym terminie stwierdzonych uchybień. Jeżeli naruszenie tych wymagań spowodowało bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, państwowy inspektor sanitarny nakazuje unieruchomienie zakładu pracy lub jego części (stanowiska pracy, maszyny lub innego urządzenia), zamknięcie obiektu użyteczności publicznej, wyłączenie z eksploatacji środka transportu, wycofanie z obrotu środka spożywczego, przedmiotu użytku, materiału i wyrobu przeznaczonego do kontaktu z żywnością, kosmetyku lub innego wyrobu mogącego mieć wpływ na zdrowie ludzi albo podjęcie lub zaprzestanie innych działań. Decyzje w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu. Postępowanie przed organami inspekcji regulują zapisy Kodeksu postępowania administracyjnego. Oznacza to, że od tych decyzji 6
można się odwołać do organu wyższej instancji, za pośrednictwem organu, który wydał decyzję w terminie do 14 dni. Odwołanie od decyzji mającej rygor natychmiastowej wykonalności nie wstrzymuje jej wykonania. Zalecenia pokontrolne wpisuje się do książki kontroli sanitarnej. Rutynowe kontrole powinny odbywać się w godzinach pracy, prawo do wejścia na teren zakładu przysługuje w przypadku zaistnienia ryzyka sanitarnego. Żeby przeprowadzić kontrolę, inspektor musi mieć pisemne upoważnienie i okazać je kierownikowi zakładu bądź osobie upoważnionej. Kierownik podmiotu leczniczego ma w przypadku kontroli obowiązek: wpuszczenia upoważnionego inspektora na teren zakładu, po wylegitymowaniu i okazaniu przez niego wypełnionej karty kontroli, nie utrudniać lub udaremniać działalności organów inspekcji sanitarnej, co jest zagrożone grzywną, ograniczeniem wolności, a nawet aresztem, prowadzić książkę kontroli sanitarnej, usunąć w terminie wskazanym przez inspektora ewentualne uchybienia stwierdzone podczas kontroli, poinformować organ kontrolujący o usunięciu ewentualnych uchybień. 7
2. Prawne i praktyczne aspekty ochrony radiologicznej w podmiotach leczniczych Ochrona radiologiczna polega przede wszystkim na zapobieganiu narażeniu pacjentów i personelu medycznego na promieniowanie jonizujące lub ograniczeniu skutków takiego narażenia do poziomu tak niskiego, jak tylko jest to rozsądnie osiągalne. Podstawowe uregulowania dotyczące ochrony radiologicznej znajdują się w ustawie z 29 listopada 2000 r. - Prawo atomowe, oraz rozporządzeniu ministra zdrowia z 18 lutego 2011 r. w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej. 2.1. Zasady udzielania świadczeń zdrowotnych Świadczenia zdrowotne związane z narażeniem na promieniowanie jonizujące, tj. badania rentgenodiagnostyczne, diagnostyczne i leczenie chorób nienowotworowych oraz paliatywne chorób nowotworowych z wykorzystaniem produktów radiofarmaceutycznych oraz zabiegów z zakresu radiologii zabiegowej, odbywają się na podstawie udokumentowanych 8
roboczych medycznych procedur radiologicznych. Należy przede wszystkim wskazać, że badania lub leczenie z zastosowaniem promieniowania jonizującego mogą być wykonywane jedynie na podstawie pisemnego skierowania będącego częścią dokumentacji medycznej. Oznacza to, że bez odpowiedniego pisemnego skierowania, wystawionego przez lekarza specjalistę, wykonanie badania lub rozpoczęcie leczenia jest prawnie niedopuszczalne. Skierowanie powinno być wystawione po upewnieniu się, że inne alternatywne, nieinwazyjne i nienarażające na działanie promieniowania jonizującego metody, a także wcześniej wykonane badania z zastosowaniem takiego promieniowania nie mogą dostarczyć równoważnych informacji. Skierowanie na badanie powinno zawierać, oprócz wymagań określonych w odrębnych przepisach, także: cel i uzasadnienie badania, wstępne rozpoznanie kliniczne, informacje istotne do prawidłowego przeprowadzenia medycznej procedury radiologicznej. Ustawa przewiduje jednak pewne wyjątki od tej zasady. Badanie z zastosowaniem promieniowania jonizującego może więc odbyć się bez skierowania lekarza specjalisty w następujących przypadkach: badanie przeprowadzane w ramach badań przesiewowych, stomatologiczne badanie wewnątrzustne wykonywane aparatami do celów stomatologicznych, 9
densytometria kostna wykonywana aparatami przeznaczonymi wyłącznie do tego celu, bezpośrednie zagrożenie życia pacjenta. Natomiast badania rentgenodiagnostyczne do celów planowania leczenia w radioterapii wykonuje się na podstawie skierowania na to leczenie. 2.2. Odpowiedzialność lekarza Lekarz biorący udział w wykonywaniu badań medycznych związanych z narażeniem na działanie promieniowania jonizującego ponosi odpowiedzialność kliniczną odpowiednio do wykonanych czynności, obejmującą przede wszystkim: uzasadnienie ekspozycji, optymalizację ochrony przed promieniowaniem jonizującym, kliniczną ocenę wyniku oraz przekazywanie informacji lub dokumentacji radiologicznej innym lekarzom, udzielanie informacji pacjentom oraz innym uprawnionym osobom, współpracę z innymi specjalistami i personelem w zakresie aspektów praktycznych, a także uzyskiwania informacji o wynikach poprzednich badań lub leczenia z zastosowaniem promieniowania jonizującego, jeżeli zachodzi taka potrzeba. 10
Ponadto lekarz prowadzący radioterapię, po jej zakończeniu, jest zobowiązany do poinformowania o przebiegu leczenia lekarza kierującego na leczenie promieniowaniem jonizującym. W związku z faktem, że na lekarzu oraz pozostałym personelu medycznym wykonującym czynności związane z emisją promieniowania jonizującego (badania, leczenie) spoczywa bardzo duża odpowiedzialność za ekspozycję pacjenta na promieniowanie, powinni oni mieć kwalifikacje określone we wzorcowych procedurach radiologicznych. 2.3. Wzorcowe procedury radiologiczne Każda procedura radiologiczna powinna być wykonywana zgodnie z odgórnie określonymi zasadami postępowania zwanymi wzorcowymi procedurami radiologicznymi. Podlegają one publikacji w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Zdrowia (art. 33g ust. 7 Prawa atomowego). Obecnie obowiązujące wzorce procedur radiologicznych zostały opublikowane 7 listopada 2013 r. w Dzienniku Urzędowym Ministra Zdrowia (poz. 45) i obowiązują od 1 stycznia 2014 r. Określają zasady postępowania przy wykonywaniu 60 różnych, szczegółowo określonych procedur medycznych. Dla każdej z wymienionych procedur zostały określone: cel procedury (medyczny cel danego badania lub zabiegu), 11
jednostki chorobowe, do których dana procedura ma zastosowanie (w jakich schorzeniach stosuje się dane badania lub zabieg), podstawy naukowe metod diagnostycznych lub leczniczych zastosowanych w procedurze, przeciwwskazania medyczne do zastosowania procedury, postępowanie z grupami ryzyka, tj. kobietami w ciąży, kobietami karmiącymi piersią, osobami poniżej 16. roku życia (ze szczególnym uwzględnieniem niemowląt), wymagania aparaturowe, wymagania dla pomieszczeń i wyposażenia pomocniczego, niezbędny personel i jego kwalifikacje, zasady oceny skierowania na badanie/leczenie, możliwe interakcje lekowe, okoliczności wymagające specjalnej uwagi i ostrożności w stosowaniu procedury, przygotowanie pacjenta do badania/leczenia z uwzględnieniem zasad ochrony radiologicznej, zagadnienia wymagające dalszych badań lub postępowania leczniczego po zastosowaniu procedury. W zależności od tego, jaka procedura radiologiczna będzie miała zastosowanie, różnie będą się kształtowały wymagania kwalifikacyjne dla lekarzy i personelu medycznego w zakresie posiadanego przez nich wykształcenia i poziomu wiedzy. 12
2.4. Obowiązek szkolenia pracowników Prawo atomowe przewiduje, że do pracy przy źródle promieniowania jonizującego (np. aparaturze emitującej takie promieniowanie) można dopuścić jedynie pracownika, który ma odpowiednią do stanowiska pracy znajomość wymagań bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej oraz niezbędne umiejętności w zakresie określonym przez programy szkoleń. Szkolenia z ochrony radiologicznej powinien organizować kierownik jednostki organizacyjnej podmiotu leczniczego, przynajmniej raz na pięć lat. Zakres organizowanych szkoleń powinien obejmować przede wszystkim: ogólne procedury ochrony radiologicznej i podejmowane środki ostrożności związane z działalnością wykonywaną przez podmiot leczniczy, dotyczącą narażenia na promieniowanie jonizujące, procedury ochrony radiologicznej i podejmowane środki ostrożności związane z konkretnym stanowiskiem pracy, procedury wykonywania czynności roboczych na konkretnym stanowisku pracy, informację o możliwych skutkach utraty kontroli nad źródłem promieniowania jonizującego lub odpadem promieniotwórczym, z którym jest wykonywana działalność, w przypadku kobiet - także informację o konieczności niezwłocznego powiadomienia kierownika jednostki 13
organizacyjnej podmiotu leczniczego o ciąży oraz informację o ryzyku skażenia promieniotwórczego dziecka karmionego piersią przez matkę, w przypadku gdy istnieje możliwość skażenia promieniotwórczego ciała matki. Należy pamiętać, że można wykonywać tylko takie procedury medyczne, które są prawnie dopuszczone do stosowania. Dawki promieniowania otrzymywane przez pacjentów powinny być natomiast utrzymywane na bezpiecznych poziomach. Ponadto osoby wykonujące procedury radiologiczne zobowiązane są mieć specjalistyczną wiedzę i szczególne uprawnienia w zakresie ochrony radiologicznej pacjenta. Co więcej - stosowana radiologiczna aparatura medyczna powinna spełniać ustalone przepisami prawa wymagania i podlegać systematycznej kontroli. Pacjent podczas badania musi być chroniony przed niepotrzebnym napromienieniem za pomocą specjalistycznych osłon. Wykonywanie badań z zastosowaniem promieniowania jonizującego u kobiet w ciąży, matek karmiących piersią i dzieci wymaga szczególnie ostrożnego podejścia i zastosowania określonych we wzorcowych procedurach radiologicznych środków bezpieczeństwa. Pamiętać także trzeba, że pacjent ma prawo do informacji o wielkości narażenia i ryzyku związanym z wykonywanym badaniem. 14
3. Obowiązki podmiotu leczniczego związane z profilaktyką zranień Personel podmiotów leczniczych bardzo często jest narażony na różnego rodzaju zagrożenia związane z udzielaniem przez niego świadczeń medycznych. Do takich sytuacji należy przede wszystkim możliwość zranienia ostrymi narzędziami, w tym zakłuć igłami, a w konsekwencji narażenie na wiele patogenów powodujących choroby zakaźne, w tym obejmujących wirusy zapalenia wątroby typu B i C oraz HIV. W związku z uznaniem, że zagrożenie personelu medycznego zakażeniami jest wysokie i stanowi poważne ryzyko zawodowe, organy Unii Europejskiej oraz polski rząd uregulowały kwestię obowiązków ciążących na podmiotach odpowiedzialnych za personel medyczny. Rada Unii Europejskiej wydała dyrektywę Rady UE 2010/32 UE z 10 maja 2010 r. w sprawie wykonania umowy ramowej dotyczącej zapobiegania zranieniom ostrymi narzędziami w sektorze szpitali i opieki zdrowotnej zawartej między HOSPEEM (Europejskie Stowarzyszenie Szpitali i Pracodawców Ochrony Zdrowia) a EPSU (Europejska Federacja Związków Zawodowych Służb Publicznych), dalej: dyrektywa. Implementacją tej dyrektywy w polskim porządku prawnym jest rozporządzenie ministra zdrowia z 6 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych, dalej: 15
rozporządzenie. Nakłada ono szczególne obowiązki na podmioty lecznicze związane z ochroną przed zagrożeniem zranieniem ostrymi narzędziami. Przepisy rozporządzenia odnoszą się nie tylko do pracowników podmiotu leczniczego, ale także do osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, doktorantów, studentów i uczniów niebędących pracownikami oraz wolontariuszy, a także osoby prowadzące pod nadzorem pracodawcy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę działalność gospodarczą na własny rachunek. Oznacza to, że podmiot leczniczy będący pracodawcą ma obowiązek wdrożyć działania mające na celu ochronę przed zranieniem, nie tylko swoich pracowników, w rozumieniu Kodeksu pracy, ale także i inne wymienione osoby. Dalej w treści niniejszego artykułu określenie pracownik będzie zatem odnosić się nie tylko do pracowników w rozumieniu Kodeksu pracy, ale wszystkich innych wymienionych osób. 3.1. Ocena ryzyka Podmiot leczniczy, jako pracodawca, powinien przede wszystkim, zgodnie z 3 ust. 1 rozporządzenia, dokonać oceny ryzyka zawodowego zranienia ostrym narzędziem oraz przeniesienia zakażenia w wyniku ekspozycji na krew lub inny potencjalnie zakaźny materiał biologiczny na danym stanowisku pracy. Taka ocena powinna uwzględniać przede wszystkim klasyfikację i wykaz 16
szkodliwych czynników biologicznych, określony w odrębnych przepisach (rozporządzenie ministra zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki) oraz zagrożenia dla życia i zdrowia spowodowane chorobami, które mogą wystąpić w następstwie zakażenia, a także możliwego działania toksycznego lub alergizującego szkodliwych czynników biologicznych. Ponadto pracodawca, dokonując oceny ryzyka, powinien uwzględnić następujące kwestie: stan zdrowia pracownika, w tym w szczególności choroby przewlekłe, na które choruje, określenie narażenia, w tym rodzaj, stopień oraz czas jego trwania, czynności, podczas których może dojść do narażenia, rodzaje wykorzystywanych do udzielania świadczeń zdrowotnych ostrych narzędzi, warunki pracy, sposób organizacji pracy, poziom kwalifikacji personelu, czynniki psychospołeczne i inne czynniki związane ze środowiskiem pracy, decyzje, wystąpienia i zalecenia pokontrolne organów kontroli i nadzoru nad warunkami pracy, wydane na podstawie ustaleń kontroli przeprowadzonych w podmiocie wykonującym działalność leczniczą. Ocena ryzyka powinna obejmować wszelkie sytuacje, w których istnieje możliwość zranienia lub ekspozycji na krew lub inny 17
potencjalnie zakaźny materiał. W przypadku zaś, gdy zapobieganie ekspozycji pracowników nie jest możliwe, ryzyko ekspozycji powinno zostać ograniczone do minimum to jest do tak niskiego poziomu, jaki jest konieczny w celu odpowiedniej ochrony zdrowia i bezpieczeństwa narażonych pracowników, zwłaszcza przez następujące środki, które należy podjąć w świetle wyników oceny ryzyka: utrzymywanie jak najniższej liczby pracowników, co do których zachodzi prawdopodobieństwo narażenia, zaprojektowanie procesów pracy i technicznych środków kontroli w taki sposób, aby uniknąć lub zminimalizować uwalnianie się czynników biologicznych w miejscu pracy. Ocena ryzyka powinna być dokonywana przynajmniej raz na dwa lata oraz w każdym przypadku wystąpienia na stanowisku pracy zmian mających lub mogących mieć znaczenie dla zdrowia i bezpieczeństwa pracownika w miejscu pracy. Ponadto powinna uwzględniać aktualną wiedzę medyczną i techniczną oraz wiedzę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym wyniki prac naukowo-badawczych mających na celu eliminację lub ograniczenie przyczyn powodujących wypadki przy pracy i choroby zawodowe. 18
3.2. Wdrożenie procedur Podmiot leczniczy, będący pracodawcą, powinien w celu ograniczenia i zminimalizowania narażenia pracowników na zranienie i ewentualne zakażenie, opracować i wdrożyć procedury bezpiecznego postępowania z ostrymi narzędziami, w tym będącymi odpadami medycznymi, obejmujące zakaz ponownego zakładania osłonek na ostre narzędzia. Natomiast jeżeli charakter wykonywanych świadczeń zdrowotnych na to pozwala, powinien eliminować przypadki zbędnego stosowania ostrych narzędzi przez wdrożenie zmian w praktyce oraz na podstawie wyników oceny ryzyka zapewnić, aby ostre narzędzia zawierały rozwiązania chroniące przed zranieniem. Pracodawca także opracowuje i wdraża procedury używania odpowiednich środków ochrony indywidualnej, które powinny być dobrane do rodzaju i stopnia narażenia. Takie procedury bezpieczeństwa powinny być sporządzone w formie papierowej i elektronicznej oraz udostępniane pracownikom w każdej jednostce podmiotu leczniczego udzielającej świadczeń medycznych. Przynajmniej raz na dwa lata pracodawca powinien dokonywać nie tylko oceny wdrożonych procedur bezpieczeństwa. Powinien także, w razie potrzeby, je aktualizować, uwzględniając postęp techniczny oraz dostępność ostrych narzędzi zawierających rozwiązania chroniące przed zranieniem, wiedzę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym wyniki prac naukowo-badawczych mających 19
na celu eliminację lub ograniczenie przyczyn powodujących wypadki przy pracy i choroby zawodowe. Do obowiązków pracodawcy należy także zapewnienie pracownikom szkoleń dotyczących wprowadzonych zmian. 3.3. Szkolenia dla pracowników Podmiot leczniczy będący pracodawcą jest zobowiązany do systematycznego organizowania szkoleń mających na celu zapobieganie narażeniu na zranienia i jego skutkom. Powinny one obejmować zwłaszcza tematykę związaną: z prawidłowym postępowaniem z ostrymi narzędziami, w tym narzędziami zawierającymi rozwiązania chroniące przed zranieniem, z potencjalnym zagrożeniem dla życia i zdrowia spowodowanego zranieniem ostrym narzędziem oraz kontaktem z krwią lub innym potencjalnie zakaźnym materiałem biologicznym, ze środkami, które należy podjąć w celu zapobiegania zranieniom ostrymi narzędziami, obejmującymi standardowe środki ostrożności, bezpiecznymi systemami pracy, prawidłowym stosowaniem i procedurą usuwania ostrych narzędzi i odpadów oraz znaczeniem uodpornienia przy użyciu szczepionek, 20
z wyposażeniem i stosowaniem środków ochrony indywidualnej, odpowiednich dla rodzaju i stopnia narażenia, z wdrożonymi procedurami postępowania poekspozycyjnego, z procedurami zgłaszania oraz prowadzenia wykazu zranień ostrymi narzędziami i sprawozdawczości w tym zakresie, z okolicznościami i przyczynami zranień ostrymi narzędziami, w tym wynikami analiz w tym zakresie, zawartymi w raporcie. Szkolenia takie powinny być przeprowadzane w trybie określonym w przepisach w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. 3.4. Pozostałe obowiązki pracodawcy Po dokonaniu oceny ryzyka pracodawca podejmuje działania eliminujące lub ograniczające ryzyko wystąpienia zranień ostrymi narzędziami oraz zakażeń, obejmujące: organizację miejsca udzielania świadczeń zdrowotnych w sposób pozwalający na uniknięcie lub zminimalizowanie narażenia, zapewnienie warunków bezpiecznego zbierania, przechowywania oraz usuwania odpadów medycznych z zastosowaniem łatwo dostępnych, bezpiecznych i oznakowanych pojemników, w miarę możliwości 21
umieszczonych w pobliżu miejsc używania lub przechowywania ostrych narzędzi, wdrożenie odpowiednich środków profilaktycznych uwzględniających organizację i warunki pracy, czynniki psychospołeczne oraz inne czynniki związane ze środowiskiem pracy, zapewnienie środków ochrony indywidualnej, odpowiednich do rodzaju i stopnia narażenia. 3.5. Informacja o szczepieniu Ponadto, jeżeli w wyniku oceny ryzyka pracodawca zidentyfikuje możliwości wystąpienia narażenia pracownika na szkodliwy czynnik biologiczny, przeciw któremu jest dostępne szczepienie ochronne, zobowiązany jest on poinformować pracownika o korzyściach szczepienia, możliwych niepożądanych odczynach poszczepiennych oraz możliwych skutkach niepoddania się takiemu szczepieniu. Niezbędne jest także zapewnienie przez pracodawcę stałego dostępu do instrukcji oraz innych sporządzonych w formie papierowej i elektronicznej informacji o zasadach używania ostrych narzędzi i środków ochrony indywidualnej, określonych we wdrożonych procedurach bezpieczeństwa, a także obowiązujących przepisach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych. 22
3.6. Dobre praktyki, wykaz zranień i procedury poekspozycyjne Pracodawca promuje dobre praktyki zapobiegania narażeniu, opracowuje w konsultacji z przedstawicielami pracowników materiały informacyjne dotyczące tych praktyk. Prowadzi ponadto wykaz zranień ostrymi narzędziami przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych, a także informuje pracowników o: ryzyku związanym z narażeniem, zasadach postępowania w przypadku narażenia, zgodnie z wdrożonymi procedurami poekspozycyjnymi, w tym o badaniach lekarskich, badaniach laboratoryjnych, poekspozycyjnym szczepieniu ochronnym, uodpornieniu biernym oraz profilaktycznym leczeniu poekspozycyjnym, z których pracownik może skorzystać w przypadku zranienia lub kontaktu z krwią lub innym potencjalnie zakaźnym materiałem biologicznym, osobach wykonujących zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz sprawujących profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami. 23
3.7. Raport o bhp w podmiocie leczniczym Podmiot leczniczy, będący pracodawcą, powinien w celu ograniczenia i zminimalizowania narażenia pracowników na zranienie i ewentualne zakażenie, sporządzać raport o bezpieczeństwie i higienie pracy w podmiocie leczniczym w zakresie zranień ostrymi narzędziami przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Taki raport powinien być sporządzany nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy. Pierwszy raport o bezpieczeństwie i higienie pracy powinien zostać sporządzony do 28 lutego 2014 r. Obowiązek ten wynika z brzmienia 12 rozporządzenia. Raport powinien zawierać następujące informacje: tabelaryczne zestawienie liczby zranień ostrymi narzędziami, do których doszło w podmiocie leczniczym w okresie sprawozdawczym oraz w równym mu długością okresie poprzedzającym, w podziale na jednostki organizacyjne podmiotu leczniczego, tabelaryczne zestawienie stosowanych w podmiocie leczniczym rodzajów ostrych narzędzi, z wyszczególnieniem, które z nich zawierają rozwiązania chroniące przed zranieniem, analizę okoliczności i przyczyn zranień, ze szczególnym uwzględnieniem ich przyczyn systemowych, propozycje możliwych działań mających na celu ograniczenie liczby zranień, w tym możliwości wprowadzenia do użytku 24
w podmiocie leczniczym nowych rodzajów ostrych narzędzi zawierających rozwiązania chroniące przed zranieniem, wraz z oszacowaniem kosztów takich działań, informacje o działaniach, takich jak poddanie procedur ocenie i w razie potrzeby ich aktualizacji, przy uwzględnieniu postępu technicznego oraz dostępności ostrych narzędzi zawierających rozwiązania chroniące przed zranieniem, wiedzy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym wyników prac naukowo-badawczych mających na celu eliminację lub ograniczenie przyczyn powodujących wypadki przy pracy i choroby zawodowe, jeżeli działania takie były realizowane w okresie sprawozdawczym, informacje o wprowadzonych zmianach w zakresie szkoleń pracowników. Należy zatem zwrócić uwagę, że na podmiocie leczniczym ciąży obowiązek dbania zarówno o świadomość lekarzy o ryzyku związanym z ewentualnym zranieniem, jak i przestrzegania wszystkich wymienionych procedur. 25
4. Profilaktyka zakażeń obowiązki podmiotu leczniczego Jedną z najbardziej problematycznych kwestii, związaną z udzielaniem świadczeń zdrowotnych jest ryzyko wystąpienia zakażeń biologicznymi czynnikami chorobotwórczymi oraz w konsekwencji wstąpienie chorób zakaźnych. Miejscem, gdzie ryzyko wystąpienia zakażeń jest spore, jest zazwyczaj podmiot leczniczy udzielający świadczeń szpitalnych. Wpływa na to duża liczba pacjentów przebywających w takim podmiocie oraz liczne skupisko czynników chorobotwórczych, a tam samym ułatwiona droga do rozprzestrzeniania się zakażeń i chorób zakaźnych. Kwestie prawne związane z profilaktyką zakażeń, tj. dotyczące podjęcia takich działań, które zapobiegną wniknięciu do organizmu i rozwoju w nim biologicznego czynnika chorobotwórczego, zostały określone m.in. w ustawie z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Ten akt prawny nakłada wiele obowiązków na podmioty lecznicze, ich kierowników oraz lekarzy. Uszczegółowieniem tych wymagań są rozporządzenie ministra zdrowia z 27 maja 2010 r. w sprawie sposobu dokumentowania realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych oraz warunków i okresu przechowywania tej dokumentacji oraz rozporządzenie ministra zdrowia z 27 maja 2010 r. w sprawie zakresu, sposobu i częstotliwości prowadzenia kontroli wewnętrznej w obszarze 26
realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych. 4.1. Działania zapobiegawcze Należy przede wszystkim wskazać, że kierownicy podmiotów leczniczych oraz pozostałe osoby udzielające świadczeń medycznych są zobowiązani do podejmowania działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych. Działania takie powinny polegać przede wszystkim na ocenie ryzyka wystąpienia zakażeń związanych z wykonywaniem świadczeń zdrowotnych, monitorowaniu czynników alarmowych (biologicznych czynników chorobotwórczych o szczególnej zjadliwości lub oporności) i zakażeń związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych w zakresie wykonywanych świadczeń, a także na opracowywaniu, wdrożeniu i nadzorze nad procedurami zapobiegającymi zakażeniom i chorobom zakaźnym związanym z udzielaniem świadczeń zdrowotnych. Ponadto podmiot leczniczy powinien stosować środki ochrony indywidualnej i zbiorowej w celu zapobieżenia przeniesieniu na inne osoby biologicznych czynników chorobotwórczych. Istotną kwestią jest także wykonywanie badań laboratoryjnych i analiza lokalnej sytuacji epidemiologicznej w celu optymalizacji profilaktyki i terapii antybiotykowej. Obowiązkiem podmiotu leczniczego jest także prowadzenie kontroli wewnętrznej w zakresie realizacji tych działań. 27
4.2. Zakażenia szpitalne Kierownicy podmiotów leczniczych wykonujących działalność leczniczą z zakresu świadczeń szpitalnych są zobowiązani do wdrożenia i zapewnienia funkcjonowania systemu zapobiegania i zwalczania zakażeń szpitalnych, który powinien obejmować: powołanie i nadzór nad działalnością zespołu i komitetu kontroli zakażeń szpitalnych; ocenę ryzyka i monitorowanie występowania zakażeń szpitalnych i czynników alarmowych; organizację udzielania świadczeń zdrowotnych w sposób zapewniający: zapobieganie zakażeniom szpitalnym i szerzeniu się czynników alarmowych, warunki izolacji pacjentów z zakażeniem lub chorobą zakaźną oraz pacjentów szczególnie podatnych na zakażenia szpitalne, możliwość wykonywania badań laboratoryjnych w ciągu całej doby, wykonywanie badań laboratoryjnych umożliwiających identyfikację biologicznych czynników chorobotwórczych wywołujących zakażenia i choroby zakaźne oraz ich weryfikację przez podmioty określone w ustawie, ograniczenie narastania lekooporności biologicznych czynników chorobotwórczych w wyniku niewłaściwego stosowania profilaktyki i terapii antybiotykowej, 28
monitorowanie i rejestrację zakażeń szpitalnych i czynników alarmowych, sporządzanie i przekazywanie właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu raportów o bieżącej sytuacji epidemiologicznej szpitala, zgłaszanie w ciągu 24 godzin potwierdzonego epidemicznego wzrostu liczby zakażeń szpitalnych właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu. Ponadto kierownicy takich podmiotów leczniczych są obowiązani do gromadzenia w szpitalu informacji o zakażeniach szpitalnych i czynnikach alarmowych oraz prowadzenia rejestru zakażeń szpitalnych i czynników alarmowych. 4.3. Dokumentacja prowadzenia działań zapobiegawczych Zgodnie z ustawą oraz rozporządzeniem w sprawie sposobu dokumentowania podmiot leczniczy zobowiązany jest do prowadzenia dokumentacji z realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych. Ta dokumentacja powinna być przechowywana przez okres 10 lat, a znajdować się w niej powinny przede wszystkim: 29
dokumenty zawierające opis sposobu postępowania w przypadku podejmowania działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych, oświadczenia pracowników podmiotów prowadzących dokumentację o zaznajomieniu się z dokumentami, o których mowa wyżej, dokumenty zawierające opis wyników kontroli realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych, wniosków pokontrolnych oraz zaleceń, dokumenty zawierające opis działań mających na celu monitorowanie zagrożeń, zwłaszcza w związku z pojawieniem się biologicznych czynników chorobotwórczych o szczególnej zjadliwości lub odporności na leczenie, dokumenty zawierające opis działań mających na celu monitorowanie stanu zdrowia pracowników podmiotów prowadzących dokumentację, narażonych na działanie biologicznych czynników chorobotwórczych w miejscu pracy, wyciągi, odpisy lub kopie dokumentów, o których mowa wyżej. Dokumentacja prowadzenia działań zapobiegawczych powinna być prowadzona alfabetycznie, w układzie chronologicznym oraz pisemnie lub w postaci elektronicznej. 30
4.4. Dokumentacja w formie elektronicznej Jeśli podmiot leczniczy prowadzi dokumentację elektroniczną, powinien pamiętać, aby taka dokumentacja była prowadzona pod warunkiem zachowania selektywności dostępu do zbioru informacji, tj. aby były przechowywane jedynie takie, które są istotne dla zapobiegania szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych oraz aby do informacji miały dostęp jedynie ściśle określone osoby, a nie wszyscy pracownicy podmiotu leczniczego. Zastosowane powinny być też środki zabezpieczające dokumentację przed dostępem osób nieuprawnionych, przed jej zniszczeniem, usunięciem lub zmianą. Sposób prowadzenia dokumentacji powinien pozwalać na rejestrowanie historii zmian i ich autorów. Natomiast sam system informatyczny służący do prowadzenia dokumentacji powinien umożliwiać wygenerowanie pisemnej wersji całej dokumentacji. 4.5. Przechowywanie dokumentacji Dokumentacja z realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych powinna być przechowywana w siedzibie podmiotu leczniczego lub w przypadku innych podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych - w miejscu wskazanym odpowiednim organom samorządu zawodowego. Należy pamiętać, iż dokumentacja musi być przechowywana 31
w specjalnie dedykowanym do tego celu pomieszczeniu, które powinno spełniać wymogi określone w przepisach przeciwpożarowych, a także powinno być suche i niezawilgocone. 4.6. Zabezpieczenie dokumentacji Dokumentacja z realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych, niezależnie od tego czy prowadzona w postaci elektronicznej, czy papierowej, powinna być zabezpieczona przed uszkodzeniem. Odpowiednie zabezpieczenie dokumentacji następuje wówczas, gdy zapewniona jest jej dostępność jedynie dla osób uprawnionych, jest chroniona przed przypadkowym lub nieuprawnionym zniszczeniem oraz gdy są zastosowane metody i środki ochrony dokumentacji, których skuteczność w czasie ich zastosowania jest powszechnie uznawana. Natomiast zabezpieczenie przed uszkodzeniem dokumentacji prowadzonej w postaci elektronicznej powinno polegać także na dokonywaniu systematycznej analizy zagrożeń, opracowania i stosowania procedur zabezpieczenia dokumentacji i systemów ich przetwarzania, w tym procedur dostępu oraz przechowywania, a także stosowaniu środków bezpieczeństwa adekwatnych do zagrożeń oraz bieżącego kontrolowania funkcjonowania wszystkich organizacyjnych i techniczno-informatycznych sposobów zabezpieczenia, ponadto okresowego dokonywania oceny skuteczności tych sposobów. 32
4.7. Kontrola wewnętrzna Poza prowadzeniem opisanej dokumentacji podmiot leczniczy jest zobowiązany także do przeprowadzania kontroli wewnętrznej w obszarze realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych. Taka kontrola powinna odbywać się okresowo i nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy i musi oceniać skuteczność i prawidłowość: oceny ryzyka występowania zakażeń związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, monitorowania czynników alarmowych i zakażeń związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych w zakresie wykonywanych świadczeń, procedur zapobiegania zakażeniom i chorobom zakaźnym związanym z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, w tym procedur dekontaminacji (niszczenia biologicznych czynników chorobotwórczych przez mycie, dezynfekcję i sterylizację), stosowania środków ochrony indywidualnej i zbiorowej, wykonywania badań laboratoryjnych, analizy lokalnej sytuacji epidemiologicznej, profilaktyki i terapii antybiotykowej. Kontrola wewnętrzna powinna mieć na celu ocenę wymienionych działań. W jej ramach musi być analizowana m.in. poprawność realizacji poszczególnych działań oraz skuteczność ich realizacji. 33
Taka ocena ma uwzględniać ogólnodostępne standardy i wytyczne ośrodków referencyjnych, zasady współczesnej wiedzy medycznej oraz wytyczne konsultantów krajowych w odpowiednich dziedzinach medycyny znajdujących zastosowanie w działalności świadczeniodawcy - dotyczące zapobiegania oraz zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych. W każdym podmiocie leczniczym należy wyznaczyć osobę odpowiedzialną za przeprowadzanie kontroli wewnętrznej. Taką osobę powinien wybrać kierownik podmiotu leczniczego lub osoba upoważniona do reprezentacji podmiotu. Kontrola przeprowadzana jest w miejscu udzielania świadczeń w dniach i godzinach pracy podmiotu leczniczego (świadczeniodawcy) podlegającego kontroli i może być dokonywana przez samego świadczeniodawcę. Jednak, za zgodą podmiotu leczniczego, możliwe jest przeprowadzanie czynności kontrolnych także poza godzinami pracy podmiotu leczniczego. Podczas czynności kontrolnych osoby, które je przeprowadzają, zobowiązane są do ich udokumentowania. Dokumentacja powinna być przechowywana w siedzibie podmiotu leczniczego, a w przypadku innych świadczeniodawców w miejscu udzielania tych świadczeń lub w miejscu wskazanym odpowiednim organom samorządu zawodowego, przez okres co najmniej 10 lat. Może być ona udostępniana w kopiach lub odpisach po uprzednim okazaniu upoważnienia przez osobę uprawnioną do kontrolowania działalności placówki. Dokumentacja może być udostępniana także innym podmiotom, jeśli 34
kierownik podmiotu leczniczego lub osoba odpowiedzialna za udzielenie świadczeń zdrowotnych - w przypadku innych świadczeniodawców, wyrazi na to zgodę. Przy czym przepisy prawa nie określają, w jakiej formie taka zgoda powinna być udzielona. W związku z tym może być ona udzielona zarówno ustnie, jak i pisemnie. Zalecane jest jednak udzielanie pisemnej zgody na udostępnienie dokumentacji z kontroli wewnętrznej, tak aby nie narazić się na ewentualny zarzut naruszenia przepisów prawa w zakresie udostępniania dokumentacji. Po przeprowadzeniu kontroli wewnętrznej jej wyniki powinny być przedstawione w raporcie z kontroli, w którym muszą znaleźć się następujące informacje: informacje dotyczące celu i zakres kontroli, dane osób uczestniczących w kontroli, datę przeprowadzenia kontroli, opis stanu faktycznego, informację o stwierdzonych nieprawidłowościach, zalecenia pokontrolne. Raport z kontroli powinien być przekazany kierownikowi podmiotu leczniczego, a w przypadku innych świadczeniodawców osobie odpowiedzialnej za udzielanie świadczeń medycznych. Natomiast jeśli podmiotem leczniczym, w którym jest przeprowadzana kontrola, jest szpital, raport z kontroli powinien być zatwierdzany przez przewodniczącego zespołu kontroli zakażeń szpitalnych, a następnie przekazywany kierownikowi podmiotu 35
leczniczego. Kwestia związana z zapobieganiem zakażeniom i przenoszeniem się chorób zakaźnych jest niezwykle istotna, w związku z czym podmioty lecznicze powinny przedsięwziąć wszystkie wymagane prawem działania, aby ograniczyć do minimum ryzyko wystąpienia epidemii, zwłaszcza chorób o wysokiej zachorowalności i śmiertelności. 5. Gospodarka odpadami w podmiocie leczniczym Odpady medyczne, które powstają praktycznie w każdym podmiocie leczniczym, jeśli nie we wszystkich, są grupą odpadów związanych z ochroną zdrowia ludzkiego. Powstają w związku z udzielaniem świadczeń medycznych i prowadzeniem badań lub doświadczeń naukowych w zakresie medycyny. Do takich odpadów będą należeć fragmenty tkanek i narządów, odpady zawierające drobnoustroje lub ich toksyny oraz inne formy mogące powodować choroby u ludzi lub zwierząt. Będą to także leki, chemikalia zawierające substancje niebezpieczne i wszystkie pozostałe odpady związane z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, tj. stosowanych u pacjenta lub mających styczność z pacjentem. Są one szczególnie niebezpieczne dla ludzi i środowiska, m.in. ze względu na możliwość ewentualnego skażenia biologicznego. 36
Jakie zatem ciążą obowiązki na podmiocie leczniczym związane z gospodarką takimi niebezpiecznymi odpadami? Kwestię tę reguluje ustawa z 14 grudnia 2012 r. o odpadach, która określa środki: służące ochronie środowiska, życia i zdrowia ludzi, zapobiegające oraz zmniejszające negatywny wpływ na środowisko oraz zdrowie ludzi, wynikający z wytwarzania odpadów i gospodarowania nimi, ograniczające ogólne skutki użytkowania zasobów i poprawiające efektywność takiego użytkowania. Ustawa o odpadach nakłada wiele obowiązków na podmioty wytwarzające odpady, tj. na wytwórców odpadów. Należy przede wszystkim pamiętać, że gospodarowanie wszystkimi odpadami, nie tylko tymi medycznymi, powinno odbywać się w taki sposób, aby zapewnić ochronę życia i zdrowia ludzi oraz środowiska. Ten proces nie może powodować zagrożenia dla wody, powietrza, gleby, roślin lub zwierząt, uciążliwości przez hałas lub zapach, a także wywoływać niekorzystnych skutków dla terenów wiejskich lub miejsc o szczególnym znaczeniu, w tym kulturowym i przyrodniczym. 5.1. Obowiązek gospodarowania odpadami Wytwórca odpadów medycznych jest odpowiedzialny za ich 37
zagospodarowanie. Wytwórcy odpadów mogą zlecić gospodarowanie nimi wyłącznie podmiotom, które mają: zezwolenie na zbieranie odpadów lub zezwolenie na przetwarzanie odpadów, lub koncesję na podziemne składowanie odpadów, pozwolenie zintegrowane, decyzję zatwierdzającą program gospodarowania odpadami wydobywczymi, zezwolenie na prowadzenie obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych lub wpis do rejestru działalności regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości - na podstawie odrębnych przepisów, lub wpis do rejestru w zakresie, o którym mowa w art. 50 ust. 1 pkt 5 ustawy o odpadach. Wytwórca przestaje być odpowiedzialny za gospodarowanie wytworzonymi przez siebie odpadami, w sytuacji gdy przekaże odpady posiadaczowi odpadów, który ma decyzję, koncesję lub wpis do rejestru, o których mowa wyżej. Wówczas odpowiedzialność za gospodarowanie wytworzonymi odpadami, z chwilą przekazania, przechodzi na posiadacza. Przy czym odpowiedzialność wytwórcy zakaźnych odpadów medycznych ustaje z chwilą unieszkodliwienia tych odpadów przez następnego posiadacza odpadów przez termiczne przekształcenie (spalenie) zakaźnych odpadów medycznych w spalarni odpadów niebezpiecznych. Potwierdzeniem przejścia odpowiedzialności z wytwórcy zakaźnych odpadów medycznych na posiadacza odpadów jest dokument potwierdzający unieszkodliwienie tych odpadów. W praktyce oznacza to, że do 38
momentu otrzymania przez wytwórcę dokumentu potwierdzającego unieszkodliwienie zakaźnych odpadów medycznych będzie on w dalszym ciągu odpowiedzialny za te odpady. Istotne jest zatem aby posiadacz odpadów na bieżąco przekazywał wytwórcy dokument potwierdzający ich unieszkodliwienie. 5.2. Przeniesienie odpowiedzialności Zgodnie z art. 28 ustawy o odpadach, jeśli kilku wytwórców odpadów korzysta ze wspólnego lokalu, możliwe jest przeniesienie odpowiedzialności za wytworzone odpady na rzecz jednego z tych wytwórców lub na rzecz wynajmującego lokal, lecz tylko wtedy, gdy podmiot ten zapewni postępowanie z przyjętymi odpadami w sposób zgodny z ustawą o odpadach. Takie przeniesienie odpowiedzialności oznacza przeniesienie praw i obowiązków ciążących na wytwórcy odpadów. Następuje tylko i wyłącznie wówczas, gdy umowę o przeniesienie odpowiedzialności za odpady strony zawrą w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Oznacza to, że jeśli umowa taka nie będzie spisana, nie będzie ważna i nie będzie niosła za sobą żadnych skutków prawnych. 5.3. Zasada bliskości Jedną z podstawowych zasad gospodarowania odpadami jest zasada 39
bliskości. Określa ona, że odpady w pierwszej kolejności poddaje się przetwarzaniu w miejscu ich powstania. Jeśli nie mogą być przetwarzane w takim miejscu, wówczas przekazuje się je, uwzględniając hierarchię sposobów postępowania z odpadami oraz najlepszą dostępną technikę lub technologię do najbliżej położonych miejsc, w których mogą być przetworzone. Przy czym w stosunku do zakaźnych odpadów medycznych ustawodawca określił, że unieszkodliwienie zakaźnych odpadów medycznych i zakaźnych odpadów weterynaryjnych może następować jedynie na obszarze województwa, na którym zostały wytworzone. Zakazane jest równocześnie przewożenie takich medycznych odpadów na teren innego województwa w celu ich unieszkodliwienia. Wyjątkiem od tych zasad jest sytuacja, w której na terenie danego województwa nie występuje instalacja przeznaczona do unieszkodliwiania odpadów medycznych lub gdy moce przerobowe takiej instalacji są niewystarczające albo gdy instalacja położona na terenie innego województwa jest bliżej aniżeli instalacja w województwie wytworzenia zakaźnego odpadu medycznego. Oznacza to, że podmiot leczniczy powinien zawrzeć umowę na wywóz i unieszkodliwienie zakaźnych odpadów medycznych z podmiotem świadczącym swoje usługi na terenie tego samego województwa, na którym zostały wytworzone odpady. 40
5.4. Ewidencja odpadów Podmiot leczniczy jako wytwórca i posiadacz odpadów medycznych jest zobowiązany do prowadzenia ewidencji odpadów. Ewidencja ta powinna być prowadzona na bieżąco, z użyciem m.in. karty ewidencji odpadów prowadzonej odrębnie dla każdego rodzaju odpadów oraz z użyciem karty przekazania odpadów, jeśli zostały one przekazane innemu podmiotowi. Prowadzący ewidencję odpadów zobowiązany jest do sporządzania i przekazywania zbiorczych zestawień danych o rodzajach i ilości odpadów, o sposobach gospodarowania nimi oraz o instalacjach i urządzeniach służących do unieszkodliwienia odpadów. Ponadto zobowiązany jest do sporządzania i przekazywania zestawienia danych o komunalnych osadach ściekowych. Dopuszczalne jest także prowadzenie uproszczonej ewidencji odpadów z użyciem jedynie karty ewidencji odpadów w sytuacji, w której podmioty wytwarzają odpady niebezpieczne w ilości do 100 kg rocznie oraz wytwarzają odpady inne niż niebezpieczne, niebędące odpadami komunalnymi, w ilości do 5 ton rocznie. 41
5.5. Roczne sprawozdanie Wytwórca zobowiązany do prowadzenia ewidencji odpadów musi także sporządzać roczne sprawozdanie o wytworzonych odpadach i o gospodarowaniu odpadami. Wytwórcy, którzy byli zobowiązani przed dniem wejścia w życie obecnie obowiązującej ustawy o odpadach do sporządzania i składania zbiorczego zestawienia danych o rodzajach i ilości odpadów, o sposobach gospodarowania nimi oraz o instalacjach i urządzeniach służących do odzysku i unieszkodliwiania tych odpadów, sporządzają i składają je za lata 2012 2014, stosując przepisy dotychczasowe. Wytwórcy zobowiązani do sporządzania sprawozdania, o którym mowa, składają go w terminie do 15 marca za poprzedni rok kalendarzowy marszałkowi województwa właściwemu ze względu na miejsce wytwarzania, zbierania lub przetwarzania odpadów. 5.6. Zbieranie odpadów medycznych Zakaźne odpady medyczne nie mogą być zbierane poza miejscem ich wytworzenia. Wyjątkowo, w sytuacji, w której jest niezbędne i konieczne zbieranie tych odpadów ze względów bezpieczeństwa lub w celu zapewnienia ciągłości odbioru zakaźnych odpadów medycznych lub zakaźnych odpadów weterynaryjnych, marszałek województwa właściwy ze względu na miejsce zbierania odpadów 42
może zezwolić, w drodze decyzji administracyjnej, na ich zbieranie. Jeśli zaś takie zbieranie zakaźnych odpadów medycznych miałoby odbywać się na terenach zamkniętych, decyzję zezwalającą na takie zbieranie wydaje regionalny dyrektor ochrony środowiska właściwy ze względu na miejsce zbierania tych odpadów. Obydwa zezwolenia (w formie decyzji administracyjnych) mogą być wydane jedynie na czas nie dłuższy niż okres jednego roku. Zakaz zbierania zakaźnych odpadów medycznych nie dotyczy odpadów powstałych wskutek świadczenia usług medycznych wykonanych w miejscu wezwania. Wytwórca odpadów w miejscu wezwania zobowiązany jest do niezwłocznego dostarczenia wytworzonych przez niego odpadów do pomieszczeń przystosowanych do magazynowania takich odpadów. 5.7. Transport odpadów medycznych Podmiot leczniczy, który zleca transport odpadów medycznych, powinien przede wszystkim wskazać podmiotowi transportującemu miejsce przeznaczenia odpadów oraz posiadacza odpadów, do którego te odpady ma dostarczyć, a który te odpady odbierze. 43
5.8. Zakaz odzysku Zabroniony jest odzysk odpadów medycznych, chyba że odrębne przepisy wskażą rodzaje odpadów medycznych, których odzysk jest dopuszczalny, kierując się brakiem zagrożeń stwarzanych przez niektóre odpady medyczne i odpady weterynaryjne oraz możliwościami poddania ich odzyskowi. 5.9. Unieszkodliwianie odpadów medycznych Zgodnie z przepisami ustawy o odpadach odpady medyczne podlegają unieszkodliwianiu. Proces ten powinien się odbywać z uwzględnieniem właściwości odpadów i charakteru ich unieszkodliwiania oraz zgodnie z wymaganiami i sposobami prowadzenia takich czynności. Zakaźne odpady medyczne likwiduje się przez ich spalenie w spalarniach odpadów niebezpiecznych, nie można zaś dokonywać tego we współspalarniach odpadów. Posiadacz odpadów, który dokonuje ich unieszkodliwienia, przedstawia na wniosek wytwórcy tych odpadów dokument potwierdzający dokonanie takich czynności. Posiadacz odpadów wydaje dokument, o którym mowa, w trzech egzemplarzach, z których jeden jest przekazywany wytwórcy zakaźnych odpadów, a drugi wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska właściwemu ze względu na miejsce wytwarzania zakaźnych 44
odpadów medycznych. Posiadacz odpadów jest zobowiązany do przechowywania dokumentu potwierdzającego unieszkodliwienie odpadów przez okres 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym sporządzono ten dokument. Żeby posiadacz odpadów medycznych mógł je w ogóle unieszkodliwiać, niezbędna jest w tym zakresie zgoda Głównego Inspektora Sanitarnego na dopuszczenie funkcjonowania instalacji lub urządzenia do unieszkodliwiania tych odpadów. O wydanie takiej zgody zwraca się organ wydający zezwolenie na zbieranie i przetwarzanie odpadów. Zazwyczaj będzie to starosta. Za naruszenie przepisów dotyczących gospodarowania odpadami, zaniechanie obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów czy odzysk odpadów medycznych ustawa o odpadach przewiduje sankcje karne oraz kary administracyjne. Ten, kto nie prowadzi gospodarki odpadami w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, powoduje zagrożenie dla wody, powietrza, roślin lub uciążliwość przez hałas lub zapach, a także wywołuje niekorzystne skutki dla terenów wiejskich lub miejsc o szczególnym znaczeniu, w tym kulturowym i przyrodniczym, podlega karze aresztu albo grzywny. Ponadto jeśli wytwórca i zarazem posiadacz odpadów zleci gospodarowanie odpadami podmiotom, które nie uzyskały wymaganych decyzji lub wymaganego wpisu do rejestru, podlega karze aresztu albo grzywny. Jeśli zaś podmiot leczniczy nie prowadzi wymaganej przepisami prawa ewidencji odpadów albo prowadzi tę ewidencję w sposób nieterminowy lub niezgodnie ze stanem rzeczywistym, podlega karze grzywny. 45
Natomiast, ten, kto poddawałby odzyskowi takie rodzaje odpadów medycznych, których odzysk jest niedopuszczalny zgodnie z ustawą, podlega karze aresztu albo grzywny. Administracyjna kara pieniężna nakładana jest na te podmioty lecznicze, które nie składają rocznego sprawozdania o wytworzonych odpadach i o gospodarowaniu odpadami. Kara ta wynosi 500 zł i jest nakładana w drodze decyzji administracyjnej przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. 6. Kary nakładane przez Państwową Inspekcję Sanitarną W przypadku stwierdzenia naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych inspektor sanitarny może nakazać usunięcie w ustalonym terminie stwierdzonych uchybień. Jeżeli wymagania sanitarno-epidemiologiczne zostały naruszone w ciężki sposób i doprowadziły do bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia ludzi, inspektor może nakazać unieruchomienie zakładu pracy lub jego części (czyli np. zamknięcie oddziału, poradni), wyłączenie z eksploatacji środka transportu (np. ambulansu) albo podjęcie lub zaprzestanie innych działań. W takich sytuacjach decyzje podlegają natychmiastowemu wykonaniu. Inspekcja sanitarna jest również uprawniona do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego. Takie uprawnienie wynika z Kodeksu 46
postępowania w sprawach o wykroczenia. W postępowaniu mandatowym inspektor może nałożyć grzywnę w wysokości do 500 zł, a w przypadku zbiegu wykroczeń do 1.000 zł. Może to zrobić, gdy: sprawcę wykroczenia schwytano na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia, stwierdzi popełnienie wykroczenia naocznie pod nieobecność sprawcy, a nie zachodzi wątpliwość co do sprawcy czynu, stwierdzi popełnienie wykroczenia za pomocą przyrządu kontrolno-pomiarowego lub urządzenia rejestrującego, sprawca nie został schwytany na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem, lecz nie zachodzi wątpliwość co do sprawcy czynu. Inspektor nakładający grzywnę zobowiązany jest określić jej wysokość, wykroczenie zarzucone sprawcy oraz poinformować go o prawie odmowy przyjęcia mandatu karnego i o skutkach prawnych takiej odmowy. Mandat karny może być uregulowany bezpośrednio, zostać kredytowany albo wydany jako zaoczny. Kierownik podmiotu może odmówić przyjęcia mandatu karnego, ale w takim przypadku sprawa jest kierowana do sądu. 47
Podstawa prawna ustawa z 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r., poz. 1412), ustawa z 29 listopada 2000 r. - Prawo atomowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r., poz. 1512 ze zm.), rozporządzenie ministra zdrowia z 18 lutego 2011 r. w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r., poz. 1015 ze zm.), ustawa z 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r., poz. 267 ze zm.), ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r., poz. 584 ze zm.), ustawa z 24 sierpnia 2001 r. - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 395 ze zm.), rozporządzenie ministra zdrowia z 6 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych (Dz.U. z 2013 r. poz. 696), 48
rozporządzenie ministra zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz.U. nr 81, poz. 716), ustawa z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 947 ze zm.), rozporządzenie ministra zdrowia z 27 maja 2010 r. w sprawie sposobu dokumentowania realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych oraz warunków i okresu przechowywania tej dokumentacji (Dz.U. nr 100, poz. 645), rozporządzenie ministra zdrowia z 27 maja 2010 r. w sprawie zakresu, sposobu i częstotliwości prowadzenia kontroli wewnętrznej w obszarze realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych (Dz.U. nr 100, poz. 646), ustawa z 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2013 r. poz. 21 ze zm.). 49
e-serwis Zarzadzanie w Ochronie Zdrowia www.serwiszoz.pl Pierwszy na rynku serwis branżowy dla menedżerów, właścicieli i kadry zarządzającej w ochronie zdrowia, który dostarcza unikatową wiedzę z zakresu zarządzania placówką medyczną i ułatwia codzienne wykonywanie obowiązków zawodowych. Zostań użytkownikiem serwisu, a poczujesz się, jak byś korzystał z porad zespołu konsultantów: doświadczonych menedżerów placówek medycznych, prawników i doradców wyspecjalizowanych w tematyce ochrony zdrowia, urzędników administracji rządowej i samorządowej, którzy wyjaśniają obowiązujące prawo. W serwisie znajdziesz: porady doświadczonych konsultantów prawnych, którzy na bieżąco komentują nowości prawne oraz niejednoznaczne przepisy prawa medycznego aktualne trendy i nowoczesne metody zarządzania placówkami medycznymi, które w swoich placówkach stosują już uznani menedżerowie ochrony zdrowia nowości technologiczne i rozwiązania IT, które sprawdziły się w innych placówkach medycznych bazę 100 gotowych wzorów dokumentów, formularzy, regulaminów aktualności, blogi ekspertów, kalendarium wydarzeń branżowych Zamów dostęp do serwisu, a zyskasz pewność, że jesteś na bieżąco i podejmujesz właściwe decyzje dotyczące rozwoju Twojej placówki! Szczegóły na www.serwiszoz.pl 1BV14