Bałtyk jest w Polsce. Bałtyk jest w Europie.

Bałtyk jest w Polsce. Bałtyk jest w Europie. http://baltyk.org.pl/ Biuletyn informacyjny nr 2 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, a także budżetu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych

Spis treści Od Autorów... 3 Z życia projektu: Bałtyk jest w Polsce. Bałtyk jest w Europie.... 4 Zielone światło dla kłusowników i nierodzimych gatunków ryb!... 4 Sprawozdanie z II Rada Partnerstwa oraz I spotkania Partnerstwa dla Bałtyku... 6 Warsztaty dotyczące elementów strategii przeciwdziałania połowom NNN (nielegalnym, nieraportowanym, niekontrolowanym) Rada Partnerstwa dla Bałtyku, 12.02.2009, Łódź... 11 Federacja Zielonych GAJA. Monitoring systemu kontroli rybołówstwa w Polsce... 15 Zwalczanie połowów NNN w świetle rozporządzenia Rady (WE) nr 1005/2008...17 Rola Aukcji Rybnej w Ustce i polskich Lokalnych Centrów Pierwszej Sprzedaży Ryb w procesie wyeliminowania Nieraportowanych Nielegalnych i Nieuregulowanych połowów ryb"... 18 Sprawozdanie z warsztatów zorganizowanych przez FISH a, Warszawa 16.12.2008r...20 Strategia Morska Państw Nadbałtyckich... 23 Środowisko i ochrona przyrody... 27 Czerwona lista Greenpeace: gatunki morskie... 27 Mnemiopsis leidyi w Bałtyku... 31 Wyprzedaż oceanów - zagrożone gatunki w polskich supermarketach... 32 Wędkarze ratują morświna... 33 O przyłowie w ICES... 34 Morświny przed dziobem!... 35 Linki... 36 Komunikat w sprawie kwot połowowych dorszy na 2009 rok... 37 Dorsz bałtycki - co nas naukowców niepokoi?... 40 Linki... 51 Żegluga... 52 Norwegia: statek na mieliźnie oczami szczecinianina... 52 Armatorzy nie dają za wygraną. To nie tylko nasz interes, ale również Kołobrzegu... 53 Turystyka... 55 Linki... 55 Inne... 56 Zapis z warsztatów zorganizowanych przez WWF Polska i Baltic Sea RAC poświęcone poprawie współpracy i mediacji. Gdynia 15.01.2009r... 56 Linki... 62 Linki... Error: Reference source not found 2

Od Autorów Szanowni Państwo, oddajemy w Wasze ręce drugie wydanie naszego biuletynu informacyjnego. Za nami kolejne spotkania, rozmowy i przemyślenia. Ostatni czas upłynął pod znakiem ciemnej strony rybołówstwa czyli nielegalnych, nieraportowanych i niekontrolowanych połowów (połowy NNN). Właśnie temu tematowi poświeciliśmy spotkania Partnerstwa i Rady Partnerstwa w Łodzi. Z tego miejsca raz jeszcze dziękujemy uczestnikom za poświęcony czas i owocną pracę. Wszystkich zapraszamy do lektury abstraktów prelekcji oraz wyników prac warsztatów na temat elementów strategii przeciwdziałania połowom NNN. Chcielibyśmy także zaprosić na pierwsze z cyklu czterech spotkań dotyczących morskiej Natury 2000 do zobaczenia 26 marca w Międzyzdrojach (więcej informacji na naszej stronie internetowej http://baltyk.org.pl/) Życzymy miłej lektury! W imieniu swoim i współpracowników, Dominika Sokulska Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA 3

Z życia projektu: Bałtyk jest w Polsce. Bałtyk jest w Europie. Zielone światło dla kłusowników i nierodzimych gatunków ryb! 15 grudnia 2008 roku Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA wysłało do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Marka Sawickiego list przedstawiający stanowisko organizacji społecznych dotyczące projektu nowelizacji ustawy o rybactwie śródlądowym. Poniżej prezentujemy treść pisma. Departament Rybołówstwa w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi przedstawił do konsultacji społecznych projekt nowelizacji ustawy o rybactwie śródlądowym. Resort chce uregulować na nowo Zasady dotyczące wprowadzania do powierzchniowych wód śródlądowych ryb z gatunków obcych oraz przenoszenia pomiędzy akwenami gatunków rodzimych niewystępujących w nich do tej pory. W aktualnie obowiązującej Ustawie o rybactwie śródlądowym wprowadzenie do wód powierzchniowych ryb z gatunków obcych jest uzależnione od zgody w procesie decyzyjnym aż trzech podmiotów: ministra właściwego do spraw rybołówstwa i, ministra właściwego do spraw środowiska, oraz opinii Państwowej Rady Ochrony Przyrody. W nowelizowanej ustawie proponuje się, by właściwym do wydawania zezwolenia był tylko jeden minister odpowiedzialny za rybołówstwo. Drugą kwestią - zadziwiającą w dobie podnoszenia kar i społecznego przyzwolenia, a nawet nacisku na skuteczniejsze łapanie i karanie przestępców - jest liberalizacja ścigania i karania kłusownictwa w omawianej noweli ustawy. Proponuje się, aby wszystkie czyny związane z nielegalnym połowem ryb dotychczas kwalifikowane jako przestępstwa, umocowane w ustawie i kodeksie karnym, stały się wykroczeniami, umocowanymi w kodeksie wykroczeń. Łączy się to, w konsekwencji z odstąpieniem od możliwości wymierzania kar więzienia za kłusownictwo (obecnie czyny te są zagrożone karą pozbawienia wolności do 2 lat) oraz kar grzywny (w skrajnych przypadkach nawet do 720 tys. zł). Niżej podpisane organizacje pozarządowe uważają, że: 1. Proponowane pozostawienie kwestii decyzyjnej w sprawach zasad dotyczących wprowadzania do powierzchniowych wód śródlądowych ryb z gatunków obcych oraz przenoszenia pomiędzy akwenami gatunków rodzimych niewystępujących w nich do tej pory wyłącznie ministrowi do spraw rybołówstwa oraz wyłączenie niektórych gatunków z 4

konieczności uzyskiwania zezwolenia może w krótkim czasie doprowadzić do bardzo niekorzystnych zmian w strukturze gatunkowej rodzimych ekosystemów wodnych i trwałego naruszenia równowagi ekologicznej. Obecne rozwiązanie jest zdecydowanie lepsze. Zmiany te idą pod prąd ogólnoeuropejskich (czy wręcz ogólnoświatowych) wysiłków zmierzających do znaczącego ograniczenia jednego z głównych zagrożeń dla różnorodności biologicznej, jakimi jest rozpowszechnianie się obcych gatunków inwazyjnych (w tym także ryb). Pragniemy również zwrócić uwagę na szerszy kontekst powyższej problematyki: ponad połowa rodzimych gatunków ryb i minogów ma status gatunków zagrożonych, a poza 58 gatunkami rodzimymi w naszych wodach bytują aż 32 (ponad 1/3) gatunki obce zawleczone lub wsiedlone świadomie. 2. Propozycja liberalizacji kar dla kłusowników jest przejawem lekceważenia przez organy państwa setek wspaniałych bezinteresownych ludzi, którzy za własne pieniądze, prywatnymi samochodami, wyposażeni w kupiony za własne pieniądze sprzęt, poświęcając własne zdrowie i czas, próbują z dużymi sukcesami zwalczać plagę panoszących się nad naszymi wodami kłusowników. Ministerstwo zapomina, że chodzi o walkę z doskonale zorganizowanymi mafiami, które kłusują przemysłowo prądem i sieciami, łowiąc tony cennych ryb, jak np. troć i łosoś, dewastując ekosystemy rzek. Propozycja karania takich kłusowników grzywnami (najniższa 100 zł) zdumiewa i sprzeciwiamy się jej. Naszym zdaniem jako wykroczenia mogłyby być traktowane jedynie czyny mniejszej wagi. Mamy w unijnej Ramowej Dyrektywie Wodnej twarde zobowiązanie osiągnięcia dobrego stanu wód do 2015 r. Oznacza ono także dobry, zrównoważony stan ekologiczny wód - czyli związany ze światem roślin i zwierząt (w tym oczywiście ryb, które są jednym ze wskaźników stanu ekologicznego wód powierzchniowych). Nadzór nad tymi kwestiami, także nad dopuszczaniem gatunków obcych oraz reintrodukcją gatunków rodzimych, należy naturalnie do resortu środowiska i powinno być powierzone Generalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska (zgodnie z kompetencjami określonymi w art. 120 znowelizowanej ustawy o ochronie przyrody). Nie da się tych postanowień Dyrektywy pogodzić ze zmianami proponowanymi w nowelizacji firmowanej przez Ministerstwo Rolnictwa. Organizacje ekologiczne uważają, iż nowe regulacje w projekcie nowelizacji ustawy o rybactwie śródlądowym w takim kształcie przyniosą więcej szkody niż pożytku. Dlatego wnioskujemy o wycofanie projektu z procesu legislacyjnego. Deklarujemy pomoc w przygotowaniu nowej ustawy, która winna poważnie rozważyć kwestię rozdziału akwakultury od użytkowania naturalnych zasobów ichtiofauny, w tym 5

wyeliminowanie zarybiania gatunkami obcymi wszystkich naturalnych akwenów, poza wodami hodowlanymi. Podpisali: Andrzej Jermaczek, prezes- Klub Przyrodników Andrzej Kepel, prezes- PTOP Salamandra Andrzej Ruszlewicz, prezes - Fundacji Partnerstwa Doliny Środkowej Odry Dariusz Szwed, Agnieszka Grzybek, współprzewodniczący - Zieloni 2004 Dariusz Tarnawski, Instytut Zoologiczny Uniwersytetu Wrocławskiego - Prezes Towarzystwa Przyrodniczego Ziemi Oleśnickiej Edyta Pasicka, Instytut Hodowli Zwierząt- Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Ewa Hajduk, Polski Klub Ekologiczny Koło Miejskie w Gliwicach Jacek Bożek, prezes- Klub Gaja Jacek Betleja, Czaplon - grupa lokalna OTOP Krzysztof Świerkosz Polski Klub Ekologiczny, Okręg Dolnośląski Krzysztof Tarnawski, Instytut Inżynierii Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Krzysztof Zacharzewski, Prezes LGD "Partnerstwo Drawy" Leonard Cilak, ichtiolog - Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie Ludwik Tomiałojć, prof. biolog - Uniwersytet Wrocławski Marta Brzozowska - Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków Mira Stanisławska-Meysztowicz, prezes- Fundacja Nasza Ziemia Piotr Rymarowicz, prezes- Towarzystwo na rzecz Ziemi Radosław Gawlik, prezes- Stowarzyszenie Ekologiczne Eko-Unia Roman Kalski, Dyrektor Sekretariatu -Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków Sir Julian Rose, prezes i Jadwiga Łopata, wiceprezes -ICPPC - International Coalition to Protect the Polish Countryside, Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Sophie Kumpera - grafik W uzgodnieniu z wyżej podpisanymi - Radosław Gawlik Sprawozdanie z II Rada Partnerstwa oraz I spotkania Partnerstwa dla Bałtyku Dominika Sokulska 6

12 i 13 lutego w siedzibie łódzkiego Ośrodka Edukacji Ekologicznej Źródła odbyło się spotkanie Partnerstwa dla Bałtyku. Tym razem tematem przewodnim były połowy NNN, czyli nielegalne, nieraportowane i niekontrolowane. Tematyka zajęć spotkała się z szerokim zainteresowaniem na spotkanie przybyli przedstawiciele środowiska naukowego, rybackiego, NGO s oraz Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W czasie dwóch dni spotkania wygłoszono szereg prelekcji (abstrakty na kolejnych stronach biuletynu, prezentacje multimedialne do ściągnięcia na stronie internetowej http://baltyk.org.pl/) oraz przeprowadzono warsztaty dotyczące elementów strategii przeciwdziałania połowom NNN. Prelekcje wywołały wśród uczestników ożywioną debatę na temat polityki rybackiej oraz połowów NNN. Zapraszamy do zapoznania się z fragmentami dyskusji: Jakub Szumin, FZ Gaja Wg raportu obejmującego całe wybrzeże Polski, opracowanego przez FZ Gaja, ściągalność kar za połowy NNN wynosi zaledwie 60-70% (dane z US). US nie kontrolują przedsiębiorców i rybaków działanie US w zakresie rybołówstwa jest nikłe. Żadna monitorowana jednostka nie współpracuje z US. Brak współpracy urzędów i innych ośrodków w sprawie zawieszania licencji połowowych i egzekwowania kar. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa nie jest informowana czy beneficjent środków łamie prawo są sytuacje, że armatorzy za unijne środki łamią przepisy Wspólnej Polityki Rybackiej (w przepisach powinny znaleźć się zapisy dotyczące konieczności udokumentowania przestrzegania prawa przez beneficjenta środków). Inspektorzy maja słabą motywacje do pracy (niskie wynagrodzenie), często SA uwikłani w rodzinne i lokalne układy. Brakuje także kontroli nocnych. Inspektorzy powinni być wcieleni do służby mundurowej, powinno się odejść od schematu 8-godzinnej pracy etatowej. Brakuje kontroli dystrybucji ryb na lądzie należy ją jak najszybciej wprowadzić. Aktualnie nie można kontrolować auta, które już jest w ruchu powinna być współpraca Inspektorów ze Strażą Graniczną. Sankcje nie odstraszają armatorów stracona licencje można odzyskać za rok po wpłaceniu opłaty skarbowej. Armatorzy mówią, że opłaca im się płacić kary ryzyko jest wkalkulowane w cenę. Kontrola połowów turystycznych w smażalniach jest dostępny dorsz pochodzący z tego rodzaju połowów. Należałoby prowadzić współpracę z Inspekcja Handlową w sprawie 7

kontroli punktów gastronomicznych. Wspólne inspekcje są jedynym rozwiązaniem zgodnie z prawem w jednej firmie nie mogą być prowadzone dwie osobne kontrole jednocześnie. Artur Furdyna, Towarzystwo Przyjaciół Rzek Iny i Głowienicy Straż Graniczna nie jest kompetentna do wszystkich czynności prawnych, nie może karać kłusowników. W okolicach Szczecina Niemcy zasypują polski rynek sieją w okresie kiedy u nas jest sezon ochronny tego gatunku miały być kontrole. Okresy ochronne na tak niewielkich, nieoddalonych od siebie obszarach powinny być zbliżone. Państwowa Straż Rybacka nikła aktywność Jakub Szumin, FZ Gaja Należy zmienić system kontroli i wynagrodzeń inspektorów. Przewidywalność systemu jest jego główna wadą. Trzeba zradykalizować działania i podwyższyć sankcje. Radosław Gawlik, Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA Brak przepływu informacji pomiędzy instytucjami lub ich długa droga sprzyjają sytuacji braku kontroli. różnych służb. Artur Furdyna, Towarzystwo Przyjaciół Rzek Iny i Głowienicy Główny problem brak kontroli ryb na drodze oraz rozdrobnienie kompetencji Jarosław Kirszling, Zrzeszenie Rybaków Morskich, Org. Produc. Władysławowo Są konsekwencje dla kłusowników nie potrzymali rekompensat za czasowe zawieszenie połowów w 2007r. W 2008r. inspektorzy kontrolowali 25 godz/dobę. Krzysztof Skóra, Stacja Morska Hel Czy porty są monitorowane kamerami? Przypuszczalnie monitoring przyniósłby poprawę sytuacji. różnych służb. Wiesław Kamiński, Aukcja Rybna Ustka Zalecenia lepsza organizacja kontroli, większa egzekucja sankcji, wspólne kontrole 8

Aleksandra Zielińska, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Szacuje się, że połowy NNN stanowią 19% wszystkich połowów światowych. Rozporządzenie 1005 ma wejść w życie z dniem 1 stycznia 2010 roku, obowiązywać będzie wszystkie jednostki. Powstanie wspólnotowy wykaz jednostek NNN, na stronach internetowych UE będą dostępne wykazy nazw statków. Jednostki z listy nie będą mogły m.in. łowić na wodach wspólnych oraz zawijać do portów w krajach UE. Na listę mogą trafic także państwa. Aby zostać wykreślonym z listy będzie trzeba wdrożyć środki zaradcze opisane przez UE. Aktualnie Ministerstwo pracuje nad przygotowaniem rozwiązań umożliwiających wejście w życie rozporządzenia. W Komisji Europejskiej trwają prace nad aktem wdrażającym i uszczegółowiającym. Ministerstwo jest otwarte i czeka na opinie środowisk zainteresowanych problematyką połowów NNN. Wiesław Kamiński, Aukcja Rybna Ustka Czy prawdą jest, że rozporządzenie nie dotyczy Państw unijnych? Aleksandra Zielińska, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Rozporządzenie dotyczy również państw należących do UE. W artykule 2 jest mowa o równości traktowania. Artur Furdyna, Towarzystwo Przyjaciół Rzek Iny i Głowienicy Czy rozporządzenie będzie szczelne? Szacuje się, że w byłym województwie szczecińskim na rynku jest 3 razy więcej ryb pochodzących z nielegalnych połowów niż z legalnego źródła. Statki nie są rejestrowane a mimo to łowią - czy nowy projekt ustawy przewiduje kłusownictwo na morzu? Aleksandra Zielińska, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Obiecana odpowiedź na pytanie A. Furdyny. Krzysztof Skóra, Stacja Morska Hel Czy nowa ustawa faktycznie chroni przed połowami NNN? Sam sektor rybołówstwa nie uratuje ryb, pomija się mnóstwo ośrodków przy konsultacjach, nie rozmawia się z 9

przyrodnikami. Potrzebne są konsultacje społeczne, konsultacje z Ministerstwem Środowiska zasoby ryb są zasobami naturalnymi. Wprowadzenie czwartego N nieprawidłowo oszacowane zasoby, nie korzysta się z wiedzy ichtiologów. Należy zlikwidować ryby polityczne i korzystać z wiedzy naukowców. Nieprawidłowe podejście nie powinno zarządzać się łowiskami a rybołówstwem! Czy nowa ustawa będzie miała podejście ekosystemowe? Aleksandra Zielińska, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Do rozporządzenia są dokładne analizy i zapisy, które powinny pozwolić na szybkie wdrożenie rozporządzenia. Ministerstwo zorganizuje konsultacje społeczne i międzyresortowe. Radosław Gawlik, Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA Ministerstwo powinno jeszcze na etapie pisania projektu ustawy konsultować ja z NGO s i innymi zainteresowanymi. Artur Furdyna, Towarzystwo Przyjaciół Rzek Iny i Głowienicy Ostatnia ustawa nie była profesjonalnie opracowana. Było w niej dużo luk prawnych. Wiesław Kamiński, Aukcja Rybna Ustka Połowy NNN szkodzą rybakom. Trzeba wprowadzić pełna identyfikacje produktów rybnych. W Polsce jedynie Aukcja Rybna w Ustce ma pełny system identyfikacji. Takie systemy działają w innych Państwach i świetnie się sprawdzają (np. Litwa, Hiszpania). Środki unijne są świetną szansą na dobre wykonawstwo ustaw. Planowana jest budowa nowoczesnej konstrukcji wyładunku ryb. Szacuje się, że poprzez wprowadzenie zakazu połowu pławnicami 100krotnie spadły połowy łososia. Przyłów powinien być konfiskowany na cele charytatywne nie byłoby pokusy finansowej. Ustawa o organizacji rynku rybnego artykuł 23 został zmieniony na szybko z korzyścią dla aukcji rybnej. Apel do Administracji prawo mamy dobre, tylko wykonawstwo złe! Krzysztof Skóra, Stacja Morska Hel 10

Bałagan w nazewnictwie ryb używajmy polskich nazw (np. stornia nie flądra). Rybołówstwo regionalne powinno dbać o jakość produktów i lokalny rynek. Dobrym pomysłem jest informowanie, że produkt został pozyskany bez szkody dla środowiska przykładem puszki rybne z Helu (Przysmak Morświna, Przysmak Foki). Wiesław Kamiński, Aukcja Rybna Ustka Jedyna możliwość przeciwdziałania połowom NNN to przepływ 100% ryb przez Aukcje Rybne i certyfikacja produktów od sieci do talerza. Krzysztof Skóra, Stacja Morska Hel Opinia społeczna nie rozumie, ponieważ nie jest wystarczająco uświadomiona, czy i dlaczego Aukcje Rybne są potrzebne. Nie tylko połowy ale również zarybianie powinny być prowadzone prawidłowo. Warsztaty dotyczące elementów strategii przeciwdziałania połowom NNN (nielegalnym, nieraportowanym, niekontrolowanym) Rada Partnerstwa dla Bałtyku, 12.02.2009, Łódź Dominika Sokulska Połowy NNN stanowią spory problem. Pomimo podejmowanych starań rybołówstwo wciąż boryka się z kłusownictwem na morzu. Rada Partnerstwa dla Bałtyku zgromadziła w jednym miejscu i czasie przedstawicieli różnych środowisk związanych z Morzem Bałtyckim i rybołówstwem. Organizatorzy postanowili to wykorzystać i przeprowadzić warsztaty dotyczące zdefiniowania elementów strategii przeciwdziałania połowom NNN. Uczestników Rady podzielono na trzy grupy, zróżnicowane pod względem wykonywanej pracy. Spodziewano się trudnych i burzliwych rozmów, jednak rzeczywistość była zupełnie inna. W trakcie pracy okazało się bowiem, że mimo różnic interesów poszczególnych grup społecznych wszystkim przyświecał ten sam cel zrównoważone rybołówstwo eliminujące nielegalne, nieraportowane i niekontrolowane połowy. W każdej z grup warsztatowych pojawiły się różne ciekawe pomysły i spostrzeżenia, niektóre z nich były wspólne dla wszystkich zespołów. Wyniki pracy warsztatowej wykazały, że wszystkim zależy na wzmożeniu kontroli szeroko pojętego rynku rybnego, wyeliminowaniu nieuczciwych podmiotów, skutecznym egzekwowaniu sankcji oraz bezpiecznej i zdrowej żywności. 11

Wszyscy zgodnie stwierdzili, że niezmiernie ważną rolę odgrywa wyedukowany i świadomy konsument. Dlatego wśród działań koniecznych do osiągnięcia wyznaczonych celów pojawiły się działania edukacyjne począwszy od nauczania metodami tradycyjnymi (kursy, seminaria, spotkania), a skończywszy na zaistnieniu w mediach Internecie, radio, telewizji śniadaniowej, popularnych serialach telewizyjnych i prasie kobiecej. Można spytać skąd wzięło się to zainteresowanie kobietami? Wyjaśniając - to właśnie Panie częściej podejmują decyzję co dziś zjemy na obiad, a więc od nich w dużej mierze zależy na jakie ryby będzie popyt. Poprzez edukację konsumentów można wpłynąć na zwiększenie popytu na rodzime gatunki ryb, jednocześnie uświadamiając, które gatunki są zagrożone (ochrona dorsza kosztem zwiększenia zainteresowania np. szprotem lub śledziem). Celowym jest więc wprowadzenie szczegółowej kontroli rynku rybnego, kontrolowanych skupów ryb i wprowadzenie systemu ich certyfikacji. Dzięki temu można by było określić drogę ryby od sieci do talerza, co jest niezmiernie ważne z punktu widzenia konsumenta. Przecież wszystkie produkty żywnościowe - płody rolne, mięso, podlegają szczegółowemu znakowaniu, co ułatwia śledzenie drogi od producenta do konsumenta i w przypadku odkrycia nieprawidłowości zawsze można daną partię odnaleźć. System znakowania ryb niestety nie funkcjonuje obecnie w Polsce (wyjątek Aukcja Rybna w Ustce). Uczestnicy zgodzili się również, że niezmiernie ważną rolę odgrywa konsolidacja środowisk zainteresowanych wyeliminowaniem połowów NNN. Wskazali na konieczność organizacji spotkań i warsztatów sprzyjających wymianie doświadczeń oraz poglądów. Tylko w ten sposób można opracować wspólne stanowisko i zacząć przemawiać jednym głosem. A tym samym mieć większy wpływ na decyzje podejmowane na wysokim szczeblu. Poniżej przedstawiono efekty pracy poszczególnych grup. GRUPA I CEL GŁÓWNY: Eliminacja NNN CELE SZCZEGÓŁOWE: 1. Identyfikacja miejsc, w których dochodzi do łamania prawa (poza centrami pierwszej sprzedaży) 2. Konsolidacja środowisk i podmiotów rybackich 3. Podnoszenie świadomości w zakresie korzyści z lokalnych centrów cena ryby, materiały, lód) 4. Edukacja konsumencka (jakość, świeżość) 12

5. Przekierowanie eksploatacji zasobów i zainteresowania konsumentów na inne gatunki. Konieczność wybudowania nowoczesnej infrastruktury. 6. Zróżnicowanie cen ryb ze względu na sposób połowu i wielkość (jakość + oddziaływanie na środowisko) 7. Promocja produktów lokalnych 8. Szeroka kampania medialna DZIAŁANIA: 1. Kontrole na wodzie i lądzie. Sankcje. 2. Szkolenia i spotkania Departament Rybołówstwa i inne organizacje rybackie. Spotkania międzynarodowe (zaciesnianie współpracy) 3. Spotkania promujące produkty rybne z udziałem rybaków, handlowców, restauratorów oraz ekspertów ds. żywienia. Spotkania lokalne, foldery dla turystów, spoty reklamowe, festiwale, targi, imprezy z degustacją, akcje w szkołach. 4. Skomercjalizowanie portów Hel i Władysławowo (środki finansowe z osi III i IV, przyjęcie ustawy o przystaniach i portach) 5. Selekcja na kutrach, w LCPSR, znakowanie produktu. Certyfikacja produktów gastronomicznych. Informacja w postaci ulotek i plakatów w sezonie turystycznym. 6. Informacje o rybach (wartości odżywcze, walory smakowe itp.) umieszczane w internecie 7. Założenie portalu internetowego 8. RYBOBUS busik kulinarny z bałtycka, swieżą rybą. Bałtycki SUSHI-BAR 9. Wykorzystanie potencjału autorytetów naukowcy, kościół, grupy opiniotwórcze GRUPA II CEL GŁÓWNY: Zapewnienie trwałości rybołówstwa. Polskie rybołówstwo jest prowadzone w sposób zrównoważony w stosunku do ekosystemu. CELE SZCZEGÓŁOWE: 1. Ochrona obszarów morskich i szczególnie ważnych dla rybołówstwa (wyłączeni etych obszarów z rybołówstwa) 2. Bezpieczeństwo zdrowotne społeczeństwa (konsumenci ryb muszą mieć pewność, że ryby pochodzą z bezpiecznej partii) 3. Wzrost świadomości konsumentów 4. Doskonalenie technik połowowych pod kątem celu głównego 13

5. Kreowanie obyczaju uczciwości wśród wszystkich uczestników gry rynkowej (od rybaka do konsumenta) 6. Podtrzymywanie i promowanie tradycji rybołówstwa 7. Skuteczna egzekucja dobrego prawa DZIAŁANIA: 1. Identyfikacja obecnych obszarów ochronnych i propozycje nowych (podejście regionalne). Badania. (cel krótkoterminowy) 2. Etykietowanie świadectwo legalności pochodzenia. Kampania medialna. (cel krótkoterminowy) 3. Lobbing na rzecz ustawy o organizacji rynku rybnego (art. 23) (cel krótkoterminowy) 4. Zapewnienie odpowiedniej ilości i kontroli pingerów w stosunku do ilości sieci stawnych na obszarze. (cel krótkoterminowy) 5. Promowanie legalnych, nieniszczących środowiska technik połowów. (cel długoterminowy) 6. Promowanie rybaków i armatorów działających fair (np. wyższą kwota połowową). Samooczyszczenie. Kodeks Uczciwego Rybaka. (cel krótkoterminowy) 7. Centra edukacyjne (cel długoterminowy) 8. Nagłośnienie negatywnych zjawisk (cel krótkoterminowy) 9. Dział przyrodniczy na portalu morskim (cel krótkoterminowy) GRUPA III CEL GŁÓWNY 100% legalnych połowów CELE SZCZEGÓŁOWE 1. Zmiany systemu prawnego i wdrożenie skutecznego egzekwowania 2. Edukacja konsumentów oraz innych grup interesów 3. Identyfikowalność ryb i produktów rybnych od sieci do talerza 4. Utworzenie rezerwatów morskich (podwodne parki morskie) DZIAŁANIA KRÓTKOTERMINOWE: 1. Lobbing na poziomie Rządu i Sejmu przez; listy, ekspertyzy, spotkania, interpolacje poselskie, straszenie Unią Europejską, przykłady z zagranicy, monitoringi, raporty (NGO s), eksperci, organizacja spotkań konsultacyjnych, stworzenie formum dialogu międzysektorowego, VIPy 14

2. Programy w TV (np. telewizja śniadaniowa), radio (Latto z radiem Lato z rybą), telenowele, programy kulinarne, stacje branżowe, happeningi, budowanie partnerstwa z mediami, edukacja, media internetowe 3. Propagowanie systemu w środowisku rybackim marketing szeptany, bloging tematyczny. 4. Weryfikacja obszarów chronionych (Podwodny Park Krajobrazowy Gdynia Radłowo głazy narzutowe) z uwagi na tarliska, żerowanie itp. Pozyskanie zwolenników z innych grup zainteresowań. DZIAŁANIA DŁUGOTERMINOWE: 1. Udział we wdrażaniu Dyrektywy Morskiej 2. Certyfikat Legalne Ryby 3. Pozyskiwanie dużych przetwórców 4. Pozyskiwanie sieci restauracji Federacja Zielonych GAJA. Monitoring systemu kontroli Jakub Szumin rybołówstwa w Polsce Federacja Zielonych GAJA jako organizacja pożytku publicznego, przeprowadziła w 2008 roku społeczny monitoring instytucji odpowiedzialnych za kontrolę polskich połowów na Morzu Bałtyckim. Powody, które skłoniły Federację do rozpoczęcia monitoringu społecznego to niepokojące i liczne sygnały o powszechnym łamaniu prawa z zakresu rybołówstwa na Morzu Bałtyckim, w tym o rozwoju szarej strefy rybołówstwa w Polsce, a także potrzeba określenia jakości polskiego systemu kontroli rybackiej. Działania monitoringowe trwały od początku stycznia do końca września 2008 roku. Poszczególne instytucje otrzymały od 2 do 5 tur pytań związanych z funkcjonowaniem kontroli i zarządzaniem rybołówstwa w Polsce w latach 2005-2007. Pytania opracowywano na podstawie obowiązujących w Polsce przepisów z zakresu kontroli i zarządzania rybołówstwem oraz innych ogólnodostępnych źródeł dotyczących połowów i dystrybucji ryb. Pytania zadawano na podstawie Ustawy z dn. 6 września 2001 r. O dostępie do informacji publicznej. Monitoringiem zostały objęte 3 Okręgowe Inspektoraty Rybołówstwa Morskiego 15

(OIRM) w Szczecinie, Słupsku i Gdyni, Departament Rybołówstwa w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) wraz z podległym mu Centrum Monitorowania Rybołówstwa (CMR), Morski Oddział Straży Granicznej w Gdańsku (MOSG) oraz Centrala i 2 regionalne oddziały Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Wsi (ARiMR). Celem przeprowadzonych działań monitoringowych miało być wskazanie i opisanie podstawowych czynników wpływających na niską jakość kontroli rybołówstwa w Polsce, rozwój szarej strefy na rynku rybnym oraz zaproponowanie wprowadzenia nowych rozwiązań systemowych poprawiających efektywność inspekcji rybackich. Poprzez raport pomonitoringowy Federacja Zielonych GAJA udziela swoistego wsparcia planowanej przez Komisję Europejską modernizacji systemu kontroli rybołówstwa w Unii Europejskiej oraz potwierdza potrzebę reformy Wspólnej Polityki Rybackiej. Ponadto Federacja pragnie powiększenia świadomości i wiedzy społecznej na temat rybołówstwa bałtyckiego i jego problemów, w tym na temat zagrożeń jakie niosą ze sobą połowy IUU Na podstawie monitoringu, Federacja Zielonych GAJA Federacja Zielonych GAJA potwierdza nieszczelność i nieskuteczność systemu inspekcji rybołówstwa w Polsce oraz niesprawnie funkcjonujące elementy gospodarowania zasobami morskimi. Polskie Instytucje powołane do kontroli rybołówstwa często nie są w stanie w pełni wykonywać swoich obowiązków, zarówno w wyniku braków kadrowych i sprzętowych, lecz przede wszystkim z powodu niewystarczających narzędzi prawnych i braku lepszej współpracy. Często nieskuteczność obowiązujących przepisów z zakresu rybołówstwa spowodowana jest ich złym skonstruowaniem. Przepisy opracowane w przeszłości nie pasują obecnie do rybackiej rzeczywistości i skali problemów. W celu skutecznej eliminacji należy przeprowadzić reformę Wspólnej Polityki Rybackiej UE, w tym modernizację zasad inspekcji europejskiego rybołówstwa. Ponadto w ramach walki szarą strefą w polskim rybołówstwie potrzeba zdecydowanie uszczelnić kontrolę dystrybucji produktów rybnych na lądzie i rozwinąć system śledzenia ich pochodzenia. Należy wprowadzić surowsze sankcje za prowadzenie nielegalnej działalności w obszarze rybołówstwa, w tym możliwość utraty licencji połowowej. Możliwość wystawiania przez Inspektorów Rybołówstwa mandatów na miejscu wykroczenia znacznie przyśpieszyłaby egzekwowanie nałożonych kar. Czas też pozbawiać pomocy finansowej podmioty nagminnie naruszające przepisy o rybołówstwie oraz wesprzeć uczciwych rybaków i armatorów w pozyskiwaniu środków unijnych. 16

Zwalczanie połowów NNN w świetle rozporządzenia Rady (WE) nr 1005/2008 Alicja Zielińska Połowy nielegalne, nieraportowane i nieuregulowane (NNN) mają katastrofalne skutki zarówno dla środowiska naturalnego, jak i globalnej gospodarki morskiej. Zubożając łowiska stanowią zagrożenie dla bogactwa gatunkowego ekosystemów morskich, a rabunkowe technologie i metody połowu hamują możliwość jego zrównoważonego rozwoju. Niekontrolowane połowy pomniejszając stan światowych zasobów, bezpośrednio przyczyniają się do zmniejszenia obrotu legalnie poławiających rybaków i w perspektywie mogą spowodować utratę przez nich miejsc pracy. Szacuje się, że połowy NNN mogą stanowić do 19% wszystkich odnotowanych światowych połowów powodując straty w wysokości około 10 miliardów w skali globalnej każdego roku. Wspólnota Europejska jest głównym importerem produktów rybnych na świecie (wartość importowanych przez Wspólnotę produktów wynosi około 1.1 miliarda Euro w skali roku) oraz jednym z głównych producentów i eksporterów produktów rybnych. Równocześnie nadrzędnym celem Wspólnej Polityki Rybołówstwa Unii Europejskiej jest zrównoważona eksploatacja żywych zasobów wodnych, dlatego zwalczanie połowów NNN stało się żywotnym interesem państw członkowskich. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1005/2008 z dnia 29 września 2008 r. zwane potocznie rozporządzeniem NNN obejmuje swoim zakresem wszystkie jednostki pływające pod jakąkolwiek banderą, wszystkie obszary wód morskich, oraz wszystkie przetworzone i nieprzetworzone produkty rybne i stanowi zbiór środków zapobiegawczych oraz sankcji stosowanych w odniesieniu do osób fizycznych i prawnych zaangażowanych w połowy NNN, oraz państw trzecich, które nie stosują się do postanowień rozporządzenia NNN. Głównymi celami rozporządzenia NNN, jako aktu prawnego są następujące cechy: przejrzystość (niezbędnym warunkiem współpracy pomiędzy Wspólnotą i państwami trzecimi w zwalczaniu połowów NNN jest przepływ informacji oraz szybkie informowanie o zagrożeniach), jednolitość czyli równe traktowanie wszystkich państw, oraz skuteczność (czyli efektywne wyeliminowanie połowów NNN). Zgodnie z założeniami rozporządzenia, w celu zapewnienia skutecznej walki z połowami NNN, państwa Wspólnoty zostały wyposażone w następujące narzędzia i procedury: system inspekcji w porcie obejmujący m.in. wprowadzenie specjalnych deklaracji wyładunkowych oraz wyznaczenie portów do wyładunku; rejestrowanie operacji 17

wyładunku i przeładunku; system świadectw połowowych obejmujący wszystkie przetworzone i nieprzetworzone produkty rybne wprowadzane na rynek Unii Europejskiej; Wspólnotowy system powiadamiania mający ułatwić współpracę z państwami trzecimi; oraz system sankcji i kar finansowych zakładający stworzenie m.in. wykazu statków NNN oraz wykazu niewspółpracujących państw trzecich. Połowy NNN to zjawisko, którego rozwój postępuje, a negatywne skutki mają wymiar ponadnarodowy. W zakresie regionalnym stanowią szczególne zagrożenie dla gospodarki państw rozwijających się, natomiast w skali globalnej hamują wszelkie działania podejmowane na rzecz zrównoważonej eksploatacji żywych zasobów wodnych oraz mądrego zarządzania nimi. Dlatego skuteczność walki z połowami NNN jest uzależniona od szerokiej współpracy i wzajemnego wsparcia wszystkich państw w ramach stosunków międzynarodowych, regionalnych i bilateralnych. Rola Aukcji Rybnej w Ustce i polskich Lokalnych Centrów Pierwszej Sprzedaży Ryb w procesie wyeliminowania Nieraportowanych Nielegalnych i Nieuregulowanych połowów ryb" Wiesław Kamiński Lokalne Centra Pierwszej Sprzedaży Ryb (LCPSR) w Polsce i Aukcja Rybna Ustka powstały w wyniku przedakcesyjnych zobowiązań Polski wobec Unii Europejskiej, które zawartę są w dokumencie przedakcesyjnym nr PL/JB /2001/AG/01 z 2001 roku. W dokumencie tym m.in. jest zapisane: " W pierwszej fazie organizowania rynku rybnego planuje sie utworzenie publicznych lokalnych centrów sprzedaży (LCPSR, ang. LFSC), dysponujacych niezbędną infrastrukturą portową, transportową, i komunikacyjną." LCPSR na cele pierwotnej sprzedaży produktów rybnych będą stanowiące własność publiczną jednostki funkcjonalno-organizacyjne usytuowane na przystaniach dla celów sesyjnej sprzedaży ofertowej". "Rynek pierwotny, obejmujacy sprzedaż z pierwszej ręki produktów rybnych jest najważniejszą częścią rynku, gdzie największe są interwencjonizm państwowy oraz wpływ organizacji producentów. A zatem rejestrować się będzie ścieżkę produktów rybnych,począwszy od dziennika pokładowego statku, poprzez deklaracjęprzywozu, po dokumenty sprzedaży i transportu. 18

W Departamencie Rybołowstwa MRiRW utworzy się centralną jednostkę gromadzenia i prztwarzania danych. Dane uzyskane z dzienników pokładowych będzie się porównywać z danymi z dokumentów sprzedaży. Inspektorzy rybołówstwa kontrolować będą stosowanie wspólnych standardów rynkowych odnośnie świeżości,rozmiaru, wagi, pakowania i etykietowania świeżych produktów z terenów połowowych krajowych i unijnych oraz zagranicznych" Na poskim wybrzeżu wybudowano i wyposażono LCPSR-y : LCPSR Aukcja Rybna Ustka sp.z o.o. w Ustce LCPSR na Helu LCPSR we Władysławowie LCPSR w Darłowie LCPSR w Kołobrzegu Działają tylko w Ustce, w Kołobrzegu i we Władysławowie. Jednak tylko LCPSR Aukcja Rybna Ustka wyposażona jest w system pełnej identyfikowalności ryb świeżych podlegających pierwotnej sprzedaży. System ten działa i jest stosowany. LCPSR-y i Aukcja Rybna Ustka są podstaowowymi narzędziami wyeliminowania połowów NNN (nielegalne, nieraportowane, nieuregulowane), ang IUU (Illegal,Unregular, Unreported). Szczególnie Aukcja Rybna Ustka stosując system pełnej identyfikowalności ryb świeżych umożliwia przeprowadzenie krzyżowej kontroli przez służby państwowe i UE. Wymusza to stosowanie wysokiego standardu zapewnienia jakości zgodnej ze standardami UE i HACCP. Aukcja Rybna Ustka jako podmiot publiczny -zapewnia pełną dokumentację połowową, fiskalną, jakościową, higieniczno-sanitarną i weterynaryjną. Wprowadzenie w polskim rybołówstwie bałtyckim przy połowach ryb śledziowatych (szprot, śledż) metody RSW - Refrigerated Sea Water (system schładzania wodą morską - mechanicznie) i CSW - Chilled Sea Water (chłodzenie wodą morską z lodem) jest koniecznością uwarunkowaną ekonomicznie, jakościowo i ekologicznie. Systemy RSW CSW to organizacja połowu i wyładunku ryb (bezskrzykowa) zapewniająca pełną kontrolę połowów z wyeliminowaniem NNN (IUU) poprzez stworzenie braku możliwości ingerowania załogi statku rybackiego w strukturę połowu wydobytego na pokład ( ryby chronione, objęte zakazem połowu i niewymiarowe). 19

W porcie jest zapewniona możliwość 100% kontroli ładunku poprzez inspekcje w procesie sortowania na lądzie. Tylko obowiązek pierwszej sprzedaży w LCPSR-ach pozwoli skutecznie wyeliminować NNN (IUU) umożliwiając krzyżową kontrolę. Spowoduje to uwiarygodnienie się Polski przed administracją UE, zapobiegnie przedwczesne zamykanie połowów dorsza dla polskich statków rybackich (takie sankcje zastosowała UE wobec Polski w 2007r. i 2008 r.) oraz uniknie się stosowania odpowiedzialnośći zbiorowej dla uczciwej większości polskich rybaków. Zapewnia to art.23 Ustawy o Organizacji Rynku Rybnego przyjętej Sejm i Senat RP - ale niestety zaskarżonej do Trybunału Konstytucyjnego przez Prezydenta RP. Należy podjąć wspólne działania informujące w stosunku do Kancelarii Prezydenta RP, Trybunału Konstytucyjnego i opinii publicznej (konsumenckiej) - że Ustawa ma trudną do przecenienia rolę w zwalczaniu NNN i uwiarygodniania się polskiego rybołówstwa względem społeczności międzynarodowej (UE). W wielu państwach UE istniej obowiązek pierwszej sprzedaży ryb poprzez Aukcje Rybne i LCPSR-y np. w o wielkich połowach Hiszpanii czy w o małych połowach Litwie. W pierwszej fazie organizowania rynku rybnego planuje się utworzenie publicznych lokalnych centrów sprzedaży (LCPSR, ang. LFSC), dysponujących niezbędną infrastrukturą portową, transportową i komunikacyjną. LCPSR na cele pierwotnej sprzedaży produktów rybnych będą stanowiące własność publiczną jednostki funkcjonalno-organizacyjne usytuowane na przystaniach dla celów sesyjnej sprzedaży oferowanej. LCPSR na cele pierwotnej sprzedaży produktów rybnych będą stanowiły własność publiczną jednostki funkcjonalno-organizacyjne usytuowane na przystaniach dla celów sesyjnej sprzedaży oferowanej. Sprawozdanie z warsztatów zorganizowanych przez FISH a, Warszawa 16.12.2008r Ewa Leś I. Elementy strategii wobec połowów NNN 1. Proponowane działania: 20

Krzysztof Skóra: 1. przywrócenie roli szprota bałtyckiego Srebra Bałtyku oraz jego znaczenia dla konsumentów- promocja kulinarna 2. kampania na rzecz bałtyckiego śledzia- najlepszego na świecie! - działanie na rzecz odtworzenia jesiennego stada tarłowego śledzia 3. oznakowanie sieci w morzu, obecnie nie jest jednolite; efekt zmian poprawa bezpieczeństwa, kontrolowalność; start z tym projektem na obszarach Natura 2000, nowoczesne regulacje rybołówstwa zrównoważonego Jacek Bożek: 1. rozwój turystyki wędkarskiej wokół ryb wędrownych min. troci, łososia Złota rybka - możliwość 100 tys. miejsc pracy w Polsce 2. znakowanie produktów rybnych- certyfikaty Iwona Kuklik 1. jedz nie tylko polskie ale i lokalne ryby ( wspieranie lokalnego rybołówstwa) Cel główny proponowany przez jedną z grup warsztatowych: Kampania na rzecz oznaczania sieci- zmiana prawa- znaczki na sieci winny zawierać takie informacje: rodzaj sieci, właściciel, nakład połowowy. II. Zmiany Wspólnej Polityki Rybackiej ( WPRyb) Harmonogram 1. Konsultacje zmian prawa MRiRW dotyczących NNN- styczeń 2009 2. Przyjęcie propozycji KE dotyczącej NNN wiosna 2009 3. Przyjęcie nowej WPRyb Polska przewodniczy UE- 2011r III. Działania planowane : Federacja Zielonych Gaja - opublikowanie raportu o wzmacnianiu systemu kontroli rybołówstwa w Europie - rozważają kampanię na rzecz certyfikowania produktów rybnych 21

Towarzystwo Iny i Głowienicy - sprzeciw wobec destrukcji( regulacji) rzek - sprzeciw wobec bezsensownego programu budowy przepławek - społeczne straże ochrony rzek - program ochrony łososia WWF Polska - wpływ na reformę WPRyb - cd. warsztatów na temat identyfikalności - projekty w ramach PO Rybołówstwo Fundacja Przyjaciół Helu - puszki rybne- ecolabeling oznaczanie produktów łowionych w sposób zrównoważony - wystawa Planeta Ocean- dołączenie Bałtyku na dużych bilbordach -kampania edukacyjna na rzecz zwrotu znaczków ( z ryb) przez rybaków - promocja rybołówstwa haczykowego, taklowego łososie IV. Fundusz małych grantów FISH Suma: 250 tys Euro na regranting 2008 r- 49 tys Euro, 2009-93 tys Euro, 2010-106 tys. Euro Przeciętnie ok. 30 tys Euro na projekt Na min. : kampanie, pracowników, ewaluacje, prace terenowe, lobbing 22

Aplikacja ( wzór wniosku, regulamin)- zostanie przygotowana w styczniu 2009r Strategia Morska Państw Nadbałtyckich Radosław Gawlik Artykuł ukazał się w 2009roku w internetowym wydaniu Przeglądu Komunalnego Większość państw Unii Europejskiej leży nad morzami lub ocenami. Od wieków korzystały one z zasobów morza w postaci m.in. ryb i innych zwierząt. I od wieków morza były eksploatowane wspólnie. To rodziło konflikty, a nawet wojny morskie o prawa do łowisk. W ciągu 30 lat od 1970 r wytrzebiono 90 % populacji ryb na morzach wokół UE. Stało się jasne, że UE musi zająć się regulacjami wspólnej polityki w odniesieniu do rybołówstwa państw UE oraz do państw spoza jej obszaru - w zakresie połowów i handlu rybami oraz produktami rybnymi. Pierwsze akty prawne związane z rybołówstwem powstają w roku 1970, a w 1983 oficjalnie zostaje ustanowiona Wspólna Polityka Rybacka UE - z regulacjami prawnymi i funduszami na jej działanie. W latach 90. XX wieku i na początku obecnego Komisja Europejska odnotowuje kolejne ważne sygnały świadczące o blamażu Wspólnej Polityki Rybackiej, także tej poprawionej w 2002 r. Jest ona zapewne dużo mniej efektywna od powszechnie krytykowanej do niedawna Wspólnej Polityki Rolnej. Przykładowo: jedno z czołowych działań - zmniejszenie zdolności połowowej kutrów rybackich ze względu na przełowienie łowisk mórz mimo wydania setek milionów euro zamiast redukcji przynosi dwukrotny wzrost możliwości połowowych kutrów UE. Skasowano setki starych kutrów, lecz równolegle, na nowych kutrach, pojawiają się nowoczesne technologie połowu i nowe moce, które powodują efekt odwrotny od zamierzonego. Ważne gospodarczo gatunki ryb takie jak tuńczyk błękitnopłetwy, dorsz atlantycki i bałtycki, halibut atlantycki i grenlandzki, łosoś atlantycki i bałtycki znajdują się na granicy załamania populacji w wyniku przełowienia. Większość osobników tych gatunków jest wyławiana zanim dojdzie do dojrzałości płciowej i może odbyć tarło. Giną także ssaki morskie: foki, delfiny oraz liczne ptaki. Nasz bałtycki delfin morświn, liczy prawdopodobnie kilkaset osobników i jest na krawędzi zagłady alarmują opinię publiczną naukowcy i przyrodnicy. Politycy naciskani przez organizacje pozarządowe, opinię publiczną i media deklarują powstanie strategii morskich zorientowanych na ochronę przyrody i zasobów morskich. Po kilku latach prac Rada i Parlament Europejski przyjęły w 2008 r. Dyrektywę ramową w sprawie strategii morskiej. Istotnym celem tej dyrektywy, która jest 23

prawem obowiązującym dla państw członkowskich, jest osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego mórz do 2020 r. Jednocześnie Rada Europejska w 2007 r. zobowiązuje Komisję do przygotowania pierwszej całościowej Strategii dla Regionu Morza Bałtyckiego do czerwca 2009 r. Ten dokument nie jest tak twardy jak dyrektywa, która musi być przeniesiona na grunt praw krajowych i wdrażana pod rygorem kar finansowych. Jednak fakt zaangażowania takich państw nadbałtyckich jak Szwecja, Niemcy, Finlandia czy Dania, a w Polsce włączenie się do prac nad dokumentem rządu RP i konwentu marszałków województw samorządowych dowodzi, że dokument ten rzeczywiście może stanowić bardzo ważną strategię wytyczającą ramy współpracy, inwestowania i finansowania ze strony budżetu UE i innych instytucji - tj. być częścią polityki UE. Strategia dla Regionu Morza Bałtyckiego obejmuje 4 ambitne cele: zapewnienie regionowi ekologicznej równowagi, dobrobytu, otwartości i atrakcyjności oraz stabilności i bezpieczeństwa. Strategia proponuje konkretne działania w obszarze: współpracy naukowej i rozwoju innowacji w gospodarce, z czego słyną Finowie i Szwedzi, rozwoju infrastruktury drogowej, kolejowej i morskiej integrującej państwa bałtyckie, współpracy w zachowaniu gospodarki w tradycyjnych branżach jak rybołówstwo i rolnictwo oraz ochronę środowiska Morza oraz jego Zlewni, gdzie mieszka 80 mln ludzi. Ten ostatni cel ma już silne oprzyrządowanie w postaci w/w Dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej. Tu te dwie strategie się spotykają i uzupełniają. Rząd RP bardzo mocno się zaangażował w strategię dla Regionu Morza Bałtyckiego a słabo w dyrektywę. Dość powiedzieć, że w ramach kampanii Bałtyk jest w Polsce. Bałtyk jest w Europie *, nie udało nam się zaprosić przedstawiciela rządu do zaprezentowanie prac na dyrektywą, gdyż przez miesiąc nie udało się nam ustalić organu centralnego, który jest za to odpowiedzialny!? Tymczasem do lipca 2010 r. Polska powinna mieć uchwaloną ustawę i przepisy wykonawcze, które pozwolą na wdrażanie w/w dyrektywy. Dyrektywa ta jest w istocie obowiązującym już prawem- strategią ochrony środowiska morskiego. Może ktoś w rządzie błędnie uznał, że duża strategia jest najważniejsza. Ale jeśli ktoś tak pomyślał i stąd zamieszanie kompetencyjne, to lepiej aby jak najszybciej zaczął myśleć, że bez wdrożenia ramowej dyrektywy chroniącej ekosystem morza nie będzie można rozpocząć żadnych działań gospodarczych i biznesowych. Unia już przy okazji wdrażania sieci Natura 2000 i systemu ocen oddziaływania na środowisko pokazała nam wyraźnie, że 24

iluzją jest liczenie na otrzymywanie wsparcia finansowego ze środków UE i jednoczesne lekceważenie dyrektyw chroniących środowisko i jego zasoby na lądzie czy morzu! Nie chciałbym, abyśmy musieli być tak wychowywani ponownie - poprzez wstrzymanie środków UE dla Polski na lata 2007-13 z powodu braku postępów w ochronie środowiska i przyrody. Tej ostatniej, według niektórych polityków, mamy za dużo, za mało natomiast autostrad, elektrowni atomowych, parkingów, wyciętych przy drogach drzew, uregulowanych, zamienionych w cieki rzek, przekopanych mierzei, spalarni śmieci i GMO. Jestem pewny, że gdybyśmy te wszystkie inwestycje szczęścia i dobrobytu zrealizowali, ci sami politycy staraliby się zamieszkać jak najdalej od nich. 25

Środowisko i ochrona przyrody 26

Środowisko i ochrona przyrody Czerwona lista Greenpeace: gatunki morskie Katarzyna Guzek Z morskich ekosystemów znika coraz więcej ryb, między innymi ryby drapieżne, znajdujące się na szczycie łańcucha pokarmowego. Wpływ działalności człowieka na ten fakt, wiąże się z prowadzaniem połowów na coraz większą skalę i rośnie z roku na rok. Od momentu rozwoju rybołówstwa dalekomorskiego w latach 50. ubiegłego stulecia liczebność dużych ryb drapieżnych (tuńczyka, dorsza, halibuta) w morzach i oceanach świata zmniejszyła się aż o 90%. Obecnie stosowane techniki połowu, zwłaszcza trałowanie denne służące do połowów gatunków głębinowych, charakteryzują się zazwyczaj niską selektywnością. Oznacza to, że w sieci wpadają, oprócz ryb, także inne stworzenia morskie, które nie mają żadnej wartości handlowej. Często są one wyrzucane za burtę jako niepotrzebny przyłów. Dotyczy to koralowców, ukwiałów, zagrożonych wyginięciem rekinów głębinowych, skorupiaków, głowonogów, a także ssaków morskich, np. delfinów. Statystyki Organizacji do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa ONZ pokazują, że przyłów może stanowić nawet 80% połowu. Greenpeace od lat prowadzi kampanię dotyczącą ochrony mórz i oceanów świata. Jednym z jej elementów jest publikacja przewodnika Czy wiesz co jesz? Czerwona lista Greenpeace: gatunki morskie. Znalazły się na niej te gatunki, które powinny zniknąć z naszych sklepów. Dopóki jednak są one dostępne w sprzedaży, każdy z nas, jako konsument może pomóc, nie kupując ryb z tej listy. Wybrane gatunki morskie znalazły się na czerwonej liście, ponieważ: - są one bardzo wrażliwe na skutki prowadzenia intensywnych połowów, - ich populacje są nadmiernie eksploatowane, - techniki połowów tych ryb niszczą ekosystem i stanowią zagrożenie dla pozostałych stworzeń oceanicznych. TUŃCZYK - Tuńczyk błękitnopłetwy Thunnus thynnus - Tuńczyk żółtopłetwy Thunnus albacares - Opastun (tuńczyk wielkooki) Thunnus obesus 27

Tuńczyki to ryby drapieżne. Są jednymi z najszybszych ryb świata, mogą płynąć z prędkością wynoszącą nawet 80km/h. Połowy prawie wszystkich gatunków tuńczyka są prowadzone zbyt intensywnie, co powoduje drastyczne zmniejszenie się ich populacji. W niektórych państwach tuńczyki hodowane są na farmach. Proces ten polega na łapaniu żyjących na wolności młodych osobników i hodowaniu ich w klatkach zanurzonych w morzu. Tuńczyki hodowlane karmi się paszą pochodzącą z połowu drobnych ryb, które odławia się w ogromnych ilościach. Aby uzyskać kilogram tuńczyka, trzeba złowić 20 kilogramów ryb na paszę. DORSZ - Gadus morhua Dorsze są rybami drapieżnymi, żerującymi między innymi na ławicach szprotów i śledzi. Składają one ikrę na dużych głębokościach. Zarówno ikra, jak i narybek potrzebują do przetrwania odpowiednio nasolonej i natlenionej wody. Populacje dorszy znacznie ucierpiały z powodu prowadzenia zbyt intensywnych połowów po obu stronach Atlantyku. Dorsze łowi się za pomocą trałowania dennego, w wyniku którego pustoszy się dno morskie i niszczy cenne siedliska. REKIN - Wszystkie gatunki Rekiny są rybami wolno rosnącymi, późno dojrzewają i wydają na świat bardzo mało potomstwa. Większość rekinów to ryby migrujące. Zamieszkują akweny całego świata, zarówno Atlantyk, jak i tropikalne wody okalające Filipiny. Populacje rekinów odnawiają się bardzo wolno. Ogółem około 1000 gatunków rekinów i płaszczek jest zagrożonych wyginięciem. Co roku czerwona lista Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) powiększa się o kolejne gatunki. Bardzo często połów rekinów polega na wyciąganiu ich na pokład statku, gdzie odcina się im płetwę grzbietową i tak okaleczone wrzuca z powrotem do morza, w którym czeka je pewna śmierć. WĘGORZ Anguilla anguilla Węgorze żyją długo i odbywają tarło tylko raz w życiu, co sprawia, że ich populacje nie są odporne na prowadzenie połowów. Dorosłe osobniki wędrują z wód słodkich do morza. Obecnie ten gatunek jest tak dziesiątkowany, że większość węgorzy, która jest dostępna w naszych sklepach, pochodzi z farm rybnych. Hodowla polega na wyłapywaniu dzikiego narybku i hodowaniu młodych węgorzy w sztucznych zbiornikach. Powoduje to znaczne zmniejszenie liczebności dzikich węgorzy. Hodowlane węgorze karmi się rybami morskimi, 28

specjalnie poławianymi w tym celu. Aby otrzymać kilogram węgorza, trzeba zużyć 3 kilogramy karmy ze złowionych ryb. MORSZCZUK Merluccius merluccius Morszczuki są drapieżnikami. Ławice zamieszkujące południową część Atlantyku zostały tak mocno przetrzebione na skutek intensywnie prowadzonych połowów, że naukowcy zalecili znaczne ich ograniczenie. Do połowu morszczuków wykorzystuje się głównie sieci stawne oraz trałowanie denne, które niszczy siedliska morskie. Stosowanie sieci stawnych do połowu morszczuków niesie ze sobą ryzyko schwytania w nie młodych ryb, które potem wyrzucane są za burtę. HALIBUT ATLANTYCKI Reinhardtius hippoglossus Halibuty rosną bardzo wolno. Dojrzałość płciową osiągają dopiero w wieku 10-14 lat, a dożywają lat 50. Zdaniem naukowców, te cechy czynią ten gatunek bardzo podatnym na presję połowową. Wyjątkowo niebezpieczny dla ich populacji jest połów młodych osobników, które nie odbyły jeszcze tarła. Osobniki jeszcze niezdolne do rozrodu są obecnie poławiane na masową skalę. HALIBUT GRENLANDZKI Reinhardtius hippoglossoides Halibuty zamieszkują obszary głębinowe, głównie morskie dno. Samice halibuta grenlandzkiego osiągają dojrzałość w wieku 9-11 lat. Obecnie liczba osobników tego gatunku jest najniższa w historii rybołówstwa. Sytuacja jest krytyczna zwłaszcza u wybrzeży Islandii, Zachodniej Szkocji, Północnych Azorów i Grenlandii. Naukowcy postulują radykalne zmniejszenie połowów. GRENADIER/MIRUNA NOWOZELANDZKA Macruronus novaezelandia Grenadiery zamieszkują wody Pacyfiku. Żyją głównie w toni oceanicznej, ale na czas składania ikry samice przemieszczają się w okolice gór podmorskich. Osiągają dojrzałość w wieku 4-7 lat i mogą żyć do lat 25. Podczas prowadzenia połowów na skalę przemysłową chwytane są młode osobniki, które jeszcze nie zdążyły odbyć tarła. Grozi to załamaniem się liczebności całej populacji tych ryb. GŁADZICA Pleuronectes platessa 29