Autor: Ewa Karaś Poradnik Urlop wychowawczy Urlop wychowawczy przysługuje rodzicom lub opiekunom dziecka. Panuje zasada, że prawo do urlopu wychowawczego na równych prawach ma kobieta i mężczyzna. Celem urlopu wychowawczego jest sprawowanie opieki na dzieckiem. Stwarza on możliwość łączenia opieki nad rosnącą pociechą z pracą. Nie każdy pracownik może jednak liczyć na urlop wychowawczy. Spis treści 1. Kto ma prawo do urlopu wychowawczego... 2 1.1. Jakie warunki trzeba spełnić... 2 1.2. Pracownik może zrezygnować z urlopu... 3 2. Jak złożyć wniosek o urlop wychowawczy... 3 2.1. Co powinien zawierać wniosek o urlop wychowawczy... 3 2.2. Kiedy złożyć wniosek... 4 2.3. Cofnięcie wniosku... 4 3. Na jaki czas pracodawca może udzielić urlopu wychowawczego... 4 4. Urlop wychowawczy w częściach... 5 5. Praca w czasie urlopu... 5 6. Powrót do pracy po wychowawczym... 6 6.1. Wynagrodzenie po powrocie... 7 1
1. Kto ma prawo do urlopu wychowawczego Matce, ojcu albo opiekunowi przysługuje prawo do urlopu wychowawczego, w celu sprawowania opieki nad dzieckiem przez trzy lata. Pracownik od dnia złożenia wniosku o urlop wychowawczy podlega szczególnej ochronie. Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z takim pracownikiem. Wyjątkiem od tej zasady jest zwolnienie z powodu ogłoszenia upadłości bądź likwidacji pracodawcy oraz zwolnienie z przyczyn niedotyczących pracownika. Warto wiedzieć, że urlop wychowawczy nie chroni przed zwolnieniem dyscyplinarnym. Po powrocie z urlopu pracodawca ma obowiązek zatrudnić pracownika na dotychczasowym stanowisku. W przypadku, gdyby było to nie możliwe, na stanowisku równorzędnym lub na innym odpowiadającym jego kwalifikacjom. 1.1. Jakie warunki trzeba spełnić Pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 4 roku życia. Wymagany sześciomiesięczny okres zatrudnienia nie musi przypadać przed urodzeniem dziecka. Do tego okresu wlicza się: Ważne! poprzednie okresy zatrudnienia, okres urlopu macierzyńskiego, okres nieświadczenia pracy z powodu choroby, okresy zaliczane do stażu pracy na podstawie przepisów szczególnych. Do wymaganego okresu zatrudnienia nie wlicza się okresu urlopu bezpłatnego, z wyjątkiem urlopu udzielonego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy. Nie mają znaczenia długości przerw między okresami zatrudnienia, ani wymiar czasu w jakim zatrudniony był pracownik. Tryb rozwiązania stosunku pracy nie ma także wpływu na zaliczenie szcześciomiesięcznego okresu. Oznacza to, że osoba, której wypowiedziano pracę z winy pracownika, może liczyć na urlop wychowawczy. Prawo do urlopu wychowawczego przysługuje pracownikowi bez względu na: podstawę nawiązania stosunku pracy, rodzaj umowy o pracę, wymiar czasu pracy. Ważne! Na urlop wychowawczy nie mogą liczyć osoby zatrudnione na podstawie umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy agencyjnej oraz prowadzące własną działalność gospodarczą. 2
1.2. Pracownik może zrezygnować z urlopu Pracownik może wycofać wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego. Musi tej czynności dokonać nie później niż 7 dni przed rozpoczęciem urlopu. Nie jest wymagana w tym celu zgoda pracodawcy. Wycofanie wniosku powinno mieć formę pisemną. Ponadto pracownik, już po rozpoczęciu urlopu może z niego zrezygnować. Do rezygnacji z urlopu wychowawczego może dojść w każdym czasie - za zgodą pracodawcy, po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy - najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy. 2. Jak złożyć wniosek o urlop wychowawczy Urlopu wychowawczego udziela się na wniosek pracownika. Pracodawca sam nie może udzielić urlopu wychowawczego. Wniosek powinien zawierać określone informacje. Podstawą do udzielenia urlopu wychowawczego jest pisemny wniosek złożony przez pracownika. Pracodawca nie może bez wniosku pracownika wysłać go na urlop. W razie złożenia wniosku o urlop wychowawczy pracodawca, nie może odmówić udzielenia urlopu. Pracownik powinien złożyć wniosek co najmniej 2 tygodnie przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. 2.1. Co powinien zawierać wniosek o urlop wychowawczy Wniosek o urlop wychowawczy powinien zawierać: imię i nazwisko dziecka, imię i nazwisko pracownika występującego z wnioskiem, datę rozpoczęcia i zakończenia urlopu wychowawczego, okres dotychczas wykorzystywanego urlopu wychowawczego. Do wniosku należy załączyć: pisemne oświadczenie drugiego z rodziców albo opiekunów dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez wskazany we wniosku okres, orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności, gdy o urlop wnioskuje pracownik z powodu niepełnosprawności dziecka. Ponadto do wniosku należy dołączyć oświadczenie, że nie posiada się innych tytułów do ubezpieczeń w tym okresie. Należy także dołączyć oświadczenie, że nie ma się ustalonego prawa do emerytury lub renty. Z urlopu wychowawczego może korzystać jeden z rodziców albo opiekunów. Jednak takie prawo przysługuje także obojgu rodzicom przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy. W takim przypadku do wniosku urlopowego dołącza się pisemne oświadczenie drugiego rodzica o okresie, w którym zamierza on korzystać z takiego urlopu. 3
2.2. Kiedy złożyć wniosek Wniosek o urlop wychowawczy powinien zostać złożony co najmniej 2 tygodnie przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. W przypadku, kiedy wniosek został złożony bez zachowania terminu, pracodawca udziela urlopu nie później niż z upływem dwóch tygodni od złożenia spóźnionego wniosku. Nie nic stoi na przeszkodzie, aby pracodawca wcześniej udzielił urlopu. Wszystko zależy od jego chęci i dobrej woli. 2.3. Cofnięcie wniosku Pracownik ma prawo cofnąć wniosek. Musi jednak zrobić to nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem urlopu wychowawczego. Wycofanie w tym przypadku wniosku nie wymaga zgody pracodawcy. Wycofanie się z urlopu wychowawczego musi zostać złożone w formie pisemnej. Jeśli jednak pracownik złoży wniosek o cofnięcie nie w terminie, o skuteczności wycofania wniosku decyduje pracodawca. Po rozpoczęciu urlopu wychowawczego pracownik nie może cofnąć wniosku. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, żeby pracownik zrezygnował z urlopu. 3. Na jaki czas pracodawca może udzielić urlopu wychowawczego Wymiar urlopu wychowawczego zależy od tego czy dziecko, na opiekę którego pracownik wnosi o urlop, jest dzieckiem niepełnosprawnym. Urlop wychowawczy przysługuje w wymiarze do trzech lat, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko czterech lat. Może być wykorzystany w 4 częściach. Urlop ten przysługuje w takim samym wymiarze zarówno dla pracownicy, która urodziła lub przyjęła na wychowanie jedno dziecko, jak i więcej dzieci. W przypadku, gdy pracownica urodzi lub przyjmie na wychowanie kolejne dziecko, ma prawo do następnego - nowego urlopu wychowawczego. Pracownik, którego dziecko wymaga osobistej opieki z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności bez względu na to, czy korzystał z powyższego urlopu, może wystąpić o urlop wychowawczy w wymiarze do trzech lat. Urlop ten może wykorzystać, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia dziecka. Od zasady, że urlop wychowawczy przysługuje wymiarze trzech lat są wyjątki. Po pierwsze pracownik zatrudniony na podstawie umów terminowych ma prawo do urlopu wychowawczego na okres nie dłuższy niż do końca okresu, na jaki umowa została zawarta. W przypadku, jeśli pracodawca udzieli urlopu na okres dłuższy niż czas przewidziany w umowie o pracę, uznaje się, że strony zawarły nową umowę o pracę. Po drugie pracownicy, którzy znajdują się w okresie wypowiedzenia, mają prawo rozwiązać umowę o pracę. W razie złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego po nastąpieniu czynności zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę, umowa ta rozwiązuje się we wskazanym terminie. Jeśli wniosek o urlop wychowawczy został 4
złożony w okresie wypowiedzenia pracodawca ma obowiązek udzielenia go na okres nie dłuższy niż do dnia rozwiązania umowy o pracę. 4. Urlop wychowawczy w częściach Pracownik składając wniosek o urlop wychowawczy, z reguły występuje o udzielenie go w wymiarze 3 lat. Trzy lata to, bowiem maksymalny czas, na jaki pracodawca może udzielić wychowawczego. Warto przypomnieć, że urlop wychowawczy ma na celu sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Opieka w ramach urlopu wychowawczego, nie może trwać dłużej niż do ukończenia przez dziecko 4 roku życia. Wyjątkiem jest urlop wychowawczy przysługujący pracownikowi, który opiekuje się niepełnosprawnym dzieckiem. Nie zależnie od tego, czy pracownik wykorzystał już 3-letni urlop wychowawczy, może skorzystać z urlopu wychowawczego w wymiarze 3 lat. Jest to dodatkowy urlop, który pracownik musi wykorzystać do ukończenia przez niepełnosprawne dziecko 18 roku życia. Urlop wychowawczy może zostać podzielony na części. Części nie może być jednak więcej niż cztery. Nie ma przepisów, które decydowałyby, ile musi trwać każda z poszczególnych części urlopu. Nie ma także wskazania, co do tego, ile najmniej dni urlopu wychowawczego musi zawierać jedna część urlopu. O podziale urlopu wychowawczego decyduje pracownik, a nie pracodawca. Pracownik decyduje na ile części chce podzielić urlop oraz ile będą trwały poszczególne części wychowawczego. Należy wiedzieć, że pracownik nie ma obowiązku podziału urlopu wychowawczego na części. Jest to prawo pracownika, a nie jego obowiązek. Pracownik może wykorzystać urlop wychowawczy w całości, czyli trzy lata bez przerwy. Pracownik występuje z wnioskiem o udzielenie urlopu oddzielnie na każdą jego część. Pracownik występując z wnioskiem o urlop wychowawczy, nie musi powiadamiać pracodawcy, o tym jak rozłoży swój urlop wychowawczy. Występuje on, bowiem z wnioskiem o udzielenie urlopu oddzielnie na każdą jego część. Ważne! Jeżeli pracownik wykorzysta cztery części urlopu, ale nie wykorzysta trzyletniego wymiaru urlopu, nie ma prawa do reszty urlopu wychowawczego. 5. Praca w czasie urlopu Urlop wychowawczy pozwala na sprawowanie opieki nad dzieckiem łącznie z wykonywaniem pracy. Oznacza to, że w czasie urlopu wychowawczego pracownik może podjąć pracę zarobkową. Taką pracę może podjąć: u dotychczasowego pracodawcy, lub innego pracodawcy. 5
Pracownik na wychowawczym może także uczyć się, szkolić. Istnieje tylko jeden warunek, wszelka jego działalność zarobkowa i naukowa nie może wyłączyć możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Jeżeli pracodawca ustali, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, ma prawo odwołać go z urlopu. Wzywa pracownika do stawienia się w pracy w terminie przez siebie wskazanym. Pracodawca musi dokonać wezwania nie później niż w ciągu 30 dni od dnia, w którym dowiedział się o zaprzestaniu sprawowania opieki, ale nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania. Pracownik może być zatrudniony: na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło, może także rozpocząć prowadzenia własnej działalności gospodarczej, może pracować w charakterze wolontariusza. Pracownik nie ma obowiązku występować do pracodawcy o zgodę na podjęcie pracy, działalności lub nauki. Pracodawca nie może mu tego zabronić. Osoby przebywające na urlopie wychowawczym, otrzymujące dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z takiego urlopu, nie mogą podjąć pracy w jego trakcie, jeśli nie chcą stracić prawa do tego dodatku. Dodatek ten nie przysługuje osobie, która podjęła lub kontynuuje zatrudnienie lub inną pracę zarobkową w okresie korzystania z urlopu wychowawczego. 6. Powrót do pracy po wychowawczym Powrót pracownika z urlopu wychowawczego wiąże się z dwoma sytuacjami. Po pierwsze pracownik powraca po upływie okresu urlopu wychowawczego. Po drugie pracownik powraca po zrezygnowaniu z dalszej części urlopu wychowawczego. Czy przyczyna powrotu ma jakieś znaczenie. Nie. W obydwóch sytuacjach pracownik wraca na dotychczasowe stanowisko. Nie zawsze jednak jest to możliwe. Urlop może trwać nawet do 4 roku życia dziecka. Jest to bardzo długi okres czasu. W zakładzie, w którym pracował pracownik mogą zajść zmiany. Może dojść do likwidacji stanowiska, które zajmowała mama przechodząca na urlop wychowawczy. Mogło dojść do reorganizacji działu, w którym znajdowało się dotychczasowe stanowisko pracy pracownika. Jaki to wszystko ma wpływ na powrót po wychowawczym. W przypadku, kiedy powrót na dotychczasowe stanowisko nie jest możliwy pracodawca powinien przyjąć pracownika na: stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym kwalifikacjom pracownika. 6
Jeśli pracodawca nie ma w swoim zakładzie stanowiska równorzędnego, a ma inne wolne stanowisko, powinien je zaproponować pracownikowi. W takim przypadku potrzebne będzie zawarcie między pracownikiem a pracodawcą porozumienia zmieniającego. Rzadko, ale jednak zdarzają się sytuację, kiedy pracownik wracający z wychowawczego zachoruje. Co się dzieje wtedy z jego powrotem? Pracownik powinien o tym fakcie powiadomić pracodawcę. Takie powiadomienie jest równoznaczne ze zgłoszeniem gotowości do pracy. Wywiera takie skutki, jakby pracownik podjął pracę. 6.1. Wynagrodzenie po powrocie Matki powracające z macierzyńskiego często zadają sobie pytanie, na jakie wynagrodzenie mogę liczyć po powrocie. Pracownik w dniu podjęcia pracy powinien uzyskać wynagrodzenie nie niższe od wynagrodzenia za pracę przysługującego mu na stanowisku zajmowanym przed urlopem. W przypadku, kiedy w czasie przebywania na urlopie wychowawczym zaszły zmiany w wysokości wynagrodzenia pracowników, pracodawca powinien uwzględnić te zmiany w wynagrodzeniu pracownika po jego powrocie z wychowawczego. 7