MINISTER ROZWOJU I FINANSÓW

MINISTER ROZWOJU I FINANSÓW Warszawa, września 2017 r. DIN-III.054.27.2017.JK Pan Marek Kuchciński Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Szanowny Panie Marszałku, Odpowiadając na przekazaną przy piśmie z dnia 28 sierpnia 2017 r. interpelację nr 14858 Pana Posła Jarosława Sachajko oraz grupy posłów (pp. Macieja Masłowskiego, Wojciecha Bakuna, Elżbiety Zielińskiej i Błażeja Pardy) w sprawie strategii zastąpienia samochodów spalinowych samochodami z napędem elektrycznym, uprzejmie informuję, że Minister Rozwoju i Finansów udzielił już odpowiedzi na interpelację nr 14703 Pana Posła Jarosława Sachajko oraz grupy posłów (pp. Macieja Masłowskiego, Wojciecha Bakuna i Pawła Szramki) w tej samej sprawie i zawierającej dokładnie ten sam zestaw pytań. Poniżej przedstawiam informacje, które tym razem stanowią odpowiedź na pytania postawione przez Pana Posła Jarosława Sochajko oraz grupę posłów (pp. Macieja Masłowskiego, Wojciecha Bakuna, Elżbiety Zielińskiej i Błażeja Pardy). Rozwój elektromobilności stwarza realne perspektywy na podniesienie jakości powietrza w Polsce. Polepszenie stanu powietrza dzięki zwiększeniu liczby samochodów napędzanych paliwami alternatywnymi wpłynie nie tylko na poprawę zdrowia publicznego (mniejsze koszty opieki zdrowotnej), ale także na ograniczenie zniszczeń w środowisku naturalnym i w substancji budynków. Przyczyni się również do ograniczenia hałasu o pochodzeniu komunikacyjnym. Przedstawiony we wrześniu 2016 r. przez Ministra Energii Pakiet na rzecz czystego transportu zawiera rozwiązania mające m.in. ograniczyć zanieczyszczenia pochodzące z komunikacji zarówno zbiorowej, jak i indywidualnej. Składa się on z trzech następujących dokumentów: Planu Rozwoju Elektromobilności Energia do przyszłości, przyjętego przez Radę Ministrów 16.03.2017 dokumentu określającego korzyści związane z upowszechnieniem stosowania pojazdów elektrycznych w Polsce oraz identyfikującego potencjał gospodarczy i przemysłowy tego obszaru. (http://bip.me.gov.pl/files/upload/26453/plan%20rozwoju%20elektromobilno%c5%9bci%20w% 20Polsce,%20przyj%C4%99ty%20przez%20Rad%C4%99%20Ministr%C3%B3w%20w%20dniu %2016%20marca%202017%20roku..pdf) Krajowych ram polityki rozwoju infrastruktury paliw alternatywnych, przyjęte przez Radę Ministrów 29.03.2017 dokumentu implementującego regulacje europejskie dotyczące m.in. warunków budowy infrastruktury dla paliw alternatywnych w 32 polskich aglomeracjach. (http://bip.me.gov.pl/files/upload/26071/krajowe_ramy%20_29032017.pdf) Dokument podpisany elektronicznie Ministerstwo Rozwoju, Plac Trzech Krzyży 3/5, 00-507 Warszawa; tel. 222 500 130, fax 22 273 40 02, www.mr.gov.pl

2 Projektu ustawy powołującej Fundusz Niskoemisyjnego Transportu, tj. projektu ustawy o zmianie ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych oraz niektórych innych ustaw (UC 79, projekt w trakcie procesu legislacyjnego) - Fundusz ma za zadanie wspieranie rozbudowy infrastruktury paliw alternatywnych oraz tworzenie rynku pojazdów na te paliwa. Będzie również rekompensował zmniejszenie przychodów samorządów wynikających z wprowadzania tzw. miękkich instrumentów wsparcia dla użytkowników samochodów napędzanych paliwami alternatywnymi. Są to w głównej mierze: możliwość bezpłatnego parkowania w centrach miast, możliwość korzystania z buspasów czy wjazd do stref z ograniczonym ruchem w centrach miast. (http://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12289901/katalog/12378807#12378807) Ponadto, Ministerstwo Energii we współpracy z Ministerstwem Rozwoju i Polskim Funduszem Rozwoju przygotowało projekt ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych (UC 89, projekt w trakcie procesu legislacyjnego - http://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12297850) - ustawa ta ma stymulować rozwój elektromobilności oraz upowszechnić stosowanie innych paliw alternatywnych (m.in. LNG i CNG) w sektorze transportowym w Polsce. Zakładane na obecnym etapie prac najważniejsze korzyści dla użytkowników pojazdów elektrycznych to: niższa akcyza na zakup pojazdów elektrycznych i korzystniejsza stawka amortyzacji; możliwość poruszania się pojazdów elektrycznych po pasach drogowych dla autobusów; darmowe parkowanie w strefach płatnego parkowania dla pojazdów elektrycznych; wybór dostawcy usługi ładowania energią elektryczną pojazdu - z usługodawcą tym użytkownika będzie mogła łączyć umowa stała (na zasadzie abonamentu), bądź będzie mógł dokonać jednorazowego zakupu usługi ładowania; większa pewność w użytkowaniu pojazdu dzięki określeniu odpowiedzialności operatora punktu ładowania za szkody powstałe podczas ładowania pojazdów oraz określenie minimalnych standardów technicznych dla punktów ładowania zapewniających bezpieczeństwo użytkowania tej infrastruktury; ułatwienie dla korzystania z publicznych punktów ładowania poprzez zapewnienie bieżącego dostępu do informacji na temat rozmieszczenia punktów ładowania, cen oferowanych na tych punktach oraz dostępności tych punktów; stworzenie bazowych rozwiązań umożliwiających budowę publicznych punktów ładowania przy nowobudowanych obiektach użyteczności publicznej i w zabudowie wielorodzinnej. Analizując światowe statystyki tempa wzrostu elektrycznych pojazdów i zdając sobie sprawę z unijnych wymogów dotyczących poprawy jakości powietrza, można wnioskować, że również Polskę, podobnie jak inne kraje europejskie, czeka epoka elektryczności w motoryzacji. Przyjęty przez Radę Ministrów w marcu br. Plan Rozwoju Elektromobilności prezentuje działania, które zmierzają do popularyzacji elektromobilności i paliw alternatywnych w naszym kraju. W Polsce autobusy elektryczne produkowane są przez dwie firmy, tj. Solaris Bus & Coach oraz Ursus Bus. Ministerstwo Rozwoju wspólnie z Polskim Funduszem Rozwoju realizuje zawarty w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR) projekt flagowy e-bus, którego głównym celem jest stymulowanie projektowania i produkcji polskich autobusów elektrycznych na potrzeby komunikacji

3 miejskiej. W tak istotnych dla SOR filarach jak reindustrializacja i innowacyjność wskazano potrzebę stworzenia dogodnych warunków dla rozwoju przemysłu i rynku pojazdów elektrycznych. Dostrzegając obszar wspólnych zainteresowań, nie tylko w propagowaniu, promowaniu i upowszechnianiu elektromobilności w Polsce, ale również dążąc do wymiany doświadczeń w tym obszarze, a także mając na uwadze korzyści płynące ze wzajemnych relacji, Ministerstwo Energii, Ministerstwo Rozwoju oraz Polski Fundusz Rozwoju pod auspicjami Związku Miast Polskich wystąpiło z inicjatywą zachęcającą władze polskich miast i gmin do współpracy na rzecz tworzenia w Polsce warunków do rozwoju branży elektromobilności, zwłaszcza w zakresie rozwoju zeroemisyjnego publicznego transportu zbiorowego. Pierwszym elementem realizacji tego celu było uroczyste podpisanie listów intencyjnych z 41 miastami, inaugurujących współpracę na rzecz programu rozwoju elektromobilności w Polsce. Podjęta przez sygnatariuszy współpraca służyć będzie także promowaniu polskiej myśli technicznej, rozwojowi nauki i stanie się zalążkiem budowania ekosystemu, który przyczyni się do powstania polskiego rynku pojazdów bezemisyjnych oraz skoku cywilizacyjnego opartego na rozwiązaniach Przemysłu 4.0. Istotnym narzędziem służącym dynamicznemu rozwojowi rynku autobusów elektrycznych w Polsce będzie projekt ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych, który likwiduje szereg barier i daje zachęty, także dla jednostek samorządu terytorialnego, do tworzenia systemu transportu zbiorowego opartego o pojazdy zeroemisyjne. Obecnie w Polsce nie produkuje się samochodów osobowych z silnikami elektrycznymi na masową skalę. Ministerstwo Energii, realizując program e-car, zdaje sobie sprawę z wielu wyzwań stojących przed Polską w kontekście konieczności ustalenia ram prawnych i przyjęcia określonej polityki wobec nowego rynku elektromobilności. Sektor ten może się prawidłowo rozwijać tylko wtedy, gdy podejście instytucji państwowych będzie z jednej strony uwzględniało konieczność zabezpieczenia interesów wszystkich potencjalnych uczestników rynku, z drugiej zaś pozostawiało przestrzeń dla konkurencji i innowacji. Dlatego też Ministerstwo Energii podejmuje szereg inicjatyw mających na celu rozwój sektora elektromobilności w naszym kraju. Jedną z nich jest konkurs na karoserię pierwszego polskiego elektrycznego samochodu osobowego przeprowadzany obecnie przez ElectroMobility Poland SA - spółkę, którą w październiku 2016 r. powołały cztery polskie koncerny energetyczne: PGE Polska Grupa Energetyczna SA, Energa SA, Enea SA oraz Tauron Polska Energia SA. Konkursu ten wywołał spore zainteresowanie mediów i środowiska motoryzacyjnego, budując tym samym kapitał spółki na przyszłość oraz podnosząc świadomość polskiego społeczeństwa w aspekcie elektromobilności. Podstawowym zadaniem ElectroMobility Poland SA jest wykreowanie podmiotów prywatnych zdolnych do zbudowania prototypów oraz uruchomienie seryjnej produkcji polskiego samochodu elektrycznego. Spółka jest w trakcie przygotowań do rozpoczęcia drugiego etapu konkursu. Będzie on skierowany do inżynierów i całych zespołów, którzy mają wstępnie opracowany proces produkcyjny od momentu powstania wizualizacji do momentu uruchomienia produkcji. Projekt, który realizuje ElectroMobility Poland, to coś więcej niż stworzenie nowych, ekologicznych pojazdów. Chodzi o zbudowanie na nowo mocnej pozycji polskiego przemysłu samochodowego. Spółka chce zaanimować rynek motoryzacyjny w Polsce w taki sposób, aby przy jej wsparciu, producenci będący w gotowości, w ciągu kilku lat mogli doprowadzić do uruchomienia produkcji własnych samochodów elektrycznych.

4 W 2016 r. w Polsce zarejestrowano 556 aut z napędem elektrycznym lub hybrydowym plug-in tj. o 65 proc. więcej niż w poprzednim 2015 r. Z danych Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców wynika, że w I kwartale 2017 r. zarejestrowano w Polsce 160 samochodów elektrycznych. Jak wynika m.in. z Planu Rozwoju Elektromobilności oraz z Krajowych ram polityki rozwoju infrastruktury paliw alternatywnych w ciągu kilku najbliższych lat liczba stacji ładowania zwiększy się z 305 sztuk do 6,5 tys. Powstaną też stacje szybkiego ładowania. Rynek pojazdów elektrycznych w Polsce znajduje się w fazie tworzenia. Przejście do kolejnej fazy rozwoju rynku będzie wymagało stworzenia warunków do zmiany w wielu obszarach. Pierwsza faza będzie miała charakter przygotowawczy. Wdrożone programy pilotażowe skierują zainteresowanie społeczne na elektromobilność, co rozpocznie proces niezbędnych zmian w świadomości. W tej fazie zachęty do zakupu pojazdów będą miały na celu wykreowanie oczekiwania powstania rynku, co przełoży się na intensyfikację działań w zakresie budowy infrastruktury oraz rozwoju przemysłu elektromobilności. Określone zostaną warunki i narzędzia, których wdrożenie pozwoli rozpocząć wzmacnianie polskiego przemysłu elektromobilności. Przewiduje się, że w tym okresie powstawać będą pierwsze prototypy pojazdu dostosowanego do potrzeb polskiego i europejskiego rynku. Stworzone zostaną warunki rozwoju elektromobilności po stronie regulacyjnej. Zaproponowane zostaną m.in. narzędzia służące integracji pojazdów elektrycznych z siecią oraz wskazane instrumenty rozwoju infrastruktury ładowania, co przyspieszy proces jej budowy. Ważną częścią wprowadzanych zmian będzie wyposażenie samorządów w nowe narzędzia służące poprawie jakości powietrza na ich terenie. W tej fazie powołany zostanie także Operator Informacji Pomiarowej, który zintegruje informację o zachowaniach wszystkich użytkowników sieci elektroenergetycznej. Dostosowane zostaną taryfy strefowe (lub ustanowione zostaną taryfy dynamiczne). W II fazie na podstawie uruchomionych projektów pilotażowych sporządzony zostanie katalog dobrych praktyk komunikacji społecznej w zakresie elektromobilności. Tematyka zrównoważonego korzystania z transportu znajdzie się w podstawie programowej edukacji szkolnej i wczesnoszkolnej. Wdrożona regulacja wraz z wynikami pilotaży pozwoli określić model biznesowy budowy infrastruktury ładowania. Potencjalne lokalizacje stacji ładowania zostaną zoptymalizowane pod kątem oczekiwań konsumenta i możliwości sieci. W wybranych aglomeracjach zbudowana zostanie wspólna infrastruktura zasilania pojazdów elektrycznych i napędzanych gazem ziemnym, wykorzystująca synergie między oboma paliwami. Zintensyfikowane zostaną zachęty do zakupu pojazdów elektrycznych. Przemysł elektromobilności wejdzie w fazę rynku Beta. Uruchomiona zostanie produkcja krótkich serii pojazdów elektrycznych na podstawie prototypów opracowanych w I fazie. Większą popularność zyskają systemy car-sharingu. Samorządy zwiększą swoje zainteresowanie transportem elektrycznym. W III fazie zmiany w sferze świadomości doprowadzą do postrzegania elektromobilności jako niezbędnej odpowiedzi na wyzwania zmieniającej się rzeczywistości. Coraz większa popularność pojazdów elektrycznych w gospodarstwach domowych i w transporcie publicznym doprowadzi do wykreowania mody na ekologiczny transport, co będzie stymulować popyt. Dodatkowym czynnikiem będzie też zbudowana infrastruktura ładowania. Sieć będzie w pełni przygotowana na dostarczenie energii dla ok. 1 mln pojazdów elektrycznych i dostosowana do wykorzystania pojazdów jako stabilizatorów systemu elektroenergetycznego. Administracja będzie wykorzystywać pojazdy elektryczne w swoich flotach, przy okazji udostępniając infrastrukturę ładowania mieszkańcom. Polski

5 przemysł będzie wytwarzał wysokiej jakości podzespoły dla pojazdów elektrycznych, produkował same pojazdy oraz niezbędne dla rozwoju elektromobilności oprzyrządowanie i infrastrukturę. Warunkiem sukcesu rozwoju elektromobilności jest stworzenie podstaw dla ekosystemu elektromobilności, koordynacja działań w zakresie rozwoju przemysłu elektromobilności i stymulowanie popytu na pojazdy elektryczne oraz wzorcowa rola administracji. Plan Rozwoju Elektromobilności w Polsce wskazał na potrzebę działań w pięciu następujących obszarach: zmiana świadomości potencjalnych użytkowników; opracowanie systemu korzyści dla użytkownika pojazdu elektrycznego; rozwój producentów w segmencie elektromobilności; zmiany regulacyjne warunkujące rozwój elektromobilności; dostosowanie sieci energetycznej. Ministerstwo Energii poprzez wprowadzenie nowych regulacji prawnych, dedykowanych elektromobilności, prognozuje iż w 2020 r. w 32 wybranych aglomeracjach w segmencie pojazdów napędzanych energią elektryczną po drogach poruszać się będzie 50 tys. pojazdów, powstanie 6 tys. punktów o normalnej mocy ładowania oraz 400 punktów o dużej mocy ładowania. W 2025 r. na poziomie ogólnopolskim w segmencie aut napędzanych energią elektryczną po drogach poruszać się będzie ok. 1 mln pojazdów elektrycznych, Ze względu na konieczność szybkiej akceleracji polskich innowacyjnych rozwiązań w obszarze elektromobilności oraz budowy infrastruktury bazowej, część finansowania będzie pochodziła z budżetu państwa. Przy czym jednym z priorytetów wskazanych w Planie Rozwoju Elektromobilności w Polsce jest uruchomienie zewnętrznego finansowania w zakresie elektromobilności. Przykładowo, można wskazać następujące źródła finansowania: Fundusz Niskoemisyjnego Transportu (państwowy fundusz celowy), którego zadaniem będzie finansowanie projektów związanych z rozwojem elektromobilności (pojazdy napędzane energią elektryczną) i transportu opartego na paliwach alternatywnych (CNG, LNG, biopaliwa i inne paliwa odnawialne). Zgodnie z projektem ustawy powołującej Fundusz, przychodami Funduszu będzie dotacja z budżetu państwa w wysokości od 0.5 do 1.5% planowanych w poprzednim roku wpływów z podatku akcyzowego od paliw silnikowych oraz środki przekazywane przez operatora systemu przesyłowego elektroenergetycznego w wysokości 0.1% uzasadnionego zwrotu z kapitału zaangażowanego w wykonywaną działalność gospodarczą w zakresie przesyłania energii elektrycznej. Rocznie Fundusz będzie dysponował kwotą ok. 430 mln zł (rozpoczynając od kwoty 155 mln zł, w perspektywie 10 lat kwota ta wzrośnie do ponad 600 mln zł). Uruchomienie finansowania przewidziane jest w roku 2018. dwa programy wsparcia elektromobilności we współpracy z NFOŚiGW (uruchomienie planowane na 2017 r.). o program dedykowany autobusom elektrycznym; o duży program propopytowy z kapitalizacją ok. 3 mld zł (planowany na III kw.), obejmujący: zakup samochodów elektrycznych przez administrację publiczną; budowa infrastruktury ładowania dla autobusów i samochodów; dofinansowanie projektów pilotażowych w samorządach

6 zakup autobusów elektrycznych. program Bezemisyjny Transport Publiczny we współpracy z NCBiR, którego produktem będzie budowa autobusu elektrycznego o ulepszonych parametrach. NCBiR wraz z samorządami (partnerami programu) zdefiniują konkretne potrzeby i możliwości miast, jak choćby oczekiwany poziom wydajności, czy maksymalne koszty nowych pojazdów. Następnie wspólnie wystąpią w roli zamawiającego w postępowaniu publicznym, które wyłoni wykonawców projektów B+R. Konsorcja badawcze będą realizowały projekty etapowo, a po każdym z etapów NCBiR będzie ograniczał liczbę wykonawców, doprowadzając do końca procesu badawczego (tj. etapu prototypu) jedynie jeden bądź dwa najlepsze projekty. W analogicznej formule planowane jest uruchomienie w NCBiR programu dedykowanego infrastrukturze oraz samochodowi elektrycznemu do 3,5 t. Nad założeniami tego ostatniego programu pracuje aktualnie Departament Innowacji i Rozwoju Technologii w Ministerstwie Energii. program dla małych i średnich przedsiębiorstw na dofinansowanie projektów z branży elektromobilności (Badania na rynek) we współpracy z PARP. Po dofinansowanie zgłosiły się dwa podmioty, obecnie trwa ich ocena. Program miał charakter pilotażowy (kapitalizacja 50 mln zł) i w zależności od wniosków z ewaluacji będzie uruchomiony w analogicznej lub nieco zmienionej formule, ale z większą alokacją. Ponadto, planowane jest uruchomienie pilotażowego akceleratora dedykowanego tej branży. finansowanie ze środków europejskich - Programy Operacyjne: Infrastruktura i Środowisko 6.1 Rozwój publicznego transportu zbiorowego w miastach, Polska wschodnia 2.1 Zrównoważony transport miejski. Proponowana wartość realizowanych projektów: NCBiR: programy INNOMOTO, Bezemisyjny Transport Publiczny; budżety powołanych konkursów kształtują się na poziomie 350 mln zł. NFOŚiGW: programy GEPARD, WRUM; Narodowy Fundusz będzie dysponował środkami rzędu 3 mld zł w ciągu 5 lat. Programy Operacyjne: Infrastruktura i Środowisko 6.1 Rozwój publicznego transportu zbiorowego w miastach, Polska wschodnia 2.1 Zrównoważony transport miejski; łączne budżety programów będą wynosić ok. 11,4 mld zł. PARP: Badania na rynek z budżetem ok. 50 mln zł. Fundusz Niskoemisyjnego Transportu: ok. 4,5 mld zł do roku 2027. Tworzenie ekosystemu elektromobilności będzie procesem długotrwałym i musi uwzględniać istniejące w Polsce bariery. Szereg barier zidentyfikowano i uwzględniono w Planie Rozwoju Elektromobilności w Polsce, w którym zaproponowano działania, które rozwiną infrastrukturę ładowania do poziomu, który da konsumentom pewność, że pojazd elektryczny jest tak samo funkcjonalny jak pojazd spalinowy. Najistotniejszą z barier, utrudniającą wprowadzanie pojazdów elektrycznych na masowy rynek, jest stosunkowo niewielki zasięg oraz wysoka cena tych pojazdów. Wynika to głównie z wysokiej ceny i niewystarczającej pojemność akumulatorów jednakże, jak można już zaobserwować, ich cena zauważalnie obniża się, przy jednoczesnym wzroście pojemności.

7 Kolejną z tych barier jest także tworzący się dopiero kapitał społeczny, którego niewystarczający poziom utrudnia współpracę między podmiotami, nawet jeśli wszystkie strony mają wspólny interes w jej prowadzeniu. Dodatkowo w Polsce mamy znacznie krótsze niż w Europie Zachodniej, USA czy Izraelu tradycje współpracy nauki z biznesem, co przekłada się na ograniczone zaufanie po obu stronach oraz brak rozwiniętych instytucji takiej współpracy. Potrzebne jest wykreowanie nowych podmiotów, które będą dynamizować funkcjonowanie ekosystemu, bo liczba akceleratorów, funduszy i aniołów biznesu mających doświadczenie w rozwijaniu projektów przemysłowych jest niewystarczająca. Barierą przejścia na transport elektryczny jest także postrzeganie pojazdów elektrycznych jako zbyt drogiej (w polskich warunkach), a jednocześnie niedojrzałej technologicznie alternatywy dla pojazdów spalinowych. Doświadczenia państw rozwijających elektromobilność od lat pokazują, że najlepszym sposobem zmiany świadomości w tym obszarze jest edukacja oraz uruchomienie projektów pilotażowych, które udowodnią, że transport zelektryfikowany może funkcjonować sprawniej niż tradycyjny, z dodatkową korzyścią dla zdrowia mieszkańców. Zgodnie z przygotowaną w Ministerstwie Energii oceną skutków projektowanych regulacji wynikających z ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych, wydatki budżetu państwa w perspektywie 8 lat wyniosą ponad 12 mld zł, natomiast dochody budżetu państwa wyniosą ponad 1 mld zł. Należy jednak pamiętać, że wzrost obciążeń dla budżetu państwa będzie w większości zrównoważony korzyściami dla gospodarstw domowych oraz sektora przedsiębiorstw. Wydatki budżetu państwa potencjalnie zostaną zrównoważone większymi wpływami na skutek rozwoju przemysłu motoryzacyjnego i powstania nowych innowacyjnych gałęzi gospodarki w związku z jego rozwojem. Trzeba również podkreślić znaczenie korzyści zdrowotnych i środowiskowych, spowodowane m.in. poprawą jakości powietrza i obniżeniem poziomu hałasu na terenie miast i obszarów gęsto zaludnionych. Ministerstwo Rozwoju nie rozważa w tej chwili możliwości wprowadzenia terminu, po którym zostanie zakazana w Polsce sprzedaż nowych samochodów z silnikami Diesla lub innymi silnikami spalinowymi. Niemniej z zainteresowaniem śledzi ogłaszane przez rządy poszczególnych państw inicjatywy, mające na celu popularyzację samochodów elektrycznych oraz napędzanych paliwami alternatywnymi. Z wyrazami szacunku z up. Ministra Jadwiga Emilewicz Podsekretarz Stanu (podpisano elektronicznie)