INFORMACJA O STANIE ŚRODOWISKA. POWIAT DĄBROWSKI w 2011 roku

WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W KRAKOWIE DELEGATURA W TARNOWIE INFORMACJA O STANIE ŚRODOWISKA POWIAT DĄBROWSKI w 2011 roku Zatwierdził Kierownik Delegatury w Tarnowie mgr Krystyna Gołębiowska TARNÓW, listopad 2012 1

Opracowanie: Dział Monitoringu Środowiska Delegatury w Tarnowie Autorzy: Maria Ogar Iwona Para Teresa Prajsnar 2

SPIS TREŚCI: 1. POWIETRZE... 4 Roczna ocena jakości powietrza w strefie małopolskiej... 4 Chemizm opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża... 7 2. HAŁAS... 9 3. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE... 10 4. WODY POWIERZCHNIOWE... 11 Ocena stanu wód... 18 Ocena spełniania wymagań określonych dla wód w obszarach chronionych... 27 5. OSADY WODNE RZEK... 30 6. USUWANIE AZBESTU Z TERENU POWIATU... 36 7. Podsumowanie... 37 3

1. POWIETRZE Roczna ocena jakości powietrza w strefie małopolskiej 1 Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2011 roku została wykonana według zasad określonych w art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska, z uwzględnieniem wymogów dyrektywy 2008/50/WE 2 i dyrektywy 2004/107/WE 3. Ocenę wykonano w nowym układzie stref, określonym w założeniach do projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (przygotowanych w związku z planowaną transpozycją do prawa polskiego dyrektywy 2008/50/WE). Dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnionych w ocenie tj.: dwutlenku siarki (SO 2 ), dwutlenku azotu (NO 2 ), tlenku węgla (CO), benzenu (C 6 H 6 ), ozonu (O 3 ), pyłu zawieszonego PM10 (PM10), pyłu zawieszonego PM2,5 (PM2,5) oraz ołowiu (Pb), arsenu (As), kadmu (Cd), niklu (Ni) i benzo(a)pirenu (BaP) w pyle zawieszonym PM10, strefę stanowią: - aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tys., - miasto (nie będące aglomeracją) o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys., - pozostały obszar województwa, niewchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców. Powiat dąbrowski leży w obszarze strefy o nazwie strefa małopolska jako pozostały obszar województwa, niewchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców. Ocena jakości powietrza w strefie polegała na zaliczeniu strefy do określonej klasy (A, B, C a dla ozonu D1, D2), która zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z określonymi wymaganiami, co do działań na rzecz poprawy jakości powietrza w strefie. Podstawę zaliczenia strefy do określonej klasy stanowią wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwyższych poziomach stężeń danego zanieczyszczenia w strefie. Tab. Wynikowe klasy strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia według jednolitych kryteriów w skali kraju, zgodnych z kryteriami UE Nazwa strefy Strefa małopolska Kod strefy PL1203 Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla całej strefy SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3 * O3** As Cd Ni BaP PM2,5 A A C A A A A D2 A A A C C Objaśnienia: *- wg poziomu docelowego (klasy A i C), **- wg poziomu celu długoterminowego (klasy D1 i D2), 1 Opracowanie Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2011 roku WIOŚ Kraków 2012 dostępne pod adresem http://www.krakow.pios.gov.pl 2 Dyrektywa 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy 3 Dyrektywa 2004/107/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 grudnia 2004r.. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu 4

Tab. Wynikowe klasy strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin według jednolitych kryteriów w skali kraju, zgodnych z kryteriami UE Nazwa strefy Kod strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla całej strefy Strefa małopolska PL1203 Objaśnienia: *- wg poziomu docelowego (klasy A i C), **- wg poziomu celu długoterminowego (klasy D1 i D2) SO2 NOx O3* O3** A A A D2 Zgodnie z wykonaną klasyfikacją powiat dąbrowski został za rok 2011 zakwalifikowany do klasy C, ze względu na ponadnormatywne stężenia benzo(a)pirenu, pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5. Oznacza to, że poziomy stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10 przekraczają wartości dopuszczalne w ciągu roku częściej niż 35 razy, poziom stężenia średniorocznego pyłu zawieszonego PM2,5 oraz poziom stężenia średniorocznego benzo(a)pirenu przekracza poziom docelowy w roku kalendarzowym. Zakwalifikowanie do klasy C wymaga podejmowania szczególnych działań (planów i programów naprawczych). Wiąże się to z określeniem obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych stężeń oraz wartości dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji i podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza opracowanie i skuteczne wdrożenie programu ochrony powietrza (POP). Nadal istotnym problemem dla strefy małopolska są wysokie stężenia benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10, należącego do grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych. Stężenia benzo(a)pirenu przekraczają poziom docelowy, który ma być osiągnięty w 2013 roku. Ocena jakości powietrza w odniesieniu do ozonu, pod kątem ochrony zdrowia, opiera się na dwóch wartościach kryterialnych, którymi są: poziom docelowy i poziom celu długoterminowego. W rezultacie, dla ozonu dokonuje się podwójnej klasyfikacji stref, która ze względu na ochronę zdrowia dla strefy małopolskiej przyjmuje symbole A i D2. Klasa strefy D2 oznacza, że poziom stężeń ozonu jest powyżej poziomu celu długoterminowego i jest wymagane podejmowanie działań takich jak: dążenie do osiągnięcia poziomu celu długoterminowego do roku 2020. 5

Mapy. Rozkład stężeń średniorocznych wybranych zanieczyszczeń powietrza w województwie małopolskim w 2011 roku Pył PM2,5 Pył PM10 Benzo(a)piren w pyle PM10 6

Chemizm opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża prowadzone są w ramach podsystemu monitoringu jakości powietrza Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ). Badania chemizmu opadów atmosferycznych na obszarze kraju prowadzi, na zlecenie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, Wrocławski Oddział Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Badawczy. Badania są prowadzone od 1999 roku. Bezpośredni nadzór nad realizacją programu badań sprawuje Departament Monitoringu w Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska. Oznaczenia chemiczne wykonywane były w akredytowanym Centralnym Laboratorium Chemicznym PIG. W województwie małopolskim badania chemizmu opadów prowadzone były w 2011 roku na stacjach monitoringowych w Nowym Sączu i na Kasprowym Wierchu. Zakres analizy składu chemicznego opadu obejmował stężenia związków kwasotwórczych, biogennych i metali (w tym metali ciężkich), tj.: chlorków, siarczanów, azotynów i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, potasu, sodu, wapnia, magnezu, cynku, miedzi, żelaza, ołowiu, kadmu, niklu, chromu i manganu. Badano również odczyn (ph) opadów w celu oceny stopnia zakwaszenia wód opadowych oraz przewodność elektryczną właściwą. Wartości odczynu (ph) na stacji w Nowym Sączu mieściły sie w zakresie od 4,07 do 7,14 a na Kasprowym Wierchu od 3,9 do 6,89. Kwaśne deszcze tj. opady o wartości ph poniżej 5,6, oznaczającej naturalny stopień zakwaszenia wód, stwierdzono w 70% badanych próbek. W porównaniu z rokiem ubiegłym stwierdzono spadek ilości kwaśnych deszczy o 13%. Na obszar powiatu dąbrowskiego wody opadowe w 2011 roku wniosły: 932 t siarczanów, 404 t chlorków, 168 t azotynów i azotanów, 256 t azotu amonowego, 632 t azotu ogólnego, 15,9 t fosforu ogólnego, 153 t sodu, 190 t potasu, 350 t wapnia, 47 t magnezu, 23,7 t cynku, 2,2 t miedzi, 7 t żelaza, 0,62 t ołowiu, 0,234 t kadmu, 0,37 t niklu, 0,149 t chromu, 2,58 t manganu oraz 1,75 t wolnych jonów wodorowych. Roczny sumaryczny ładunek jednostkowy badanych substancji zdeponowany z atmosfery przez opad mokry na obszar powiatu dąbrowskiego w 2011 roku wyniósł 52 kg/ha i był mniejszy niż średni dla całego obszaru województwa małopolskiego o 12%. Ładunki wniesione w 2011 roku wraz z opadami na obszar powiatu w porównaniu do roku ubiegłego były mniejsze dla wszystkich badanych składników, a roczny sumaryczny ładunek był niższy od wartości z ubiegłego roku o 23%. W 2011 roku w powiecie nieco wyższe od średnich dla województwa małopolskiego było obciążenie ładunkami fosforu ogólnego oraz cynku, miedzi i niklu. Ponadto obciążenie ładunkami metali ciężkich: ołowiu, kadmu, niklu, miedzi i cynku było wyższe w porównaniu do pozostałych powiatów regionu (bocheńskiego, brzeskiego, tarnowskiego). Pozostałe zanieczyszczenia pozostawały na poziomie niższym od średnich dla województwa a także pozostałych powiatów regionu. Spośród badanych substancji szczególnie negatywny wpływ na stan środowiska mają kwasotwórcze związki siarki i azotu, związki biogenne (azotu i fosforu) i metale ciężkie. Pozytywne oddziaływanie na środowisko polegające na neutralizacji wód opadowych mają występujące w opadach kationy zasadowe (sód, potas, wapń i magnez). 7

Azot amonowy 8,0% Azot ogólny 19,8% Fosfor ogólny 0,5% Sód 4,8% Potas 6,0% Wapń 11,0% Magnez 1,5% Cynk 0,7% Miedź 0,1% Żelazo 0,2% Azotyny + azotany 5,3% Ołów 0,02% Kadm 0,01% Nikiel 0,01% Chlorki 12,7% Chrom 0,005% Siarczany 29,2% Jon wodorowy 0,1% Mangan 0,1% Rys. Udział wielkości ładunków poszczególnych zanieczyszczeń wniesionych przez opady atmosferyczne na teren powiatu dąbrowskiego w 2011 roku 2010 2011 2010 2011 25 0,25 20 0,2 15 0,15 10 0,1 0,05 0 Miedź Żelazo Ołów Kadm Nikiel Chrom Mangan Jon wodorowy [kg/ha] 5 0 Siarczany Chlorki Azotyny + azotany Azot amonowy Azot ogólny Fosfor ogólny Sód Potas Wapń Magnez Cynk [kg/ha] Rys. Porównanie wielkości ładunków poszczególnych zanieczyszczeń wniesionych przez opady atmosferyczne na teren powiatu dąbrowskiego w latach 2010-2011 8

2. HAŁAS Hałas w środowisku, na który narażeni są ludzie reguluje Dyrektywa 2002/49/WE z dnia 25 czerwca 2002 roku 4. Dyrektywa wprowadziła ujednolicone i stosowane w krajach UE wskaźniki oceny hałasu. Wskaźniki te są stosowane do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem (L N i L DWN 5 ) oraz do ustalenia i kontroli warunków korzystania ze środowiska w odniesieniu do jednej doby (L AeqD i L AeqN ). Kryteria oceny hałasu zróżnicowane w zależności od rodzajów terenu, rodzaju obiektu lub działalności będącej źródłem hałasu oraz w zależności od pory dnia lub nocy są określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku 6. W 2011 roku na obszarze powiatu dąbrowskiego, w ramach Wojewódzkiego Programu Monitoringu Środowiska dla województwa małopolskiego na lata 2010-2012, przeprowadzono badania monitoringowe długookresowego poziomu hałasu drogowego w jednym punkcie, oraz w ramach działań kontrolnych wykonano pomiary poziomu hałasu w 3 podmiotach. Z przeprowadzonych w 2011 roku pomiarów poziomów długookresowych hałasu drogowego wynika, że w punkcie pomiarowym w Dąbrowie Tarnowskiej wystąpiły przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu w środowisku. Przekroczenie we wskaźniku L N (dla pory nocnej) wyniosło 18,8 db a we wskaźniku L DWN (dla pory dziennej) - 16,2 db. W porównaniu do roku 2010 w badanym punkcie nastąpił wzrost poziomu hałasu zarówno w porze dziennej jak i w porze nocnej. 80 LDWN L DWN dopuszczalny poziom LDWN LN L N dopuszczalny poziom LN [db] 70 60 74,7 67,3 76,2 68,8 50 40 2010 2011 Wykres. Porównanie wskaźników oceny hałasu L DWN i L N w Dąbrowie Tarnowskiej w latach 2010-2011 4 Dyrektywa 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 25 czerwca 2002 roku w sprawie oceny i zarządzania hałasem w środowisku 5 L N długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach, wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy w roku; L DWN - długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach, wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku 6 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz.826). 9

Tab. Wyniki pomiarów hałasu drogowego w Dąbrowie Tarnowskiej w 2011 roku wartości średniego poziomu długookresowego L DWN i L N Nazwa punktu pomiarowego Dąbrowa Tarnowska ul. Kościuszki 9 Charakterystyka drogi Punkt zlokalizowany przy zabudowie mieszkalnej, w odległości około 8 m od krawędzi jezdni, na wysokości 4 m nad powierzchnią terenu. Odległość pierwszej zabudowy od drogi- 8 m (po stronie pomiarów). Zabudowa luźna, jednorodzinna z obiektami usługowymi Data pomiaru 2-6.06.2011 14-18.10.2011 Dopuszczalny długookresowy średni poziom dźwięku A w db określony dla dróg i linii kolejowych Długookresowy średni poziom dźwięku [db] pora dzienna pora nocna (LDWN) (LN) 76,2 68,8 60 50 W ramach kontroli ograniczenia uciążliwości związanych z ponadnormatywną emisją hałasu przeprowadzono 3 kontrole w tym: 1 kontrolę planową, kompleksową i 2 kontrole interwencyjne. Kontrole planowe nie wykazały nieprawidłowości. Wykonane pomiary nie wykazały przekroczeń dopuszczalnych poziomów hałasu (standardów) ustalonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku. W ramach kontroli interwencyjnych przeprowadzone pomiary wykazały w obu przypadkach przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu przenikającego do środowiska zewnętrznego ustalonych w ww. rozporządzeniu. W związku z tym wydano 2 zarządzenia pokontrolne dot. podjęcia działań techniczno-organizacyjnych, celem ograniczenia nadmiernego hałasu oraz wystąpiono do Starosty Powiatu Dąbrowskiego z jednoczesnym wnioskiem o wydanie decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu. 3. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE Źródłem promieniowania elektromagnetycznego (PEM) na terenie województwa małopolskiego są stacje i linie energetyczne, stacje radiowo-telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowej, urządzenia radiolokacyjne oraz różnego rodzaju urządzenia zasilane energią elektryczną. W 2011 roku rozpoczęto drugi, trwający 3 lata cykl pomiarowy PEM, na który składają się pomiary pól elektromagnetycznych w 135 punktach wyznaczonych na terenie województwa w cyklu poprzednim (2008-2010). W ciągu roku pomiary wykonano w 45 punktach. Z przeprowadzonych w roku 2011 pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku wynika, iż w żadnym punkcie na terenie województwa małopolskiego nie wystąpiły przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30.10.2003r. 7 7 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzenia dotrzymania tych poziomów (Dz.U. Nr 192, poz. 1882,1883) 10

Pomiary pól elektromagnetycznych w powiecie dąbrowskim w 2011 roku przeprowadzono w 1 punkcie zlokalizowanym w Bolesławiu (tereny wiejskie). Średnia wartość natężenia promieniowania elektromagnetycznego wyniosła 0,24V/m i była znacznie niższa od poziomu dopuszczalnego. Tab. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych w powiecie dąbrowskim w 2011 roku Lokalizacja Współrzędne geograficzne Data pomiaru Wartość zmierzona średnia [V/m] Wartość dopuszczalna [V/m] Bolesław N 50 16 20,0 E 20 54 06,8 13.09.2011r. 0,24 7 4. WODY POWIERZCHNIOWE Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW) z dnia 23 października 2000 roku 8 dokument uznawany za jeden z najbardziej kompleksowych pakietów dotyczących celów i zobowiązań w zakresie gospodarki wodnej, zobowiązuje Polskę do osiągnięcia do 2015 roku dobrego stanu wód. Narzędziem służącym do osiągnięcia celów RDW jest monitoring wód, którego głównym celem jest dostarczenie informacji o stanie wód, niezbędnych do gospodarowania wodami w dorzeczach, w tym do ich ochrony przed eutrofizacją i zanieczyszczeniami antropogenicznymi. Zgodnie z harmonogramem wdrażania RDW w roku 2010 rozpoczęła się realizacja I Planu gospodarowania wodami w dorzeczach podstawowego narzędzia krajowej i wspólnotowej polityki wodnej. Wdrożenie działań zawartych w planach dla poszczególnych obszarów dorzeczy ma zapewnić poprawę jakości wszystkich wód oraz poprawę stanu całego środowiska wodnego. Uzupełnieniem Planów jest opracowany w roku 2010 Projekt Polityki Wodnej Państwa 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016). Plany gospodarowania wodami są narzędziem planistycznym, które ma usprawnić proces osiągania celów środowiskowych. W trakcie opracowywania dokumentów planistycznych dokonano: przeglądu i nowego wydzielenia jednolitych części wód, oceny zmian hydromorfologicznych w jednolitych częściach wód i nadania im statusu wód naturalnych, sztucznych lub silnie zmienionych, przeglądu wykazów obszarów chronionych. Zgodnie z definicjami zawartymi w RDW oraz w ustawie Prawo Wodne 9 : sztuczna część wód oznacza część wód powierzchniowych powstałą w wyniku działalności człowieka, silnie zmieniona część wód oznacza część wód powierzchniowych, której charakter został znacznie zmieniony w następstwie fizycznych przeobrażeń, będących wynikiem działalności człowieka, obszary chronione to: o jednolite części wód wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, o obszary przeznaczone do ochrony gatunków wodnych o znaczeniu ekonomicznym, 8 Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej 9 Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. Nr 115 poz. 1229 z późn. zm.) 11

o części wód przeznaczone do celów rekreacyjnych, w tym obszary wyznaczone jako kąpieliska, o obszary przeznaczone do ochrony siedlisk i gatunków, gdzie utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie, w tym obszary wyznaczone w ramach sieci Natura 2000, o obszary wrażliwe na substancje biogenne pochodzące ze źródeł rolniczych lub komunalnych. Czynnikami, które decydują o zaliczeniu wód do silnie zmienionych są: - liczne stopnie, jazy i zapory przeciwrumowiskowe zbudowane w korytach rzecznych, uniemożliwiające wędrówki ryb i zmieniające warunki życia dla bezkręgowców, - zabudowa podłużna brzegów zmniejszająca różnorodność siedlisk, - zaburzenia reżimu hydrologicznego nadmiar lub spadek SNQ 10 w rejonie zbiorników wodnych. W odniesieniu do wykazu obszarów chronionych w całym kraju: - przyjęto zasięg występowania obszarów wrażliwych na substancje biogenne pochodzenia komunalnego jako obszar całego kraju, - nie określono nowych wykazów wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, - nie sporządzono wykazu obszarów przeznaczonych do ochrony gatunków wodnych o znaczeniu ekonomicznym z uwagi na brak ekonomicznego znaczenia gatunków występujących w wodach poza urządzeniami specjalnie do tego wyznaczonymi (stawy hodowlane). Zgodnie z projektem Polityki Wodnej Państwa, obszary takie zostaną wyznaczone po roku 2012, w którym zakończone mają zostać prace udrażniające koryta rzek i przywracające możliwość przemieszczania się ryb. W wyniku przeglądu zmian i warunków hydromorfologicznych na obszarze powiatu dąbrowskiego wyznaczono 15 jednolitych części wód, z czego 4 jcw uznano za sztuczne (elementy systemu melioracyjnego), 4 jcw za silnie zmienione a pozostałe to jcw naturalne. Według podziału hydrograficznego Polski, wydzielone jcw należą do zlewni: Dunajec (kod 214), Wisła od Dunajca do Nidy (215), Wisła od Nidy do Wisłoki (kod 217) oraz Wisłoka(218). Czynnikami, które zdecydowały o zaliczeniu wód do silnie zmienionych są: - w 4 jcw - zabudowa poprzeczna i podłużna koryt utrudniająca migrację ryb, obwałowania zmieniające warunki życia organizmów biologicznych, - dodatkowo w 2 jcw - oddziaływanie zbiorników wodnych. 10 SNQ średnia z najmniejszych przepływów rocznych z wielolecia 12

Mapa. Identyfikacja naturalnych, sztucznych oraz silnie zmienionych części wód powierzchniowych na terenie powiatu dąbrowskiego 13

Warunki hydrometeorologiczne obszaru badań w 2011 roku Warunki hydrometeorologiczne mające wpływ na uzyskane wyniki badań monitoringowych obejmują warunki pogodowe (warunki termiczne, opady) oraz stan wód (wahania przepływów, wezbrania, niskie stany wód). Według danych IMGW 11 rok 2011 był zróżnicowanym pod względem temperatur oraz wysokości opadów. Ze względu na warunki termiczne był to rok anomalnie ciepły dla obszaru całej Polski i bardzo ciepły dla części wschodniej. Średnia roczna temperatura na południu Polski kształtowała się od 8,2-9,1 C i była wyższa od średnich z wielolecia (1971-2000). Dla obszaru powiatu dąbrowskiego roczna suma opadów była bliska normy z wielolecia i kształtowała się na poziomie 600-700 mm. Okres lata charakteryzowany był jako okres anomalnie ciepły, z miesięczną sumą opadów na poziomie 350-400 mm. Pozostała część roku charakteryzowała się niedoborem opadów w stosunku do normy z wielolecia. Stany wód w ciągu roku ulegały wahaniom. Roztopy i spływy powierzchniowe jak również zlodzenia rzek powodowały wzrost do stanów średnich. Gwałtowne wzrosty stanu wód na niektórych rzekach obserwowano w miesiącach letnich, zwłaszcza w czerwcu i lipcu. Wysokie stany wód obserwowane były po intensywnych opadach burzowych i ulewnych deszczach na Wiśle, Dunajcu, Brniu, Żabnicy i Nieczajce. Na pozostałych ciekach i w pozostałych okresach roku stany wód były niskie. Sieć monitoringu wód W 2011 roku program monitoringu wód powierzchniowych realizowany był na obszarze powiatu dąbrowskiego w ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjnego oraz monitoringu obszarów chronionych. Monitoring obszarów chronionych był prowadzony w jcw znajdujących się na obszarach: - ochrony gatunków i siedlisk, - zagrożonych eutrofizacją ze źródeł komunalnych W roku 2011 klasyfikację stanu wód powierzchniowych dla powiatu dąbrowskiego przeprowadzono w oparciu o wyniki badań monitoringowych wód w 6 punktach pomiarowokontrolnych, zlokalizowanych na 5 rzekach: Wisła, Dunajec, Breń, Żabnica i Nieczajka. Oceniane jednolite części wód mają status wód naturalnych: Breń, Żabnica, Nieczajka oraz silnie zmienionych: Wisła, Dunajec. Jednolita część wód Wisła od Raby do Dunajca, na której zlokalizowany jest punkt Wisła Opatowiec wprowadza wody Wisły na teren powiatu dąbrowskiego, z tego względu oceny z tego punktu zostały ujęte w poniższym opracowaniu. Wykonawcą badań było Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie Delegatura w Tarnowie oraz Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Kielcach. Badania ukierunkowano głównie na: - ocenę stanu ekologicznego i chemicznego wód, - ocenę spełniania wymagań i osiągnięcia celów środowiskowych w obszarach chronionych, w tym ocenę zagrożenia wód powierzchniowych eutrofizacją. 11 Biuletyn Monitoringu Klimatu Polski dostępny na stonie: http://www.imgw.pl/extcont/biuletyn_monitoringu/ 14

Ocenę jakości wód przeprowadzono zgodnie z metodykami zawartymi w rozporządzeniach Ministra Środowiska: z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 258, poz. 1549), z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. Nr 257, poz.1545), Wyniki badań odbiegające od notowanych przeciętnie w jednolitych częściach wód, uzyskane w warunkach odbiegających od normalnych i związane z przejściem fal powodziowych lub wezbraniowych, zostały wyłączone ze zbioru danych, na podstawie których dokonano klasyfikacji wód. Zakres i częstotliwość badań monitoringowych oraz sposób oceny wód, zależny jest od sposobu ich użytkowania. W zależności od ustalonego dla danego punktu programu badawczego, ocena obejmuje analizę zmienności parametrów fizykochemicznych, biologicznych (fitoplankton, fitobentos, makrofity) oraz parametrów mikrobiologicznych (liczba bakterii coli, liczba bakterii grupy coli typu kałowego, liczba paciorkowców kałowych). Istotną rolę w monitoringu wód powierzchniowych odgrywają elementy biologiczne, którym przypisano dominującą rolę w ocenie stanu wód. Badania wskaźników fizykochemicznych i hydromorfologicznych są elementami wspierającymi badania biologiczne. 15

Tab. Charakterystyka sieci monitoringu wód powierzchniowych, w oparciu o którą przeprowadzono klasyfikację jakości wód dla powiatu dąbrowskiego w 2011 roku Nazwa jcw Kod jcw Nazwa rzeki Nazwa punktu pomiarowego Kod punktu km biegu rzeki Typ abiotyczny wód 1) Silnie zmieniona jcw (T/N) Rodzaj Monitoringu 2) Czy jcw występuje na obszarze chronionym? Dorzecze: Górna Wisła kod: 2000 Zlewnia: Wisła od Przemszy do Dunajca; kod: 213 Wisła od Raby do Dunajca PLRW200021213999 Wisła Opatowiec PL01S1001_1492 160 21 T MDRWS, MOEURWS, MONARWS Tak Zlewnia: Dunajec; kod: 214 Dunajec od zbiornika. PLRW20001921499 Czchów do ujścia Dunajec Zlewnia: Wisła od Dunajca do Wisłoki; kod: 217 Ujście Jezuickie PL01S1501_1828 0,1 19 T MDRWS, MORWS, MOEURWS Tak Breń-Żabnica do Żabnicy PLRW200017217419 Breń Łężce PL01S1501_1830 27,5 17 N MORW, MOEURW Tak Breń-Żabnica od Żymanki do ujścia PLRW200019217499 Breń Słupiec PL01S1501_1831 2,4 19 N MORW, MOEURW Tak Żabnica do Żymanki PLRW200017217427 Żabnica Grądy PL01S1501_1829 4,9 17 N MORW, MOEURW Tak Nieczajka PLRW2000172174369 Nieczajka Sutków PL01S1501_2194 3,4 17 N MORW, MOEURW Tak Objaśnienia: 1) Typ abiotyczny wód 17-potok nizinny piaszczysty, 19-rzeka nizinna piaszczysto-gliniasty, 21 wielka rzeka nizinna 2) Kody programów monitoringu: MD monitoring diagnostyczny MO monitoring operacyjny MOEU monitoring operacyjny obszarów chronionych(jakość wód narażonych na eutrofizację ze źródeł komunalnych) MONA monitoring operacyjny obszarów chronionych (obszary ochrony siedlisk lub gatunków zależnych od wód Kody programów monitoringu w odniesieniu do kategorii wód, w której są prowadzone: RW - program monitoringu realizowany na JCW rzecznej naturalnej RWS - program monitoringu realizowany na JCW rzecznej silnie zmienionej 16

Mapa. Sieć monitoringu wód powierzchniowych, w oparciu o którą przeprowadzono klasyfikację jakości wód dla powiatu dąbrowskiego w 2011 roku 17

Ocena stanu wód Na podstawie ww. rozporządzeń Ministra Środowiska dokonano klasyfikacji elementów biologicznych, fizykochemicznych i chemicznych z grupy specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych, stanu ekologicznego lub potencjału ekologicznego wód, stanu chemicznego wód oraz stanu jednolitych części wód. Klasyfikacji stanu wód dokonano dla badanych punktów pomiarowo-kontrolnych oraz dla jednolitych części wód. Ocena jakości wód w zakresie elementów biologicznych Wynikiem klasyfikacji elementów biologicznych jest przypisanie im jednej z 5 klas, stanowiących określenie stanu lub potencjału tych elementów. W roku 2011 ocena jakości wód w zakresie elementów biologicznych wykazała II klasę jakości wód w punktach Wisła Opatowiec oraz Dunajec Ujście Jezuickie. W punkcie Breń Łężce stwierdzono III klasę jakości wód. Natomiast w punktach Breń Słupiec, Żabnica Grądy, Nieczajka Sutków wykazano IV klasę jakości wód. Ocena jakości wód w zakresie elementów fizykochemicznych oraz specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych polega na określeniu stężeń substancji fizykochemicznych i stężeń substancji specyficznych syntetycznych i niesyntetycznych oraz porównaniu ich ze standardami określonymi w cytowanym powyżej rozporządzeniu (załączniki nr 1 i 5). Elementy fizykochemiczne obejmują grupy wskaźników charakteryzujących: stan fizyczny, warunki tlenowe i zanieczyszczenia organiczne, zasolenie, zakwaszenie, substancje biogenne. W roku 2011 ocena jakości wód w zakresie elementów fizykochemicznych wykazała w punkcie pomiarowym Dunajec Ujście Jezuickie I klasę jakości wód oraz w punktach pomiarowych Breń Łężce, Breń Słupiec, Żabnica Grądy II klasę jakości wód. W punkcie pomiarowym Nieczajka - Sutków stwierdzono klasę jakości wód poniżej stanu dobrego, ze względu na odnotowane przekroczenia wartości wskaźników: BZT 5, ChZT, OWO, azot amonowy, azot Kjeldahla, azot ogólny, fosforany (PO 4 ), fosfor ogólny (P). Natomiast w punkcie pomiarowym Wisła Opatowiec stwierdzono klasę jakości wód poniżej poziomu dobrego ze względu na odnotowane przekroczenia wartości wskaźników: przewodność, chlorki. Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne w badanych punktach nie przekraczały wartości granicznych dla stanu dobrego i wyższego niż dobry. Ocena stanu/potencjału ekologicznego wód W celu wykonania klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego wód dokonuje się interpretacji wyników badań wskaźników jakości wód dla elementów biologicznych i wskaźników fizykochemicznych wspierających elementy biologiczne, elementów hydromorfologicznych oraz wskaźników chemicznych z grupy specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych. 18

Klasyfikacja elementów biologicznych polega na nadaniu im jednej z pięciu klas jakości wód, stanowiących określenie stanu tych elementów. Klasyfikacja elementów hydromorfologicznych obejmuje m.in. ciągłość jednolitej części wód, strukturę i podłoże koryta, głębokość cieku, strukturę strefy nadbrzeżnej, zmiany stanów wód. Rozporządzenie w sprawie sposobu klasyfikacji jednolitych części wód dla elementów hydromorfologicznych ustala następujące zasady klasyfikacji: - naturalnym jednolitym częściom wód nadaje się klasę I, - sztucznym lub silnie zmienionym jednolitym częściom wód takim jak: zbiorniki zaporowe, kanały i jeziora będące drogami wodnymi, cieki pod wpływem oddziaływania zapór, elektrowni, w których zmiany dotyczą jedynie zaburzeń przepływów, nadaje się klasę I, - pozostałym sztucznym i silnie zmienionym częściom wód nadaje się klasę II. Klasyfikacja elementów fizykochemicznych polega na przypisaniu każdemu z nich jednej z dwóch klas jakości: - klasę I - określającą stan bardzo dobry wód, - klasę II - określającą stan dobry wód, jeśli stężenia badanych wskaźników przekraczają wartości dopuszczalne dla klasy II stan wód klasyfikuje się jako poniżej stanu dobrego. Dla grupy specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych ustalono jeden zakres wartości dopuszczalnych dla stanu bardzo dobrego i dobrego, wprowadzając zróżnicowane definicje tych stanów: - stan bardzo dobry oznacza stan, w którym stężenia zanieczyszczeń syntetycznych są bliskie zeru lub poniżej granicy wykrywalności, natomiast stężenia zanieczyszczeń niesyntetycznych odpowiadają warunkom niezakłóconym, - stan dobry gdy stężenia zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych nie przekraczają poziomów ustalonych dla nich w rozporządzeniu. Dokonanie klasyfikacji poszczególnych elementów zostało poprzedzone: - oceną wiarygodności uzyskanych wyników badań i pomiarów, - analizą porównawczą poszczególnych wartości stężeń z wartościami uzyskiwanymi we wcześniejszych okresach badawczych. Ocenę stanu/potencjału ekologicznego wykonano w tych punktach, w których istniała możliwość oceny zarówno elementów biologicznych jak i elementów fizykochemicznych. Zgodnie z tym, w 2011 roku w powiecie dąbrowskim dokonano klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego w 6 punktach pomiarowo-kontrolnych: Dunajec Ujście Jezuickie, gdzie stwierdzono dobry i powyżej dobrego potencjał ekologiczny wód, umiarkowany stan/potencjał ekologiczny wód określono w punktach: Wisła Opatowiec oraz Breń Łężce. W punktach Breń Słupiec, Żabnica Grądy, Nieczajka Sutków stwierdzono słaby stan ekologiczny wód. Ocena stanu/potencjału ekologicznego w obszarach chronionych Zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną celem środowiskowym dla obszarów chronionych jest osiągnięcie do roku 2015 dobrego stanu/potencjału ekologicznego i dobrego stanu chemicznego wód oraz zgodności ze wszystkimi normami dla tych obszarów. Ponieważ jest to warunek łączny, ocena stanu/potencjału ekologicznego wód w obszarach chronionych jest wynikową klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego i oceny spełniania wymagań dodatkowych. 19

W ocenie stanu/potencjału ekologicznego wykorzystano wszystkie dostępne wyniki dla danej jednolitej części wód. Oznacza to, że jeśli w jednolitej części wód ustanowiono więcej niż 1 punkt pomiarowo-kontrolny, to do obliczenia wartości stężeń poszczególnych wskaźników przyjęto łącznie wyniki ze wszystkich punktów traktując je jak jeden zbiór danych. Ocena stanu chemicznego wód Stan chemiczny wód powierzchniowych określają stężenia substancji priorytetowych i innych substancji zanieczyszczających stanowiących zagrożenie dla środowiska wodnego (grupa wskaźników chemicznych charakteryzujących występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego). Normy środowiskowe tych zanieczyszczeń dla poszczególnych kategorii wód (rzek, jezior, wód przejściowych i przybrzeżnych) zostały określone dla stężeń średniorocznych i maksymalnych. Dopuszczalny poziom stężeń średniorocznych chroni wody przed zanieczyszczeniami długotrwałymi, natomiast stężeń maksymalnych - krótkotrwałymi. Metodyka oceny stanu chemicznego wymaga, aby dla wszystkich substancji spełnione były równocześnie dwa warunki, a co za tym idzie o dobrym stanie chemicznym możemy mówić wyłącznie wtedy, kiedy stwierdzane stężenia zanieczyszczeń nie przekraczają stężeń średniorocznych określanych przez średnią arytmetyczną oraz stężeń maksymalnych wyrażanych jako 90-percentyl obliczany z uzyskanych wyników. Jednolita część wód osiąga dobry stan chemiczny jeżeli stężenia średnioroczne i maksymalne nie są przekraczane w żadnym z punktów pomiarowych. Wymogi te dotyczą zarówno jednolitych części wód w obszarach chronionych jak i poza nimi. W 2011 roku stan chemiczny wód powiatu badano w 6 punktach pomiarowo-kontrolnych. W punktach zlokalizowanych na rzekach: Dunajec Ujście Jezuickie, Breń Słupiec, Żabnica Grądy i Nieczajka Sutków elementy chemiczne wykazały stan dobry. W punktach zlokalizowanych na rzekach Wisła Opatowiec i Breń Łężce elementy chemiczne wykazały stan poniżej stanu dobrego, ze względu na przekroczenia stężeń maksymalnych benzo(b)fluorantenu i benzo(k)fluorantenu lub benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu. 20

Mapa. Klasyfikacja stanu chemicznego, stanu ekologicznego oraz potencjału ekologicznego wód w punktach pomiarowo-kontrolnych w 2011 roku 21

Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych Jednolita część wód oznacza oddzielny i znaczący element, który można w sposób jednolity scharakteryzować i opisać. Jednolitą część wód może tworzyć jeden lub więcej cieków (rzek, potoków). Ocena jednolitej części wód dotyczy wszystkich cieków wchodzących w jej skład. Stan jednolitych części wód powierzchniowych ocenia się, porównując wyniki klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych naturalnych, sztucznych lub silnie zmienionych z wynikami klasyfikacji stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych. Klasyfikacja stanu wód w przypadku braku badań któregokolwiek z elementów oceny stanu/potencjału ekologicznego jest możliwa wtedy, gdy elementy biologiczne lub fizykochemiczne lub chemiczne osiągają stan poniżej dobrego. Stan wód jest wypadkową stanu/potencjału ekologicznego i chemicznego, a określa go gorszy ze stanów. W ocenie dla jednolitej części wód wykorzystywane są wszystkie dostępne wyniki dla danej jednolitej części wód. Oznacza to, że jeśli w jednolitej części wód ustanowiono więcej niż 1 punkt pomiarowo-kontrolny, to do obliczenia wartości stężeń poszczególnych wskaźników przyjmujemy łącznie wyniki ze wszystkich punktów traktując je jak jeden zbiór danych. Tab. Sposób oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych Stan chemiczny dobry poniżej dobrego bardzo dobry stan ekologiczny dobry stan wód zły stan wód dobry stan ekologiczny/potencjał ekologiczny dobry lub powyżej dobrego dobry stan wód zły stan wód umiarkowany stan/potencjał ekologiczny zły stan wód zły stan wód słaby stan/potencjał ekologiczny zły stan wód zły stan wód zły stan/potencjał ekologiczny zły stan wód zły stan wód Stan/potencjał ekologiczny W wyniku przeprowadzonej w 2011 roku klasyfikacji badanych jednolitych części wód dla powiatu dąbrowskiego stwierdzono, że: w jednej jednolitej części wód tj.: Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia stan wód był dobry, przy dobrym i powyżej dobrego potencjale ekologicznym i dobrym stanie chemicznym, w pięciu jednolitych częściach wód stan wód był zły: przy czym: w jednolitej części wód Wisła od Raby do Dunajca stan wód był zły, przy umiarkowanym potencjale ekologicznym i stanie chemicznym poniżej stanu dobrego ze względu na przekroczenia stężeń maksymalnych WWA, w jednolitej części wód Breń Żabnica do Żabnicy stan wód był zły, przy umiarkowanym stanie ekologicznym i stanie chemicznym poniżej stanu dobrego ze względu na przekroczenia stężeń maksymalnych WWA, w trzech jednolitych częściach wód Żabnica do Żymanki, Nieczajka, Breń Żabnica od Żymanki do ujścia stan wód był zły, przy słabym stanie ekologicznym i dobrym stanie chemicznym. Informacje dotyczące klasyfikacji stanu jednolitych części wód udostępniane są na stronie internetowej www.krakow.pios.gov.pl. 22

Tab. Klasyfikacja elementów jakości wód w punktach pomiarowo-kontrolnych oraz klasyfikacja stanu jednolitych części wód powierzchniowych badanych w 2011 roku w powiecie dąbrowskim Nr jcw na mapie Nazwa jcw klasyfikowanej Kod jcw klasyfikowanej Kod punktu pomiarowokontrolnego Nazwa punktu pomiarowokontrolnego Typ abiotyczny 1) Silnie zmieniona jcw (T/N) Ppk zamyka jcw (T/N) Klasa elementów biologicznych Klasa elementów hydromorfologicznych Klasa elementów fizykochemicznych Ocena substancji szczególnie szkodliwych STAN/POTENCJAŁ EKOLOGICZNY STAN CHEMICZNY STAN 1 Wisła od Raby do Dunajca PLRW200021213999 PL01S1001_1492 Wisła - Opatowiec 21 T T II I PPD II UMIARKOWANY PSD_max ZŁY 2 Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia PLRW20001921499 PL01S1501_1828 Dunajec Ujście Jezuickie 19 T T II II I II DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO DOBRY DOBRY 3 Breń Żabnica do Żabnicy PLRW200017217419 PL01S1501_1830 Breń - Łężce 17 N T III I II I UMIARKOWANY PSD_max ZŁY 4 Żabnica do Żymanki PLRW2000117217427 PL01S1501_1829 Żabnica - Grądy 17 N T IV I II II SŁABY DOBRY ZŁY 5 Nieczajka PLRW2000172174369 PL01S1501_2194 Nieczajka - Sutków 17 N T IV I PSD II SŁABY DOBRY ZŁY 6 Breń Żabnica od Żymanki do ujścia PLRW200019217499 PL01S1501_1831 Breń - Słupiec 19 N T IV I II II SŁABY DOBRY ZŁY 23

Mapa. Ocena stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych w 2011 roku 24

Mapa. Ocena potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych w 2011 roku 25

Mapa. Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych w 2011 roku 26

Ocena spełniania wymagań określonych dla wód w obszarach chronionych Ocena stopnia zagrożenia wód eutrofizacją ze źródeł komunalnych Ochrona wód przed eutrofizacją ma na celu zapobieżenie, zmniejszenie lub eliminację negatywnych następstw działań człowieka na faunę i florę, ziemię, wodę, powietrze i klimat, krajobraz oraz miejsca szczególnego zainteresowania, a także na zdrowie i jakość życia ludności. Ocena eutrofizacji zawiera się w ocenie stanu ekologicznego wód, ponieważ zwiększona dostawa związków biogennych i wzrost ich stężenia w wodach wywiera wpływ na stan elementów biologicznych i fizykochemicznych, co może skutkować nieosiągnięciem dobrego stanu ekologicznego wód. Przyczyną eutrofizacji jest dopływ do wód związków biogennych ze źródeł rolniczych (spływy powierzchniowe, nawożenie) oraz ze źródeł komunalnych (zrzuty ścieków komunalnych). W całym dorzeczu Górnej Wisły nie stwierdzono zagrożenia wód eutrofizacją ze źródeł rolniczych, natomiast wszystkie jednolite części wód uznane zostały za zagrożone eutrofizacją ze źródeł komunalnych. Rozporządzenie w sprawie klasyfikacji wód po raz pierwszy wprowadza do systemu ocen metodykę oceny stopnia zagrożenia wód eutrofizacją ze źródeł komunalnych. Zakres wskaźników przyjętych do oceny obejmuje elementy biologiczne (fitoplankton lub fitobentos) oraz elementy fizykochemiczne (tlen rozpuszczony, BZT5, ogólny węgiel organiczny, azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny). Jako wartości graniczne przyjęto granicę między stanem dobrym a umiarkowanym, a podstawą klasyfikacji są stężenia średnioroczne. Ocenę stopnia zagrożenia eutrofizacją wód powiatu dąbrowskiego przeprowadzono w 6 jednolitych częściach i 6 punktach pomiarowo kontrolnych. Eutrofizację stwierdzono w czterech z nich: Breń Żabnica do Żabnicy, Żabnica do Żymanki, Nieczajka oraz Breń Żabnica od Żymanki do ujścia. W dwóch jednolitych częściach wód tj.: Wisła od Raby do Dunajca oraz Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia nie stwierdzono eutrofizacji. W ocenie obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych dwie spośród badanych jednolitych części wód powierzchniowych w powiecie dąbrowskim w 2011 roku spełniały wymagania stawiane tym obszarom, natomiast 4 pozostałe jcw tych wymagań nie spełniały. Ocena obszarów chronionych będących jednolitymi częściami wód przeznaczonych do ochrony gatunków i siedlisk W 2011 roku monitorowana była 1 jednolita część wód o nazwie Wisła od Raby do Dunajca w obszarach ochrony siedlisk lub gatunków, dla których stan wód jest ważnym czynnikiem w tym zakresie. Badana jednolita część wód nie spełniała wymagań dla obszarów chronionych. Informacje dotyczące klasyfikacji jednolitych części wód udostępniane są na stronie internetowej www.krakow.pios.gov.pl. 27

Tab. Ocena spełniania wymagań dla obszarów chronionych w powiecie dąbrowskim w 2011 roku Ocena spełnienia wymagań dla obszaru chronionego Nr jcw na mapie Nazwa jcw, której ocenie służy ppk wymieniony w kolumnie 4. Kod jcw, której ocenie służy ppk wymieniony w kolumnie 4. Kod ppk Nazwa punktu pomiarowokontrolnego Obszary ochrony siedlisk lub gatunków dla których stan wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie Obszary chronione wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych Ocena spełnienia wymagań dla obszarów chronionych 1 2 3 4 5 6 7 8 1 2 3 4 Wisła od Raby do Dunajca Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia Breń Żabnica do Żabnicy Żabnica do Żymanki PLRW200021213999 PL01S1001_1492 Wisła - Opatowiec N T N PLRW20001921499 PL01S1501_1828 Dunajec Ujście Jezuickie T T PLRW200017217419 PL01S1501_1830 Breń - Łężce N N PLRW2000117217427 PL01S1501_1829 Żabnica - Grądy N N 5 Nieczajka PLRW2000172174369 PL01S1501_2194 Nieczajka - Sutków N N 6 Breń Żabnica od Żymanki do ujścia PLRW200019217499 PL01S1501_1831 Breń - Słupiec N N Objaśnienia: T N - spełnione wymogi dla obszaru chronionego - niespełnione wymogi dla obszaru chronionego 28

Mapa. Ocena spełniania wymagań dla obszarów chronionych w powiecie dąbrowskim w 2011 roku 29

5. OSADY WODNE RZEK 12 Osady powstają na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych w wyniku sedymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodzących z erozji, a także składników wytrącających się z wody. W wielu lokalizacjach w powstawaniu osadów bierze udział materiał wnoszony do wód powierzchniowych wraz ze ściekami przemysłowymi i komunalnymi. W osadach wodnych jest zatrzymywana większość potencjalnie szkodliwych metali i związków organicznych trafiających do wód powierzchniowych. Akumulowane są w nich pierwiastki, które miały lub mają obecnie szerokie zastosowanie w gospodarce m. in. cynk, miedź, chrom, kadm, ołów, nikiel, rtęć. W osadach zatrzymywane są również trwałe zanieczyszczenia organiczne (TZO) m. in. wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), pestycydy chloroorganiczne, polichlorowane bifenyle (PCB). Obecność wysokich zawartości potencjalnie szkodliwych składników w osadach ujemnie wpływa na jakość środowiska wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady mogą szkodliwie oddziaływać na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i często pośrednio na zdrowie człowieka. Występujące w osadach metale ciężkie i inne substancje niebezpieczne mogą akumulować się w łańcuchu troficznym do poziomu, który jest toksyczny dla organizmów wodnych, zwłaszcza drapieżników, a także mogą stwarzać ryzyko dla ludzi. Osady o wysokiej zawartości szkodliwych składników są potencjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Część szkodliwych składników zawartych w osadach może ulegać ponownemu uruchomieniu do wody w następstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegających w osadach, jak również mechanicznego poruszenia wcześniej odłożonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu bądź bagrowania. Podczas powodzi zanieczyszczone osady mogą być przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek. Badania osadów powstających na dnie rzek, jezior, zbiorników zaporowych, kanałów jak również u wybrzeży mórz są powszechnie wykorzystywane do kontroli jakości środowiska pod względem zanieczyszczenia zarówno metalami ciężkimi, jak i szkodliwymi związkami organicznymi. Ze względu na wielokrotnie wyższe stężenia substancji szkodliwych w osadach, w porównaniu do ich zawartości w wodzie, analiza chemiczna osadów umożliwia wykrywanie i obserwację zmian w ich zawartości nawet przy stosunkowo niewielkim stopniu zanieczyszczenia. Badania geochemiczne osadów wodnych rzek i jezior na obszarze kraju wykonywane są w ramach podsystemu PMŚ przez Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy od 1990 roku i obejmują oznaczenia zawartości m.in. metali ciężkich oraz wybranych szkodliwych związków organicznych. Bezpośredni nadzór nad realizacją programu badań sprawuje Departament Monitoringu w Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska. Oznaczenia chemiczne wykonywane były w akredytowanym Centralnym Laboratorium Chemicznym PIG. 12 Opracowano na podstawie serwisu internetowego OSADY dostępnego na stronie: http://ekoinfonet.gios.gov.pl/osady/ 30

Kryteria oceny Oceny jakości osadów można podzielić na trzy grupy: wynikające z rozporządzenia geochemiczne biogeochemiczne W Polsce istnieje jeden akt prawny dotyczący jakości osadów jest to Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. 13. Kryteria zawarte w tym rozporządzeniu dotyczą arsenu, chromu, cynku, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu i rtęci oraz wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, głównie pięcio i sześciopierścieniowych. Na potrzeby monitoringu ocena jakości osadów wodnych, w aspekcie ich zanieczyszczenia potencjalnie szkodliwymi pierwiastkami śladowymi, wykonywana jest w oparciu o kryteria 14 geochemiczne. Do oceny biogeochemicznej (ekotoksykologicznej) zastosowano wartości PEL określające zawartość pierwiastka, powyżej której często obserwowany jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. Wartości PEL zostały wyznaczone dla pierwiastków śladowych, polichlorowanych bifenyli, wybranych pestycydów chloroorganicznych oraz wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, przede wszystkim trój- i czteropierścieniowych. Badania osadów wodnych rzek w powiecie dąbrowskim Na terenie powiatu dąbrowskiego w 2011 roku prowadzono badania osadów w 2 punktach obserwacyjnych zlokalizowanych na rzekach: Breń i Żabnica. Zakres badań obejmował oznaczanie zawartości 26 pierwiastków śladowych tj. srebro, arsen, glin, bar, wapń, kadm, kobalt, chrom, miedź, żelazo, rtęć, potas, magnez, mangan, molibden, wapń, fosfor, nikiel, ołów, siarka, stront, cyna, tytan, węgiel organiczny, wanad, cynk. Ponadto wykonano oznaczenia trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO) w tym: 17 wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) tj. acenaftylen, acenaften, fluoren, fenantren, antracen, fluoranten, piren, benzo(a)antracen, chryzen, benzo(b)fluoranten, benzo(k)fluoranten, benzo(a)piren, benzo(e)piren, perylen, indeno(1,2,3-cd)piren, dibenzo(a,h)antracen, benzo(g,h,i)perylen, a także 7 kongenerów polichlorowanych bifenyli tj. PCB 28, PCB 52, PCB 101, PCB 118, PCB 138, PCB 153, PCB 180 oraz 15 pestycydów chloroorganicznych tj. α-hch, β-hch, γ-hch, δ-hch, heptachlor, aldryna, epoksyd heptachloru, endosulfan I, endosulfan II, dieldryna, p,p -DDE, p,p -DDD, p,p -DDT, endryna i metoksychlor. 15 13 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony ( Dz.U. Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r.). 14 Bojakowska I. Sokołowska G., 1998 - Geochemiczne klasy czystości osadów wodnych. Przeg. Geolog., 46 (1): 49-54. 15 PEL - (ang. Probable Effects Levels) 31

Mapa. Lokalizacja punktów obserwacyjnych osadów rzecznych na obszarze powiatu dąbrowskiego w 2011 roku Tab. Oceny jakości osadów wodnych rzek w punktach obserwacyjnych w powiecie dąbrowskim w 2011 roku Nr punktu Rzeka 296 Breń 454 Żabnica Lokalizacja Słupiec gm. Szczucin Wola Mędrzechowska gm. Olesno Data ostatniego badania 2011-07-13 2011-07-13 Ocena wg rozporządzenia 16 osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone Ocena geochemiczna 17 osady zanieczyszczone osady zanieczyszczone Ocena biogeochemiczna 18 osady często szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady często szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe ZAWARTOŚĆ METALI CIĘŻKICH W OSADACH Metale ciężkie odprowadzane są do wód powierzchniowych ze ściekami z przemysłu oraz ośrodków miejsko-przemysłowych. Metale ciężkie w osadach pochodzą także z sieci wodociągowych, środków transportu oraz spływu z terenów zurbanizowanych i rolniczych, jak również z niszczenia przez czynniki atmosferyczne materiałów budowlanych. Żródłem metali w osadach jest również ich depozycja z atmosfery. Na podstawie wyników badań w 2011 roku w badanych na terenie powiatu dąbrowskiego rzekach tj. Brniu i Żabnicy, stwierdzono zanieczyszczenie osadów metalami ciężkimi. W osadach badanych rzek występowały podwyższone zawartości większości metali. W Brniu w Słupcu wysokie wartości zanotowano dla stężeń rtęci (0,737mg/kg) i ołowiu (69mg/kg). W 16 Dz.U rok 2002, nr 55, poz. 498 - Pierwiastki, TZO 17 Bojakowska I., Sokołowska G. (1998), Przegl. Geolog., 46 (1): 49-54 - Pierwiastki 18 Probable Effects Level (PEL) - Pierwiastki, TZO 32

Żabnicy w Woli Mędrzechowskiej wysokie wartości osiągnęły stężenia ołowiu (158mg/kg) i kadmu (2mg/kg). Osady w obydwu badanych punktach zawierały podwyższone zawartości również cynku, niklu, miedzi i chromu. Zawartości szkodliwych pierwiastków śladowych przekraczały wartości progowe PEL w stężeniach ołowiu w Żabnicy i rtęci w Brniu. W 2011 roku w porównaniu do poprzedniego okresu badawczego (2009 roku) stężenia większości metali, w obydwu punktach obserwacyjnych, były znacznie wyższe. W osadach Brnia notowano 9-krotny wzrost stężeń rtęci i 5-krotny wzrost stężeń miedzi. Znacznie wyższych stężeniach występowały również metale: ołów, chrom, cynk, bar i arsen. W Żabnicy wzrosły 6-krotnie stężenia ołowiu i 4-krotnie - stężenia rtęci, a blisko 2-krotnie stężenia cynku oraz kadmu. [mg/kg] 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Breń - Słupiec 2009 2011 As Ba Co Cr Cu Ni Pb Zn Breń - Słupiec 1 2009 2011 0,9 0,8 0,7 [mg/kg] 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Cd Hg Rys. Stężenia wybranych metali ciężkich w osadach rzeki Breń w punkcie obserwacyjnym w Słupcu w 2011 roku 33