Wrażliwość badaczy i dotkliwość eksperymentu: czy zmienia je świadomość społeczna? The sensitivity of researchers and the severity of experiment: does social awareness influence them? Elżbieta Kompanowska-Jezierska KKE, PolLASA, IMDiK im M. Mossakowskiego PAN 13 kwietnia 2018, IMDiK PAN, Warszawa Źródła trudności w obiektywnej, mierzalnej ocenie Brak danych z lat minionych oraz z początków funkcjonowania LKE w Polsce Zmiana skali oceny dotkliwości oraz zmiana sposobu sprawozdawania Brak danych z innych obszarów poza UE Dostępne ujednolicone dane z UE to kilka ostatnich lat (2-5) Większość sprawozdań przygotowanych w językach narodowych 1
Źródła postępu Badacze Nacisk poprzez świadomość i wiedzę - często blokowany poprzez tradycyjne podejście do badań (konserwatyzm) Świadomość społeczna pojęcie socjologiczne wprowadzone przez Émile Opinia Durkheima publiczna oznaczające zbiór wyobrażeń, symboli, pojęć, opinii, poglądów i przesądów, wspólnych dla olbrzymiej większości danej społeczności. Generalnie mniejsza świadomość ale silniejsza grupa nacisku - Zmiany inicjowane przez dobrze zorganizowane organizacje broniące praw zwierząt Legislacja w USA etyczna odpowiedzialność wobec zwierząt Pierwsze prawo dotyczące ochrony zwierząt przyjęto w 1893 roku, tzw. 28-Hour Law przeciwko okrucieństwu w stosunku do zwierząt, głównie hodowlanych W 1966 The Animal Welfare Act zakazywał sprzedaży zwierząt towarzyszących do badań i wymagał rejestracji ośrodków badawczych i licencjonowania sprzedawców zwierząt Kolejne zmiany w 1985 (The Health Research Extension Act zwierzęta używane w badaniach biomedycznych i behawioralnych) i 1993 r. (Health Research Extension Act) wprowadzały pogłębione standardy zgodnie z zasadami Russell a and Burch a monitorowanie procedur, minimalizacja bólu i dystresu, poszukiwanie metod alternatywnych, szkolenie personelu etc. Zwierzęta laboratoryjne pierwsze regulacje w 1963 r. (6 modyfikacji pomiędzy 1965 a 1995 r.), - ochroną objęto psy, koty, króliki, chomiki, świnki morskie i małpy (inne stałocieplne włączane decyzją sekretarza Rolnictwa). Szczury, myszy (łącznie 90-95% zw. używanych w badaniach) i ptaki włączono skutecznie dopiero w 2004 r. The Laboratory Rat, edited by Auckow, Weisbroth & franklin, 2005 2nd ed. 2
Legislacja w Wielkiej Brytanii Najstarsze ustawodawstwo w tej dziedzinie; z inicjatywy Królewskiej Akademii Nauk i Parlamentu; konieczne otrzymanie licencji wymaga podania powodów, metodyki i przewidywanych osiągnięć eksperymentu - Pierwsze Przepisy 1876 r. Królewska Komisja ds. Wiwisekcji (Cruelty of Animals Act) POSTU- LATY Ruchu Przeciw Wiwisekcji F. COBBE Julian Walawski, Zw. Lab. Tom V, nr 1, 1967 Legislacja w Wielkiej Brytanii cd. Powołano UFFAW - University Federation for Animal Welfare dbać o dobro i dobrostan zw. doświadczalnych Animal (Scientific Procedure) Act z 1986 licencje: osobne dla osób i projektów i ośrodków, nadzór nad badaniami, dbanie o dobrostan zwierząt, zbieranie i publikowanie danych statystycznych; próg graniczny bólu to ukłucie igłą; obejmował głowonogi i formy larwalne oraz embrionalne; rozmnażanie to też regulowana procedura o ile zakłada ingerencję w genom Następny to obejmująca WB jako państwo członkowskie EU Dyrektywa 2010/63/EU wdrożona w styczniu 2013 r. 3
Legislacja i statystyki w Wielkiej Brytanii cd. Pomiędzy rokiem 1945 a 1971, liczba eksperymentów/procedur wzrosła z 1.18 miliona do 5.61 milionów; następnie malała osiągając w 1986 r. liczbę 3.11 milionów. Od roku 1988 zanotowano kolejny spadek do 2.62 milionów w 2001 r. Pomiędzy 2005 a 2013 liczba procedur wzrosła o 42%, głównie w związku tworzeniem zwierząt genetycznie modyfikowanych (88% tego wzrostu) https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachme nt_data/file/537708/scientific-p Losy Polski i świadomości społeczeństwa z zeszytów Zwierzęta Laboratoryjne Polska w okresie 20-lecia międzywojennego: 4
Losy Polski i świadomości społeczeństwa z zeszytów Zwierzęta Laboratoryjne Polska w okresie 20-lecia międzywojennego: Niestety akty normatyw -ne nie zostały wydane Upubliczniano wyroki sądów grodzkich dotyczące takich wykroczeń! Ludwik Cendrzak, Tom V, nr 1, 1967 Losy Polski i świadomości społeczeństwa z zeszytów Zwierzęta Laboratoryjne Polska w okresie socjalizmu: Ludwik Cendrzak, Tom V, nr 1, 1967 5
Polska w okresie socjalizmu: Kierownik placówki ma obowiązek kontroli doświadczeń Ludwik Cendrzak, Tom V, nr 1, 1967 Polska w okresie socjalizmu: Ludwik Cendrzak, Tom V, nr 1, 1967 6
Komitet Nauk Weterynaryjnych PAN opracował program dwuletniego szkolenia dla lek. wet. Jerzy Preibisch, Zwierzęta Laboratoryjne, 1963 rok II, Tom I Losy Polski i świadomości społeczeństwa z zeszytów Zwierzęta Laboratoryjne Polska w okresie socjalizmu: W 1960 r. ankieta UNESCO ujawniła tragiczną rozbieżność pomiędzy pomiędzy postulatami współczesnej nauki eksperymentalnej a stanem faktycznym (Feliks Luszewski) 90% placówek kupuje zw. Od przypadkowych hodowców i dostawców; wątpliwą jakość zastępowano ilością. Wnioski: 1) szkolenie personelu 5) opracowanie nowych typów klatek 6) opieka weterynaryjna nad zw. lab. powstaje Komisja Problemowa ds. Zwierząt Laboratoryjnych; 3 Wydziały PAN - Nauk Biologicznych, Rolniczych i Leśnych, Medycznych. Postulaty: dokształcanie kadr i powstanie profesjonalnych zakładów hodowli dzięki ankiecie UNESCO nawiązano kontakt z Międzynarodową Organizacją dla Zwierząt Laboratoryjnych (ICLA) to pierwsza organizacja międzynarodowa powstała po II Wojnie Światowej z inicjatywy UNESCO w 1956 roku Polska jej członkiem od 1960 r. lub od 1962 r. (różne dane). 7
ICLA Przedstawiciele państw europejskich ale także ZSRR, Indii, Australii; w 1962 r. wszedł przedstawiciel USA Przegląd liczby zw. wyhodowanych w różnych krajach i sposób ich wykorzystania Wydawano Biuletyn pierwszy w 1957 r. wysyłany nieodpłatnie do zainteresowanych osób i instytucji na świecie!!! Organizacja Konferencji, szkoleń, fundowanie stypendiów na szkolenia Inicjatywa tworzenia narodowych organizacji ds. zw. lab. w 1956 r. istniały 3 a w 1965 już 15! A. Drząszcz, Zw. Lab. Tom III, z 2, 1965 Statystyki prowadzone dzięki aktywności ICLA Liczba wykorzystanych rocznie zwierząt w 1965 r.: Czechosłowacja: 700 000 myszy + 400 000 szczurów + 3000 kotów + 4500 psów Węgry brak zainteresowania i danych Rumuńska Republika Ludowa: 400 000 myszy + 100 000 szczurów + 50 000 świnek morskich Bułgarska Republika Ludowa: brak danych Antoni Drząszcz, Zw. Lab. Tom III z. 2, 1965 oraz Julian Walawski Wz. Lab. Tom V, nr 1, 1967 8
Zużycie zwierząt w Polsce w 1959 roku 2015, n=177 374 Wszystkie gatunki!!! 2016, n=185 699 I Instytuty Resortowe + Uczelnie Wyższe + Zakłady i Instytuty PAN II Zakłady Farmaceutyczne i Chemiczne III Zakłady Lecznictwa bez Ak. Med.. Antoni Drząszcz, Zwierzęta Laboratoryjne, Tom I rok I, 1963 Zużycie zwierząt w Polsce w latach 1959-1967 1974 r. 430 000 152 000 63 000 3557 1363 2015, n=177 374 Wszystkie gatunki!!! 2016, n=185 699 W latach 70-tych jeszcze zalecano robienie testów toksykologicznych na małpach Remigiusz Fitko, Zw. Lab. Tom VII, 2, 1969; Alina Czarnomska, Zw. Lab. Tom 13, 1976 oraz Remigiusz Fitko, Tom 13, 1976 9
Legislacja w Polsce na przestrzeni ostatnich lat System prawnej i etycznej ochrony zwierząt wykorzystywanych w nauce i dydaktyce, oparty na ustawach z 1999 i 2005 roku 2010 rok rozpoczęcie prac nad wdrożeniem Dyrektywy 2010/63/EU Parlamentu Europejskiego (DIRECTIVE 2010/63/EU OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 22 September 2010 on the protection of animals used for scientific purposes) od 27 maja 2015 r. obowiązuje Ustawa (wydana 15 stycznia 2015 r.) o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych i edukacyjnych (Dz. U. poz. 266) 10
Uwaga! Liczba doświadczeń liczbie zwierząt objętych daną procedurą!!! 11
Klasyfikacja dotkliwości procedur według Ustawy z 2015 roku Liczba zwierząt wykorzystanych w procedurach w odniesieniu do kategorii dotkliwości (lata 2015-2016) * Gatunek /stopień dotkliwości Terminalna, bez odzyskania przytomności Łagodna Umiarkowana Dotkliwa 2015 2016 2015 2016 2015 2016 2015 2016 Mysz domowa 10 232 805 26 660 27 771 33 266 27 939 18 618 29 907 Szczur wędrowny 3 626 3 055 12 727 9 535 16 155 14 290 3 565 5 610 Świnka morska (kawia domowa) 900 30 1 003 1 500 1 018 840 2 835 3 990 Królik europejski 143 40 1 206 371 336 424 275 66 Kot domowy 2 0 4 15 2 0 0 0 Pies domowy 0 0 15 83 9 5 0 0 Świnia domowa 138 260 1 019 453 449 305 112 28 Owca 0 4 394 1 035 128 104 44 0 Gatunki z rzędu naczelnych 0 0 0 0 0 0 0 0 Kura domowa 0 640 8 473 1 824 2 566 1 148 60 0 Inne ryby (w tym wskazany wyżej pstrąg 2 328 2 411 5 331 34 424 1 405 1 348 2 693 2 903 tęczowy) Suma zwierząt wykorzystanych w danym roku ogółem (zawiera również niewyszczególnione wyżej gatunki) 17 570 8 285 66 597 86 672 64 286 47 643 28 921 43 099 2015, n=177 374 2016, n=185 699 * Opracowała Justyna Knosała; na podstawie danych publikowanych przez ministra właściwego ds. nauki w BIP 12
Analiza dystrybucji stopnia dotkliwości procedur, którą objęte były zwierzęta w wybranych krajach w latach 2014-2015 Słowacja 2014 Słowacja 2015 Słowacja 2016 abs % abs % abs % 1738 1452 1149 terminalna 10 11 9 łagodna 10832 64 8226 60 5588 43 umiarkowana 4067 24 3651 27 5970 46 dotkliwa 175 1 270 2 148 1 łącznie 16812 13599 12856 Szwecja 2014 Szwecja 2015 Szwecja 2016 abs % abs % abs % 24666 14648 9 6 6427 2 80812 28 92991 36 112034 32 158007 56 132628 51 202626 58 20688 7 18270 7 29577 8 284170 258403 350664 W Bryt 2014 W Bryt 2015 W Bryt 2016 abs % abs % abs % 180000 268000 235000 podprogowe 9 13 12 terminalna 133000 7 123000 6 154000 8 łagodna 980000 51 1060000 51 938000 46 umiarkowana 483000 25 502000 24 581000 29 dotkliwa 150000 8 123000 6 114000 6 łącznie 1930000 2080000 2020000 Świadomość społeczna a dystrybucja dotkliwości procedur? Rok 2014, % Rok 2015, % 70 60 50 40 30 20 10 0 70 60 1 2 3 4 Bułgaria Słowacja Szwecja Dania Wielka Brytania Stopień dotkliwości procedur 1. Terminalna 2. Łagodna 3. Umiarkowana 4. Dotkliwa Udział % w Polsce 50 40 30 20 10 0 1 2 3 4 Bułgaria Słowacja Szwecja Dania Wielka Brytania 13